#Navkshitij

[saipatill]

Remarkable Residential Properties In Pune

All of this is offered for reasonable costs. Some of the best homes in Pune with remarkable architecture may be found in the projects listed below.

Elysia Contact: +912071967650 The Elysia price is brilliant and totally affordable. For the wide variety of features that it has to offer, an apartment at this development is definitely worth your savings for a new luxury apartment that is packed with all that you need for a happy modern-day lifestyle. The Elysia eternally think of customizing the furniture of our home the way we want, but always fail to do so for these particular reasons. Not carrying an amiable structure, Extremely active life, Huge Budget. With Triaa's solution to these complications, we resolute to give you a feeling of content. With our Elysia project, we bring you the new definition of living in customized homes. 2 BHK homes in Pune starting at ₹ 65 LACS.

Kushal Sagar Vatika Contact: +912067082546 Kushal Sagar Vatika', a residential project that will recreate the beauty and grandeur of best urban architecture. An exquisite spread of apartments that combine the charms of ideal living and comforts of the most modern lifestyles. Set amidst the serene environs of Dhayari and within striking distance of Sinhagad Road and the Pune - Bangalore highway, it's like an ideal haven tucked away from the real world. We understand your need for space and comfort. We have designed these exclusive apartments by providing apt window network to maximize the natural light and free flow of fresh air. Our project is strategically located to give you maximum peace and serenity. 2 BHK flats in Pune starting at ₹ 58 LACS.

Navkshitij Contact: +912067082546 Navkshitij is conveniently located at Kothrud ,It is a beautiful project, a well-planned living space which is the hallmark of thoughtfully laid out flats at reasonable prices. Navkshitij brings a lifestyle that befits royalty with its beautiful apartments at Kothrud. Your home will now serve as a perfect get-away after a tiring day at work, as Navkshitij will make you forget that you are living in the heart of the city. These residential apartments in Kothrud offer luxurious homes that amazingly escape the noise of the city center. The beautiful views and cross ventilation make your home a peaceful abode. In addition to that, there are number of benefits of living in apartments with a good locality. 2 BHK property in Pune starting at ₹1.67 Cr

[hugepunch1]

सर्व मतिमंद व्यक्तींना आयुष्यभर मदतीची व आधाराची गरज असते. सौम्य मतिमंदत्व व शैक्षणिक मागासलेपण असलेल्या व्यक्तींमध्ये आर्थिक स्वावलंबन काही प्रमाणात येऊ शकते.

मति म्हणजे बुद्धी आणि मंद म्हणजे हळू. सर्वसामान्यांपेक्षा बुद्धी कमी असलेल्या व्यक्तीला मतिमंद म्हटले जाते. मतिमंदत्व हा काही रोग वा आजार नाही. हे मेंदूचे अपंगत्व आहे. बुद्धीची कार्यक्षमता कमी असली, तरी पूर्ण मेंदू निकामी नसतो. मेंदूचा काही भाग कार्यक्षम असू शकतो. प्रशिक्षण, चालना व सराव यामुळे आपण मुलांना जीवनशिक्षण व काही प्रमाणात लिहायला, वाचायला शिकवू शकतो.

मतिमंदत्वाबद्दल अनेक गैरसमज समाजात पसरलेले आहेत. मतिमंद व्यक्तींना मानसिक रुग्ण समजले जाते, हा सर्वात मोठा गैरसमज आहे.मानसिक रुग्ण ही एक भावनिक, मानसिक विकृती आहे. ती कोणत्याही वयात उत्पन्न होऊ शकते.मानसिक रुग्ण असलेल्या व्यक्तीच्या मेंदूत बिघाड असेलच, असे नाही.मतिमंद व्यक्तिची बुद्धीची वाढ वयाच्या मानाने कमी असल्यामुळे शिष्टाचार,चालीरीती व समाजमान्य वर्तन या दृष्टीने त्यांचे वर्तन विसंगत वाटते.

मतिमंदत्वाचे वर्गीकरण

जन्मपूर्व अवस्थेतील कारणे

चयापचयातील दोष

गुणसूत्रातील विकृती

मज्जारज्जूच्या रचनेतील विकृती

मेंदूच्या वाढीतील विकृती

मातेचे आजार,व्यसने व औषधे

प्रत्यक्ष जन्माच्या वेळची कारणे

जन्माच्यावेळी इजा,मार,धक्का

प्राणवायू पुरेसा न मिळणे

मेंदूतील रक्तस्त्राव

जन्मानंतरची कारणे

मेंदूचा ताप

डोक्याला मार बसणे

मेंदूतील रक्तवाहिन्यातील दोष

मेंदूतील पेशींचा अकाली ऱ्हास होणे

तीव्र स्वरूपातील कावीळ

रक्तातील साखरेचे प्रमाण कमी होणे

प्राणवायू कमी मिळणे

मेंदूतील पाणी प्रमाणापेक्षा वाढणे

मेंदूतील गाठ

बुद्धी मोजणे

होय बुद्धी मोजता येते.मतिमंदत्वाच्या शास्त्रीय अभ्यासानंतर असे लक्षात आले की, सर्व मतिमंद व्यक्ती सारख्या क्षमतेच्या नसतात.मग हे ओळखायचे कसे या चर्चेतून, विचारमंथनातून बुद्धिमापन ही संकल्पना अस्तित्वात आली.

वेली,स्टॅनफोर्ड,बीने,रेसलर,कामत,भाटिया अशा अनेक शास्त्रज्ञांनी मानसशास्त्रीय चाचण्या तयार केल्या आहेत. अशा शास्त्रीय तपासणीतून काही निष्कर्ष काढले गेले. सर्वसामान्य मुलांचा बुद्धिगुणांक ९० ते ११० असतो. यामुळे ९० पेक्षा कमी बुद्ध्यांक असलेली व्यक्ती मतिमंद या सदरात मोडते.

अधिक सविस्तर व खोलवर अभ्यास करून ० ते ९० बुद्ध्यांक असलेल्या मतिमंद व्यक्तींमध्ये ही वर्गवारी करून पाच पातळ्यांमध्ये त्यांची विभागणी केली जाते.

१. ० ते २० बुद्ध्यांक : अतितीव्र मतिमंदत्व – या व्यक्ती केवळ सजीव म्हणून जगत असतात. त्यांना स्वतःच्या अस्तित्वाचे भान नसते व जाणीवही नसते.

२. २१ ते ३४ बुद्ध्यांक : तीव्र मतिमंदत्व – या व्यक्तींना दैनंदिन गरजांसाठी दुसऱ्यांवर अवलंबून राहावे लागते.

३. ३५ ते ५० बुद्ध्यांक : मध्यम मतिमंदत्व – या व्यक्तींना वैयक्तिक मार्गदर्शन, मदत व प्रशिक्षण मिळाल्यास, काही प्रमाणात स्वावलंबी होऊ शकतात.

४. ५१ ते ७० बुद्ध्यांक : सौम्य मतिमंदत्व – यांना लहान वयापासून शैक्षणिक व व्यावसायिक प्रशिक्षण मिळाल्यास, काही प्रमाणात स्वावलंबी होऊ शकतात. परंतु यांना व्यवहारज्ञान कळत नाही. चोरी करणे, खोटे बोलणे, फसविणे अशा वर्तनाचे वाईट परिणाम समजत नाहीत. अशा व्यक्तींमध्ये वर्तन समस्या व लैंगिक समस्या जास्त प्रमाणात आढळतात.

५. ७१ ते ९० बुद्ध्यांक : या बुद्ध्यांकाच्या व्यक्ती मतिमंद व सामान्य (नॉर्मल) यांच्या सीमारेषेवर (बॉर्डरलाईन) असतात. शालेय अभ्यासात ही मुले वयाच्या मानाने खूपच मागे पडतात. यांना शैक्षणिक मागासलेपण वा स्लो लर्नर असेही म्हणतात. रोजच्या दिनक्रमात यांना फारशी मदत लागत नाही. शैक्षणिक प्रगती थोडी जास्त करू शकतात.परंतु सौम्य मतिमंद व्यक्तींसारख्याच ��ांच्या समस्या असतात.

वरील सर्व मतिमंद व्यक्तींना आयुष्यभर मदतीची व आधाराची गरज असते.

आर्थिक स्वावलंबन, सौम्य मतिमंदत्व व शैक्षणिक मागासलेपण म्हणजे बॉर्डर लाईनवर असलेल्या व्यक्तींमध्ये हे काही प्रमाणात होऊ शकते. या व्यक्तींचा बुद्ध्यांक बरा असला तरी व्यवहारज्ञान नसते व मुख्य म्हणजे वर्तणूक समस्या जास्त प्रमाणात असतात. त्यामुळे मन अस्थिर असते. या अस्थिर मनःस्थितीमुळे आहे ती बुद्धीपण या व्यक्ती नीट वापरू शकत नाहीत. याचा परिणाम म्हणून क्षमता असूनसुद्धा तिचा वापर अशा व्यक्ती करू शकत नाहीत.

बहुतांश व्यक्ती जन्मतः मतिमंद असल्या, तरी सर्वच व्यक्ती जन्मतः मतिमंद नसतात. जन्मानंतर काही आजार व मेंदूला अपघातामध्ये झालेली इजा यामुळेपण मतिमंदत्व आलेले असते

[swatim]

We Make a Variety of Candles at Navkshitij - Home for Mentally Challenged Friends

The Mentally Challenged Friends at Navkshitij make Scented Candles of different sizes and shapes that could entice anyone. From ice-cream cone shaped candles to the petal shaped ones, there is one for every age and occasion.

