#t-AML | Explore Tumblr posts and blogs

sarajcsmicasereports · 11 days ago

Text

Treatment-related Acute Myeloid Leukemia Following Capecitabine Chemotherapy: A case report by Omid Arasteh in Journal of Clinical Case Reports Medical Images and Health Sciences

Abstract

Background: Chemotherapy of cancers can have serious and dangerous side effects, of which the occurrence of secondary acute myeloid leukemia (AML) is one of them. Treatment-related AML (t-AML) is an example of secondary AML, that usually occurs in patients who have been previously treated with chemotherapeutic regimens that contain Alkylating agents, Topoisomerase inhibitors, Anthracyclines and maybe other drugs like fluorouracil derivatives. Several causes have been proposed for the occurrence of t-AML. Among them, most articles focused on chromosomal damage due to the treatment of primary disease with alkylating agents or topoisomerase II inhibitors. Despite the lower prevalence compared to Anthracyclines and Topoisomerase II inhibitors, t-AML following the administration of 5-FU is suspected.

Case Present: We reported a 60-year-old man diagnosed with primary colon cancer who developed t-AML 42 months after the treatment with 8 cycles of Capecitabine (1500 mg BD for 14 days every 3 weeks) monotherapy without radiation.

Conclusion: Our observations were in line with the results of other articles about 5-FU. So, according to the case reports about the occurrence of t-AML possibly caused by anti-metabolite drugs, especially in higher cumulative doses, we conclude that the lowest effective dose should be chosen, and the risks of treating primary cancer with anti-metabolites such as 5-FU and Capecitabine should be weighed along with its benefits.

Keywords: t-AML, secondary malignancies, Anthracyclines, Topoisomerase II inhibitors, 5FU, Capecitabine

Background

Acute myeloid leukemia (AML) is a class of hematologic malignancies which defines as the clonal proliferation of immature myeloid cells in the bone marrow(1). Various risk factors have been proposed for the occurrence of the disease, however, none of them are found in some patients. Some known risk factors for the development of AML are older age, smoking, male sex, and repeated exposure to chemicals such as formaldehyde and benzene (2).

The term “secondary AML” refers to patients who develop AML secondary to a previous disease such as myelodysplastic syndrome (MDS). Treatment-related AML (t-AML) is an example of secondary AML, that usually occurs in patients who have been previously treated with chemotherapeutic regimens or radiation therapy (RT). The most important chemotherapy medications that can cause AML include alkylating agents, topoisomerase inhibitors, and anthracyclines. About 10-20% of all AML patients are cases of secondary malignancies (3).

Several causes have been proposed for the occurrence of t-AML. Among them, most articles focused on chromosomal damage due to the treatment of primary disease with alkylating agents or topoisomerase II inhibitors(4). To date, there are limited cases of t-AML following the use of Fluorouracil have been reported. In this paper, we report a case of t-AML following the administration of 5-FU for the treatment of colorectal cancer.

Case Present

A.V., a 60-year-old man, presented progressive general weakness. His past medical history includes Sigmoid cancer from 4 years ago without peritoneal seeding or hepatic metastasis. Cancer staging according to the American Joint Committee on Cancer (AJCC) staging system was (T3N1MX). The primary carcinoembryonic antigen (CEA) was 5.37. The patient underwent a total colectomy with preservation of the rectum in March 2019. Pathological macroscopic and microscopic evaluation showed moderately differentiated adenocarcinoma and an adenomatous polyp with low-grade dysplasia.

A month after surgery, adjuvant chemotherapy began for the patient, including 8 cycles of Capecitabine (1500 mg BD for 14 days every 3 weeks) monotherapy without radiation. At the end of the treatment, the patient’s laboratory data were in the normal range, and the CEA was 1.1. Remission occurred after the treatment finished and remained for 42 months.

On admission, the patient’s chief complaint was general weakness. There were no special findings in the initial Physical examination such as fever or lymphadenopathy. No hepatosplenomegaly or skin lesions were observed. The patient's baseline laboratory data showed a leukocytosis (WBC 165.4* 103 /mcL) with 93% blast and 3% lymphocytes, thrombocytopenia (Plt: 15* 103 /mcL) and increase in inflammatory markers (CRP: 150.5 mg/L and LDH: 4397 U/L).

Blood culture and Urine culture were negative at the baseline, and viral markers showed no evidence of acute or chronic viral hepatitis.

The serum tumor marker, carcinoembryonic antigen (CEA) level was 1.6. No evidence of colon cancer relapse was found by gastroscopy, colonoscopy, or whole-body positron emission tomography-computed tomography (PET-CT).

A bone marrow aspiration and biopsy (BMA/BMB) took from the patient, and the result was positive for Acute myeloblastic leukemia, type M4. The bone marrow cytogenetic analysis disclosed 48-50, XY [cp 18] (Fig 1). Immunohistochemical (IHC) studies of A.V.’s peripheral blood smear(PBS) sample showed that cells are including 93% blasts and 3% lymphocytes. The phenotype of blast cells was: CD34 Negative; CD 13,33,117 Positive; CD19,3,7,10 Negative; HLA-DR Negative Genotype analysis was negative for PML-RARα translocation [t (15;17) (p22;q21)].

