#piet gerbrandy

[versplinterd]

hans lodeizen, uit zonder voeten // jotie t’hooft, uit een marsman op aarde // anne magill, a sense of someone // piet gerbrandy, uit sluitende man die leeft

(english tr. added to alt text)

[rtvideaal]

Dichtbundel van Piet Gerbrandy wint Ida Gerhardt Poëzieprijs 2024

De Ida Gerhardt Poëzieprijs 2024 is toegekend aan de dichtbundel Niets dan dit. Een lijflied voor de ziel (Atlas Contact, 2023) van Piet Gerbrandy. De dichter zal de prijs op 9 maart in ontvangst nemen in Zutphen. De Ida Gerhardt Poëzieprijs, een tweejaarlijkse prijs voor de beste Nederlandstalige dichtbundel verschenen in de afgelopen twee jaar, wordt nu voor de dertiende keer uitgereikt. De…

[onelittlebookgeek]

Book Challenge 2020 (100 books!!) (I did it!!)

After forgetting to track my reading for three years, I started recording my reading on Tumblr last year again, and I’m committed to continuing that this year!

This year is my final year of my Bachelor’s Degrees (I’m finishing English in June) and I’m planning to do a gap year from September on, so now more university after June (at least as far as 2020 is concerned).

I do not really foresee any issues or obstacles to reading this year, except of course finishing my thesis which will probably take quite some time, so I do expect a decline around April until early June. Although I do have a lot more time off in my gap year, I used to read a lot of mandatory books for my studies, so I don’t know whether having a gap year will mean reading more books. Since I’m not doing any university studying, I am interested in reading academic books by myself, studying by myself. Those books are often longer, denser and just take more time to get through; consequently, I might read fewer books in the same amount of energy and time spent reading.

To make a (somewhat) long story short: my expectations are in line with the amount of books I’ve read in the last years, so I’m expecting to read 75 books this year!

Update: it’s mid-October and I’ve already read 99 books this year, so I’ve finished my original goal of 75 books! Now I’m going for 100 books (which should be easy to do, and after that we’ll just see how it goes!).

The crossed book is the one I’m currently reading, I’ve written reviews for books that have a (x) behind them, with the (x) being a link to my Goodreads review!

Update: Today (November 23) I’ve read 114 books so I’ve finished my challenge of 100 books! Right now, I’m still 25 books ahead schedule! Let’s see if I can keep that energy up!

January

The Fire Next Time - James Baldwin (5/5) (x)

Serpent and Dove (Serpent and Dove #1) - Shelby Mahurin (4/5) (x)

Lethal White (Cormoran Strike #4) - Robert Galbraith (4/5)

Weirdos from Another Planet (Calvin and Hobbes #4) - Bill Watterson) (5/5)

Selected Poems - E.E. Cummings (5/5) (x)

Niets zal ons redden maar een beetje liefde is oké - Henk van Straten (Dutch) (4/5) (x)

, said the shotgun to the head. - Saul Williams (4/5)

Loud and Yellow Laughter - Sindiswa Busuku-Mathese (3/5)

Fireborn (The Aurelian Cycle #1) - Rosaria Munda (4/5)

Sylvia Plath Poems Chosen by Carol Ann Duffy - Sylvia Plath (4/5) (x)

The Comedy of Errors - William Shakespeare (3/5) (x)

Nieuwe Herinneringen - Remco Campert (Dutch) (2/5)

Dido, Queen of Carthage - Christopher Marlowe (3/5)

The Seven Husbands of Evelyn Hugo - Taylor Jenkins Reid (4/5)

Alles wat er was - Stine Jensen (Dutch) (3/5)

Zij in de geschiedenis - Alies Pegtel (Dutch) (4/5) (x)

Good Omens - Neil Gaiman and Terry Pratchett (reread) (5/5)

February

Prometheus Bound - Aeschylus (3/5)

The Lost Hero (The Heroes of Olympus #1) - Rick Riordan (reread) (4/5)

The Son of Neptune (The Heroes of Olympus #2) - Rick Riordan (reread) (4/5)

