#titull redaksional

[kafsho]

Nga ditari i punonjësi policie

Më datën 25 maj, ditën e premte, Gani Malushi bëhet “qytetar nderi” në Ersekë me rastin e 65 vjetorit të lindjes. I quajtur “komisari i hekurt”, Gani Malushi u vra në krye të detyrës në gusht 2003. Kolegu i tij Sefer Pasha dhe bashkëpunëtor i afërt në Komisariatin e Policisë së Tropojës në vitet 1999-2000, tregon çaste nga jeta e Komisarit mbështetur në ditarin e tij.

(...) Gani Malushi ka ditë që është i ngrysur si retë në malin e Shkelzenit. Ai dhe grupi i punës nuk po bien në gjurmët e vrasësve të ish drejtorit të policisë së Kukësit Jonuz Hyka. Pas një stërmundimi të gjatë kemi lënë pas Padeshin, Kosharen dhe kemi ndaluar në fshatin Batushë. Megjithëse nuk më thotë gjë unë e marr me mend se Gani Malushi po ndjek internarin e vrasësve të Jonuz Hykës. S’më thotë gjë se kë do të takoj në Batushë, i cili është fshati i parë në Kosovë pas Padeshit. Kafeneja e Batushës është plotë me malësor. (...)

-A të bën ndonjë gjë përshtypje? – më pyeti Gani Malushi.

-Po, – iu përgjigja. Të gjithë këta malësorë që po pinë kafe e çaj janë të gjymtuar. Nuk besoj se janë të gjithë nga Batusha. Siç e sheh disa janë pa këmbë e pa duar. Njëri, ai pranë banakut, e ka nofullën të copëtuar. Kanë marrë pjesë në luftën e UÇK – së. Në betejat e luftës më serbët janë gjymtuar e janë bërë me fraktura. Ka dhe të vrarë. Batusha ka qenë strehë e UÇK – së.

-Nuk më ka qëlluar të hyj në ndonjë kafene me klient të tillë, – shtoi Gani Malushi. Ai djali që është në të djathtë e pi kafenë me dorën e majtë. Të djathtën kush e di se ku e ka lënë.

-Me siguri tek Rrasa e Zogut, – thashë unë.

-Ku bie Rrasa e Zogut?

-Mbi Koshare. Forcat e UÇK – së me të përzënë serbët e kthyen Kosharen në një fortesë të fuqishme. Vetë pozicioni gjeografik i Koshares është i favorshëm.

Gani Malushi filloj ta pijë çajin e boronicës me pikëllim. Për ta qetësuar i tregova një ngjarje nga lufta. Batushasit ishin larguar nga gjenocidi serb. Në fshat kishte mbetur një sakat. Ai ushqehej me rrënjë e fruta të egra. Qëndronte në zgavrën e një lisi. Sakatin e rrethuan disa herë tufat me ujqër. Këtë sakati e ka pohuar me gojën e tij tek disa barinj. Ujqërit e shikonin, por nuk e hëngër. Dhe kjo kishte ndodhur disa herë. Atë që nuk e bën tufat me ujqër e realizuan paramilitarët e Arkanit. Kur një kompani e tyre kaloi rastësisht rrëzë lisit dhe e pa sakatin ata hapën zjarr dhe e vranë. (...)

Pas 15 ditësh nëpër Luginën e Sylbicajve, të Lumit të Gashit e të Burimit të Çek Hasanit takohem me Gani Malushin në postën e policisë së Çeremit në kreshtën, ku është piramida 19 – të. Gani Malushi e ka vendosur rendin në Tropojë. Shqetësimi i kohëve të fundit janë për kolonelin dëmet që po shkaktojnë minat e vendosura nga serbët gjatë gjithë vijës së kufirit. Ka viktima në njerëz dhe në gjenë e gjallë. Dëme po bëhen sidomos mbi tufat me derra të egër. Era e kufomave ndihet që larg. Kjo është arsyeja që Gani Malushi ka ardhur në fshatin Çerem. Unë pasi i raportova për gjendjen në kufi, që nga Padeshi e deri në Çerem, u ulëm afër piramidës 19  –  të.

-Ka dëme në njerëz? – tha Gani Malushi.

-T’i kam dërguar informacionet  me shkrim, – iu përgjigja.

-I kam lexuar, – u shkoqit ai. Desha të di për ndonjë ngjarje të freskët?

-Ka tre plagosje me mina në Sylbicaj, – e sqarova. Ata kanë marrë ndihmën mjekësore në Bajram Curri dhe janë kthyer sërish në stane.

-Po në bagëti?

-Tek kreshta e Lumit të Gashit një bariu i kishte rënë e gjithë tufa në mina, – i thashë. Prej tyre i kishin ngordhur 30 krerë dele. E gjithë kreshta ishte e mbushur me korba.(...) Unë mezi kam ardhur i hipur mbi një kal. Jo shumë larg prej këtej vura re një arushë që kishte rënë në mina. Ishte pa këmbë. Më shikonte mua dhe ulërinte si grua.

-Dua që ta shikoi, – tha prerë.

Pas dhjetë minutash mbërritëm pikërisht aty ku arusha ulërinte si mos më keq. Gani Malushi kur e pa i erdhi keq. Ka kohë që nuk kam parë arusha belbëzoi ai. Por nuk paska më keq të shikosh një arushë pa këmbë.