We make a variety of candles at Navkshitij – Tinny, Minny, Medium, Big, Tea light candles and Mountain Rock candles.

A set of 6 tea light candles costs Rs 60. There is a decorated variation of the tea light candle, which comes at the same price. 

Tinny (85 gm) and Minny (100 gm) are priced at Rs 40 and Rs 60 respectively. 

Medium candles (170 gm) cost Rs. 80 each 

The Big ones (190 gm) cost Rs. 120 each. The big-sized Mountain Rock candle, weighing around 500 gm, has a price tag of Rs. 300.

For more details & Buy Click on below link: https://navkshitij.org/products/candles

[navkshitij]

THE SPIRIT OF NAVKSHITIJ

Nova Corona infection has spread ruin the world over and is currently spreading in India as well. These are troublesome occasions for a private association like Navkshitij focused on dealing with Mentally Challenged Adults companions (MCF) forever. It would have been very simple to send the uncommon companions home yet my associates and I didn't feel that it would have been reasonable. The guardians of numerous exceptional companions are old and a portion of the uncommon companions have lost one or even the two guardians. In addition what might they do at home? The inertia at home would have activated a great deal of conduct issues and the guardians or kin would think that its hard to deal with their ward in the bounds of their home.

At present we are dealing with 50 exceptional companions at our private unit at Marunji and 8 at our Asawali unit. Five of our companions had returned home for reasons unknown before the lockdown and we needed to ask them not to return till the fifteenth of April. We needed to close during our time school and the day care Autism unit. 24 companions who were seeking the day action will stayhome till fifteenth April. All the staff individuals remaining outside Navkshitij premises have been approached to remain at home till mid-April. This is to guarantee that nobody comes in or leaves the premises. Private staff confronted fundamental test in the kitchen there is just a single individual rather than four. Seeing this circumstance our staff individuals Ganga, Manjula and Asha elected to assist in the kitchen. On account of them our extraordinary beasts are getting their legitimate eating routine consistently. At the workshop we are left with only three staff individuals rather than eight. Workshop Manager Mr. Munde, workshop associate Anuradha and More maushi have been effectively holding fortification right from 11 am to 4.30 pm consistently. This guarantees our uncommon companions are productively connected directly during that time and their energies are all around channelized.

Parental figure co-ordinator Sainath, Facilities co-ordinator Tirupati and Dutta are currently taking care of 35 uncommon companions. Sakhutai alone is dealing with 15 ladies in light of the fact that the other female parental figure Ganga is helping in the kitchen. They take care of the morning activity and help them to have a shower. They organize their garments and make sure that they get their suppers on schedule. Notwithstanding this they deal with them on the off chance that they are unwell and take them to the specialist if need be. They additionally have the obligation of keeping them occupied with carom, snakes and stepping stools, TV, attracting and painting to see that they have a ball after their workshop hours. It is a requesting employment and they are busy nonstop. They likewise need to deal with conduct issues of our uncommon companions.

The circumstance in the nursery is extremely difficult there is just a single individual Omkar in the nursery rather than three. He is making a fine showing of watering the plants and cleaning the premises with the assistance of a couple of uncommon companions.

Ordinarily our administrator division has four individuals. Today the work is being taken care of by Admin director Mr Wayal. Our 81 years of age author trustee Mrs Vasudha Divekar is remaining nearby to inspire every one of them.

Senior supervisor tasks Mr Rameshwar, Facility chief Mr Suryavanshi and I are in consistent touch with every last one of our staff giving them however much help as could be expected from outside. We have limited ourselves very against our desire and avoid going to Navkshitij in light of a legitimate concern for all the individuals inside. We promise them that we are with them in soul.

Workshop administrator Mr Mavhale, Santosh, Rani, Ram, Sadhana and Ashvini is working superbly at taking care of the eight extraordinary companions at Asawali.

Our staff individuals at Marunji, simply them 14 is caring for 50 unique companions with a great deal of care and sympathy. They have needed to propel themselves extremely difficult to accomplish crafted by forty. Their exertion is extremely admirable. At whatever point there has been any such issue at Navkshitij my associates have consistently confronted the test, taken striking choices and carried obligation a long ways past their honorable obligation. I am extremely pleased with every single one of them. We generally figure out how to discover an exit from any troublesome circumstance with the quality of our cooperation and solidarity. It is simply because of this that we can give an upbeat and important life to our unique companions.

This is the Spirit of Navkshitij.

[kumartrump]

Navkshitij - Home for Mentally Challenged Friends

[kumar412]

Navkshitij is an NGO in Pune for mentally challenged friends. We help these peoples for rehabilitation back to society by our caring, treatment and shelter for them.

[fernwehindien]

Ausflug nach Pune

Mein erster Ausflug ging in die drei Stunden entfernte Stadt Pune. Apeksha und ich fuhren früh am Morgen um 6:00 Uhr mit dem Bus in Mumbai los. Ich versuchte natürlich ein wenig zu schlafen, was mir aber durch zwei Faktoren schwerer fiel als sonst. Zum einen war es kalt, da der ganze Bus klimatisiert war und zum anderen, welches störender war musste der Busfahrer natürlich die ganze Zeit Hupen. Und diese Hupe war unglaublich laut! In Pune angekommen fuhren wir zum Swadhaa Learning Waldorf Centre, der Waldorfschule in Pune. Dort traf ich die zwei Freiwilligen Milla und Jasper, die ich schon auf dem Vorbereitungsseminar kennen lernen konnte. Zu dritt haben wir das Wochenende verbracht. Zuerst durfte ich natürlich deren Haus bewundern, da es wirklich schön ist, viel Platz hat und eine eigene Terrasse besitzt. Das störende daran wurde mir allerdings schon nach kurzer Zeit bewusst. Das Störende war der Mitbewohner, über den mir viel kleine Alltagsgeschichten erzählt wurden und wie er versucht Milla und Jasper zu terrorisieren. Am Nachmittag trafen wir uns mit Linn und Anna, zwei weiteren Freiwilligen die in Navkshitij, einer Camphill-Einrichtung arbeiten. Wir tranken Cold Coffee in einen kleinen Büchercafé, wo es jede Menge Bücher zu entdecken gab. Mich freute es die alle vier hier in Indien wieder zu sehn und realisierte auf ein Neues wie schön ich es fand. Das schöne an Pune ist, im Gegensatz zu Mumbai, das es viel mehr Grünflächen gibt. Es ragen kleinere Berge aus dem Großstadtgetümmel, wo wunderbar alles betrachtet werden kann und die entspannende Atmosphäre der Natur auf einen wirkt. Am Sonntag machten wir dann einen Ausflug und die Zwei zeigten mir ein paar schöne Orte in Pune. Die Rückreise nach Mumbai bestritten wir in einem Auto. Mein erster Reflex wenn in ein Auto hier steige ist immer noch mich anzuschnallen, doch braucht das hier eigentlich nur der/die Fahrer/in zu machen und das kommt auch nicht immer vor. Wir fuhren also auf dem Highway unangeschnallt und begleitet von allen Hupen die man sich nur vorstellen kann zurück nach Hause. Zwischendurch musste der Fahrer noch eine Pause machen um die Reifen wieder aufzupumpen, wobei wir die ganze Zeit schief im Auto sitzen blieben.

Leckerer Cold Coffee Ich brauche auch unbedingt solche Strohhalme!

Aussicht über Pune

[hugepunch1]

अदिती व नवक्षितिजचा जन्मCreated

अदिती नवव्या वर्षापासून दामले आजींकडे लॉ कॉलेज रोडला गाण्याच्या क्लासला जाऊ लागली. अजूनही ती फारशी बोलत नव्हती. या क्लासला पाठवण्याचा उद्देश हाच होता कि,गाणे कानावरून गेले तर तिला शब्द उच्चारायला मदत होईल. जेन म्हणून एकजण डान्सचा क्लास हडपसरमध्ये रामटेकडी भागात घेत, असे कळले. मग मी व अदितीचे बाबा जेनला भेटायला गेलो. तिला अदितीबद्दल पूर्ण कल्पना दिली व ��्लासला प्रवेश देशील का? असे विचारले. ती लगेच तयार झाली. या क्लासमुळे अदितीला नॉर्मल मुलांबरोबर समाजात मिसळायची संधी मिळणार होती व डान्समुळे शारीरिक हालचाली नियंत्रित होण्यास मदत होईल, असे वाटले. हे दोन्ही क्लास घरापासून लांब होते, पण अदितीचे बाबा आठवड्यातून एकदा न कंटाळता नियमितपणे पाच-सहा वर्षे तरी तिला घेऊन जात होते. हे सर्व करताना आपण अदिती करता जे जे करणे शक्य आहे, ते आपण करतोय याचे समाधान आम्हाला होते. आईबाबा आपल्यावर खूप प्रेम करतात ही भावना तिच्यापर्यंत पोहोचणे मला फार गरजेचे वाटत होते. कारण विशेष मुले भावनिकदृष्टयासुद्धा खूप कमजोर असतात. तिला सुरक्षिततेची भावना देणे मला फार गरजेचे वाटत होते, कारण त्याचा फायदा तिच्यामध्ये सुधारणा, प्रगती होण्यामध्ये होणार होता. हे सर्व करताना ती नॉर्मल होईल असे वाटत नव्हते, पण तिच्यामध्ये आहेत त्या क्षमतातरी पूर्ण बाहेर याव्यात, असे नक्की वाटायचे.