The induction chemotherapeutic regimen started with Daunorubicin (120mg D1-D3) plus Cytarabine (300mg D1-D7). Unfortunately, the patient developed febrile neutropenia after the induction of remission and developed sepsis, and finally expired due to cardiac arrest on day 15 of admission

Discussion

t-AML refers to the condition that a patient develops AML after the treatment of primary cancer of all types (3). The prevalence of t-AML is reported at 10% of all cases diagnosed with AML (5, 6).

Two main subtypes of t-AML exist regarding Cytogenetic studies and received chemo/Radio therapeutic regimens. Type 1 usually occurred after treatment of primary cancer with Alkylating agents with or without radiation therapy. The time period between initial treatment and development AML is reported between 4 to 10 years. The probable cause for the long duration between receiving alkylating agents and developing t-AML is that recipients usually develop MDS first, and then it turns into AML(7). Type 2 is less common and develops after the treatment with Topoisomerase II inhibitors. It has a shorter latency period of one to five years, which may be because this drug class directly affects myeloid cell lines and presents overt AML (7-13). However, due to the widespread use of these two drug classes together with or without radiotherapy, this classification is no longer used in the clinic.

t-AML development is rare following the administration of antimetabolites such as fluorouracil. Some studies reported the development of t-AML after treatment with a Platin-based, 5FU-containing regimen (14, 15).To date, there are only a few case reports available for the development of t-AML after initial treatment with 5-FU alone and/or with radiotherapy (16, 17). In such cases, 5-FU was administered with a cumulative dose of 5850 to more than 10000 mg/m2. the latency period between the administration of 5-FU and the development of t-AML in these studies was reported 12 to 39 months(16-19). Case reports are reviewed in Table 1.

1: 5-Fluorouracil. 2: esophageal squamous cell carcinoma. 3: Radiation therapy. 4: Cytarabine. 5: All-trans retinoic acid

Our Case had a history of exposure to Capecitabine (cumulative dose of 336000 mg) and developed AML 42 months after the exposure. Capecitabine is a prodrug and metabolized to its active metabolite, 5-fluoroxyuridine monophosphate (5-FUMP) inside the body, so despite there being no report of developing t-AML with that, it would not be out of mind. The latency period of developing t-AML was nearly similar between our case and other case reports. It seems that a higher cumulative dose of 5-FU is associated with the more rapid development of t-AML. However, more studies are needed to confirm this result.

Genetic basis of t-AML:

It seems that mutation is the main mechanism of developing AML following the administration of cytotoxic agents. Cytogenetic abnormalities such as -5 and -7/del(5q and 7q), translocation of (11q23), complex karyotypes, or +8 trisomy have been frequently seen in t-AML patients(17). Other cytogenetic abnormalities such as trisomy in one or more pairs of other chromosomes are also reported in t-AML patients(20). Baeu et al reported abnormalities in chromosomes 5 and 7 as the most common cytogenetic abnormalities in alkylating agents and/or radiotherapy recipients (9). The result of del. (5q and 7q) is haploinsufficiency in genes that are responsible for cell growth and proliferation(21).

An interruption in the expression of cell cycle control genes is also seen in t-AML patients, which can justify the occurrence of MDS/AML (22). Furthermore, some studies mentioned that CYP polymorphisms can play a role in the development of t-AML (23-26). Studies also mentioned that Germ-line mutations in the NF-1 and p53 tumor-suppressor genes are repeatedly seen in patients who develop t-AML following MDS (27, 28). Other probable causes of developing t-AML include induction of genome instability or a fusion oncogene, hyper-proliferation of mutant cells, and inflammation(24, 29, 30).

The cytogenetic analysis showed no abnormal translocations, but hyperploidism (trisomy in pairs 7,8, and 21) was seen in our patient.

Clinical presentation and prognosis of t-AML:

Alkylating agents, topoisomerase II inhibitors, and some other drugs like Bimolane are well-known for the development of t-AML(7). Anti-metabolites are less often suspected for the development of t-AML. however, the rate of developing t-AML in anti-metabolite recipients is higher compared to the general population(7, 13).

The time period between receiving chemo/radiotherapy for the primary disease and developing AML varies from months to years and depends on many factors such as chemotherapeutic agent class, cumulative dose of chemotherapeutic drugs or radiation, and dose intensity in each chemotherapy cycle (8, 31, 32).

The clinical presentation is the same in all types of AML(24). In patients who received alkylating agents, t-AML occurs following the presentation of MDS with symptoms of fatigue, fever and cytopenia (9). In topoisomerase II inhibitors recipients, MDS phase does not exists and patients present with overt AML (11). In all case reports of developing t-AML following the administration of 5-FU, patients presented with common symptoms of overt AML including general weakness, fatigue, fever and weight loss in addition to cytopenia and presenting blasts in peripheral blood smear and bone marrow sample (16-19, 33) . our patient’s primary symptom was general weakness and anorexia. Physical examination was negative for fever, lymphadenopathy, organomegaly or skin lesions. The patient's baseline laboratory data showed a leukocytosis with 93% blast and 3% lymphocytes, thrombocytopenia and increase in inflammatory markers.