-Po na kërkon ndihmë, – tha Gani Malushi. Me zor çohet në këmbë. Si të jetë njeri. Qysh mundet ta ndihmojmë?

-Ikim! – i thashë. Asgjë nuk i bëjmë dot. Minat surprizë janë me mijëra.

-Më mirë ta vrasim se sa ta lëmë në atë gjendje të llahtarshme, – foli ai me ngulm.

-Unë nuk kam zemër, – i thashë.

-As unë, – belbëzoi ai.

Kur u nisëm për të lëvizur në udhën që të çon për nga Lumi i Gashit, Gani Malushi, pasi bëri disa hapa u kthye sërish mbrapa. Ai thirri një nga malësorët e Çeremit, i tha kush ishte, dhe si të thuash e urdhëroi prerazi, që me kallashnikovin që e kishte në krah ta vriste arushën e bërë copa – copa nga minat. Do të ishte më mirë edhe për arushën fatkeqe, por edhe për ne. Më mirë t’i dal shpirti një sekondë e më parë. Nuk kemi pse ta lëmë që të torturohet. Dhe malësori nuk e bëri fjalën dysh. Ai me një breshëri kallashnikovi e vrau arushën. Gani Malushi nuk e ktheu kokën andej. Bëmë dy orë udhë gjersa mbërritëm tek Lumi i Gashit, por ai nuk më tha asnjë gjysmë fjale. Vrasja e arushës e brengosi. (...) 

Në Fushën e Gjesë në Valbonë Gani Malushi sot në orën 12 priti ambasadorin amerikan Limpreht. Masat e sigurimit qenë të jashtëzakonëshme. Për nder të ambasadorit Limpreht dhe të miqëve të tjerë  paria e Valbonës shkoi një dash në hell.       Në drekë me sa vura re ambasadori nuk e preku mishin e dashit. Mori pak lakra të egra të pjekura në saç. Ambasadori Limpreht e kishte në krah Gani Malushin. Unë isha pas tyre. Doja të isha më afër për të bërë ndonjë fotografi, por kjo ishte e pamundur. (...) Më bëri përshtypje që Gani Malushi, i cili si karakter impulisiv kërkon t’i reklamoj sukseset, për herë të parë po e shikoja, që ai të heshtëte çuditërisht. Vetëm nga fundi i drekës i rrëfeu ambasadorit Limpreht për luftëtarin e Valbonës Mushak Haxhia në luftë me malazezët. I tregoi gjithashtu dhe këngën: – /Në Valbonë gurëve të zallit/ /E hanë korbat ushtrinë e kralit/ /Vishoviçi, kryetuli/ /Tek Gurra e Kikës/ /Topat seç i nguli/. (...)

           Një fabul tregimi nga Radovicka e Gani Malushit

-Po të them një nga Radovicka ku kam lindur, – u përgjigj ai tak – fap. Ma ka treguar një miku im. Një bari po nga fshati im po ruante dhitë. Befasisht në livadh futet një kec sorkadhi. Keci filloj të kërcej. E pa qeni i kopesë dhe e ndoqi për ta ngrënë. Keci i sorkadhit nisi të vrapojë. Kur qeni e arriti dhe ishte gati ta kafshonte keci i sorkadhes blegëriti. Qeni që i kishte hipur përsipër ndaloi. Zëri iu duk si i ndonjë dhie dhe prandaj qeni nuk bëri asnjë veprim. Qeni e lëshoi. Sorkadhja e vogël filloi të vrapoi sërish. Qeni kur e pa duke vrapuar i bindur që nuk ishte kec dhie e sulmoi përsëri. Por kur e kapi dhe e futi ndërkëmbë u dëgjua përsëri blegërima. Qeni i ndaloi veprimet. Dhe ky avaz vazhdoi nja një orë. Bariu mbante sehir. Qeni u marros. Që s’ishte kec dhie e kuptonte, por zëri i dukej i ngjashëm. Por ai s’mund të hante një kec dhie, të cilat i ruante nga bishat. Nga kjo rrëmujë qenin e ndau vet bariu. Ai e thirri qenin dhe e la të largohej kecin e sorkadhes. Zëri e shpëtoi kecin e sorkadhes.

-Shumë e bukur, – thashë unë.

-Do të tregoj dhe të tjera, – shtoi ai. Mua më vjen mirë që ti mban ditar.

Yrte nga ditari i pabotuar për kolonel Gani Malushin 

Sefer Pasha, 

23.05. 2018 

[kafsho]

Gjahu i fazanëve

[T]ë shtunë, kur vamë për gjah, të vrismim fazanë. Ka Papi një miknë e tij italan, të cilit na i kish shkrepur të hante mish pe fazani. Papi i kërkovi lejë italanit, që të më merrnin dhe mua e kështu u bë: unë timonë, ata çiftet – dhe u nismë!

