#sokratesin ölümü

[felsefebilim]

Tarihsel Değerlendirmelerde Bir Hata: Anakronizm ve Vigizm Kavramları

Olay ve olgular hakkında birçok yorum, durum değerlendirmesi, analizi yapılır hatta muhtemel olasılıklar üzerinden konuşulur. Özellikle uzmanlar tarafından, tarihte dönüm noktası olmuş bu tür olayların sürekli gündeme getirilmesi ve ellerindeki bulgulara ve kendi bakış açılarına göre yorumlanması, değerlendirilmesi normaldir. Fakat herkesin bu değerlendirmeleri yaparken dikkat etmesi gereken iki kavram vardır. Bu kavramlar vigizm ve anakronizm'dir.

Anakronizm, tarihteki olay ve olguları değerlendirirken bu olayların gerçek zaman ve mekanlarından kopartılıp bazı sapmalarla farklı bir çerçevede değerlendirilip yorumlanmasıdır. Bu durum bizi tarihsel bir yanılgıya düşürecektir. Kısacası Anakronizm, zamanda sıçrama yaparak tarihsel yanılgılara sebep olur. Bu sıçrama rasyonel şeylere dayandığı gibi değer yargılarına da dayanabilir...

Sinemada, edebiyatta seyirci ve okuyucuyu şaşırtmak, eserlere gizem katmak için kullanılsa da tarihsel tartışma ve değerlendirmelerde anakronizme düşmek bir hatadır. Bu hataya bir ��rnek verecek olursak; 'Sokrates'in mahkemesinde giyotinle idam edilmesi bile gündeme gelmişti.' Bu cümle bir anakronizm örneğidir çünkü malumunuz giyotin Antik Yunan döneminde değil bundan neredeyse 2000 yıl sonra 1792'de Fransız Devrimi sürecinde icat edilmiştir.

Vigizm kavramı ise tarihi bir olayı ele alırken onun bilinen sonucunun etkisi altında kalınmasını ve o olayın günümüzün şartlarına göre değerlendirilmesini anlatır. Yine Fransız Devrimi'nden örnek verecek olursak; devrimin neden olduğu sonucu hepimiz biliriz, bu süreci yorumlarken XVI.Louis'nin idam edildiğini bildiğimiz için onun yönetimini ve öncesinde aldığı kararları bu sonuca paralel yorumlamamız bir vigizm örneğidir. Vigizm'e düşmemek için tarihsel gerçekliklerden ve ele alınan dönemin şartları, teknolojisi, değer yargıları ve gereksinimlerinden kopmamak gerekir.

[yorgunherakles]

“senin almaya cesaret edemediğin riskleri alanlar, yaşamak istediğin hayatı yaşarlar.”

sokrates

platon - gorgias

[dijitalmektuplar]

#5

Selam :) Geleneğimizin devamı olarak okul yolunda giderken belki okursun diye sana bir şeyler yazıyorum yine. Faruk Sokratesin savunmasını okurken bazen çok heyecanlanıyorum. Çünkü öyle cümleler var ki içinde bu adam kimmiş ya diyorsun. Ve öyle güzel bağlıyor ki birbirine. Sen de bir gün oku ve beraber konuşalım çok isterim. Bak çok etkilendiğim bir yerini anlatacağım. Yıllar önce Sokratın Khairephon diye bir arkadaşı bir yere gidiyor ve orada Sokratesten daha üstün bir bilge var mı diye bir kehaneti soruyor. Ve Tanrı da kimsenin Sokratesten daha bilge olmadığını söylüyor. Sokrates şaşırıyor, ben kesinlikle bilge değilim Tanrı niçin böyle söyledi ki acaba. Sonra bunu araştırmak için bilge olduğunu iddaa eden insanların yanına gidiyor. Siyasetçilere, ozanlara, zanaatkarlara.. Hiç bir grubun bildiğini iddaa ettiği şeyi bilmediğini görüyor ve şu efsane cümleleri kuruyor: “Beyler gerçek anlamda sadece Tanrı bilgedir, söz konusu kehanet de aslında bunu anlatmak istiyor. İnsanlara özgü bilgeliğin çok küçük bir değeri vardır, belki de hiç bir değeri yoktur. Kehanetin benden bahsetmesi adımı anması, belki de beni örnek göstererek: -Ey insanlar aranızdaki en bilge kişi Sokrates gibi aslında bilgeliğinin hiç bir değeri olmadığını bilen kişidir- anlamına geliyor olabilir. “ yani “Siz bilmezsiniz, Allah bilir” diyor resmen. Ve bunu öyle çarpıcı anlatmış ki. Ben bilge değilim ama nasıl bilge olabilirim. Çünkü bilmediğimin farkındayım. Çünkü sadece Allah bilebilir bunun farkındayım. Bu yüzden bilge olabilirim anca. Mü-kem-mel değil mi. Savunmasının tamamı çok çarpıcı ama en sonunda onun ölümü için oy verenlere şey diyor “eğer benim oğullarım yetişkin olduklarında paraya ya da başka bir şeye erdemden daha çok önem verirse benim sizi rahatsız ettiğim gibi siz de onları rahatsız edip cezalandırın. Böyle yaparsanız ben ve oğullarım sizden hakettiğimizi almış oluruz.” Seni öldürmek isteyen adamlara söylediklerine bakar mısın. Hayran kalıyor insan. Neyse bittiğinde yine anlatacağım :)