So You Want to Talk About Race - Ijeoma Oluo (4/5)

The Mark of Athena (The Heroes of Olympus #3) - Rick Riordan (reread) (4/5)

Educated - Tara Westover (3/5)

Prometheus on Caucasus - Lucian of Samosata (3/5)

March

Reading Old English: A Primer and First Reader - Robert Hasenfratz (4/5) (x)

Still Foolin’ ‘Em: Where I’ve Been, Where I’m Going, and Where the Hell Are My Keys? - Billy Crystal (3/5)

The House of Hades (The Heroes of Olympus #4) - Rick Riordan (reread) (4/5)

Quick Question: New Poems - John Ashberry (1/5) (x)

Exploring the Language of Poems, Plays and Prose - Michael H. Short (3/5) (x)

The Call of the Wild - Jack London (2/5) (x)

The Blood of Olympus (The Heroes of Olympus #5) - Rick Riordan (reread) (4/5)

April

The Waste Land - T.S. Eliot (reread) (5/5)

And Still I Rise - Maya Angelou (4/5)

Poëzie in Utrechtse Muren - Ingmar Heytze (Dutch) (5/5) (x)

To the Lighthouse - Virginia Woolf (4/5)

Mijn dood en ik - Remco Campert (4/5)

Ecology of Fear: Los Angeles and the Imagination of Disaster - Mike Davis (3/5)

Native Son - Richard Wright (2/5)

Dido, Queen of Carthage - Christopher Marlowe (reread) (4/5)

May

The Plague - Albert Camus (4/5)

Absalom! Absalom! - William Faulkner (4/5)

Modernism’s Mythic Pose: Gender, Genre, Solo Performance - Carrie J. Preston (2/5)

James Joyce and Sexuality - Richard Brown (3/5)

June

Daisy Jones & the Six - Taylor Jenkins Reid (4/5) (x)

Modernism, Sex and Gender - Alison Pease and Celia Marshik (3/5)

The Burial at Thebes: Sophocles’ Antigone - Seamus Heaney (4/5)

The Host - Stephanie Meyer (reread) (4/5)

The Hunger Games (The Hunger Games #1) - Suzanne Collins (reread) (4/5)

Catching Fire (The Hunger Games #2) - Suzanne Collins (reread) (4/5) (x)

A Terrible Beauty is Born - W.B. Yeats (4/5)

Mockingjay (The Hunger Games #3) - Suzanne Collins (reread) (4/5)

White Fragility: Why It’s So Hard for White People to Talk About Racism - Robin DiAngelo (4/5)

Are Prisons Obsolete? - Angela Y. Davis (4/5)

The Final Empire (Mistborn #1) - Brandon Sanderson (4/5)

Everything Leads to You - Nina LaCour (2/5) (x)

The Tempest - William Shakespeare (reread) (3/5)

July

Hag-Seed - Margaret Atwood (4/5) (x)

American Slavery (A Very Short Introduction) - Andrea Heather William (reread) (3/5)

Angels & Demons (Robert Langdom #1) - Dan Brown (4/5) (x)

Mythos: A Retelling of Myths of Ancient Greece - Stephen Fry (4/5) (x)

Mean Time - Carol Ann Duffy (3/5)

Lijfrente - Vrouwkje Tuinman (Dutch) (4/5)

The Ballad of Songbirds and Snakes (The Hunger Games #0) - Suzanne Collins (3/5) (x)

Sonnets from the Portuguese - Elizabeth Barrett Browning (3/5)

A Room of One’s Own - Virginia Woolf (reread) (5/5)

The Lovely Bones - Alice Sebold (4/5)

Onbreekbaar - Hans Hagen (Dutch) (1/5) (x)

The Penelopiad - Margaret Atwoord (reread) (4/5)

The Importance of Being Ernest - Oscar Wilde (5/5)

Het goede leven: een briefwisseling - Piet Gerbrandy & Andreas Kinneging (Dutch) (2/5) (x)

Constructions of the Classical Body - James Porter (3/5)

August

The Complete Poems - Anne Sexton (4/5)