Italani ishte shumë i lezetshmë, se na e bëri udhën të këndshme me rrëfimet e tij për indianët e Amerikës. Biseda mori udhë, ngaqë po kalomim nëpër një si xhungël, përtej të cilës ishnë kasollet e indianëve. Ama, unë u bëra kaqë në Amerikë, një indian nuk e kam parë! Vetëm ç’shohëm nëpër filma! Udha u bë më e bukur, kur Papi, që ka zbritur në këtë botë vetëm për të bërë pyetje, deshi të dinte, se kur dhe pe nga kanë ardhur indianët e Amerikës, në Amerikë! Xhani ia tha, që ata janë amerikanët e vërtetë, po janë si ata zotët e shtëpisë që odën e pritjes e kanë plot me miq e vetë nuk dalin se janë akoma në brekë!

Një udhishte e bukur, e shtruarë me asfalt të freskët, gjarpëronte dëpër një pyll, që të mbushte mushkërinë me erën e luleve të lartësive. Kurrizi i udhës ngrihej e ulej i vijëzuarë dhe pikëzuarë për bukuri. Një dorë e kujdesëshme i kish vënë tabellat e shpejtësisë së lejuarë e të paralajmërimeve. Me një llaf, ish nga ato udhë, që ke qejf ta ngasësh veturën përmbi to. Më të djathtë na dolli një tel shumë i lartë i ndërthurur. Kjo ishte shenja se arritmë. Po, ama, mund të kemi ecur përgjatë telave, nja njëzetë kilometra të mira, gjer në hyrje të rezervatit. Nuku kishnë të mbaruar�� telat-o! Mezi arritmë te zyrat, ku do regjistroheshim e ku do paguamim për t’u futur në atë pyll gjuetie, pe afro tetëdhjetë hektarësh, i tëri i rrethuarë me rrjetë pe teli.

Xhani mori me vete edhe Papin dhe vanë që të regjistronin çiftet. Kishnë bërë ca pagesa për lejën e gjahut, për shpezët, ca taksa e bilmemera dhe më në fund erdhnë te unë. Më thanë t’i bija rrotull një hangari, ce maqina do rimorkionte kafaznë, i cili kishte brenda nja njëzet fazanë. E lidha kafazë pas xhipit dhe hymë thellë dëpër udhishtet e asfaltuara të xhunglës. Xhani bënte prova se si të qëllonte gjahun, kur makina ish në lëvizje e sipër. Nisi edhe Papi ta nxjerrë grykën e çiftes nga penxherka, po më parë bëri ca pyetje nga ato që nisnin me “lejohet…”

“Lejohet ta zbrazësh, kur je brenda në maqinë?”

T’ëmën e s’ëmës, thashë, dale mo, të pyes dhe unë! Unë e kisha për herë të parë. Papi kish qenë dhe herë të tjera e megjithatë s’të linte radhë.

“Të kujt janë këta fazanë?” pyeta Xhanin.

“Tanët,” tha Xhani. “I blemë. Njëzetepesë dollarë copën?”

E humba fare. Ndala maqinën dhe desha t’i zbraz të tëra pyetjet që kisha në kokë.

“E ku po i shpjemë ne, fazanët?!”

“Jepi-o, maqinës,” tha Papi në një pe atyre rasteve të rralla, kur ai dinte më shumë se unë. “Nuk e kupton, o? Po i shpjemë aty më thellë që t’i vrasëm.”

T’ëmën! Mbeta e s’po e mblidhja dot veten. Demek blemë fazanët, ata tashi ishin tanët dhe ne, në vend t’ia mbathmim në shtëpi me fazanë të gjallë, duhet t’i lëshomim aty dhe pastaj të mundoheshim t’i vrismim. Të vrarë ata bëheshin prapë tanët, të gjallë nuk të lejonin t’i nxirrje! Fazani që shpëtonte, i mbetej gjene atyre të rezervatit. Mëëë-në, gjueti pe lecke!

Xhipi u vu prapë mb’udhë.

“Po mirë o, pse nuk i vramë që aty te zyrat?” nuku kisha të ndalur unë.

“Nuku lejohet.”

“Po sëkur t’i vrasëm këtu, kështu siç i kemi, në kafaz?”

“Dëmtohet kafazi dhe na venë gjobën, që i kemi vrarë shpendët të pambrojtura. Kur t’i nxjerrëm nga kafazi e t’i lëshojmë, pastaj janë rregullat e lojës: ne do përpiqemi për t’i vrarë, ata do të përpiqen të mbeten gjallë. Kjo është lojë e ndershme.”

Hajde, rregulla, hajde! Hajde, ndershmëri, hajde! Sa bëmim ne këto muhabete, na kalovi e na dolli përpara një xhip tjatër, që tërhiqte pas ca lepura, të blerë. Për t’u vrarë dhe ata!

“Lepurat kushtojnë më shumë, apo jo Xhani?” e kish radhën Papka.

“Kjo s’ do mend,” ia bëri Xhani. “Po shikoni se mos vrisni donjë lepur të arratisur, tek u vjen përballë, nëpër ferrat tuaja!

“Pseeeee?!” ia bëmë unë e Papka me një gojë.

“Sepse,’ shpegovi Xhani me durim, “në regjistrat e rezervatit, ne nuku figurojmë që kemi paguarë për lepura.”

Ecmë e ca më thellë, lëshuamë fazanët dhe nismë gjuhetinë e shpifur: pam e pum! Qëllo Xhani e qëllo Papi! E shpunë numërin e fazanëve të vrarë gjer më shtatë. Fazanët e tjerë kishnë shpëtuarë. Ata si duket, rrinin pa lëvizur hiç, na përgjonin fshehur dëpër shkurret e pritnë ashtu, gjersa thyemë qafën ne.