हिमालायामधील मनाली जवळील सोलंगनाला व्हॅलीमध्ये अदितीला पॅरॅग्लायडिंग करताना बघून डोळे अतिआनंदाने पाणावले. अदितीपण खूप धाडसीपणाने हा अनुभव घ्यायला उत्सुक होती. मला याचे अप्रूप वाटत होते. त्याचे कारणही तसेच होते. कारण अदिती हि आमची विशेष मुलगी आहे. मन एकदम भूतकाळाकडे धाव घेऊ लागले. ४ नोव्हेंबर १९८७ हा अदितीचा जन्मदिवस. अदिती ‘ब्लू बेबी’ म्हणूनच जन्माला आली. म्हणजे अदितीला जन्माच्या वेळेला प्राणवायू कमी पडला, तिच्या मेंदूला रक्तपुरवठा कमी झाला. त्यामुळे ती जन्मल्यानंतर लगेच रडली नाही. तेव्हाच माझ्या मातृहृदयात शंकेची पाल चुकचुकली. ती बरेच दिवस इनक्युबेटरमध्ये होती. दुध न पिणे व सारखे रडणे चालूच असायचे. अदितीला जन्मानंतर एकोणिसाव्या दिवशी काय झाले होते, हे शेवटपर्यंत कळलेच नाही. अदिती सलग अठ्ठेचाळीस तास रडली व अठ्ठेचाळीस तासांनंतर स्वतःहूनच रडायची थांबली. वाढीचे टप्पे नेहमीच्या मानाने मागेच होते. आतापर्यंत अनेक बालरोगतज्ज्ञांना दाखवून झाले होते. प्रत्येकजण म्हणायचे, अशक्त आहे त्यामुळे वाढीचे टप्पे मागे आहेत, ताकद आली कि होईल सुधारणा. दीड वर्षांनंतर मात्र पुण्यामधील केइएम हॉस्पिटलच्या टीडीएच सेंटरला घेऊन गेलो. तिथे सर्व अपंग मुलांची तपासणी व थेरपीजची सोय आहे व अपंग मुलांच्या पालकांना मार्गदर्शन मिळते. अपंग मुलांच्या विकासासाठी खूप चांगले काम येथे ��ालते. तिथे रक्त-लघवी तपासण्या झाल्या. ते सगळे रिपोर्ट नॉर्मल होते. मग बुद्ध्यांक काढायचा प्रयत्न केला व यामध्ये बुद्ध्यांक कमी आहे याच्यावर शिक्कामोर्तब झाले. येथूनच आयुष्याला एकदम वेगळे वळण मिळाले.

ऑक्युपेश्नल थेरपी, स्पीच थेरपी, हँड आय कोऑर्डीनेशन चांगले व्हावे, मेंदूला स्टिम्युलेशन मिळावे यादृष्टीने खेळ व व्यायाम घेणे (ब्रेन जिम) सुरु झाले. टीडीएच सेंटरमधील भारती पाटील मॅडम खूप चांगले मार्गदर्शन करत होत्या. दिवसातून दोन ते तीन वेळा हे व्यायाम घ्यायचे होते. या बरोबरच अॅक्युप्रेशर व आयुर्वेदिक औषधे होतीच. वैद्य नानल यांनी सांगितलेल्या आयुर्वेदिक तेलाने दिवसातून दोन वेळा मसाज सुरूच होता. उजव्या व डाव्या मेंदूचा समन्वय चांगला व्हावा, म्हणून ब्रेनजिमचे व्यायाम दिवसातून दोन वेळा सुरूच होते. हे सर्व करता करता दिवस कधी सुरु व्हायचा व कधी संपायचा हे कळायचेच नाही. कोणाकडून तरी असे समजले की, ग्लेन डोमान म्हणून अमेरिकन डॉक्टर आहेत यांची अमेरिकेत फिलाडेलाफिया येथे इन्स्टिटयूट आहे. त्यांचे पुस्तक ‘हाऊ टू टीच युअर ब्रेन डॅमेजड् चाइल्ड’ पुण्यामध्येच मिळू शकेल. हे कळल्यावर फार आनंद झाला. अदितीच्या बाबाने, शेखरने ते कुठूनतरी मिळवले. या पुस्तकातील मार्गदर्शनाप्रमाणे गणित व भाषा अदितीस शिकवणे सुरु केले.

रोज दुपारी हि कार्डस् दाखवून अभ्यास घेणे सुरु असायचे. याशिवाय समाजामध्ये मिसळायची सवय व्हावी, म्हणून अडीच वर्षांपासूनच तिला पाळणाघरात ठेवायला लागलो. घरी अदितीस सांभाळणाऱ्या मावश�� होत्याच, परंतु इतर मुलांचे बघून अजून काही गोष्टी शिकेल असे वाटल्याने, घराजवळच असलेल्या घरगुती पाळणाघर चालवणाऱ्या पाटणकरताईंकडे सकाळी थोडावेळ सोडायला लागलो. मी सकाळी दवाखान्यात जाताना सोडून जायची व येताना घरी घेऊन येत असे. अदितीस भरपूर वेळ देता यावा, म्हणून मी कमी वेळ प्रॅक्टिस करत असे. अदितीस तोपर्यंत चालता येत नव्हते, फक्त उभे राहता येत होते. मी तिला दोन पायांच्यामध्ये उभी करून कसरत करत स्कुटरवरून घेऊन जात असे. पाटणकर ताई तिचे फार प्रेमाने करायच्या. त्यांच्या घरचे लोक व आजूबाजूला राहाणारे लोकसुद्धा अदितीशी फार प्रेमाने वागायचे, तिच्याशी खेळायचे. तोपर्यंत अदितीस शी, शूचे नियंत्रण नव्हते. अदिती लहान असतानासुद्धा दिसायची फार गोड व जात्याच मिस्किल, खोडकर स्वभाव. त्यामुळे तिचे अस्तित्व सर्वांनाच सुखकर वाटायचे. त्या काळात आमच्या शेजारी चांदेकर कुटुंबीय राहात होते. त्यांच्यामुळे अदितीचे लहानपण फार सुखद गेले. अदिती त्यांच्याकडे खूप वेळ असायची. त्यांच्या मुली व काका, काकू तिच्याशी खूप प्रेमाने वागायचे. यामुळे आम्हालापण छान वाटायचे. अदितीला त्यांनी असे प्रेमाने स्वीकारणे त्यावेळच्या आमच्या मानसिकतेसाठी फार उत्साहवर्धक होते. चांदेकर काकूंना तर अदिती आईच म्हणायची.

माझे सासू-सासरे पण अदितीवर खूप प्रेम करत होते. खरं म्हणजे आमचे सर्वच नातेवाईक माझे दोन्ही भाऊ, वहिन्या, नणंद व इतर नातेवाईक यांचे भरपूर प्रेम तिला मिळाले. मला येथे म्हणावेसे वाटते की, आईवडिलांचे विशेष मुलांशी वागणे, त्यांचे त्याला मनापासून स्वीकारणे यावर इतरांचे विशेष मुलांशी वागणे अवलंबून असते. माझे सासरे निवृत्त झालेले होते व नेत्रदान मंडळ, स्वरूपवर्धिनी, तुरुंगातून सुटलेल्या कैद्यांचे पुनर्वसन यासारखे बरेच समाजकार्य करत होते. पण संध्याकाळ त्यांनी खास अदितीकरता राखून ठेवलेली होती. संध्याकाळी अदितीला सांभाळायला जोशी आजी यायच्या. त्या आल्या की मी दोन तास दवाखान्यात जाऊन येत असे. त्यामुळे मलाही जरा बदल व्हायचा. त्यावेळी मला काहीजणांनी सुचविले होते की, प्रॅक्टिस बंद करून पूर्ण वेळ अदितीकडे लक्ष दयावे. पण मला स्वतःला ते फारसे पटले नाही. थोडावेळ स्वतःला आवडणारे काम केल्यामुळे मी अदितीचे जास्त प्रेमाने व जागरूकपणे कर शकेन, असे मला वाटले व तो निर्णय योग्यच होता हे कालांतराने अदितीच्या प्रगतीवरून सिद्धही झाले.

अदिती साडेतीन वर्षांची झाल्यावर तिला घराजवळच असलेल्या ‘बॅबीनो’ या इंग्लिश माध्यमाच्या शाळेत घालायचे ठरवले. याचे कारण असे होते की, तेव्हा आमच्या संपर्कामध्ये इंग्लिश बोलणाऱ्या व्यक्ती खूप होत्या. अदितीला ही भाषा समजण्याला अडचण येऊ नये, हा त्या निर्णयामागचा उद्देश. वर्मा मॅडम यांनी सुरु केलेली ही बालवाडी होती. त्या स्वतः खूपच संवेदनशील होत्या. त्या व त्यांचे इतर सहकारी अदितीला छान संभाळून घ्यायचे. शाळेतील सर्व कार्यक्रमात तिचा सहभाग असायचा. सकाळी साडेनऊ ते साडेबारा असे तिचे रुटीन सुरु झाले. इथे ती तीन वर्ष होती. आता अदितीची शाळा बदलायला हवी होती, कारण इतर मुलांच्या मानाने तिचे वयही जास्त होते. वर्मा मॅडम काही म्हणत नव्हत्या, पण आम्हाला ते काही प्रशस्त वाटेना.