The Kissing Booth (The Kissing Booth #1) - Beth Reekles (2/5) (x)

The Daily Show: The Book - Chris Smith (4/5) (x)

The Duchess Deal (Girl meets Duke #1) - Tessa Dare (3/5)

Between the World and Me - Ta-Nehesi Coates (4/5)

Fragments - Heraclitus (transl. by Brooks Haxton) (2/5) (x)

Animal Farm - George Orwell (reread) (5/5)

The Hidden Oracle (The Trials of Apollo #1) - Rick Riordan (reread) (4/5)

The Gentleman’s Guide to Vice and Virtue (Montague Siblings #1) - Mackenzi Lee (reread) (4/5)

Kitchen - Banana Yoshimoto (4/5)

Catilina’s Riddle (Roma sub Rosa #3) - Steven Saylor (2/5) (x)

When Dimple met Rishi (Dimple and Rishi #1) - Sandhya Memon (1/5) (x)

Adulthood is a Myth (Sarah’s Scribbles #1) - Sarah Andersen (4/5)

September

Normal People - Sally Rooney (3/5) (x)

Not All Dead White Men: Classics and Misogyny in the Digital Age - Donna Zuckerberg (4/5)

Sadie: A Novel - Courtney Summers (4/5)

The Myth of Sisyphus - Albert Camus (4/5)

Vloedlijnen - Piet Gerbrandy (Dutch) (4/5)

Red, White and Royal Blue - Casey McQuiston (reread) (4/5)

This is Going to Hurt: Secret Diaries of a Junior Doctor - Adam Kay (4/5)

Envelope Poems - Emily Dickinson (4/5) (x)

A Murder on the Orient Express (Hercule Poirot #10) - Agatha Christie (3/5) (x)

A Portrait of the Artist as a Young Man - James Joyce (4/5)

October

Titus Andronicus - William Shakespeare (4/5) (x)

The Mysterious Affair at Styles (Hercule Poirot #1) - Agatha Christie (4/5) (x)

Het verhaal van Aeneas - Vergilius (trans. to Dutch) (reread) (4/5)

If Beale Street Could Talk - James Baldwin (2/5)

Lesbia, Verzen van Liefde en Spot - Catullus (Dutch) (transl. by Paul Claes) (4/5) (x)

The Nightingale - Kristin Hannah (4/5) (x)

The Cat Inside - William S. Burroughs (reread) (5/5)

The Murder on the Links (Hercule Poirot #2) - Agatha Christie (3/5)

November

Such a Fun Age - Kiley Reid (3/5) (x)

Narratology and Classics: a Practical Guide - Irene de Jong (3/5) (x)

The Murder of Roger Akroyd (Hercule Poirot #4) - Agatha Christie (4/5) (x)

The ABC Murders (Hercule Poirot #11) - Agatha Christie (4/5)

The Great Cat (Poetry Collection) - ed. by Emily Fragos (3/5) (x)

Weapons of Math Destruction - Cathy O’Neil (4/5)

The Northern Lights (His Dark Materials #1) - Philip Pullman (4/5)

Vincent van Gogh en zijn brieven - Leo Jansen (Dutch) (3/5)

My Dark Vanessa - Kate Elizabeth Russell (4/5)

The Fill-In Boyfriend - Kasie West (reread) (4/5)

Poirot Investigates (Hercule Poirot #3) - Agatha Christie (1/5)

My 2019 challenge

My 2016 challenge

My 2015 challenge

My 2014 challenge

My 2013 challenge

[thedreamlifeofbalsosnell]

‘Liefde’ van Andreas Capellanus, een speelse retorica van de verleiding

Liefde van Andreas Capellanus, het jongste deel in de onvolprezen reeks ‘Filosofie en Retorica’ van de Groningse Historische Uitgeverij, heet een klassieke ars amatoria te zijn. Dat het een soort leidraad voor de liefde is, geschreven in de 12de eeuw op verzoek en tot lering van een jeugdige vriend, is zeker waar, maar de speelse meerstemmigheid van deze beroemde retorica van de hoofse minne maakt het tot zoveel meer dan zomaar een leerdicht. Dit is liefde beschreven als een drama van kwijnen en lijden, maar ook van vervullen en gunnen, van tomeloze hartstocht en mateloze overgave, van ziedende lust en vrome, spirituele liefde.

