#latinisht n'origjinal

[kafsho]

[kafsho]

Një e thënë latine e Kohës së Mesme, e ndryshuar pak: Homo homini lupus – Njeriu për njeriun është ujk. Femina feminae lupior – Gruaja për gruan është më ujke. Albanus Albano lupissimus – Shqiptari për shqiptarin është fare ujk [ujk e shkuar ujkut].

Faik Konica, (Albania, qershor 1902, nr.5) Kur shqiptarët ishin qytetarë, stërgjyshërit e frëngjve dhe të anglezëve visheshin me lëkura bualli dhe rronin të futur në shpellat

[kafsho]

[kafsho]

[kafsho]

Republika e Pirunit

(...) Gjatë njërës prej atyre mbrëmjeve të paharrueshme, të kaluar tërësisht në një shtëpizë në zonat anësore të Horës, në të famshmen fushë, u zhvillua një debat me interes të jashtëzakonshëm midis gjuhëtarëve të pranishëm dhe Dritëro Agollit. Diskutohej për etimologji – pak a shumë shkencore – dhe për origjinën e fjalëve të dokumentuara në të folmet arbëreshe që i përkasin një ligjërimi specifik sektorial: atij të kulinarisë. Nuk mund të ishte ndryshe: duke shijuar salsiçen e pjekur, krejt të përshtatshme edhe për gojën e joarbëreshëve, ishte e pamënjanueshme të mos bëhej edhe pyetja tashmë rituale rreth emërtimit në gjuhën zanafillëse, dhe ishte e ditur që e bëri pikërisht Dritëro Agolli. Likënkë, qe përgjigjja që ushqeu monologun etimologjik shumë argëtues ose, më mirë, paraetimologjik rreth origjinës së kësaj fjale. Fantazia e shkrimtarit mori vrap pa ndalesë në të gjitha drejtimet, hetoi thellësitë e teksteve letrare, gërmoi ndër bimsat e pështjelluara të kulturës popullore, u mundua të ngjitet deri në majat më të epërme të gjuhësisë historike, pastaj në fund, i dërrmuar nga lodhja e mundimshme, mbërriti në një konkluzion të papritur dhe të brohoritur me gjithë forcën e zërit: “kjo fjalë i bashkon simbolikisht shqiptarët në një republikë të vetme virtuale”. Askush në atë çast nuk mund ta parashikonte aftësinë mbartëse të së vërtetës që përmbahej në atë frazë në dukje pak impenjative. Sot e dimë se likënkë dhe variantet e saj vendore kanë vizituar lirisht vende të largëta dhe gjuhë të ndryshme: fjala vjen nga latinishtja luganica (që thuhet edhe luganiga e lugànega), që shënon një lloj salsiçeje që, sipas Varronit, ishte një suxhuku tipik i Lukanëve, popull i lashtë i vendosur në Basilikatë, ku edhe sot gjëllin toponimi “Lucania”. Më vonë sendi dhe fjala u përhapën edhe në Ballkan, saktësisht në Greqi ku loukaniko (ose loukanika) qe futur nga Timachida (në greqisht Τιμαχίδας I-II shek p.k.) në librin e tij të recetave, duke u bërë edhe ajo një ushqim “kombëtar” grek, ndonëse duke pasur origjinë italike. Me të gjitha gjasat arbëreshët i njihnin fjalën dhe sendin që në Peloponez, dhe duke e prurë në Gadishullin italian, i dhanë sërish suxhukut të lashtë të derrit origjinën dhe identitetin e vet. Arbëreshët, për ta shënuar, kishin rindërtuar një “republikë virtuale” dhe likënkë ishte simboli i saj. Intuita profetike e Agollit përsëritet gëzueshëm në ditët pasuese, derisa do të zgjidhej pyetja e fundit: çfarë emri i duhej dhënë republikës? Propozimi u ngrit nga një zë i mbetur anonim, por që qe pranuar njëzëshëm nga të gjithë: “republika e pirunit” ! (...)

Matteo Mandalá

Më 1988-tën, me Dritëro Agollin

(Dritëro Agolli dhe arbëreshët: kujtim i një takimi të largët tre dhjetëvjeçarë)

[kafsho]

Lista e llojeve të zogjve në Lagunen e Hencit

(...) Laguna e Hencit – Radevës është shpallur Zonë e Veçantë e Mbrojtur e Zogjve me Vendim të Qeverisë me Nr.08/ 178 të datës 18.03.2014 dhe përfshin sipërfaqe prej 109 ha 52 ari 35 metra që shtrihet në Komunat Graçanicë, Lipjan dhe Fushë Kosovë. (...)

Laguna e Hencit është propozuar të shpallet Zonë e Rëndësishme e Zogjve (IBA – Important Bird Area).

Meqë shpendët paraqesin indikator të rëndësishëm për ndotjen e mjedisit me rastin e shpalljes së Ligatinës së Hencit si zonë e mbrojtur do të krijohen kushte për ruajtjen dhe mbrojtjen e një diversiteti kaq të pasur të ornitofaunës. Sipas statusit migrues shpendët e kësaj zone bëjnë pjesë në: banuese ose të pranishme gjatë tërë vitit, shtegtare, kalimtare, endacake dhe dimëruese. Vlerë e veçantë e kësaj zone është prania e baseneve me peshq i cili i tërheq një numër të konsiderueshëm të shpendëve gjatë fazës së shumimit, migrimit dhe dimërimit. Deri këtë vit në basene kanë qenë të pranishme disa lloje të shpendëve, të cilët me vizitat e fundit nuk janë konstatuar. Ndër to është edhe lloji Cygnus olor prania e të cilit lloj nuk është vërejtur gjatë këtij viti.