मला नेहमी असे वाटते आम्ही दोघे डॉक्टर असल्यामुळे अनेक ठिकाणी फायदा व्हायचा, पण त्याचा गैरफायदा आम्ही घेत नव्हतो. परत शाळेचा शोध सुरु झाला व इनक्लूझिव एज्युकेशन असलेल्या कँपमधील भोजवानी शाळेमध्ये अदितीस घालायचे आम्ही ठरवले. या शाळेमध्ये एका वर्गात मुले कमी असायची व प्रत्येक वर्गात एक व दोन विशेष मुले असायची. या शाळेत ती दोन वर्षे ��ोती. पण आमच्या लक्षात येऊ लागले की, इथे तिची प्रगती न होता आपण इतरांपेक्षा कमी आहोत ही भावना वाढू लागली. एकंदरच शाळेतील वातावरण विशेष मुलांसाठी फारसे पोषक नव्हते. ‘इनक्लूझिव्ह एज्युकेशन’ सरकारची ही योजना कागदावर खूप चांगली वाटते. या योजनेचा उद्देश असा आहे, विशेष मुलांना नॉर्मल मुलांच्याच शाळेत घालावे, त्यामुळे त्यांना सर्व सोयींचा लाभ घेता येईल व चांगला बुद्ध्यांक असलेल्या मुलांबरोबर राहिल्याने, त्यांच्यामध्ये चांगली सुधारणा होईल. माझ्या अनुभवावरून मी सांगू शकते की, प्रत्यक्षात असे होताना दिसत नाही. एकतर शाळेमध्ये पुरेसे विशेष शिक्षक नसतात. इतर विद्यार्थ्यामध्ये व शिक्षकांमध्ये विशेष मुलांना समजून घ्यायची संवेदनशीलता नसते. त्यामुळे विशेष मुलाला व त्याच्या कुटुंबीयांना या योजनेचा फारसा फायदा होताना दिसत नाही. काही मोजक्या ठिकाणी चांगले काम चालूही असेल. पण बहुतांशी अशा शाळांमध्ये विशेष मुलांना ( विशेषतः मतिमंद ) फायदा होताना दिसत नाही.

अदिती साडेसात वर्षांची झाल्यावर मात्र आम्ही आमच्या आयुष्यातील कठीण, पण योग्य निर्णय घेतला. आदितला प्रिझम फाउंडेशन संचलित, लार्क या घरापासून खूप लांब प्रभात रोडजवळ असलेल्या शाळेत घातले. इथे ती चांगली रमली. शाळेमधील सर्वच शिक्षक मुलांच्या प्रगतीसाठी मनापासून प्रयत्न करायचे.

वयाच्या पाचव्या वर्षी आम्ही अदितीस पोहायला शिकवायचे ठरवले. तिच्या बाबांनी खूप प्रयत्नपूर्वक तिला पोहायला शिकवले. बोटक्लबच्या जलतरण तलावामध्ये अदिती पोहायला शिकली. हा क्लब आमच्या विमानतळाजवळील घरापासून त्यातल्या त्यात जवळ होता व या क्लबचे आम्ही सभासद पण होतो. पोहायला शिकताना पहिला महिना अदिती पाण्यामध्ये असेपर्यंत पूर्ण वेळ रडत असे. आजूबाजूला पोहणाऱ्या लोकांना याचा त्रास व्हायचा, पण आम्ही त्याकडे जरा दुर्लक्षच करायचो. मी तिला नेटाने नेत होते व बाबा नेटाने शिकवत होते. तिला तरंगता यायला लागल्यावर आम्हाला खूप आनंद झाला. तो दिवसा मला आजही नीट आठवतोय. तिचा स्टॅमिना जबरदस्त होता. मी तिला रोज सकाळी जवळजवळ आठ ते दहा वर्षे पोहायला नेत होते. तिला रोज पोहायला नेता यावे, म्हणून मी स्वतः चौतिसाव्या वर्षी पोहायला शिकले. अदितीला पोहायला फार आवडायला लागले. तिला पोहताना पाहणे आम्हालाही फार आनंददायी वाटायचे लार्क शाळेमध्ये गेल्यावर तिने पोहण्याच्या स्पर्धेत अनेक बक्षिसे मिळवली. पुण्याबाहेर पण स्पर्धांसाठी जाऊन नॅशनल स्तरावर ब्राँझ मेडल मिळवले.

अदितीला बक्षीस देणारा व तो समारंभ बघणारा दोघेही सुखावून जायचे. आमच्या डोंघांच्या डोळ्यांत हमखास आनंदाश्रू हजेरी लावून जायचे. त्या रात्री मग बोटक्लबला पार्टी तर ठरलेलीच असायची. हा काळ आम्हीही फार एन्जॉय केला.

अदितीचे आयुष्य आनंदी व्हावे, म्हणून मी सतत प्रयत्न करत असे. हे करताना मलाही खूप आनंद व्हायचा. साध्या गोष्टी, मी जिना उतरताना दोन पायऱ्या एकदम उतरायची व शेवटच्या पायरीवरून उडी मारायची. हे बघून अदिती एवढी खळखळून हसायची, की तिचे हे हसणे बघण्यासाठी मी हे अनेकदा करत असे. अदितीला सांभाळण्यासाठी काही दिवस आमच्याकडे एक मुलगी राहात होती. कधीकधी ती ताई, मी व अदिती घराजवळ असलेल्या मैदानामध्ये पिकनिकला जायचो. थर्मासमध्ये कॉफी, खायला थोडी भेळ व खेळण्यासाठी चेंडू असे घेऊन आम्ही जायचो. अदितीला पिकनिक खूप आवडायची. पावसाळ्यात मी व अदिती छत्री न घेता मस्त पाऊस अंगावर घेत लोहगाव रस्त्याला फिरायला जायचो. त्या रस्त्याला लागुनच पावसाळ्यात छोटा ओढा तयार होत असे. आम्ही त्या ओढयामध्ये बसायचो. या ओढयामध्ये बसून आम्ही वरून पडणाऱ्या पावसाची मजा घ्यायचो, आकाशात घिरटया घालणारी विमाने बघायचो, रस्त्यावरून जाणारी वाहने व माणसे बघायचो. खूप धमाल यायची. हे असले उदयोग अदितीला फार आवडाय���े.

मी, नुपूरला (अदितीची मोठी बहीण ) घेऊन रोहतांग पासला ट्रेकला जायचे ठरविले. नुपूर तेव्हा आठ वर्षाची होती. अदिती तेव्हा पाच वर्षांची होती. आम्ही सर्वजण सिंहगडला ट्रेकिंगच्या प्रॅक्टिसला जायचो. मी व शेखर अदितीला दोन्ही हाताला धरून पूर्ण गड चढवायचो, कारण अदिती तोपर्यंत जेमतेम चालत होती व जरासा जरी चढ-उतार आला, तर ती तोल जाऊन पडत असे. पण पठ्ठी ट्रेक पूर्ण करायची व तो पूर्ण केल्याचे समाधान व अभिमान तिच्या देहबोलीतून जाणवायचा, कारण तोपर्यंत ती बोलत नव्हती. पण पठ्ठी पूर्ण अंतर चालायची व उतरायची अर्थात आमच्या मदतीने, पण तिची जिद्द असल्यामुळेच हे शक्य होते. घरी आलेल्या सगळ्यांना जमेल तसे बोलून सांगायची की, मी चढून गेले. मग आम्ही कोणीतरी त्यांना सविस्तर वृत्तांत दयायचा. ही तिची सवय अजूनही तशीच टिकून आहे. तिच्या दृष्टीने महत्वाचे घडलेले प्रसंग तिला भेटणाऱ्या प्रत्येक माणसाला सांगायचे असतात, पण स्पष्ट बोलता येत नाही. मग एखादा शब्द सांगायचा व आजूबाजूला बघून बोलणाऱ्या व्यक्तीला म्हणायचे सांगा ना. आम्ही तिला गमतीने म्हणतो की, अदितीला तिची बाजू मांडायला सारखा वकील लागतो.

साधारण पाचव्या वर्षी तिच्या टॉयलेट ट्रेनिंगसाठी विशेष प्रयत्न सुरु केले. वरचेवर तिला शूला घेऊन जाणे, ठरावीक वेळी शी, शू करायला पाठवणे, केली नाही तरी न कंटाळता संडासाबाहेर बसून राहाणे व तिला समज देणे की, शी केल्याशिवाय व स्वत:ला स्वच्छ केल्याशिवाय बाहेर यायचे नाही. कधी कधी खूप दंगा करायची. एकदा मला माझी आई म्हटलेली आठवतेय ‘अग,पुढे शिकेल ती,आताच कशाला एवढी शिस्त लावतेस?’ पण मला वा��ायचे योग्य वयात या गोष्टी शिकवायलाच हव्यात. पुढे नवक्षितिज सुरु केल्यावर तर या गोष्टीचे महत्त्व अजून पटले. कारण अनेक प्रौढ विशेष मुले क्षमता असूनसुद्धा केवळ योग्य वयात त्यांना टॉयलेट ट्रेनिंग न मिळाल्यामुळे पुनर्वसनामध्ये गहन प्रश्न निर्माण करून ठेवतात. विशेष मुले एखादी गोष्ट शिकायला बरीच वर्षे घेतात. चिकाटी, धीर ठेवून व कल्पकता वापरून त्यांना न कंटाळता शिकवत राहायचे असते.