‘Liefde is een ongrijpbaar fenomeen, dat zowel heilzaam als verwoestend kan zijn’, schrijft vertaler Piet Gerbrandy in zijn treffende inleiding. Dat ondoorgrondelijke geldt evenzeer voor het boek, want Capellanus’ werk is gestoeld op een paradox van aanprijzen en afwijzen van de liefde, meteen ook de reden waarom het boek zo intrigeert. Om die prikkelende tegenstelling in zijn volle betekenis te vatten is niet alleen een goed begrip van de literaire stroming die als hoofse liefde bekend staat noodzakelijk, maar ook een inzicht in de structuur van Capellanus’ boek.

In het begin van de 12de eeuw bezongen de Zuid-Franse troubadours hun liefde voor onbereikbare adellijke dames en de overspelige idealen van de ‘rechte minne’. Lange tijd werd De amore als hét handboek van de hoofse liefde beschouwd, het theoretisch fundament van de populaire ridderromans, zeg maar. Deze aanname strookt niet met het onmiskenbare feit dat Andreas in het Latijn schreef, de taal van de kerk en de scholen, van de monastieke intellectuelen, maar niet van de feodale aristocratie, het doelpubliek van de hoofse minneliederen. Daar komen nog heel wat onzekerheden bij: zo kennen we niet de precieze datering van het werk, over de identiteit van de auteur is heel weinig bekend en zelfs van de titel bestaan er uiteenlopende versies.

Belangrijk in dat opzicht is dat in de 12de eeuw de gangbare opvattingen over de liefde allesbehalve eenduidig waren. De minne nam vele gedaantes aan, hanteerde zelfs een eigen terminologie: zo was dilectio (genegenheid, liefde) een overkoepelende verzamelnaam, die opgesplitst werd in twee vormen van amor (liefde, hartstocht), namelijk cupiditas (pure lust, lichamelijke begeerte) en charitas (spirituele liefde). Problematisch is dat in de ons overgeleverde Latijnse teksten dilectio, amor en charitas vaak door elkaar gebruikt worden.  Voor cupiditas geldt dit echter niet: deze term staat ontegenzeggelijk voor seksueel verlangen, steeds met een connotatie van verderf en spirituele verloedering.

De amore bestaat uit drie boeken van ongelijke lengte, voorafgegaan door een brief van de auteur aan Walter (Gualterius), zijn jonge vriend die om liefdesraad verlegen zit. In de brief waarschuwt Andreas dat het ‘buitengewoon onverstandig’ is zich met de liefde bezig te houden. Of ook nog, dat het niet past voor ‘een weldenkend mens’ om ‘tijd vrij te maken voor dergelijke jachtpartijen’. Na de brief volgt een korte inleiding. Boek 1 (‘Hoe liefde te verwerven’) onderzoekt onder andere wat liefde is, wat de uitwerking ervan is, hoe ermee om te gaan, de verschillende soorten liefde. Om liefde te verwerven, moet de minnaar welbespraakt zijn, stelt Capellanus wat hij prompt aantoont met 8 voorbeeldige dialogen tussen een man en een vrouw. Boek 2 (‘Hoe liefde te behouden’) illustreert aan de hand van 21 casussen de ‘verscheidene liefdesoordelen’. Boek 3 daarentegen geeft een totaal andere visie en ligt meer in de lijn van de initiële waarschuwing om zich niet in de liefdesstrijd te werpen. Het is een lang uitgesponnen tirade tegen de liefde, waarin vrouwen afgeschilderd worden als fatale monsters. Het lijkt wel alsof Andreas de cupiditas onvoorwaardelijk afwijst. Zoals vertaler Piet Gerbrandy knap aangeeft in zijn inleidend essay is de tekst veel te speels en te meerstemmig om tot een dergelijke conclusie te komen. De veelheid aan genres die Andreas hanteert (filosofisch traktaat, dialoog, Ovidiana, ridderverhaal) en de speelsheid waarmee hij zijn verontwaardiging etaleert, door bijvoorbeeld zijn personages de auteur die hen in het leven riep te laten citeren, doen vermoeden dat er meer aan de hand is. Het zijn stuk voor stuk kunstgrepen die verwarring scheppen en waardoor de eerste twee boeken een ironische deconstructie lijken van de liefde waarvoor Andreas in Boek 3 geen goed woord over heeft. Met andere woorden, De amore doet zijn reputatie als ongrijpbaar boek alle eer aan. Even ondoorgrondelijk als de liefde? En grote literatuur?  