Pëllumb Kulla 

(Rrëfenja nga Amerika)

[kafsho]

[kafsho]

Kodra e Telfit

(...) … qe tmerr… tmerr i madh. Nji lopë sa vetë Kodra… në “Kodrën e Telfit…” Pëlliste: MU… MUU!… –në kupë të qiellit… Pëlliste, sa vetë bubullima… Mbas çdo marrje fryme, pëlliste… Ankohej që nga gropa e vdekjes… për të ditun: përse e vranë (?!). Pa e ditun kush e vrau…? E gjora lopë, që kishte vërtitun në gropë kalamanin, pa faj, nuk e dinte ç’bëri… Nuk e dinte sesi kishte saju nji varr para të vetit…

-Përse ma vrave evlatin…përse?…evlatin e vetëm, hala kalama… Përse ma more?!…. – thonte burri, me ç’fuqi i kishte ngelun… Qe në frymën e fundit ene burri që kërkonte evlatin… Se, i zuni pritë pronari i lopës… Ene shtiu drejt e në curk të gjakut… Ene, plasi keqas… Fisni idhtarësh u gdhinë barbarë… “Kodrën e Telfit” e pushtoi njerëzia, plot mëri… burra, gra, fëmijë… me hunj e thika… me nagaçe e supata… me pushkë e topa… Plot mllef… Ene, “Kodra e Telfit…” – u mbush me frymë të ngrira. Të ngrime edhe në ajri. (...)

***

Kaq! Nuk më duhet të gjurmoj kohëve më tutje. Në vitet hone të hikme: 1641, 1644… 1656… –një burrë i mençun, Mark Skura, paska shkelun pëllëmbë e këmbë tokën përrotull mesit shqiptar, për të kërkuar Kishat e rëmuara dhe gjithë besnikët (që) kishin lëshuar fenë dhe ishin bërë turq, qysh pesëdhjetë vjet e këndej… Pra: Imz. Mark Skura, arqipeshkëv i Durrësit, përrotull mesit të shek. XVII, kohëvizitave në arqidioqezën e tij dhe dioqeza të tjera sufragane (?) të Shqipërisë së Mesme dhe të Veriut, mbushi goxha Relacione për gjendjen… drejtuar Kongr. Prop. Fide… ku diçka, qoftë edhe kalimthi… thuhet edhe për hatallahtarën … e “Kodrës së Telfit”. Po ashtu: Dom Mark Dushi (1920-1968) fatkeqi i mençun, që u pushkatua nga komunizmi – mblodhi në kohëgjatë, toponime… në gjurmë të ish Kishave në “rrethinat e Tiranës…” Për “Kodrën e Telfit…” – Dom Dushi, thotë :… aty dikur ishte një fshat. Thuhet se janë vrarë për një lopë. Kjo lopë kishte vrarë një kalama. Pastaj i ati i fëmijës vret lopën, e kështu hyn grindja e vriten të gjithë…

***

Jo vetëm ç’u shkrua… Dua t’i besoj fort edhe të vërtetës se gjyshi, BabaBal, i kishte thënë e i thonte nipit vocrak se, në Xhaminë Bali, vinin e luteshin për mirësi, tanë shpirtnat e pësuem në Tefël… (Tefël – i tha ene Xim Huta – Kur ma kallxoi ç’i kishte thonë Meri. Macahere, Bababali e mbante Merin piçiruk si keç ase kone të bindun përanash brekusheve – i thonte se: … po të ninte patere natën matonë murit…, të mos tremej… se, xhamia e Balëve përni o nërtu… Me rehatu shpirtnat e çunave qi sakatoi Lopa budallaqe… E, Bababali, nuk falej kurrë në Xhaminë e vet pa u lutun për ca shpirtna që këlthisnin hala në Kodrën e Tefit… (...)

Besim Fusha

(Y)mer Bali, … fotografi në flunë e rrekjes

[kafsho]

Në fjalor, mushka pjellka

Ku pasaktësi në shtjellimin e fjalëve, ku njëanshmëri me frymëzim krahinor në pasqyrimin e fjalësit. Rreth këtyre mangësive kam shprehur herë pas herë mendime për Fjalorin e Gjuhës Shqipe (FGJSH), 2006. (...)

Këtë javë po kërkoja diçka te shkronja K. (...)

KËRROÇE. Sipas FGJSH, 2006, ka kuptimin “mushkë e porsapjellë; pjella e saj deri dy vjeç”. I pranueshëm togfjalëshi i parë: kërroçe quhet një mushkë e vockël, të cilën sapo e ka pjellë pela. Si me thanë, një “zog mushke”, siç thuhet edhe “zog arushe”, “arushë me zogj” (me të vegjël), ose “zog gomari”, domethënë kërriç. Po togfjalëshi i dytë si mund të ripërtypet? “Pjella e saj deri dy vjeç”!

Domethënë mushka pjellka. Madje mëzi i mushkës deri sa të bëhet dy vjeç u quajtka kërroçe!