Patients who develop t-AML have a poor prognosis compared to other patients with AML (20, 34, 35). Samra et al mentioned that overall survival and relapse-free survival is significantly worse in t-AML patients compared to other AML patients. Furthermore, the mortality rate in remission was higher in t-AML patients compared to AML patients (51% vs 16% ) (36). It seems like the reason for poor outcomes in this population is the higher incidence of unfavorable karyotypes and cytogenetic abnormalities, respecting that patients with favorable karyotype and good performance status have treatment outcomes same as patients with de novo AML (37-40). However, a recent retrospective study on 742 AML patients showed that t-AML patients had older age but similar mutation profile compared to other AML patients(36).

A brief review of genetic and clinical features of t-AML subtypes and comparison to our case is reviewed in Table 2.

Treatment of t-AML:

The treatment of t-AML is the same as the de novo form, including the standard dose of an Anthracycline (D1-D3) plus Cytarabine (Ara-C) (D1-D7) for induction of remission, following a consolidation regimen with a high dose of Cytarabine (HiDAC). In reported cases, 3 studies used Idarubicin plus Ara-C, one study used Mitoxantrone and one study used Danorubicin plus Ara-C for the induction of remission. Except for the Danorubicin recipient, other patients reached complete remission(CR) and also received consolidation treatment with HiDAC (16-19). Although it seems like the achievement of CR is expected in 5-FU recipients who developed t-AML, a review article has reported that remission was achieved in only a small number of t-the AML patients while using the conventional 7+3 regimen (24). Our patient also received a standard 7+3 regimen with Danorubicin plus Ara-C but developed febrile neutropenia during the recovery time, and finally expired because of sepsis and cardiac arrest.

Despite the conflicting treatment outcomes with standard treatments of AML in t-AML patients, there is no other proven choice for the treatment of this population. CPX351 is an investigational formulation that contains liposomal Daunorubicin plus Cytarabine which is under evaluation for the treatment of t-AML patients. Clinical studies have shown that CPX351 is effective and can have beneficial effects on patients’ performance status before allogeneic bone marrow transplantation (41-43).

Allogenic Hematopoietic Stem Cell Transplantation (HSCT) is another treatment for all-cause AML. Compare to de novo AML, patients with t-AML Samra et al also mentioned that both induction of remission with chemotherapy and HSCT had a higher rate of remission and survival in de novo AML patients compared to t-AML patients (36).

Conclusion

Despite the lower prevalence compared to Anthracyclines and Topoisomerase II inhibitors, t-AML following the administration of 5-FU is suspected. We reported a case of a primary colon cancer patient who developed t-AML 42 months after the treatment with Capecitabine. Our observations were in line with the results of other articles about 5-FU. So, according to the case reports about the occurrence of t-AML possibly caused by anti-metabolite drugs, especially in higher cumulative doses, we conclude that lowest effective dose should be chosen, and the risks of treating the primary cancer with anti-metabolites such as 5-FU and Capecitabine should be weighed along with its benefits.

Source of funding: No funding was received for preparation of this review.

Conflict of interests: The authors have no competing interests to declare.

Abbreviations:

Author’s contributions:

SA and AB collected and interpreted the patient data regarding the hematological disease.

NS and OA analyzed the patient’s data and were the major contributors to writing the manuscript.

All authors read and approved the final manuscript.

Ethics approval and consent to participate

Before writing the article, consent was obtained from the patient to use his medical information without mentioning his name or providing identifying information

#t-AML #secondary malignancies #Anthracyclines #Topoisomerase II inhibitors #5FU #Capecitabine #jcrmhs #Journal of Clinical Case Reports Medical Images and Health Sciences

3 notes · View notes

queerwelsh · 3 months ago

Text

Enillodd E. Prosser Rhys y Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Pontypŵl gydag ‘Atgof’ yn 1924.

Yn ddylanwadol yn ei fywyd fel bardd, golygydd, newyddiadurwr a chyhoeddwr, mae Prosser Rhys yn cael ei gofio heddiw am gipio’r Goron yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1924. Mor ddylanwadol ag oedd ei gerdd fuddugol, ‘Atgof,’ a’n parhau i fod, cafodd Prosser mwy fyth o effaith ar lenyddiaeth Gymraeg yn ei fywyd nag a gofir heddiw.

Ganed Edward Prosser Rees ar y 4ydd o Fawrth 1901 yn Nhrefenter, Mynydd Bach yng Ngheredigion, a'i fedyddio ar y 9fed o Fawrth yng Nghapel Bethel. Gof (blacksmith) oedd ei dad, David Rees, a'i fam oedd Elizabeth Rees. Daeth Prosser o deulu o ofaint (blacksmiths), a symudasant yn ddiweddarach i’r Morfa Du yn Nhrefenter (wedi i Prosser symud i ffwrdd, ym mis Mawrth 1918). Cyn hyn, buont yn byw yn Llainffwlbert hyd 1900, lle bu iddynt eu chwe phlentyn blaenorol.