अदिती बरोबर दरआठवडयाला थिएटरमध्ये जाऊन पिक्चर बघ णे, मग मध्यंतरामध्ये पेप्सी व पॉपकॉर्न खाणे ठरलेले असायचे. दर रविवारी बोटक्लबला संध्याकाळी पोहणे व त्यानंतर जेवण, कित्येक वर्ष नेमाने सुरु होते. बोटक्लबची मेंबरशिप मिळण्याआधी आम्ही अनेकदा तिला बंडगार्डनच्या बागेत घेऊन जात होतो. तिथे मेरी गो राउंडसारख्या चक्रात बसणे, घोडयावर बसणे, घसरगुंडी खेळणे व याबरोबरच भेळ व मक्याचे कणीस खाणे ठरलेलेच. हे असे बदल अदितीला फार आवडायचे. सर्व कौटुंबिक कार्यक्रमांना अदितीला आम्ही आवर्जून न्यायचो. आमचे सर्वच नातेवाईक तिच्याशी फार प्रेमाने वागायचे. ती आठ-नऊ वर्षांची झाल्यावर एखादा-दुसरा दिवस आत्याकडे, मामाकडे राहायला मी तिला पाठवत असे. ती माझ्यावर सतत विसंबून राहू नये, माझ्याशिवाय एकटे राहायची तिला सवय व्हावी व ती स्वावलंबी होण्यास पण यामुळे मदत होईल, असे मला वाटायचे. आत्या व माम्यापण समजून तिचे प्रेमाने करत असत, कारण तोपर्यंत शू, शीचे तिचे नियंत्रण चांगले नव्हते व तिला नीट सांगताही यायचे नाही.

सात-आठ वर्षांनंतर तिचा आत्मविश्वास वाढावा म्हणून तिला नेहमीच्या किराणामालाच्या व भाजीच्या दुकानात पाठवायला लागलो. त्या दुकानदारांशी आधी बोलून ठेवायचो. अदितीकडे एक पिशवी, काय आणायचे आहे हे लिहिलेली चिठ्ठी व पैसे द्यायचो. तीपण खुशीत जात असे. आम्ही कोणीतरी तिच्यामागे तिला दिसणार नाही असे जात असू. सुरुवातीला ती दुकानात लाजून मागे उभी राहात असे, पण हळूहळू आत्मविश्वास वाढल्यावर पुढे जाऊन चिठ्ठी द्यायला लागली व सांभाळून सामान घरी आणू लागली. अजूनही अदिती फारशी बोलत नसे. आमच्याशी एखादया दुसऱ्या शब्दांतून संवाद साधत असे, परंतु बाहेरच्यांशी एक शब्दही बोलत नसे. ती बोलावी म्हणून आम्ही विशेष प्रयत्न करतच होतो. भांडारकर रोडला एके ठिकाणी आठवडयातून दोन दिवस स्पीच थेरपीसाठी नेत होतो. घरी तिला वेगवेगळे शब्द दाखवून तिचे शब्दभांडार वाढवायचा माझा प्रयत्न सुरूच होता. माझी अशी ठाम धारणा होती की, हे शब्द कुठेतरी रजिस्टर होत आहेत. याचा फायदा पुढे नक्की दिसेल. तिने बोलावे म्हणून आम्ही काही वर्ष पोपटसुद्धा पाळला होता. पोपटाची बडबड ऐकून तरी हिल��� बोलावेसे वाटेल, असे वाटायचे. याचवेळी आम्हाला एकाने सांगितले की, इंदापूरजवळ एक बाबा झाडपाल्याची औषधे देतो. त्यामुळे अनेक विशेष मुलांमध्ये चांगली प्रगती होत आहे. त्यावेळी मानसिकता अशी होती की, अदितीमध्ये फरक व्हावा म्हणून आम्ही सर्वप्रकारे प्रयत्न करायला तयार होतो, इथे आम्ही डॉक्टर नसून पालक या भूमिकेत होतो. मी, अदिती व शेखर रविवारी पहाटे निघायचो. बरोबर सँडविच वा पोळीला तूप-साखर लावून घ्यायचो व थर्मासमध्ये कॉफी. इंदापुरला औषधे घेऊन झाली, की परत येताना साधारण साडेनऊ- दहा वाजलेले असायचे. यावेळेपर्यंत भूक लागलेली असायचीच, मस्त एखादया शेतात बसून नाश्ता करायचो. नंतर परतीचा प्रवास चालू करायचो. अशी आमची छानपैकी पिकनिक पण व्हायची.

अदितीचा स्वभाव मुळातच मिस्किल व अॅडजेस्ट करण्याचा. तिला सारखेच भुर्र जायला हवे असायचे. मला आठवतय अदिती तेव्हा सात-आठ वर्षांची असेल. रात्री झोपत नव्हती व भुर्र जायचे म्हणत होती. रात्रीचे दोन वाजलेले होते. सहज बाबा तिला म्हणाला, ‘चल जायचंय फिरायला ?’ ही पोरगी उत्साहात उठली व बाबाला चल म्हणून हटून बसली. मग काय बाबा व लेक घराजवळच रात्री दोन वाजता चक्कर मारून आले, मग पठ्ठी झोपली. अशी बाबाची फजितीच केली. एकदा डान्स क्लासला जाताना अदिती पाण्याची बाटली कारमधून बाहेर धरून मिस्किलपणे विचारत होती ‘बाटली बाहेर टाकू?’ असे ती बऱ्याचदा विचारायची, पण शेखर नाही म्हणायचा. यावेळी तो म्हणाला ‘टाक’ तर हिने खरंच बाटली बाहेर टाकून दिली व कशी गंमत केली बाबाची म्हणून त्याच्याकडे बघून हसत होती.

कहर म्हणजे बाबाला सिगारेट ओढायला आवडते, हे पण ती जाणून होती. कारमध्ये बसल्यावर लगेच बाबाला काडयापेटी काढून द्यायची व सिगारेट ओढ म्हणायची. हे उदयोग मी बरोबर नसताना करायची, कारण तिला माहित होते बाबाने सिगारेट ओढलेली आईला आवडत नाही. क्लासवरून आली की मला खुणेने सांगायची बाबाने सिगारेट ओढली. मी तिला कधीही स्वतःहून विचारले नव्हते. अदिती म्हणजे अजब रसायन आहे खरे, स्वतःच्या आजूबाजूला चाललेली चर्चा व वातावरण कसे आहे, याची तिला पहिल्यापासूनच चांगली समज आहे. शक्यतो मुलांसमोर वाद होऊ नयेत याची आम्ही काळजी घ्यायचो, पण चुकून कधीतरी झालाच तर ती शांत बसून असायची. पण वाद संपला व वातावरण शांत झाले असे होऊन परत वाद सुरु होईल असे वाटले, तर स्वतःच्या ओठावर बोट ठेवून चुपचूप असे ओरडायची व मग आम्ही सगळेच जोरजोरात हसू लागायचो. तिच्या ताईला जर काही कारणाने आम्ही रागावलेले असलो, तर अदितीला फार वाईट वाटायचे, कारण ताई गंभीर होऊन बसायची. पण जेव्हा ताईचा मूड चांगला व्हायला लागायचा, तेव्हा अदिती ��रभर ओरडत फिरायची ‘ताई हसली’,’ताई हसली’ की ताई सकट आम्ही सगळेच हसत सुटायचो. अदिती आजूबाजूला असल्यावर वातावरण गंभीर राहणे शक्यच नाही.

हळूहळू अदिती मोठी होत होती. घरामधील छोटी मोठी कामे मी तिला शिकवू लागले. भांडी धुणे, केर काढणे, कपडे वाळत घालणे, स्वतःचे कपडे, चादरी यांच्या घडया घालणे, भाज्या चिरणे, उकडलेले बटाटे सोलणे, स्वयंपाक करताना फ्रिजमधील भाज्या आणायला सांगणे तसेच लागणाऱ्या वस्तू आणायला सांगणे, यामुळे तिचा हात व डोळे यांचा ���मन्वय सुधारत होता व ती सूचना पालन करायला शिकत होती. वस्तूंची नावे परत परत कानावर पडून थोडी नावे तिच्या लक्षात राहू लागली होती. अदिती मुळात आळशीच आहे. त्यामुळे तिच्याकडून हे करून घेताना खूप धीर व सहनशीलता ठेवावी लागायची. विशेष मुलांना शिकवताना दिवसांचा हिशोब नसतो. कित्येक महिन्यांचा, वर्षांचा कालावधी दयावा लागतो. मनाची ही तयारी पण ठेवावी लागते की, आपण शिकवत राहायचे, कदाचित ही गोष्ट ते शिकवणार पण नाहीत. पण त्यांच्या जास्तीत जास्त क्षमता बाहेर याव्यात, यासाठी प्रयत्न करत राहायचे असते.

अदिती दहा वर्षांची झाल्यानंतर मी पाळी म्हणजे काय याबद्दल तिला समजेल अशा भाषेत सांगायला सुरुवात केली. तुम्हाला आश्चर्य वाटेल, जेव्हा तिला पाळी आली तेव्हा या मुलीने मला स्वतःहून सांगितले ‘आई पाळी आली’. म्हणजे मी सांगत होते ते तिच्यापर्यंत पोचत होते व तिच्या मनाची पूर्ण तयारी झालेली होती. तिने मला पूर्ण सहकार्य दिले. इथे हे नमूद करण्याचा उद्देश हाच आहे की, अनेक विशेष मुलींच्या आया तक्रार करत असतात की, पाळी आल्यावर मुलगी त्या दिवसांमध्ये सहकार्य करत नाही. यामध्ये चूक आया व शिक्षकांची असते, कारण याविषयी त्यांना काही सांगितलेलेच नसते.त्यामुळे विशेष मुली भावनिक व शारीरिक स्तरावर या नवीन अनुभवासाठी तयार नसतात, तर त्या सहकार्य करणार कशा?