Ayrıca bugün için de söylemeyi sakladığım bir iki şey var. Bu sabahki tavrım seni rahatsız etti mi bilmiyorum. Belki kızmışsındır. Ama belki biraz da benim açımdan bakarsak karşımdakinden bir çaba görmek istedim sadece. Yoksa mevzu kimin gelip gittiği değil. Sabah konuştuğumuzda da daha kararlı bir yaklaşım bekledim. Ama tabi uykunun ortasında olduğunu bilmiyordum. Bu nazlı olma esprisi de bunun devamıydı. Ama kızacağını düşünmemiştim :))) Yine de şunu fark ettim senin yanında kendimi kasmıyorum. Bana bu fırsatı veriyorsun. Ki ilk buluşmamızda da böyleydi bu. Hiç gerilmedim veya çekinmedim senden. Bu tabiki patavasızca konuşmam anlamına gelmiyor :) sadece gerilmiyorum işte. bana kalem alıp resim çizdirdiğin için olabilir :)) heheh kalem için teşekkür ederim tekrar☺️ Çok uzattım değil mi? Geri sayacağım bir şafak da yok artık. Allah’a emanet ol. Görüşmek üzere :)

[resimbiterken]

Jacques-Louis David'in "The Death of Socrates" eseri

MÖ 470'te doğan Sokrates, Antik Yunan felsefesinin kurucu isimlerinden biridir. 71 yaşındayken, gençleri Tanrı'dan koparmak başta olmak üzere pek çok sebepten yargılanıp idama mahkum edilen Sokrates, MÖ 399'da baldıran otu zehri içerek son nefesini verdi. O esnada yanında Apollodore, Criton ve oğlu Critobule, Hermogene, Epigenes, Eschine, Antisthene, Menexene ve kuzeni Ctesippos ve kimi kaynaklara göre de başöğrencisi Platon vardı. David, resminde söz konusu kişilerden bazılarını çizerken Platon'u ana figürlerden biri olarak esere yerleştirmiş. 

Resmin ana merkezinde bir yatak üzerinde oturan Sokrates görünüyor. Sol ayağını yerdeki kahverengi plaka üzerine koyan Sokrates, sağ bacağını yatağa uzatmış. Sol elini dirseğinden kırarak işaret parmağıyla yukarıyı işaret eden Sokrates, sağ eliyle kendisine uzatılan kadehi almak üzere. Bu kadehte, onu ölüme götürecek olan baldıran otu zehri var. Zehri içinde ölüm uykusuna yatacak olan filozof, sol eliyle yukarıyı gösterirken Tanrı'ya olan saygısı ve ölüme hazır oluşunu anlatmak istiyor. Üzerindeki beyaz kumaş kıyafet, David'in Sokrates'i gördüğü biçim; saflığı temsil ediyor. 

Gelelim filozofun çevresindeki figürlere. Yatağın yanıbaşında oturan, bize yan profilden görünen siyah saçlı ve uzun sakallı figür, Platon'dur. Sol kolunu dirsekten kırarak dizine dayayan Platon, sağ elini hocasının dizine koyarak ona destek verdiğini gösteriyor. Platon'un üzerinde kırmızının açık tonlarında bir kumaş kıyafet var. Biraz sola gittiğimizde, Sokrates'e zehir kadehini uzatan, bize arkası dönük, ayakta duran figürü görürüz. Bu figür, hocasına zehri veriyor, ancak sol eliyle de gözyaşlarını siliyor. Figürün duruşunda o an orada bulunmak istemiyormuş gibi bir hal var. Figürün üzerindeki kıyafetin renginin koyuluğu ve parlaklığı, onun 'zehri veren kişi' oluşuna vurgu yapıyor.

Yatağın ayakucunda ellerini kucağında birleştirerek başını öne eğip oturan yaşlı figür, birazdan ölecek olan Sokrates için yas tutuyor. Adamın üzerindeki griye dönük beyaz kıyafet, onun değerli bir zat olduğunu gösteriyor, zira resimdeki en açık renkli kıyafet Sokrates'in üzerindeki giysi.