Liefde is een polyfone ode aan onze hartstochten, een ode die alle registers opentrekt. Belerend en waarschuwend, poëtisch en lyrisch, theoretisch en beschouwend. Capellanus hult zich in een quasi postmoderne mantel van ironie: enerzijds waarschuwt hij voor het verderfelijke van de zinnelijke liefde, maar binnen hetzelfde korte bestek spoort hij zijn lezers aan om alle gangbare conventies te doorbreken. De amore is een waar plezier om te lezen, ook vandaag. Die zalige lectuurgeneugten scheren hoge toppen mede dankzij de kwieke vertaling van Piet Gerbrandy, die voor dezelfde uitgever in het verleden al Quintilianus’ Opleiding tot redenaar subliem had vertaald, en nu ook de woorden van kunstbroeder Capellanus een zwierige luchtigheid en vergulde levendigheid geeft. 

Verschenen in: STAALKAART #23, 2014

Liefde van Andreas Capellanus, Historische Uitgeverij 2013, vert., inl. en aant. door Piet Gerbrandy, ISBN 978 90 6554 4490, 296 pp.

[twafordizzy]

Gerbrandy: kom je

Kom je

kom je / waar kom je / van ga je zo

open? Kijk je een blauw? / Klop je een kamertje? / Loop je een soepel stel benen?

Fluister een tongende schutting van muitende / tanden je buit is een zengende bries / in de wijnstok.

(a voice comes to one in the dark)

Uit: Drievuldig feilloos vals, Meulenhoff Amsterdam, 2005

bron foto: still uit een Noorderlicht YouTube-video

Piet Gerbrandy (1958, Den…

[maartenbuser]

Aankomende optredens

De komende tijd heeft u (vooralsnog) twee mogelijkheden om mij live te zien/horen:

Op 17 juni lees ik voor tijdens de Poëzienacht in Bredevoort. Ook aanwezig: Piet Gerbrandy, Gerda Blees, Hilbrand Rozema. Kijk voor meer informatie en kaartjes hier.

Op 2 juli is het weer tijd voor Dichters in de Tuin, in Beuningen. Op internet staat er nog niet veel over, maar u kunt vast hier kijken voor kaartjes. Er zijn ook voordrachten van o.a. Peter W.J. Brouwer, Tim Pardijs, Merel van Slobbe en Victor Vroomkoning. Ik hou u op de hoogte.

[ringelgoslinga]

Rubriek NRC Sprekend | 12 maart 2011 - 7 juli 2013 | Foto’s Ringel Goslinga.