अदिती बारा वर्षांची झाल्यानंतर तिला घरापासून व घरतील माणसांपासून दूर राहायची सवय लागावी व स्वावलंबी होण्यास मदत व्हावी, या दृष्टीने ‘ साधना व्हिलेज’ या विशेष व्यक्तींसाठी असलेल्या वसतिगृहामध्ये वर्षातून एकदा, दोन तीन दिवस मी ठेवू लागले. तोपर्यंत अदिती शी-शूच्या बाबतीत पूर्णपणे स्वावलंबी नव्हती, तरी तिला ठेवून घेतल्याबद्दल देशपांडे सर, मेधाताई व विजयाताई यांना धन्यवाद द्यावेत तेवढे थोडेच आहेत. मला नेहमी असे वाटते की, सर्वसाधारणपणे लोक मदतीस तयार असतात. आपली मदत मागण्याबद्दलची प्रामाणिक भूमिका व उद्देश त्यांना पटला, तर सहकार्य हमखास मिळते. कारण दुसऱ्यांना मदत करणे ही प्रत्येक व्यक्तीची आंतरिक इच्छा असते. त्यातून खूप समा��ान मिळत असते. या वेगवेगळ्या अनुभवांमुळे अदितीमध्ये चांगला बदल होत होता.

फारशी मदत न घेता तिला कपडे घालायला जमू लागले होते. कपड्यांची उलटसुलट बाजू समजायला लागली होती. बटण लावणे-काढणे जमायला लागले होते. हे शिकवण्यासाठी एक बाहुली आणली होती. बाहुलीसाठी छोटे छोटे कपडे शिवले होते. असे शिकवणे सोपे व इंटरेस्टिंग व्हायचे. कडी घालणे-काढणे जमायला लागले होते. दाराची वरची कडी स्टुलावर उभे राहून कशी काढावी, हे पण तिला शिकवले होते. स्टुलावरून पडून लागेल या भीतीने स्टुलावर चढूच द्यायचे नाही, हे मला पटत नव्हते. स्टुलावर चढून बघितल्याशिवाय भीती जाणार कशी? स्टुलावर चढून कडी काढता आल्यानंतरचा तिचा आनंद बघण्यासारखा असायचा. अशा छोटया छोटया गोष्टींमधून तिचा आत्मविश्वास वाढत होता. हे सर्व प्रयत्नपूर्वक वर्षांनुवर्षे, सातत्याने शिकवले होते. मुलांना वाढवताना आम्ही काही गोष्टी कटाक्षाने पाळल्या होत्या. मुलांशी कधीही खोटे बोलायचे नाही. मुले लहान असताना अगदी त्यांना वॅक्सिनेशनच्या इंजेक्शन करता नेताना सुद्धा कशाकरता डॉक्टरांकडे चाललो आहोत हे आम्ही समजावून सांगायचो. थोडावेळ रडारड व्हायची, भीती वाटते ना, खूप दुखेल ना वगैरे थोडावेळ चालायचे पण थोडा वेळाने अगदी अदितीसुद्धा ‘पण हळू द्यायला सांग’ म्हणायची. दवाखान्याची वेळ सोडून अदितीला न घेता जर मला कुठे बाहेर जायचे असेल, तर मी तिला खरे कारण सांगत असे. पेशंट बघायला चालले असे खोटे सांगून वेळ मारून नेत नसे. येथे तुला नेणे शक्य नाही. तुला येथे बोलावले नाही, असे समजावून सांगत असे. तेव्हासुद्धा अदिती बराचवेळ रडारड, भुणभुण चालू ठेवी मग थोडयावेळाने म्हणे ‘जा पण लवकर ये’ व जाताना छान बाय करे. यामुळे काहीवेळा आईला आपल्याशिवाय एकटीला बाहेर जावे लागते, हे तिला कळायला लागले व हट्ट करून फायदा होत नाही, हेही कळायला लागले.

अदिती हळूहळू मोठी होत होती. आमचे रोजचे रुटीन सुरूच होते, परंतु मला जाणवायला लागले की चित्र ओळख, हात व डोळयाच्या समन्वयासाठीचे व्यायाम, लिहिण्याचा प्रयत्न, चित्र रंगवणे हे सर्व बंद करावे, कारण अदितीला हे सर्व खूप बोअर व्हायला लागले होते. ती याहून जास्तही काही शिकू शकणार नाही याची माझ्या मनाचीही तयारी झाली होती. अशाप्रकारे अदिती चौदा वर्षांची असताना अभ्यासामुळे होणारा अदितीचा व माझाही छळ एकदाचा थांबवला. अदितीस याशिवाय काहीतरी वेगळे आयुष्य हवे आहे, हे माझ्या लक्षात येऊ लागले होते. सारखे बोअर होतय, भुर्र जायचे म्हणायची. म्हणजे अगदी रात्री बोटक्लबमध्ये जेवून घरी आल्यानंतर लगेच हिला भुर्र जायचे असायचे. सुट्टीच्या दिवसात तर विचारूच नका, दर मिनिटाला बाहेर जायचे, भुर्र जायचे व भू आयी म्हणजे भूक लागली म्हणायची. ��िकामपणी सतत खाय��ा हवे असायचे. एकंदर तिला आयुष्यात काहीतरी वेगळे हवे आहे, हे लक्षात येऊ लागले. तिला सतत लोकांमध्ये राहायला आवडते व सतत बदल हवा असतो तो आमच्यापरीने आम्ही देत होतो, पण ते तिला पुरे पडत नव्हते. या काळात अदितीला पोहण्यामध्ये बरीच बक्षिसे मिळत होती. अगदी पुण्याबाहेर जाऊनसुद्धा ती बक्षिसे मिळवत होती. अशी नुकतीच ती दिल्लीला जाऊन नॅशनल ब्राँझ मेडल मिळवून आली होती. त्यासाठी तिच्याबरोबर गेलेले सर, मॅडम व फडके काकू घरी आलेले होते. यांच्यासाठी घरी पार्टी ठेवली होती. अदिती खुशीत होती कारण तिचे कौतुक चालू होते व तिला एकंदरीत घरी पाहुणे आलेले आवडतातच.

जेवताना आमच्या बऱ्याच गप्पा चालू होत्या. या सगळ्यांना मी नुकतेच माथेरानला आम्ही मैत्रिणी मुलांना घेऊन गेलो होतो, तेव्हा तिथे काय केले व अदितीने कसा सुखद धक्का दिला याबद्दल सांगत होते. माथेरानला पॉइंट बघायला जायचे म्हणून आम्ही घोडयाची सोय होते का बघत होतो. कारण माथेरानला गाडी ठरावीक अंतरापर्यंतच नेता येते व पॉइंट बघायला जायचे तर घोडयावरून जावे लागते किंवा बरेच चालावे लागते. अदिती किती चालू शकेल, याबद्दल मी साशंक होते. कारण अजून तिला चालताना नीट बॅलन्स ठेवता येत नव्हता. थोडी जरी जमीन वरखाली असली तरी ती पडायची. तिला घरातल्या घरातच तीन चार वेळा पडून जखमा झाल्या म्हणून टाके घालून आणलेले होते. डॉक्टर आगरवाल पण गमतीने म्हणायचे, ‘आणले का रफू करायला?’ तर काय आम्हाला काही केल्या घोडे मिळेनात .मग आम्ही म्हणजे मी व माझ्या मैत्रिणींनी अदितीला चालवायचे ठरवले. अर्थात दोन्ही हाताला धरून न्यायचे ठरवले. दुसऱ्या दिवशी सकाळी लवकर उठून आम्ही पॉइंट बघायला निघालो. अदिती, दमले व पाय दुखतात म्हणाली की, आम्ही तिचे खूप कौतुक करायचो व थोडेच राहिलेय, किती छान चालते आहेस म्हणून तिला प्रोत्साहन द्यायचो. असे करून पठ्ठी जवळजवळ सगळे पॉइंट चालली. मला हा आश्चर्याचा सुखद धक्का होता. हे पॉइंट चालल्यानंतरची तिची प्रतिक्रिया माझ्या दृष्टीने फार महत्वाची ठरली. अदिती दमली तर होती पण तरी खूप खुश होती. नंतर ती घरी आल्यावरही सगळ्यांना सांगत होती की, मी चालले व कशी मजा आली. म्हणजे ते करताना त्रास झाला तरी, तिला एवढे चालता आले व सगळ्यांनी आपले कसे कौतुक केले, याबद्दल अदितीला खूप अभिमान वाटत होता. छान वाटत होते. मला असे वाटले अदितीला ही संधी मिळाल्यामुळे इतके छान वाटतंय, तर इतर विशेष मुलांनाही अशी संधी मिळाली तर छान वाटेल; म्हणून मी या सगळ्यांसमोर पदयात्रेची कल्पना मांडली.

सुरुवातीला त्यांची प्रतिक्रिया हे कसे शक्य आहे, अशीच होती, पण त्यांना हे कसे करता येईल व अर्धा किलोमीटरपासून सुरुवात करत हळूहळू अंतर कसे वाढवता येईल, हे समजावले. मुख्य म्हणजे हे सर्व करताना मुलांना कसा आनंद मिळेल, हे पटवून देण्यात मला यश आले व हा उपक्रम करायचे ठरले. ही चर्चा होताना अर्थात शेखर तिथे होताच व त्यालाही ही पदयात्रेची कल्पना आवडली.