Mehmet Elezi 

(Në gjuhën tonë të bukur: shqip/Kërroçja ose “Zogu i mushkës”)

[kafsho]

“Partizani dhe delja” (rolin e ujkut)

(...)

Julka dhe Teatri i Kukullave

Në vitin 1951 Julka [Darragjati (Kakarriqi)] është Drejtoreshë e Shtëpisë së Pionierit. Përveç rretheve të tjera, hapet edhe rrethi i teatrit të kukullave. Kukullat i punonte me karton Ndrekë Pali, instruktori i punës së dorës. Merrnin pjesë në role: Julka Kakarriqi, Ndrekë Pali, Tonin Harapi, Angjelin Dodmasej; këto ishin dhe punonjësit e Shtëpisë së Pionierit. Me atë thjeshtësi skenash dhe kukullash, fëmijët kënaqeshin, qeshnin dhe edukoheshin. Me regjisorin Andrea Skanjeti Julka realizoi këto shfaqje: *”Lepuri” (1952, roli i dhelprës), *“Kazma dhe lopata” (1955, roli i lopatës), *”Tre kecat” (1957, roli i një prej kecave), *”Dhitë e egra” (1963, roli i një prej dhive), *”Gjumashët” (1967, roli i një fëmije), *”Çeta e vogël e Skënderbeut” (rolin e Skënderbeut), *”Guximtarët e vegjël” (rolin e një gjermaneje). Për të vazhduar më tej me shfaqjet: *”Arinjtë e gëzuar” (rolin e gjyshes), *”Zhgarravitësit” (rolin e një gruaje të sjellshme), *”Partizani dhe delja” (rolin e ujkut), *”Shpella e kreshnikëve” (rolin e dhelprës), *”Lepurush bishtpreri” (rolin e dhelprës), *”Festa në pyll” (rolin e dhelprës), *”Ermira e pyllit” (rolin e dhelprës), *”Kësula e korierit” (rolin e delfinit), *”Një ngjarje në hidrocentral” (rolin e mjekut), *”Dasma pa nuse” (rolin e partizanes), *”  Vallja e bimëve” (autor: Tano Banushi; rolin e brigadierës), *”Zezaku i vogël” (roli: nëna e zezakut), *”   Koha është flori” (rolin e librit), *”Partizanët e vegjël (roli: nana e partizanit), *”Trimi lepur” (rolin e dhelprës), *”Flakë në det” (rolin e një togeri fashist), *”Shtatë kotelet”, (rolin e gjyshes), *” Në shtëpinë e kecave” (rolin e dhelprës), *”     Gjithmone gati!” (rolin e mësueses) Ajo që të bie në sy në gjithë këto interpretime, si të thuash, vendin e parë e zë figura e dhelprës. (Kur e pyeta Julkën, - Si i jeni larguar përsëritjes? Ajo mu përgjigj: - Më besoni, një dhelpër nuk i ka ngjarë një dhelpre. Kam punuar shumë për të sjell një dhelpër që fëmijëve të mos u kujtohej dhelpra e mëparshme. Por në përfundim dhelpra është dhelpër. (qesh)).

Duke u njohur me historikun e teatrit të kukullave në vite, kanë dhënë kontributin e tyre si regjisorë: Në fillim ka qenë Andrea Skanjeti, më pas Jonuz Dini, Eda Gera, Kolë Kaftalli, Ikbale Çefa. 

(...)

Xhahid Bushati

 (Aktorja e teatrit të kukullave mes heshtjes, dhimbjes e legjendës)

[kafsho]

Nuk e di se përse leh pa pushim qeni i Lasgushit te monumenti. Se këta kujtojnë se janë në poezi, te Poradeci i Lasgushit, harrojnë se janë në Pogradec. Rruga e gjolit po është poradec, kurse matanë në rreshtin e dytë e më tutje nis pogradeci. Mbaron poezia dhe nis proza. Nisin fjalimet elektorale. Rrugët për ibret. Fasadat tmerr. Lulet sikur ka kaluar karkaleci i Myzeqesë.  (...) Plehrat anash gjolit uluritëse. vajta te qeni i Lazgushit dhe nisa të leh edhe unë. O pika këtyre që pushojnë në këto plehraaaaaa! (...) Mëngjesin në hotel nuk e hante dot as derri. Duhej t’i thoshe vetes : jam në poradec që ta haje. Vezën e skuqur ja hodha qenit të Lazgushit të madh që nga penxherja. Ai e shtyu me putër dhe nuk e preku. Ore ku bije rruga për Korçë këtu? – pyes te pika e karburantit. Mbaja drejt, më thotë ai i miri. Qeni më leh nga monumenti. Pushuesit nuk e dëgjojnë.

Artan Fuga, (Shënime nga Po(g)radeci)

[kafsho]

Luan Starova dhe Koha e Dhive

(...)

