#Charles X Frankrijk

[toosvanholstein]

Ary Scheffer: hoe een Nederlands kunstenaar de Julirevolutie van Parijs hielp (deel II)

Ary Scheffer, Nederlandse schilder in hartje Parijs, midden in de Julirevolutie van 1830. En ook nog belangrijk bij die revolutie. Franse Romantiek, kunst en politiek. Dat alles in het Dordrechts Museum—een must-see!

Ary Scheffer en ‘LIBERTÉ! Ary Scheffer & de Franse Romantiek’ in het Dordrechts Museum. Vorige week al en, zoals beloofd, ook nu weer. Want vorige week stond Ary aan het eind van het blog als liberaal revolutionair (die combinatie kan blijkbaar) nog midden op de Parijse barricaden. Samen met kunstenaarsvrienden en arbeiders. Tijdens de Franse Revolutie nr.2. Die dit keer trouwens maar duurde van…

[rcvandenboogaard]

De eeuwige terugkeer van Napoleon

Dat zij Napoleon waren - dat schijnt de hele XIXde eeuw door een bekend syndroom te zijn geweest onder geesteszieken in heel Europa. Maar valse Napoleons zijn er ook op andere manieren geweest: de Franse historica Nathalie Pigault heeft een viertal gevallen in de eerste decennia na 1815 gedocumenteerd, waarbij iemand zich  - langere tijd of incidenteel - uitgaf voor de inmiddels naar Sint-Helena verbannen voormalige Franse keizer. Het merkwaardige daarbij is dat de vier mannen die dat deden, onderweg in veel gevallen grif geloofd werden. 

In drie gevallen gaat het om rondtrekkende eenlingen, die na 1815 van de goedgelovigheid gebruik maakten om voor nop ergens te logeren, of te eten. Twee van hen zijn door de autoriteiten van de Franse Restauratie opgespoord en tot gevangenisstraf veroordeeld, de derde - afkomstig uit de tot 1860 tot het Koninkrijk Sardinië behorende Savoie - verdwijnt na een tijdje uit de annalen. 

Het meest curieus is de vierde, een zekere Hilarion, die in de Lozère tussen 1821 en 1823 een asiel voor geesteszieken bedrijft - je verzint het niet. Hij is, of geeft zich uit voor, een Capucijner monnik, en hij heeft kennelijk geld genoeg om een kasteel te kopen voor de huisvesting van zijn charitatieve instelling. Voordat hij, kennelijk uit geldgebrek, weer uit beeld verdwijnt, wordt hij zelfs - om wat onduidelijke redenen - door wat plaatselijke autoriteiten voor de afgezette keizer gehouden.

Dat Napoleon Bonaparte, die in 1821 in zijn verre ballingsoord Sint-Helena overleed, onverhoeds zou kunnen terugkeren was misschien iets minder gek dan je zou denken. In 1815 was hij immers al eens teruggekeerd uit zijn ballingsoord Elba, om er in honderd dagen in te slagen grote delen van het Franse leger weer achter zich te krijgen, en de inmiddels op de troon gehesen Lodewijk XVIII te verjagen, totdat de nederlaag bij Waterloo aan deze revival van zijn keizerrijk een einde maakte. 

Wat zowel de zegetocht van 1815 als het optreden van ‘valse Napoleons’ vermoedelijk zeer bevorderd heeft, was dat de Restauratie onder de door de Franse revolutie aanvankelijk van de troon verdreven Bourbons  in brede kring buitengewoon impopulair was. Vooral in de provincie vreesde men het restauratieve bewind, omdat het aanstalten leek te maken de na de Revolutie van 1789 afgeschafte adelijke privileges te herstellen. Ook heerste grote onzekerheid onder degenen die in de revolutiejaren in het bezit waren geraakt van adelijke en kerkelijke goederen en gronden. 

De rancuneuze, reactionaire toon die onder het bewind van Lodewijk XVIII door het bestuur werd aangeslagen, deed menigeen het ergste vrezen. Her en der werd door de autoriteiten met huiszoekingen ook jacht gemaakt op de portretten of beeldjes of andere memorabilia van het Keizerrijk die burgers nog in huis konden hebben - ook geen populaire tactiek van de nieuwe overheid. Het Keizerrijk leek zo opeens een goede tijd geweest, en de onaangename aspecten ervan - met name de dienstplicht - werden vlug vergeten. 

Velen wilden dus vermoedelijk geloven, dat de Keizer zou kunnen terugkeren. Er deden ook verhalen de ronde dat Napoleon niet écht naar Sint-Helena was overgebracht, dat de balling op het verre eiland een dubbelganger was etc. - fake news dus als het ware. Meer dan een rationele verwachting, lijkt dit alles dus een aanwijzing voor de fundamentele impopulariteit van Lodewijk XVIII en zijn opvolger Karel X. De jaren van de Franse Revolutie en de talrijke regimes die er op waren gevolgd hadden van Frankrijk een land gemaakt, dat zich niet meer liet voegen naar reactionaire plannen voor een terugkeer naar de toestand van voor 1789, zoals ook bleek bij de kortstondige revolutie van 1830.

Aan de nostalgie naar Napoleon is een eind gemaakt onder koning Louis-Philippe, die na 1830 aan de macht kwam en geen Bourbon was. Het lijkt een duidelijk geval van if you can’t beat them, join them. Louis-Philippe zag - vooral op instigatie van zijn premier, Adolphe Thiers -  dat het beter was Napoleon te eren als een grote zoon van Frankrijk - hij was inmiddels immers al jaren veilig dood en bovendien waren er ook grote delen van de elite die de Keizer actief hadden gesteund en verongelijkt waren over de kleinzielige discriminatie die ze onder de koningen van de Restauratie hadden ondervonden. 

Er kwam dus een officiële Napoleon-verering op gang, zoals bijvoorbeeld blijkt uit bovenstaand schilderij van Joseph Beaume uit 1836, dat door de koning zelf besteld is. Het laat zien hoe Napoleon, onder groot enthousiasme, zich in 1815 op Elba inscheept om in Frankrijk zijn plaats te hernemen. In 1840 werd het lijk van de Keizer plechtig overgebracht uit Sint-Helena naar Frankrijk - iets waartoe overigens al in 1821 een officieel verzoek bij Engeland was ingediend. In een door grote menigten omstuwde zegetocht werd het overgracht naar de Invaliden in Parijs, waar je Napoleons praalgraf vandaag de dag nog kunt gaan bekijken. Het is, goed beschouwd, een merkwaardig monument. Zeker, het dient de verheerlijking van een van Frankrijks grote zonen. Maar het is tegelijkertijd toch ook een monument dat duidelijk moet maken dat de held ervan dood is - morsdood. 

Nathalie Pigault: Les faux Napoléon. CNRS Éditions, 2018.

Afbeelding boven: Joseph Beaume (1796-1885), Napoléon I quittant l’Île d’Elbe, 26 février 1815.  Afbeeldingen onder: de stoffelijke resten van Napoleon worden, in een soort Griekse tempel die door paarden wordt voorgetrokken, overgebracht naar de Invaliden; contemporaine ets naar een schilderij van Adolphe Jean-Baptiste Bayot et Eugène Charles François Guérard (Musée de l’armée). En: Le char funèbre de Napoléon traverse la place de la Concorde, schilderij van Jacques Guiaud (Château de Versailles).