Aeth Prosser Rhys i Ysgol Gynradd Cofadail yn Nhrefenter ac yna Ysgol Ramadeg Ardwyn yn Aberystwyth yn 1914. Aeth llenorion, academyddion a gwleidyddion eraill yma, a elwid yn 'Hen Ardwyniaid'. Cafodd ei lwyddiant academaidd cynnar ei atal wedyn gan afiechyd - cafodd ddiagnosis o dwbercwlosis yn ifanc, yn 1915, a effeithiodd arno am weddill ei oes, ond ar unwaith fe'i cadwodd adref am y 3 blwyddyn nesaf.

Dechreuodd ei enw ymddangos ym myd ysgrifennu Cymraeg mor gynnar â 1916, gyda'r gerdd 'Y Fam a'i Baban' yn y Baner ac Amserau Cymru, lle cyhoeddwyd fel E. Prosser Rees (o dan y ffugenw Eiddwenfab) o Drefenter, Llangwyryfon, Ceredigion. Yn 1917, ysgrifennodd lythyrau huawdl at ‘Y Darian’, papur radicalaidd, lle ysgrifennodd am ymuno ag undeb gwladgarol a’r Eisteddfod. Roedd hyn yn addas gan iddo ymddangos nesaf yn Y Darian yn 1918 oherwydd ei fuddugoliaethau cynnar yn yr Eisteddfod, yna yn Eisteddfodau lleol, a restrwyd o fewn yr enillwyr o Geredigion. Ymddangosodd yn aml yn Y Darian fel rhan o ‘Aelwyd y Beirdd,’ lle caiff ei ddisgrifio fel bardd ifanc â photensial mawr, ond yn 17 oed, a brawd y Parchedig Wyre Rees.

Yn amlwg, roedd Prosser yn aml yn ysgrifennu, cystadlu a’’n perfformio ei farddoniaeth yn ei arddegau. Ceir un o’i gerddi cynnar yn ‘Cymru,’ cylchgrawn misol a sefydlwyd gan O.M. Edwards yn 1891. Yn 1919 ymddangosodd ‘Canu’r Merched’ gan E. Prosser Rhys yn y cylchgrawn ‘Cymru’. Dyma'r tro gyntaf, mae’n debyg, o'i farddoniaeth i ymddangos dan yr enw hwn. Roedd ‘Prosser Rees,’ ei enw genedigol, yn ymddangos hefyd. Fel Prosser Rees, cyhoeddodd hefyd gerdd yn 1917 yn The Cambrian News and Merionethshire Standard i gydymdeimlo â Mr a Mrs Thomas Evans, Penbont, a gollodd eu mab, David Morgan, yn Ffrainc yn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Gweithiodd Prosser fel clerc yn Western Ocean Colliery yn Nant-y-Moel, Cwm Ogwr, cyn dychwelyd yn ôl o’r ‘sowth’ fel newyddiadurwr. Yn Nantymoel yr oedd, yn ôl pob tebyg yn byw gydag un o'i frodyr, John, a oedd yn löwr. Roedd yn dal i dderbyn triniaeth ar gyfer twbercwlosis ac mae'n debyg wedyn wnaeth dychwelyd i'r teulu yn eu cartref newydd ym Morfa-Du. Gweithiodd wedyn ym mhapurau Rhyddfrydol y Welsh Gazette yn Aberystwyth a'r Herald Cymraeg yng Nghaernarfon yn 1919 (lle cyfarfodd Morris T. Williams). Symudodd yn ôl i Aberystwyth yn 1921 a daeth yn olygydd Baner ac Amserau Cymru yn 1923, pan symudasant eu swyddfeydd o Ddinbych i Aberystwyth.

Ym 1923, cyhoeddwyd barddoniaeth Prosser mewn llyfr am y tro yn Gwaed Ifanc gyda bardd arall, J.T. Jones (John Tudor Jones). Fel mae’r teitl yn awgrymu, roedden nhw’n falch o fod yn ‘waed newydd’ i farddoniaeth ac ysgrifennu Cymraeg, gyda Prosser bryd hynny yn 22 a J.T. Jones yn 19 oed. Yn sicr bu bu cryn ddadlau am y gyfrol, hefyd am fod eu barddoniaeth yn fwy rhywiol na beirdd hŷn y cyfnod. Roedd traddodiad o’r math newydd o ysgrifennu Cymraeg eisoes, a ddechreuwyd gan fuddugoliaeth T H Parry-Williams yn Eisteddfod 1915 gyda ‘Y Ddinas,’ ac roedd Prosser yn ymwybodol o’r syniadau newydd hyn o herio ysgrifennu Cymraeg, yr Eisteddfod ac felly cymdeithas iaith Gymraeg, y cafodd ei ysbrydoli ganddi a cheisiodd bod yn rhan ohoni - a llwyddo. Ymgais oedd hon i herio ysgrifennu beirdd hŷn, yn ogystal â thynnu sylw at y cnwd mwy newydd o lenorion iau, y dynion oedd wedi goroesi’r Rhyfel Byd Cyntaf ac yn mynnu sylw.