“Koha e dhive” është i dyti në korpusin romanor prej dhjetë librash të L. Starovës, i titulluar Saga ballkanike ose “Kështjella prej hiri”. Romanet e tij janë mirëfilli romane të kërkimit të identitet vetjak, familjar dhe etnik; në gjirin e një qyteti shumë etnik; në përbërje të një republike federative me gjashtë popuj; nën një besim të ri të panjohur: ideologjia komuniste; në marrëdhënie social-ekonomike, të paimagjinueshme më parë. Kthimi i barinjve dhe bujqve në klasë punëtore, shoqërur me tufëzimin dhe asgjësimin e dhive, jep dramën dhe absurdin e politikës që synonte prishjen e rendit natyror të planetit, sikurse shprehet autori. Kryeqyteti i repubilkës jugore mbushet me dhi, ato bëhen faktor mbijetese, prej qumështit të tyre mbijetojnë fëmijët e porsalindur. Pa ironi koha e ngjarjeve quhet koha e dhive. Dëbora, mbijetesa fiziologjike, përfshirja me të drejta të njëjta me bashkësinë vendase, kalon nëpërmjet unifikimit me botën e dhive, nëpërmjet blerjes dhe mbajtjes në shtëpi të një dhie, si gjithë të tjerët. (...)

“Përse nganjëdhimtarët e rinj po i godisnin dhitë, këto kafshë të shenjta për gjithë të mjerët e Ballkanit”157. Pasi shtohen kërkesat për shtetëzimin e dhive, dorëzimin e tyre në duart e autoriteteve federale, mësuesi arratiset bashkë me to, as shkrirja e akujve në verë nuk e zbulon më vendndodhjen e tij dhe të dhive që kishte me vete. Mirëpritur nga shtypi i specializuar në Francë, vlerësuar si romani më i mirë i huaj, për vitin 1997, “Koha e dhive” vlerësohet si rrëfim grotesk dhe poetik (...).

Virion Graçi

(Atdheu dhe shtëpia, Ismail Kadare dhe Luan Starova)

[kafsho]

Si të ndajmë peshkun nga qeni

Ambasadori Lu në një nga shfaqjet e tij të fundit në publik ngriti pyetjen: “Si mund të çojë Shqipëria para drejtësisë peshqit e mëdhenj nëse nuk arreston dot Balilin? (...)

METAFORA E PARË PESHKU I MADH HA TË VOGLIN

S’ka shqiptar që nuk e di se Balili nuk arrestohet nga policia, apo nuk ndiqet nga prokuroria, jo pse “peshqit” e vegjël të policisë nuk duan, por pasi nuk munden, ngaqë ai është peshk më i madh se ata. Pra, jemi tek aplikimi i shprehjes së urtë popullore “peshku i madh ha të voglin”, që nënkupton se peshku i vogël duhet të vrapojë të shpëtojë nga peshkaqenët, që të mos e hanë. (...)

METAFORA E DYTË PESHQ APO PESHKAQENË

Duke tentuar të analizosh deklaratën e Ambasadorit, mund të ngresh edhe pyetjen: Ky Balili është peshk i vogël apo peshk i madh? Ambasadorit duket se i del i vogël, por, po të kesh parasysh paratë që demonstron pasuria e tij, ai duket si peshkaqen goxha i madh. E kam fjalën se, po ta krahasosh me një kryetar bashkie të Sarandës, apo një shef policie, apo prokuror, nuk do të dija të thosha se cili është peshku dhe cili peshkaqeni. (...)

Prandaj ndoshta metafora me peshq të mëdhenj e të vegjël duhet modifikuar një çikë, nëse duam t’i japim përgjigje pyetjes retorike të Ambasadorit. Unë do të thosha se metaforë më e goditur do të ishte përdorimi i fjalës “peshkaqen”, që në shqip përbëhet nga dy fjalë: “peshk” dhe “qen”. Në këtë rast Balili duhet parë vetëm si gjysma e peshkaqenit, sipas meje “peshku”, kurse gjysmën tjetër “qenin” e bëjnë politikanët me të cilët ka qenë apo është i lidhur. (E bëra ndarjen kështu duke pasur parasysh se qentë edhe lehin përveçse hanë, kurse peshqit vetëm hanë, por metaforë është dhe si e tillë ka kufizimet e veta.) Të gjithë pra e dimë se Balili nuk arrestohet dot, sepse peshku do të merrte me vete qenin. Prandaj, sipas kësaj metafore, pyetja e Ambasadorit ndoshta duhej shtruar në një formë tjetër: si mund të bëhet që në Shqipëri të ndajmë peshqit nga qentë? (...)

Përgjigjja e Ambasadorit deri më tani është se me ndihmën e tij dhe të Vlahutin në Shqipëri do përgatitet një grup i specializuar peshkatarësh që nuk do të lënë peshk e peshkaqen pa kapur në ujërat tona. Por më duket se me këto sjelljet e heqjes së vizave në mënyrë kaq selektive dhe arrogante (që do s’do ambasadori fyen çdokënd që ka një sens drejtësie dhe që na kujton madje edhe arrogancën e Trumpit në pezullimin e vizave për myslimanët e shtatë shteteve) me mbrojtjen e interesave të Bankers Petrolium kundër shtetasve të varfër shqiptarë apo dhe me Vlahutin që shkon e ble 1.6 milionë euro vilën në folenë e peshkaqenëve, ata po japin mesazhe të kundërta për peshkatarët. Më së shumti ata po japin sinjalin se i janë bashkuar tufës së peshkaqenëve më të egër të vendit dhe se po punojnë që t’u hiqen dhëmbët ca peshkaqenëve më të dobët për t’i implementuar në nofullat e kryepeshkaqenit të vendit. (...)