En sağa gidelim. Burada biri yaşlı, dördü genç; beş figür çeşitli şekillerde Sokrates'in ölecek olmasına üzülmekte. En sağdaki figür, resimde sağ tarafa doğru dönük iki figürden biri. Diğeri ise resmin en solundaki kapının kemerinde duvara dayanarak ağlayan figürdür. Bu figür, heykeltıraş Apollodore'dir.

Kapının kemerinden ileri gidiyoruz. Bize dönük üç basamaktan sonra sol, yukarı doğru çıkan merdivenler; merdivenlerde de üç erkek figürü görüyoruz. En arkada, bize dönük açık kırmızı tonlarında kıyafet giymiş genç figür, veda eder gibi el sallamakta. Figür, bu hareketiyle Sokrates'e son kez veda ediyor. Önünde sarı renkli kıyafetiyle yaşlı bir figür ve yanında genç bir figür var. Bu iki adam, yukarı doğru çıkarken Sokrates için ağlamaya devam ediyor. 

On üç adet figürün yer aldığı "La Mort de Socrate" adlı tabloya yas havası hakim. Eserde kendine mukayet olan yalnızca iki figür mevcut; biri Sokrates, diğeri Platon. MÖ 399 senesinde ölüm yahut sürgüne mahkum edilen Sokrates'in zehir içerek ölmeyi tercih etmesi, resme 'stoacı' sıfatını kazandırıyor. Eseri New York'taki Modern Sanatlar Müzesi'nde görebilirsiniz. 

[felsefebilim]

Jacques Louis David - Sokrates’in Ölümü Eseri

Fransız Neoklasik ressam Jacques Louis David, Platon’un ünlü eseri Sokrates’in ölümünden etkilenerek, bu eserdeki bir sahneyi resmetmiştir. 

Felsefe tarihi açısından da öneme sahip bu eserde Sokrates, kendinden emin, aldığı karardan ve duruşundan taviz vermeyen güçlü bir duruşla tasvir edilmiştir. Onun çevresi ise öğrencileriyle çevrilidir. Öğrenciler, hocalarını kaybetmenin ve onu devletten af dilemeye ikna edememelerinin üzüntüsünü yaşamaktadır. Eser, Sokrates’in ölümüne sebep olacak zehiri Sokrates almadan hemen öncesini anlatır. 

Hatırlayacağınız gibi Sokrates, Atina’nın tanrılarını sorguladığı ve onlara inanmadığı için ölüm ile cezalandırılmıştı..

Sokrates’in ölürken bile güçlü ve dik duruşu bizlere onun ölümden sonra hayat olduğuna, ruhun ölümsüzlüğüne olan inancını anlatmaktadır, aynı zamanda ölmeden önce bile nutuk çekiyor olması sorgulayan, öğretici duruşunu anlatmak için kullanılmıştır. 

Eserdeki bir önemli nokta ise, yine Sokrates gibi ruhun ölümsüzlüğüne inanan ve idealar dünyasını teori olarark sunan Platon’un sakinliğidir. Sokrates’in öğrencileri arasında en sakin görünen ayak ucunda oturan ve diğer tüm öğrencilere göre sakin görünen Platon’dur. Bu durumun sebebi de kendi inandığı teorisidir...

[yorgunherakles]

hayır, varolmayan iç güzellik değil. varolmayan, iç.

jean luc nancy -  the sense of the world

[yorgunherakles]

beni gorgias'ın sokrates'i dinlediği gibi dinle.

platon - mektuplar

[yorgunherakles]

başlangıç aynı zamanda bir tanrıdır ve insanlar arasında gezindiği sürece her şeyi kurtarır.

platon - phaidon

[yorgunherakles]

sadece iki şeyi istemek makuldur: hiç doğmamış olmak ve doğar doğmaz ölmek.

diogenes laertios - ünlü filozofların yaşamları ve öğretileri   ( krates)

[yorgunherakles]

kelimeleri unutan bir adamı nerede bulabilirim? konuşmak istediğim kişi o.

zhuangzi  - the perfect man

[yorgunherakles]

[yorgunherakles]

[yorgunherakles]

yaşamımız, bilinçdışı sinir ağlarının gövdesel bilgeliğinin temelleri üzerine kurulmuştur. gene de, yaşamın gerçekliğe girişinin dönüm noktası bugündür, yeni deneyimdir, buysa bilinçdışı tarafından kavranamaz. bu bilincin ta kendisidir.

christopher caudwell - ölen bir kültür üzerine düşünceler

[yorgunherakles]

cesaretli olmamak cesaret ister.

roland barthes - yas günlüğü

[yorgunherakles]

amansızca kendi yıkımına koşar insan. ölümün kollarına koşar.

schopenhauer - ölümün anlamı

[yorgunherakles]

kendiliğini biricik olarak göremez, herkes tarafından doldurulabilecek bir hayatı vardır.

koray kırmızısakal - tutunamayanlarda ölümün keşfi