Wrth gwrs, heriodd yn arbennig status quo yr Eisteddfod pan enillodd y Goron yn 1924 yn Eisteddfod Genedlaethol Pont-y-pŵl gyda’i gerdd ‘Atgof’. Mae’r pryddest yn dilyn taith ‘llanc synhwyrus’ sy’n profi ei rywioldeb, o weld ‘Rhyw’ yn difetha perthynas ei rieni, i archwilio ei rywioldeb gyda merched, ac yna gyda dyn hefyd (Morris T. Williams, mae’n debyg), tra yn ymdrechu yn erbyn moesau a rhinweddau cymdeithas a chrefydd Cymru. Roedd beirniaid yr Eisteddfod yn groes, yn ei chael hi'n anfoesol a’n ei chanmol.

Wrth gwrs, pan enillodd Prosser, roedd yr ymateb yn sgandal a daeth ‘Atgof’ yn bur ddadleuol, oherwydd ei drafodaethau amlwg am ryw ac wrth gwrs y rhan cyfunrywiol o’r gerdd. Ers hynny, mae wedi cael ei galw’n ‘homoerotig’ gan lawer o lenorion, acheddiw yn cael ei hystyried yn fwy fel cerdd ddeurywiol, neu gerdd cwiar. Mae Mihangel Morgan, yn ysgrifennu yn Queer Wales, yn gweld ‘Atgof’ yn ddarlun negyddol o gyfunrywioldeb ac yn bychanu ei arwyddocâd fel cerdd hoyw.

A’n cael ein hunain yn cofleidio ‘dynn;

A Rhyw yn ein gorthrymu; a’i fwynhau;

A phallu’n sydyn fel ar lan y llyn…

Mae’r llinellau hyn yn disgrifio’r rhan cyfunrywiol ac mae’n wir nad yw’n cymryd llawer iawn o’r gerdd, ond mae’n ymddangos bod siom Mihangel Morgan yn deillio o’r ffaith nad yw’r gerdd yn ddigon hoyw. Ac yn wir nid yw, ond mae’n darllen fel cerdd ddeurywiol sy’n mynd â ni drwy holl daith Prosser o sylweddoli a brwydro yn erbyn ei rywioldeb yn yr oes hon. Mae’n dal i atseinio gyda llawer o’r gymuned LHDTC+, yn enwedig wrth sylweddoli pa mor amlwg ydoedd ar gyfer 1924 (neu ni fyddai wedi bod mor ddadleuol), 40 mlynedd cyn dad-droseddoli cyfunrywioldeb, ac roedd ei fuddugoliaeth yn yr Eisteddfod ymhell o blaen ei amser.

Ar y llaw arall, yn ddiweddarach ym mywyd Prosser, awgrymwyd ei fod wedi cael cymaint o sioc gan sodomiaeth yn ysgrifen rhywun arall i beidio â’u cyhoeddi. Mae’n bosibl y newidiodd safbwyntiau Prosser a’i rywioldeb ei hun yn ei fywyd, er mai dim ond dyfalu yw hyn bod Prosser wedi’i ‘syfrdanu’ wrth ysgrifennu am gyfunrywioldeb. Mae yna lawer o bosibiliadau yma o ran teimladau a rhywioldeb Prosser ei hun, ond mae’n sicr eu bod wedi cael dylanwad mawr ar ysgrifennu LHDTC+ a’r gymuned yng Nghymru ac yn enwedig yn y Gymraeg.

Soniwyd hefyd am ‘Atgof’ a Prosser yn Time yn 1924, gan ychwanegu at dystiolaeth o ddylanwad ac etifeddiaeth y gerdd hon. Yn rhyngwladol, gwelwn gysylltiadau yn y cerddi â rhywoleg a seiciatreg y cyfnod – soniodd y seicdreiddiwr (ac o bosibl gŵr sarhaus y gyfansoddwraig Morfydd Llwyn Owen) Ernest Jones am y gerdd mewn llythyr at Sigmund Freud, er nad yw’n glir bod y naill na’r llall wedi darllen y gerdd.

Ysgrifennodd Caradog Pritchard yn ei hunangofiant y credai mai’r gŵr yr ysgrifennodd Prosser amdano oedd Morris Williams, fel ffrind i’r dau, ac mae hyn wedi’i dderbyn fel y gwir tebygol ers hynny. Roedd Morris T. Williams yn agos i Prosser, pan oeddynt yn gyd-letywyr yn Twthil ger Caernarfon tra yn gweithio yn yr ‘Herald Cymraeg,’ a chyfnewidiasant lythyrau wedi hynny sy’n dangos eu perthynas agos — roedd hyn cyn i Morris briodi Kate Roberts a phrynu Gwasg Gee gyda’i gilydd. Arhosodd y tri yn agos, gan fod yn ffrindiau ac yn yr un cylchoedd cymdeithasol â llenyddol, yn ogystal ag ym myd cyhoeddi Cymraeg. Yn fwy diweddar, damcaniaethwyd bod Kate Roberts hefyd yn cwiar, yn seiliedig ar ei hysgrifennu personol â'i straeon byrion am berthnasoedd rhamantus rhwng merched (fel ‘Nadolig' a 'Y Trysor'). Bu farw Morris T. Williams ym 1946, flwyddyn ar ôl Prosser Rhys, ar ôl brwydr hir ag alcoholiaeth.