[hugepunch1]

Buy handmade Diwali Deep and Lantern from Navkshitij. Which are made by our mentally challenged friends. Navkshitij is an NGO in Pune for mentally challenged friends. We help these peoples for rehabilitation back to society by our caring, treatment and shelter for them.

[hugepunch1]

Navkshitij was established to improve the well-being of mentally challenged friends – we take them under our wing, organise activities, teach them life skills and vocational skills, encourage them to become as independent as possible, and nurture them in a compassionate environment. Navkshitij Adventure Club organises treks ranging from low altitude climbs to high altitude trekking in Himalayan regions for mentally challenged friends. The members also participate in zorbing, paragliding and rappelling, and go on vacation to fascinating local and overseas destinations. Our mentally challenged friends also participate in marathons.

[hugepunch1]

Add colour to the lives of the mentally challenged persons at Navkshitij

We, at Navkshitij, are delighted to let you know that our popular product, Natural Holi Ke Rang, made from dried flowers, is now available for sale. 

These powders are 100 percent natural, eco-friendly, skin-friendly, and pleasing to the eye. The powder can be washed off easily, without the need for large quantities of water.

Topping it all is the fact that making these colours is an exciting activity for our special friends. An activity they love and look forward to.

चलो होली मनायें! Let’s celebrate this Holi with Natural Colours made at Navkshitij. The proceeds of every sale goes towards offering mentally challenged friends a happy and dignified life.

How using the powder will benefit all:

Used dry, the powder falling on the ground will enrich the soil.

The water in which the powder has been mixed can be used for watering the plants.

Reuse the beautiful boxes for gifting.

Holi Ke Rang is available in three colours: yellow and orange made from marigold and a beautiful violet from rose.

 Price: Rs. 540 for a 500 gm packet.

 Help our special friends and help save the environment.  Place your order today: 

Call: 9850092642/9767034808

www.navkshitij.org/products

[swatim]

NAVKSHITIJ VISTARTANA - मनोगत  https://navkshitij.org/navkshitij-vistartana

नवक्षितिजला दहा वर्ष पूर्ण होताना मला पुस्तक लिहावेसे वाटू लागले. शेखर माझा नवरा व इतर हितचिंतकही अधूनमधून म्हणायचे, नवक्षितिजचे अनुभव तुम्ही लिहायला हवेत. माझे छोटे-मोठे लेख वर्तमानपत्रात व काही मासिकांमधून येऊन गेलेले होते. परंतु पुस्तक लिहायचे तर सुरुवात कशी करावी? कोणकोणते विषय यामध्ये हाताळावेत? याबद्दल माझे विचार स्पष्ट होत नव्हते. २०१३ मध्ये विपश्यनेला गेले असतानाच मला या पुस्तकाचे नाव ‘नवक्षितिज’च ठेवावे, हे लख्खपणे सामोरे आले. चला नाव तर ठरले. मग यावर विचार करताना नवक्षितिज सुरू करण्यामागचे विचार, नवक्षितिज सुरू करतानाचे व नवक्षितिज सुरू झाल्यावर येणारे अनुभव लिहिता येतील, असे वाटू लागले. पुस्तकामध्ये काय लिहायचे या विचारांमध्ये स्पष्टता येऊ लागली. २०१३ साली मे मध्ये मी पुस्तक लिहायला सुरूवात केली. त्यानंतर दोन प्रकरणे, २० ते २५ पाने लिहून झाली पुढील तीन वर्षात. या काळात मी अनेक कामात मग्न होते व खरे म्हणजे यापुढे काय लिहावे व कशाप्रकारे मांडावे, हे मला सुचतपण नव्हते.

२०१६ सालच्या सुरुवातीला परत पुस्तक लिहून पूर्ण करावे या विचाराने उचल खाल्ली. मग एकदा शांतपणे काय काय लिहावेसे वाटतंय अशी प्रकरणे नावासकट लिहून काढली. हे केल्यावर मांडणी स्पष्ट होऊ लागली व हळूहळू लिखाणाला वेग येऊ लागला. सुरुवात मराठी टायपिंग शिकण्यापासून झाली, कारण सुरुवातीचे तीन लेख मी दुसऱ्यांकडून टाईप करुन घेतले होते. पण इतरांवर विसंबून न राहाता आपणच मराठी टायपिंग शिकावे, असे वाटले. सुरुवातीला वेग फार कमी होता, पण हळूहळू सवय होत भरभर लिहून होऊ लागले. नवक्षितिजचे काम सांभाळून लिखाणाला वेळ कमी मिळायचा, पण एखादा दिवस मी पूर्णपणे लिखाणाला देऊ लागले. लेखनाची प्रक्रिया मला आवडू लागली. स्वतःला आलेले अनुभव व माझे विचार व्यक्त करायला एक माध्यम मला सापडले होते.

मला स्वतःला माझे मनुष्य म्हणून वेगळे व्यक्तिमत्त्व जपायला पहिल्यापासून आवडते. मुलगी, बायको, आई, बहीण, डॉक्टर, आता मुलांच्या व सहकाऱ्यांच्या मॅडम व संस्थाचालिका, याशिवाय माझे एक वेगळे व्यक्तिमत्त्व आहे व ते प्रत्येकाचेच असते. या सर्व व्यक्तिमत्त्वांशी संवाद ठेव���न जर आपण इतर नात्यांकडे तटस्थपणे बघितले, तर आपण त्यांच्यावरील अतिप्रेमाने, अतिकाळजीने त्यांना गुदमरून टाकत नाही व त्यांच्या प्रगतीला बाधा आणत नाही. त्याचबरोबर आपल्याला आपले आयुष्य छान प्रकारे, मुक्तपणे जगता येते. हेच तत्त्व मी नवक्षितिजच्या बाबतीत व इतर नात्यांच्या बाबतीत पाळायचा प्रयत्न करते. नवक्षितिज म्हणजे माझ्यासाठी सर्वकाही, याच्याशिवाय मी आयुष्याचा विचारही करू शकत नाही, असे मला वाटत नाही. कारण नवक्षितिज हे माझ्या आयुष्यातील प्रत्यक्षात आलेले एक स्वप्न आहे. पण वेळोवेळी मी स्वतःला तपासून बघते की, मी नवक्षितिजच्या व नवक्षितिजमधील मुलांच्या बाबतीत अतिआसक्त तर होत नाही ना? किंवा मुले व सहकारी माझ्यावर जास्त अवलंबून तर राहायला लागले नाहीत ना? असे लक्षात आले तर मी वेळोवेळी जरूर तसे बदल करत राहते.

मला नावीन्याचे व धाडसाचे वेडच आहे, असे म्हटले तरी चालेल. नवीन नवीन गोष्टी करून बघायला खूप आवडतात. मला वाटते त्यामध्ये लहान मुलासारखी उत्सुकता असतेच व यातूनच नवीन चांगले, वाईट अनुभव गाठीशी येतात व आयुष्याला रंगत येते. मुख्य म्हणजे मला अपयशाचे भय वाटत नाही. खरं म्हणजे नवीन काही करताना अपयशाबद्दलचे विचार डोक्यात येतच नाहीत.

अदिती लहान असताना तिच्या प्रगतीसाठी सर्व बाजूने प्रयत्न करतच होते, पण तिच्या वयाच्या १४व्या वर्षी मला जाणवले की, आपले काहीतरी चुकतंय. अदितीला जे करायचेच नाही ते लिहिता, वाचता येणे आपण तिच्यावर लादतोय याची मला प्रकर्षाने जाणीव झाली. तिला या आयुष्यात असे साचेबद्ध शिक्षण घ्यायचेच नाहीय. उलट ती आम्हालाच शिक्षित करायला आमच्या आयुष्यात आली आहे, याची जाणीव व्हायला लागली. हे जेव्हा मला भावनिक, बौद्धिक व आध्यात्मिक स्तरावर पूर्णपणे समजले, त्यानंतर अदितीचे व माझे आयुष्य जास्त सुखकर झाले. यानंतर अदितीच्या पुढील आयुष्याचा विचार करताना नुपूर म्हणजे माझ्या मोठया मुलीसारखेच, हिचे आयुष्य पण स्वावलंबी कसे होईल, हा विचार सुरु झाला. कारण आतापर्यंत ती सर्व दृष्टीने माझ्यावर व शेखारवर अवलंबून होती. अदितीने आमची मुलगी वा नुपूरची बहीण यापेक्षा स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व असलेली अदिती म्हणून पुढील आयुष्य व्यतित करावे, असे मला वाटू लागले. पुणे-लोणावळा पदयात्रेचे आयोजन करताना माझ्या विचारामध्ये अजून सुस्पष्टता येत गेली व समविचारी लोकांबरोबर २००३साली नवक्षितिजची स्थापना झाली. तेव्हा अदितीला सोळावं वर्ष सुरु होते.

नवक्षितिजची सुरुवातच फार वेगळ्या उपक्रमाने झाली होती. त्याबद्दल तसेच अदितीचे पालनपोषण, नुपूरचे समांतर आयुष्य, माझे समांतर आयुष्य, कार्यशाळा सुरू असताना व शून्यातून कार्यशाळा उभी करून त्याची घड��� बसवताना आलेले अनुभव लिहावेसे वाटले. मग एक खूपच अवघड वळण आले. ते कसे हाताळले याबद्दल मला तटस्थपणे लिहिता आले. सह्याद्री व हिमालय ट्रेक्स हे माझे अगदी जिव्हाळ्याचे विषय. हा पूर्ण प्रवास लिहिताना मी ते क्षण परत अनुभवले. तसेच माझे विशेष मित्र-मैत्रिणीं बरोबरचे संवाद, त्यांच्या मनात डोकावताना काय अनुभवले हे लिहावे, असे वाटले, कारण विशेष मुलांबद्दल समाजाला फारसे माहीत नाही. पालकांच्या अपेक्षा व वस्तुस्थिती हा संवेदनशील विषय. तरी थोडक्यात मी त्याबद्दल लिहिले आहे, कारण विशेष मुलांच्या तरुण पालकांना यातून काही मार्गदर्शन झाले तर मला आनंद आहे.