1. Dana Lixenberg 2. Jack Wouterse 3. Kader Abdolah 4. Karina Smulders 5. Ruben van Zwieten 6. Sahar Hibrahim Ghel 7. Anneke Stehouwer 8. Atilay Uslu 9. Ruth Jacott 10. Wubbo Ockels 11. Marloes Coenen 12. Heleen Dupuis 13. Bastiaan Ragas 14. Reinbert de Leeuw 15. Ahu Sahin 16. Jacob Derwig 17. Michael Boogerd 18. Ramon Beuk 19. Thekla Reuten 20. Frank Bosman 21. Hans Klok 22. Agnes Jongerius 23. Ellen ten Damme 24. Hoda Hamdaoui 25. Churandy Martina 26. Peter Pontiac 27. Roosmarijn Reijmer 28. Tom Barman 29. Dorine Hermans 30. Cyrille Fijnaut 31. Jan Rot 32. Kees Zegers 33. Klaas Hendrikse 34. Arjan Ederveen 35. Erik ‘Spinvis’ de Jong 36. Jan Terlouw 37. Mirjam van den Broeke 38. Peter Koelewijn 39. Sjaak Sies 40. Maurice van den Bosch 41. Ted Langenbach 42. Henk van der Meijden 43. Nasrdin Dchar 44. Candy Dulfer 45. Liesbeth List 46. Inez Weski 47. Gabriël van den Brink 48. Ted van Lieshout 49. Yes-R 50. Marjan Olfers 51. Marja van Hall 52. Ali Eddaoudi 53. Liesbeth Spies 54. André van Es 55. Emrah Genco 56. Colin Benders (alias Kyteman) 57. Roel van Duijn 58. Ariane Schluter 59. Monsif Bakkali 60. Willem Schinkel 61. Gers Pardoel 62. Barry Hay 63. Marc Dullaert 64. Xandra Schutte 65. Linde Gonggrijp 66. Fedja van Huȇt 67. Sander de Rouwe 68. Eveline Crone 69. Joop van Riessen 70. Nicole van Vessum 71. Ad van Liempt 72. Piet Gerbrandy 73. Liza Ferschtman 74. Jehanne Hulsman 75. Eveline Aendekerk 76. Eva Jinek 77. Mark Rietman 78. Tilly Hermans 79. Marcia Luyten 80. Ger van Elk 81. Pieter Wispelwey 82. Linda van Laake 83. Kraantje Pappie 84. Ed van Thijn 85. Maria Kraakman 86. Russell Shorto 87. Mirjam Blécourt 88. Aziz Bekkaoui 89. Karsu Dönmez 90. Jildou van der Bijl 91. Eric de Vroedt 92. Ton Koopman 93. Veerle Baetens 94. Mike Boddé & Thomas van Luyn 95. Joop van Zijl 96. Fatima Elatik 97. Johan Fretz 98. Guido van Driel 99. Jan Marijnissen 100. Huub van der Lubbe 101. Vic van de Reijt 102. Jan Derksen 103. Tamar van den Dop 104. Cleo Campert 105. Bas Bloem 106. Igone de Jongh 107. Wanda de Kanter 108. Karin van den Broeke 109. Chris Lorraine 110. Petra Laseur 111. Saskia van der Lee 112. Wende Snijders 113. Lee Towers 114. Dimitri Verhulst 115. Michel van der Aa 116. Helmut Lotti 117. Michaëlla Krajicek 118. Caroline Anne Freiin de Westenholz 119. Izaline Calister 120. Sjaak Swart 121. Anouk Hoogendijk

[haarlemupdates]

New Post has been published on Haarlem updates

Nieuw bericht op https://www.haarlemupdates.nl/2019/12/05/bilderdijk-lezing-2019/

Bilderdijk-lezing 2019

Willem Bilderdijk (1756-1831) woonde de laatste vier jaar van zijn leven in Haarlem. In navolging van Leiden (de Huizinga-lezing) organiseert Stichting Bilderdijk Haarlem sinds 2006 tweejaarlijks de Bilderdijk-lezing. Eerdere lezingen werden gehouden door Piet Gerbrandy, Marita Mathijsen, Peter van Zonneveld, Eric M. Moormann, Rick Honings en Joost Swarte. Neerlandica en literatuurwetenschapper Maaike Meijer verzorgt de […]

[dedagelijkseoverpeinzingen]

Toen ik een jaar of vijf was probeerde ik met een vriend op het strand een gat te graven naar de anere kant van de aarde, ofschoon we begrepen dat de kans daarin te slagen betrekkelijk klein was. Maar de onderneming liep al spaak op een armlengte diepte, toen het zand in water veranderde en verwoede graafarbeid het moest afleggen tegen het tempo waarin de kuil steeds opnieuw vol liep. Kwam land voort uit zee? Dreef het erop? Was alle zand drijfzand? - Piet Gerbrandy

[hansboek]

HAZEPAK HUREN

Al dagen voor pasen, de fulpen lepels gesteven, bedlegerig eieren lakken die niemand maar

dan ook niemand verstopt of zal missen laat staan langtandig verteren.