Cyhoeddwyd ‘Atgof’ fel llyfryn, gyda chyfieithiad o’r enw ‘Memory’ gan Hywel Davies hefyd wedi’i gyhoeddi fel llyfryn. Mae'r gerdd yn darllen yn llai amlwg na'r fersiwn Gymraeg, er ei bod yn cael ei chanmol ar y pryd. Gellir ei ddarllen yma - er bod angen cyfieithiad Saesneg modern.

Ym 1928, priododd Prosser â Mary Prudence Hughes yn Aberystwyth, a dyna pryd y cymerodd ef a hi y cyfenw ‘Rhys’. Bu iddynt un ferch, Eiddwen Rhys. Sefydlodd Wasg Aberystwyth hefyd yn 1928 a dechreuodd gyhoeddi llyfrau, gyda Gwasg Aberystwyth yn tyfu'n sylweddol yn y blynyddoedd i ddod.

Fel golygydd Baner ac Amserau Cymru, anogodd Prosser fwy o feirdd i ysgrifennu a chyhoeddi eu gwaith. Sefydlodd Y Clwb Llyfrau Cymraeg yn 1937; tanysgrifiad o lyfrau Cymraeg, lle byddai darllenwyr yn derbyn 4 llyfr y flwyddyn am hanner coron, ac a gyhoeddodd 45 o gyfrolau hyd at 1945. Mor llwyddiannus ag y bu o dan Prosser, wedi ei farwolaeth, penderfynwyd nad oedd digon o lenorion iaith-Cymraeg i'w barhau.

(Pwyllgor gwaith Plaid Genedlaethol Cymru, 1927- Lewis Valentine, Ambrose Bebb, D. J. Williams, Mai Roberts, Saunders Lewis, Kate Roberts, H. R. Jones, Prosser Rhys.)

Roedd Prosser Rhys yn un o aelodau sylfaenol Plaid Cymru, a sefydlwyd yn 1925. Ef hefyd oedd golygydd ‘Y Ddraig Goch’ gyda Saunders Lewis ac Iorwerth C. Peate - y bu Prosser hefyd yn gymorth i’w ffurfio gyda H. R. Jones, er ei fod yn wrthwynebus i ddechrau oherwydd diffyg arian. Daeth Prosser yn lleisiol yn erbyn safbwyntiau adain dde Saunders Lewis. Ysgrifennodd yn Y Faner fod llawer o aelodau Plaid Cymru wedi dod o'r blaid Lafur neu'r blaid Ryddfrydol, neu'n radicaliaid a ddaeth o ddim plaid wleidyddol, lle nad oedd yr un yn gefnogol i'r safbwyntiau a ymddangosodd yn y Daily Mail, gan awgrymu bod barn Saunders Lewis yn rhy agos at y mater, ond bod y rhan fwyaf o gefnogwyr Plaid Cymru yn rhy deyrngar i leisio eu pryderon am hyn. Trafodwyd ac awgrymwyd diarddel Prosser o'r blaid ond roedd Saunders Lewis yn gwrthwynebu hyn.

Yn dilyn ei lwyddiannau niferus, symudodd Prosser a’i deulu i 33 North Parade, Aberystwyth, lle bu’n byw hyd ei farwolaeth.

Wedi i'w iechyd ddirywio eto o 1942, bu farw Prosser Rhys yn 1945 - yn 43 oed, a llai na mis cyn ei ben-blwydd yn 44 oed. Fe’i claddwyd ym Mynwent Llanbadarn Fawr, a’i fedd yn dyfynnu T. Gwynn Jones: “Gwyrodd êfo î’r drugaredd fawr, Ni wyr namyn Duw ddirgelwch ei wên.” Yma hefyd y claddwyd Mary Prudence Rhys, ei wraig, a fu farw yn 1991, yn 87 oed. Maent hefyd wedi eu claddu gyda William Dewi Morris Jones, a fu farw yn 1983, yn 56 oed. Bu marwolaeth Rhys yn sicr yn golled i gyhoeddi ac ysgrifennu Cymraeg.

Prynwyd Gwasg Aberystwyth gan J. D. Lewis & Sons o Landysul ar ôl marwolaeth Rhys, sylfaenydd Gwasg Gomer, a barhaodd â’r Clwb Llyfrau Cymraeg a chymerodd drosodd y gwaith o gyhoeddi llyfrau’r clwb hyd 1952. Daeth hyn, fodd bynnag, yn dilyn anghytundeb cyfreithiol rhwng Mary Prudence Rhys a Morris T. Williams, a oedd i fod i gael y cynnig cyntaf a’r cyfle o wrthod i Wasg Aberystwyth, yn ôl dogfennau cyfreithiol y cytunodd Prosser a Morris arnynt - nad oedd Morris Williams yn teimlo ei fod wedi’i gael.