बुद्धी, भावना व सर्जनशीलता यांची योग्य सांगड घातली, तर विशेष मुलांना आनंद देणारे अनेक नावीन्यपूर्ण उपक्रम देऊ शकतो, हे मुलांबरोबर काम करताना मला प्रत्यक्ष अनुभवता आले. यातूनच अनेक अनोखे उपक्रम मुलांना देता आले. याबद्दल लिहिणे क्रमप्राप्त होते.

नुपूर, अदितीची ताई याबद्दल जरा सविस्तर लिहावेसे वाटले, कारण सामान्य भावंडांना विशेष मुलांबरोबर वाढवताना आई-वडिलांनी प्रगल्भता दाखवून वाढवले व योग्य वेळी, योग्य निर्णय घेतले तर दोन्ही मुलांना छान आयुष्य मिळू शकते, हे मी प्रत्यक्षात अनुभवले आहे. मला ते इतरांपर्यंत पोहोचवावे असे वाटले. प्रत्येकाच्या आयुष्यात चढउतार असतातच. आपण या चढ उताराला, सुख दुःखाला प्रतिसाद कसा देतो, यावर आपले आयुष्य कसे जाणार हे ठरते. माझे समांतर आयुष्य कसे आहे याबद्दल लिहिले न���ही तर पुस्तक अपूर्ण वाटेल, म्हणून त्याबद्दलचे एक प्रकरण पुस्तकात समाविष्ट केले आहे.

नवक्षितिज एक स्वप्नपूर्ती या प्रकरणामध्ये अदितीच्या लहानपणाबद्दल लिहिले. कार्यशाळेची घडी बसवताना व नवीन अध्याय या अनुभवांबद्दल लिहिताना मी ते क्षण परत अनुभवले. विशेषतः अदितीच्या लहानपणाबद्दल लिहिताना काहीवेळा हसू येत होते तर काही वेळा नकळत डोळे पाण्याने भरत होते.

नवक्षितिज हे एक धाडसच होते. पण नवक्षितिज बरोबरचा माझा आतापर्यंतचा प्रवास अत्यंत आनंददायी व समृद्ध झाला आहे. या पूर्ण प्रवासात मला अनेक नवीन गोष्टी शिकायची, अनुभवायची, तसेच नावीन्यपूर्ण उपक्रम करायची व धाडसी निर्णय घेण्याची संधी मिळाली.माझ्यात असलेल्या नेतृत्व गुणात अजून वाढ झाली. माझी सर्जनशीलता व संवेदनशीलता वाढीस लागली. या पूर्ण प्रवासात खूप चांगले लोक भेटले. जगामध्ये सहृदयी लोक जास्त आहेत, या माझ्या विश्वासाला नवक्षितिजमुळे अजून बळकटी मिळाली.

नवक्षितिजचे विश्वस्त वसुधा दिवेकर, सुनील कुलकर्णी, चंद्रशेखर पोतनीस, कनका कडंबी, डॉ. आनंद दीक्षित, अॅड. सुजाता कुलकर्णी यांचे वेळोवेळी मार्गदर्शन व सहकार्य असते. हे विश्वस्त व��गवेगळ्या टप्प्यांवर नवक्षितिजशी जोडले गेले हे माझे नवक्षितिजमधील सर्व सहकारी. यांच्या सहकार्याशिवाय ही वाटचाल होऊच शकली नसती. सिटी कॉर्पोरेशनचे मॅनेजिंग डायरेक्टर श्री. अनिरुद्ध देशपांडे यांची वेळोवेळी आर्थिक मदत व सल्ला मिळाल्यामुळे, अनेकदा आर्थिक कोंडीतून बाहेर यायला मदत झाली. गेली सात वर्षे मनोज भागवत व राजाभाऊ पाटणकर या अॅडव्हेंचर क्लबच्या सदस्यांमुळे, ट्रेकिंग उपक्रमाची माझ्यावरील जबाबदारी कमी झाली आहे. या सर्वांचे मनापासून आभार. मनोज भागवत यांच्या आकस्मित निधनामुळे नवक्षितिजमध्ये भरून न येणारी पोकळी निर्माण झाली आहे. नवक्षितिज परिवारातर्फे त्यांच्या आत्म्याला शांती मिळू दे, अशी मी प्रार्थना करते.

माझे आनंद व विवेक हे भाऊ व मंजू व गीता या वहिन्या तसेच इतर नातेवाईक, नवक्षितिजमध्ये विश्वासाने आपल्या विशेष मुलांना ठेवणारे पालक, मुलांची भावंडे, पुणे शहरातील वेगवेगळे रोटरी क्लब्ज, तसेच सर्व हितचिंतक व स्वयंसेवक म्हणजे कॉर्पोरेट क्षेत्रातील, शैक्षणिक संस्थांमधील, हॉटेल व्यवसायिक व वैयक्तिकरित्या मदत करणारे, या सर्वांची मोलाची साथ मिळत आहे. नुपूर व जावई शार्दूल यांच्या पाठिंब्याचे मला खूप कौतुक वाटते. दिवेकर मावशींचे नवक्षितिजमधील योगदान इतरांना कल्पना येणार नाही, एवढे मोठे आहे. एका अवघड वळणावर दिवेकर मावशींनी फार मोलाची साथ दिली. नवक्षितिजचा पाया भक्कम करण्यामध्ये त्यांचा महत्त्वाचा सहभाग आहे. त्या भक्कम पायावरच नवक्षितिजची इमारत उभी आहे. नवक्षितिजच्या या अनोख्या प्रवासात शेखरची साथ महत्त्वाची आहे, कारण जोडीदाराचे समजुतदार सहकार्य असल्याशिवाय हा प्रवास सुखकर व अर्थपूर्ण झालाच नसता. माझे कैलासवासी आई-वडील यांच्या प्रेमाने व आयुष्यात नेहमी उच्च ध्येय ठेवावे या लहानपणापासून केलेल्या संस्कारामुळेच जीवनाची वाटचाल योग्य दिशेने होत राहिली. आपले काम सातत्य ठेवून प्रामाणिकपणे व संवेदनशीलतेने करावे, ही पण त्यांचीच शिकवण. आई-वडिलांविषयी मला वाटणारी कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी त्यांच्या नावाने २०१२पासून काळजीवाहकासाठी एक अॅवॉर्ड सुरु केले.

ही वाटचाल, हा प्रवास तर चालूच आहे. नवक्षितिजला अजून बरीच क्षितिजे गाठायची आहेत. अनेक विशेष मित्रमैत्रिणी व त्यांच्या कुटुंबीयांचे आयुष्य सुखकर करायचा प्रयत्न करायचा आहे. पण प्रवास योग्य दिशेने चालू आहे याची मला खात्री आहे. याही पुढे आपणा सर्वांचे सहकार्य व प्रेम या प्रवासात मिळणार आहे, याबद्दल माझ्या मनात जराही संदेह नाही.

मी काही लेखिका नाही. जसे सुचत गेले तसे लिहीत गेले. मला आशा आहे नवक्षितिजची ही वाटचाल आपल्याला वाचायला आवडेल. चंद्रशेखर पोतनीस, दिवेकर मावशी व शेखर या तिघांनी पुस्तक वाचून वेळोवेळी केलेल्या सूचनांमुळे पुस्तकाच्या वाचनीयतेत अधिक भर पडली. या तिघांचे मनापासून आभार. डॉ. अमृता ह. मराठे यांनी मुद्रित शोधन केल्याबद्दल त्यांचेही मनापासून आभार.

सायन पब्लिकेशन्स प्रा.लि.चे संचालक नितीन कोत्तापल्ले व त्यांचे सहकारी यांना मनापासून धन्यवाद !

[swatim]

"Buy our products which are made by our mentally challenged friends and help them to bring back to society

[hugepunch1]

Admirable concept

I visited Navkshitij in early 2019, after a gap of many years. There was a sea change everywhere. The campus had been developed so much.

I was struck by the eco-friendly activities, especially making products from Nirmalaya from temples. Workshop coordinator Mr. Eknath showed us around patiently. He explained how natural powder is made from the flowers. He also showed us samples of seed balls. The finish of the seed balls is really very good. The concept of minimal wastage is admirable. The concept is very close to my heart too.

A special pat for the special friends. The new variety of candles that has been introduced is excellent. I’m sure that if I gave the cupcake candle to my grandchildren they will bite it and try to eat it. It looked so real.

I wish Navkshitij huge success in all its endeavours.

[swatim]

At Navkshitij, we have different workshop activities,  therapy and as education for intellectually challenged persons. The activities at Navkshitij Workshop are education and therapy for our mentally challenged friends. And they are fun and exciting. So what do we do at the Workshop?

[hugepunch1]

Buy our products which are made by our mentally challenged friends and help them to bring back to society. Navkshitij was established to improve the well-being of mentally challenged friends – we take them under our wing, organise activities, teach them life skills and vocational skills, encourage them to become as independent as possible, and nurture them in a compassionate environment.