Met kerstmis om hazepak zeuren, ook wijfje in hazepak lullen en willen bekruipen.

Dit kan. Dit zou kunnen gebeuren.

(Piet Gerbrandy)

[fwajeur]

Is het zo dat wie aan de buitenkant staat beter zicht heeft op wat zich binnen afspeelt?

Piet Gerbrandy

[twafordizzy]

Gerbrandy: waar zoek je

Gerbrandy: waar zoek je

Waar zoek je

waar zoek je / naar vriend is

het zwart is / het licht is / het schallende

stof zwaai / me op in je / blauw graai me

vast in je / dans voor we

vallen.

op meer dan respijt kan niemand aanspraak maken

bron foto: nrc.nl

Piet Gerbrandy (1958, Den Haag)

Uit: drievuldig feilloos vals, Meulenhoff Amsterdam, 2005

[maartenbuser]

In de nieuwe Awater bespreek ik Ontbinding van Piet Gerbrandy, die zijn innerlijke T.S. Eliot en zijn dito Leonard Nolens niet zo goed in balans weet te brengen.

[thedreamlifeofbalsosnell]

De ‘Politica’ van Aristoteles: de mens als politiek dier

De Politica is een sleuteltekst in het westerse politieke denken. Het is een cruciaal werk over de organisatie van de staat en de plaats van de burger daarin. Aristoteles onderzoekt uitvoerig de bestaande staatsinrichtingen en formuleert onderweg zijn kritiek op Plato’s utopieën. Wanneer in de Middeleeuwen het boek in het Latijn verschijnt, begint de invloed op de Europese politieke cultuur, van Thomas van Aquino tot Karl Marx, van Hobbes tot Montesquieu. Sinds 1999 geeft de Groningse Historische Uitgeverij met een gestage regelmaat het werk van ‘de vader van de filosofie’ in Nederlandse vertaling uit. Dit vijfde deel in de reeks bestendigt moeiteloos de kwaliteitsvolle uitgaven en vertalingen.

Politica

Een gedeeltelijke lijst van Aristoteles’ geschriften is ons overgeleverd door de biograaf Diogenes Laërtius. De schatting is dat minder dan een derde van wat Aristoteles werkelijk heeft geschreven bewaard is gebleven. In de overgeleverde werken moeten we bovendien een onderscheid maken tussen de geschriften die bestemd waren voor gebruik in Aristoteles’ school (de zogeheten ‘esoterische’ teksten, zoals aantekeningen voor colleges en voorontwerpen van publicaties) en die bedoeld voor een breder publiek (de meer verzorgde ‘exoterische’ teksten, in het bijzonder dialogen). Een onderscheid dat Aristoteles trouwens zelf maakt, zo ook in de Politica. Van de exoterische teksten zijn slechts fragmenten bewaard. Wat we kennen behoort tot de esoterische geschriften. Het zijn teksten met een onderzoekend en schetsmatig karakter, zonder doorzichtige structuur of heldere stijl. Daarom ook dat het vandaag moeilijk te begrijpen is dat Aristoteles met name door Cicero en Quintilianus geprezen werd om zijn verzorgd taalgebruik. Zij hadden het duidelijk over de exoterische geschriften. In de Politica is er evenmin een overkoepelend organisatieprincipe, het zijn losse schetsen van een onderzoek. Achteraf volgde pas bij de overlevering een indeling in boeken, delen en hoofdstukken.

Net als op het gebied van de wetenschappen waren de Grieken de eersten om samenlevingsverbanden intensief te bestuderen en staatstheorieën te ontwerpen.  Al sinds Homeros staat de polis in het Griekse denken over de gemeenschap centraal. Hesiodus, Solon, Herodotus, Protagoras, Socrates en Plato gingen allemaal Aristoteles vooraf. Behalve bij Plato, wiens denken over de polis een heus systeem vormde, is bij Aristoteles’ voorgangers het praktische politieke denken en niet zozeer de politieke theorievorming van primair belang.  