Cyhoeddwyd Cerddi Prosser Rhys yn 1950 gan Wasg Gee, casgliad cyntaf Prosser yn gyfan gwbl o’i gerddi ei hun – a gyhoeddwyd 5 mlynedd ar ôl ei farwolaeth. Wedi’i olygu gan J.M. Edwards, cyd-fardd a fu’n cystadlu mewn Eisteddfodau ac a oedd o ardal debyg i Rhys, mae Edwards hefyd yn ysgrifennu cyflwyniad y casgliad barddoniaeth. Mae'n nodi iddo benderfynu bod 4 blynedd ar ôl marwolaeth Rhys yn ddigon o amser i gyhoeddi o'r diwedd gasgliad cyfan o gerddi gorau Rhys (ysgrifennwyd y rhagymadrodd ym mis Gorffennaf, 1949, a chyhoeddwyd y llyfr ym mis Chwefror, 1950.) Mae'n ysgrifennu bod ei farddoniaeth flaenorol casgliad, yn ‘Gwaed Ifanc’, yn gyfrol a ddenodd gryn dipyn o sylw ac a ddaeth hefyd â nodyn newydd, beiddgar i fyd barddoniaeth Gymraeg y cyfnod, rhywbeth yr oedd dirfawr ei angen. Ei atgofion o Rhys wrth dyfu i fyny dangos ei fod yn fardd adnabyddus hyd yn oed yn ei ieuenctid, y clywodd Edwards ac eraill yn ei ysgol ei hun amdano cyn cyfarfod, a oedd yn adnabyddus am gystadlu a chael llwyddiant mewn nifer o Eisteddfodau.

O’i farddoniaeth a geir yn Cerddi Prosser Rhys, noda Edwards fod ‘Y Gof’ yn deyrnged i’w rieni a’i fywyd cynnar yng nghefn gwlad Cymru. Ei ddau soned y mae’n eu canmol fwyaf yw ‘Y Pechadur’ a ‘Duw Mudan’. O 'Atgof,' noda Edwards yn arwyddocaol ei bod yn gerdd feiddgar a greodd gryn gyffro ac a ganmolwyd gan rai ond a gafodd ei damnio gan eraill, a’i nodwedd tristaf yr holl ddigwyddiad oedd ei bod yn adlewyrchu agwedd meddwl yng Nghymru sef rhy barod i farnu gwerthoedd byd y celfyddydau yn ôl y safonau anghywir. Mae’r rhagymadrodd yn gorffen drwy ailadrodd yr hyn y mae llawer o bobl eraill wedi’i ddweud am golled gynamserol Rhys i fyd ysgrifennu a chyhoeddi Cymraeg. Roedd Edwards hefyd yn gobeithio y byddai yna hefyd gasgliad o ryddiaith Rhys, nad yw wedi dod i fod, yn anffodus.

Mae ‘Mab ei Fam’ i “M.T.W,” Morris T. Williams mae’n debyg – fel Strancio: ‘I’d disgwyl a fu’n cyd-letya â mi.’

Do, bûm yn flin. Ond weithian gwybydd di Fod Fflam yn llosgi ynof, ac aml dro Yn llamu ar draws fy nghorff materol i, A’m hysu hyd fy nghyrru i maes o’m co’,

A strancio a wnaf eto rhag fy ffawd Nes torro’r Fflam ei ffordd o’i charchar cnawd.

Fel yn achos ‘Atgof,’ mae Mihanel Morgan yn bychanu Strancio drwy ddatgan ei fod yn cryptig a gochel - tra byddwn yn dadlau bod cyfaddefiad ei deimladau tuag at ddyn yn y 1920au, yn enwedig yn dilyn y farddoniaeth Fictoraidd honno oedd yn boblogaidd cyn y 'Gwaed Newydd'. Tra y dywed Mihangel Morgan y tybir mai am Morris T. Williams, y mae’r cysegriad ar ddechrau’r gerdd yn ddigon clir, yn hanesyddol, i Morris T. Williams, yn enwedig pan gyflwynir cywydd blaenorol iddo hefyd.

Nid tan 1980 y dathlwyd Prosser Rhys gyda llyfr am ei fywyd, gan Rhisiart Hincks. Ysgrifennodd T. Robin Chapman yn Y Traethodydd yn 2006 fod Hincks yn ôl pob tebyg yn gwybod am natur perthynas Prosser â Morris ond eto fe gadodd allan - o unig gofiant cyfan Prosser Rhys. Mae hyn yn arwydd o'r amserau y cafodd ei ysgrifennu a'i gyhoeddi ond mae'n dangos yr angen nawr i ysgrifennu cofiannau Rhys sy'n cynnwys yr hyn a eithriwyd yn flaenorol, ei hunaniaeth cwiar. Mae Hincks yn sôn, fel y daeth Morris yn gyflym ‘ei gyfaill pennaf’i pan gyfarfuant yng Nghaernarfon, iddynt symud gyda'i gilydd i 15 Stryd Eleanor ac mai Prosser a gyflwynodd Williams i lenyddiaeth. ‘Cyfeillgarwch clos’. Mae hefyd yn crybwyll bod agosrwydd o'r fath wedi arwain at cwympo mas, unwaith pan oeddent yn cwympo mas drwy'r nos, sy'n dangos dwyster eu perthynas. Efallai, yr is-destun hwn y gobeithiai Hincks ei ddeall gan gynulleidfa’r oes. O ‘Atgof,’ noda Hincks fod Prosser wedi mynegi o’r blaen fod diffyg rhyw yn y Gymraeg mewn barddoniaeth ddiweddar, rhywbeth y mae’n ei feio ar y capel. Mae'r cofiant hwn yn parhau i fod y mwyaf manwl ar fywyd Prosser.