Fatos Lubonja, (Lu dhe dy metafora me peshq e peshkaqenë)

[kafsho]

Pavarësisht se të gjithë paraardhësit e tij në Presidencë kanë pasur nga një epitet, megjithatë e kanë pasur edhe aftësinë që t’i bashkojnë të gjithë akterët politikë në një tryezë të rrumbullakët për çështje të caktuara, por një aftësi të tillë nuk do ta ketë asnjëherë Thaçi. Prandaj, Kosovës nuk i duhet një president si “gjarpri”!

Lavdim Hamiti ,LDK e 'helmuar' nga gjarpri!

[kafsho]

Çfarë është e vërtetë, nënoke?

(...)

Me shumë mirësi, ajo e mbuloi atë sërish me shall. Është kaq ngrohtë këtu. Të zuri gjumi, zonjushë… Zgjohuni, punëtorët e shpëtimit janë duke ardhur… Nuk është mirë të flesh në tokë të përgjumur… zgjohuni tani! Ajo do të donte ta shihte atë.

Shëtiste përreth liqenit. Ajo do të donte ta shihte atë.

Rendte përmes pyllit. Ajo do të donte ta shihte atë.

Toka e përgjumur mbartte mbi vete përrenjtë nën ujin e të cilëve notonin disa peshq dhe diku larg dëgjoheshin drerët që hungërinin, të mbuluar prej një vetmie të akullt.

Përtej dritares së shtëpisë prej druri u shfaq një fytyrë e rrumbullakët. Mirëdita, nënoke! Çdo ditë e mirë është, bijë, vetëm zemra të jetë aty ku duhet. A kam ardhur në vendin e duhur? E ku tjetër do të ishe, vajzë e dashur? Sheh gjë ndonjë nënoke tjetër përreth? Jo! Vetëm ti je këtu. Vetmia është si kafsha. Mësohesh me të. Afrohu bijë, eja, lëshoi flokët.

Përreth dëgjoheshin cicërimat e zogjve të vegjël.

Rrugica të shtruara mbi dysheme. Në cepin e dhomës, një kovë. Në tavan lëkurët e thara të kafshëve lëkundeshin si trupa të varurish. Tigri i Siberisë … Zonjushë, për lumturinë në një martesë asgjë nuk është më e vlefshme sesa një kokore prej gëzofi. Lëkura e tigrit nisi të lëkundej. Ata ishin tre, tigrat, dua të them, e për tre dimra me rradhë ne i ramë pas. Kështu tregojnë njerëzit. Kështu ka ndodhur! Fjalët janë si pendët e patës që i merr era. Është e vërtetë, por… Çfarë është e vërtetë, nënoke? (...)

Nina Kokejl

(Fluturuesi i hershëm - Përktheu: Julian Qineti)

[kafsho]

Shtriga e Kastratit

Kjo histori nuk është një krijimtari letrare, një fantazi apo trill shkrimtari. Është një ngjarje e vërtetë që ka ndodhur në Kastrat të Shkodrës në vitet e fundit të shekullit XIX. Dhe këtë nuk e gjeta në gojëdhënat dhe anekdotat popullore por në kujtimet e konsullit francez Alexandre Degrand, i cili kishte qenë konsull nga viti 1893 në 1899 dhe kishte botuar më pas librin me kujtime Souvenirs de la Haute Albanie (Kujtime nga Shqipëria e Epërme). 

(...) Shekulli XIX ishte i mbushur plot besëtytni e supersticione në shoqërinë shqiptare, në jug e në veri. Me një fe të imponuar, myslimanët e veriut praktikonin praktikisht dy besime, një për t’i bërë qejfin pashait dhe autoriteteve turke dhe tjetra, e tyre, që praktikohej në shtëpi: ata bënin bajram por dhe faleshin për Shën Nikollën, apo bënin kryqin duke iu lutur Virgjëreshës Mari. Në këtë botë besëtytnish por dhe ritesh të fuqishme pagane të lidhura me natyrën, diellin, hënën, gjarprin apo dhinë, etj., besohej dhe në xhindet e së keqes. 

Burrat besonin se gratë e tyre të vdekura mund të zgjoheshin dhe të vinin në shtratet e tyre, se njerëzit e vdekur mishëroheshin në shpendë, objekte, zogj, siç tregon po ky konsull gjatë një nate në shtëpinë e një malësori tjetër në rrethinat e Shkodrës, ku motra që priste të vëllanë ishte kthyer në një shpend që çdo natë zbriste në çatinë e shtëpisë pranë dhe klithte: “Gjok! Gjok!”, që ishte emri i tij… Ata i besonin “syrit të keq” dhe për t’i mbrojtur fëmijët, gratë i bënin me shenja në mes të vetullave, me të zezë apo të kuqe, që “syri i keq” të largohej. 