Lista e llojeve të zogjve në Lagunen e Hencit

Nr. Emri latinisht Emri shqip Emri anglisht

Acrocephalus arundinaceus- Bilbilthi fushor i kallamave- Great Reed warbler

Acrocephalus schoenobaenus- Bilbilthi i zhukave -Sedge warbler

Acrocephalus scirpaceus- Bilbilthi i kallamave- Eurasian Reed warbler

Alauda arvensis-Lauresha- Skylark

Anas clypeata -Sqepluga -Northern Shoveler

Anas crecca -Rosa kërre- Eurasian Teal

Anas platyrhynchos -Kuqla e qafë gjelbër -Mallard

Anas querquedula –Marsatorja- Garganey

9 .Anser anser -Pata e egër -Greylag goose

10 .Anthus pratensis -Drenja e livadhit- Meadoë pipit

Actitis hypoleucos -Qyrylyku i vogël- Common sandpiper

12 .Ardea cinerea- Çapka e përhime- Grey heron

13 .Ardea purpurea -Çapka e kuqërreme -Purple heron

14 .Ardeola ralloides -Çapka e verdhë- Squaco heron

Athene noctua –Kukuvajk-a Little oël

Aythya ferina- Kryekuqja e mjeme -Poshard

Botaurus stellaris -Gakthi -Bittern

18 .Buteo buteo -Huta -Buzzard

19 .Carduelis carduelis -Gardalina -Goldfinch

20 .Chlidonias hybridus -Dallëndyshja e detit gushëbardhë- whiskered tern

21 .Chlidonias niger -Dallëndyshja e detit e zezë -Black tern

22 .Ciconia ciconia -Lejleku i bardhe- white stork

23 .Ciconia nigra -Lejleku i zi -Black stork

Circus aeruginosus -Shqipja e kënetës -Marsh harrier

25 .Columba livia -Pëllumbi i shkëmbit -Rock dove

26 .Corvus corax -Korbi -Raven

27 .Corvus frugilegus -Korbi sqep bardhë- Rook

28 .Corvus monedula –Gala- Jackdaë

29 .Corvus corone –Sorra- Hooded crow

30 .Coturnix coturnix- Shkurta -Quail

Crex crex -Mbreti i shkurtës- Corncrake

32.Cuculus canorus –Qyqja- Cuckoo

33.Cygnus olor -Mjellma me xhungë -Mute swan

Delichon urbica -Dallëndyshja kërbisht bardhë- House martin

35.Dendrocopos minor -Qukapiku i vogël larosh- Lesser spoted woodpecker

Egretta alba -Çafka e bardhë e madhe- Great ëhite egret

37 .Egretta garzetta- Çapka e bardhë e vogël -Little egret

38 .Emberiza schoeniclus -Cirrla e kallamishteve -Reed bunting

39 .Emberiza cirlus -Cirla gushë gjelbër- Cirl bunting

Falco tinunculus -Skifteri kthetrazi- Kestrel

Falco peregrinus -Krahëthati -Peregrine

Fulica atra -Bajza -Coot

Galerida cristata -Dervishi -Crested lark

Gallinago gallinago -Shapka e ujit -Snipe

Glareola pratincola -Dallëndyshe deti -Collared pratincole

Himantopus himantopus- Kalorësi -Black-winged Stilt

Hirundo rustica -Dallëndyshe bishtgërshërë- Swallow

Ixobrychus minutes- Gakthi i vogël- Little bittern

Jynx torquilla -Qafë dredhësi -Ëryneck

Lanius exubitor -Larushi i madh i përhimët -Great grey shrike

Larus ridibundus -Pulëbardha e rëndomtë -Black headed gull

Luscinia megarhynchos- Bilbili i rëndomtë -Nightingale

Lymnocryptes minimus- Shapka e vogël e ujit -Jack snipe

Miliaria calandra -Cirla e zakonshme- Corn bunting

Motacilla alba -Bishtatundësi i bardhë- Black wagtail

Motacilla flava -Bishtatundësi i verdhë- Grey wagtail

Oenanthe oenanthe -Bishtbardha e gurit -Northern wethear

Parus caeruleus- Trishtili i kaltër- Blue tit

Passer domesticus -Harabeli -European sparrow

Passer montanus- Harabeli i fushës -Tree sparrow

Perdix perdis -Thëllëza e fushës -Grey partridge

Pernis apivorus -Huta grenza-ngrënëse- Honey buzzard

Phalacrocorax carbo -Karabullaku i deti -Cormorant

Pica pica -Laraska bisht gjatë- Magpie

Podiceps cristatus -Kredharaku i madh-Great crested grebe

Podiceps nigricollis -Kredharaku gushëzi- Black necked grebe

Porzana parva -Porzana zogëz -Little crake

Riparia riparia -Dallëndyshja e lumit- Sand Martin

Rallus aquaticus- Gjeli i ujit -Ëater Rail

Saxicola torquata -Çeku kryezi -Stonechat

Streptopelia decaocto- Kumria- Collared dove

Streptopelia turtur –Turtulli- Turtle dove

Sturnus vulgaris -Cirloi i zi pikalosh- Starling

Sylvia melanocephala -Bilbilthi kryezi gushëbardhë -Sardinian wrbler

Tachybaptus ruficollis -Kredharaku i vogël -Little grebe

Turdus merula- Mëllinja -Balckbird

Tyto alba -Kukuvajka mjekroshe- Barn owl

Vanellus vanellus –Gicvilja-Lapwing  

[kafsho]

Homo homini lupus est! Përsërite! Njeriu për njerin, ujk!  Ky ishte leksioni i parë. Jo në orën e latinishtes. Në orën e ekonomisë politike brenda letërsisë së realizmit kritik.

Arjan Leka, Eksodet letrare: Bakër Spaçi për antena dhe pushkë erotike