Dadorchuddiwyd cofeb ar y Mynydd Bach, yn edrych dros Lyn Eiddwen ger Trefenter, lle cafodd Rhys ei eni a byw yn ei blentyndod, yn 1992, yn ystod yr Eisteddfod Genedlaethol yn Aberystwyth. Gan gynnwys Prosser, mae ‘Cofeb i Feirdd y Mynydd Bach’ yn dathlu 4 bardd o’r ardal leol. Enillodd J.M. Edwards o Lanrhystud y Goron yn yr Eisteddfod Genedlaethol hefyd, yn 1937, 1941 ac yn 1944, ac ysgrifennodd y rhagymadrodd i Cerddi Prosser Rhys. Bu pob un o'r 4 bardd a enwir ar blac y gofeb yn llwyddiannus yn yr Eisteddfod. Bardd llwyddiannus o Geredigion oedd B. T. Hopkins (Benjamin Thomas Hopkins), a oedd yn byw ac yn ffermio ar y Mynydd Bach. Bardd a llenor Cymraeg o Geredigion oedd T Hughes Jones (Thomas Hughes Jones) a enillodd fedal yn Eisteddfod Genedlaethol 1940 am stori fer, ‘Sgwier Hafila,’ a feirniadwyd yn rhannol gan Kate Roberts.

Mae diddordeb yn Rhys, ei fywyd a’i yrfa, wedi’i adnewyddu gan ymchwil i hanes ac ysgrifennu LHDTC+ Cymru. Yn nodedig, ym 1998, darlledwyd dogfen hanesyddol o’r enw ‘Atgof’ ar S4C, a gyfarwyddwyd gan Ceri Sherlock, a oedd yn darlunio Prosser yn ysgrifennu’r gerdd a’i berthynas â Morris T. Williams, a gynrychiolwyd fel un rhywiol a rhamantus. Bu dadlau o gwmpas y ffilm, fel ‘Atgof’ y gerdd, gyda rhai’n cwestiynu sut yr oedden nhw’n darlunio’r berthynas (gyda rhai manylion ffuglennol) a rhai hefyd yn cwestiynu a ddylid ei darlunio neu ei ddyfalu o gwbl. Er gwaethaf y disgwrs, roedd Prosser Rhys eisoes wedi dod yn ysbrydoliaeth i gymuned LHDTC+ Cymru.

Yn 2019, perfformiwyd y sioe ‘Corn Gwlad’ yn Eisteddfod Genedlaethol Llanrwst, a grëwyd gan Seiriol Davies, a oedd yn dathlu buddugoliaeth Prosser yn yr Eisteddfod ac yn darlunio ei deimladau tuag at Morris T. Williams. Roedd hi wedyn yn sioe waith ar y gweill, gyda chomedi a cherddoriaeth, ac yn rhan o raglen o ddigwyddiadau ‘Mas ar y Maes’ yn yr Eisteddfod Genedlaethol, sy’n arbennig ar gyfer y gymuned LHDTC+, neu a allai fod yn berthnasol i’r cymuned LHDTC+. Cafodd Prosser sylw hefyd mewn digwyddiadau ‘Mas ar y Maes’ gyda ‘Cariad yw Cariad,’ ac wrth gwrs mae’n cael sylw mawr yn Eisteddfod Genedlaethol Pontypridd 2024, ar ganmlwyddiant i Prosser ennill y Goron gydag Atgof. ‘Atgof’ oedd hefyd eto pwnc barddoniaeth i’r Goron - a enillwyd gan Gwynor Dafydd.

Etifeddiaeth barhaol Prosser Rhys yw bod yn llais i’r gymuned hon o Gymru’r 20fed ganrif, ac yn eicon yn arbennig i bobl LHDTC+ Cymraeg eu hiaith, dynion queer a phobl ddeurywiol. Dyma sydd wedi dod â Prosser Rhys yn ôl i lygad y cyhoedd yn y 1990au, gyda’r ffilm Atgof, ac yn y 2010au gyda Mis Hanes LHDTC+, ac yn y 2020au tua 100 mlynedd ers iddo ennill Coron yr Eisteddfod gydag ‘Atgof’. Cafodd Prosser hefyd effaith sylweddol ym myd cyhoeddi yng Nghymru, y gymdeithas Gymreig, yn ei ysgrifau erthyglau, mewn gwleidyddiaeth. Roedd Prosser Rhys yn berson hynod ddiddorol, cymhleth, yn eiriolwr brwd dros farddoniaeth, ysgrifennu a chyhoeddi Cymraeg ac mae’n arwr y cymunedau y perthynai iddynt, gan gynnwys y gymuned leol yng Ngheredigion a Gorllewin Cymru.

Darllenwch Atgof yma.

#prosser rhys #e. prosser rhys #cymru #cymraeg #eisteddfod #welsh

11 notes · View notes