Në një kapitull për besëtytnitë dhe supersticionet, konsulli tregonte se shqiptarët mendojnë se një gjarpër fshihet në skutat e çdo shtëpie, se ai nuk duhet vrarë; se vezët e pulës, para se të hapen, u duhet bërë kryqi se ndryshe mund t’u dalë një përbindësh; se dhe lopët duhen bekuar me ujin e bekuar. Në shtëpitë katolike, nëse një i vdekur është përcjellë e qivuri ka dalë nga dera, nëse do të ndodhte të vdiste dikush tjetër nga familja, ai duhej të dilte për të shkuar në varreza nga dritarja dhe nëse do kishte vdekje të tjera dhe do të shfrytëzoheshin të gjitha dritaret e shtëpisë, atëherë thonë se njerëzit e pinjollët e tyre do të jetonin shumë gjatë.

(...) Por le të kthehemi në tragjedinë shqiptare, në atë që përafron “shtrigën” e Kastratit me “Shtrigat e Salemit”… Dhe padyshim nuk ishin aq larg si kohë mes tyre, edhe pse larg, shumë larg gjeografikisht. 

(...) Atë vit, jo pak gjëra kishin ndodhur në fshat: një fëmijë kishte vdekur që ditën e parë të vitit; lumi kishte ardhur me aq yrysh saqë e kishte shkatërruar urën e madhe e të drunjtë, fushat me misër ishin përmbytur nga ujët. Dy gjakmarrje kishin ndodhur, por këto ishin të zakonshme dhe nuk përbënin ndonjë çudi. Por ajo që e kishte tronditur ndërgjegjen e tyre ishte eklipsi apo “Hataja e Madhe”, siç e quajtën ata. Një natë ishte bërë eklips në mes të ditës. Qielli ishte errësuar papritur, zogjtë filluan të hallakateshin dhe të vinin rrotull duke klithur, disa prej tyre përplaseshin nëpër pemë; delet zunë të blegërinin pa kuptim dhe kuajt të hingëllinin dhe shkrofëtinin duke lëshuara piskama; njerëzit kishin vrapuar drejt kullave të tmerruar dhe një i ftohtë i madh kishte pushtuar gjithçka, por pesë minuta më vonë, dielli ishte shfaqur sërish, si për çudi… Cila dorë e kishte larguar “Hatanë e Madhe”, cili shpirt e largoi terrin e zi? Jo, për ata kjo nuk ishte dora e Zotit, as vullneti i tij. Ishte diçka tjetër, një magji, magji… dhe të gjithë vështrimet ishin drejtuar nga gruaja-shtrigë, që të nesërmen, me fytyrën e saj të ëmbël, kishte dalë përsëri për të shkuar në arë. Ky ishte kulmi! Që të nesërmen, në kuvendin e burrave, burrit të “shtrigës” nuk i afruan duhanin si gjithnjë dhe nuk i dhanë kafenë sipas zakonit. S’kishte turp më të madh. Dhe me t’u kthyer në shtëpi, burri që e donte aq shumë atë grua të bukur, kishte britur me ulërimë, duke i thënë: – Ti je një shtrigë!

Kështu i kishin thënë Franit të gjorë… kështu klithte tashmë dhe ai.

Ajo e mjera ishte stepur dhe nuk kishte folur. Ishte një grua e re, me një fëmijë të vogël dhe gjithë nure. Shtatin e kishte të lartë, flokët i derdheshin gjer në mes, sytë i kishte formë bajame në ngjyrë jeshile dhe vithet që i ngriheshin ende përpjetë e bënin tepër sensuale dhe të dëshiruar. (...)

Luan Rama

Shtrigat e Kastratit – simotra të ���Shtrigave të Salemit” (Kujtimet e konsullit francez Alexandre Degrand, mbi një ngjarje të vërtetë të ndodhur në Kastrat të Shkodrës në vitet e fundit të shekullit XIX)

[kafsho]

Macja & Abu Bakr i Bagdadit

(...)

Teksa dëgjoja intervistën e Gjergj Bojaxhi m’u kujtua një fabul e vockël që tregon se vlera e së Madhes shfaqet tek gjërat e vogla. Mistiku nga Bagdadi, Abu Bakr Schibli, vdiq në vitin 945. Pas vdekjes, ai iu shfaq në ëndërr një miku, i cili e pyeti: “Si të trajtoi Zoti”?

Mistiku ia ktheu: “Zoti më doli para dhe më pyeti”: ‘Abu Bakr, e di se përse të kam falur’? “Për veprat e mira që kam kryer?” “Jo” – ishte përgjigja e Zotit. “Për lutjet e mia, për pelegrinazhin, për agjërimet?” “Jo”, – ishte përgjigja e Zotit. “Për udhëtimet e mia në kërkim të dijes?” “Jo” – tha Zoti. “Atëherë, për çfarë më ke falur, Zoti im?”.

Dhe Zoti u përgjigj: “Për asnjërën prej këtyre gjërave të mira nuk të kam falur!” “Po për çfarë atëherë, o Zot?” Dhe Zoti u përgjigj: “Të kujtohet njëherë kur ecje rrugëve të Bagdadit dhe pe një mace të vogël që dridhej nga i ftohti dhe shkonte nga një qoshe muri tek tjetra për t’u mbrojtur nga bora dhe acari, dhe ti u përkule, e ngrite nga toka dhe e mbështolle me mantelin tënd, duke e shpëtuar nga tortura e të ftohtit?” “Po, më kujtohet!” “Ja pra, – u përgjigj Zoti, – pikërisht për dhembshurinë që tregove ndaj maces të kam falur”.

(...)

Gilman Bakalli