Aristoteles was op zijn beurt dan weer een van de eersten om zijn diverse onderzoekingen te systematiseren. Zo verdeelt hij de ‘menselijke kundigheden’ in drie soorten: productieve (bijvoorbeeld landbouwkunde), theoretische (bijvoorbeeld metafysica) en praktische (bijvoorbeeld ethica). Bij deze laatste soort, zo betoogt Aristoteles in zijn Ethica Nicomachea, is het doel van het handelen de handeling zelf. Willen we deze kundigheid bestuderen, dan moet ons onderzoek zich richten op het doel van menselijk handelen en het functioneren van de mens in grotere en kleinere verbanden. De Ethica en de Politica zijn de twee belangrijkste geschriften gewijd aan dergelijk onderzoek. Beide hebben hetzelfde thema: Aristoteles spreekt zelf van ‘de filosofie van menselijke zaken’. Ethiek en politiek zijn zondermeer onder één noemer te rangschikken. Niet verwonderlijk dus dat Aristoteles de Politica al aankondigde op het einde van de Ethica. De Politica vormt met andere woorden de bekroning van de Ethica. Samen met de Retorica hebben we zo de drie pijlers van de peripatetische filosofie, de ‘trias aristotelica’.  

Let wel, voor Aristoteles is ethiek geen stelsel van voorschriften, maar een beschrijving van menselijk gedrag en hoe dit tot stand komt door keuzes. Menselijk handelen vindt bij uitstek plaats in een soort samenlevingsgemeenschap die enkel aan de mens is voorbehouden: de polis. De betekenis van de ‘polis’ is niet eenduidig en het was lange tijd gangbaar het woord ‘stadstaat’ als synoniem te gebruiken. Grofweg kunnen we stellen dat het gaat over een in de eerste plaats menselijke gemeenschap die een sociale en economische eenheid vormt en een interne politieke organisatie heeft. Er is niet één term waarmee we ‘polis’ kunnen vertalen, maar het dichtst in de buurt komt waarschijnlijk ‘gemeenschap’ of ‘maatschappij’, naargelang de context.

Het politieke dier

Zoals gezegd is alle handelen voor Aristoteles gericht op een doel. Het gemeenschappelijke doel van het menselijke handelen is ‘welzijn’ of ‘geluk’ (eudaimonia). Dit streven omschrijft hij als ‘een activiteit van de ziel overeenkomstig haar voortreffelijkheid’ (aretê). Deze handeling draagt bovendien haar doel in zichzelf: wie eenmaal dergelijk ‘welzijn’ heeft bereikt, heeft niets anders nodig. Dankzij de werkzaamheid van ons verstand onderscheidt de mens zich van andere levende wezens en kunnen we de meest voortreffelijke eigenschappen waarmaken en handhaven. De mens is tegelijk een sociaal wezen - een zôon politikon of een politiek dier - en kan een optimaal welzijn bereiken binnen de polis, de gemeenschap met de grootst mogelijke rechtvaardigheid. Van nature ontplooit de burger zich het best in de polis, waar ‘geluk’ gelijk staat aan een goed leven voor alle leden van de gemeenschap.

Aangezien de werkelijkheid toont dat niet iedere polis hetzelfde doel nastreeft of een zelfde structuur heeft, rijst de vraag welke het best aan de voorwaarden voldoet en hoe die ingericht moet zijn. Voor het schrijven van zijn Politica bestudeerde Aristoteles de staatsinrichting of constitutie van meer dan 150 steden in het oude Griekenland. Zo kwam hij tot een ontwerp van een staatkundig systeem gebaseerd op de hoogst mogelijke stabiliteit en rechtvaardigheid. De beste staat is onafhankelijk, beperkt in omvang, met een zekere welvaart en met als uiteindelijk doel het goede en gelukkige leven dat op deugd is gebaseerd. De verantwoordelijkheid van de macht, het doel van de opvoeding, de rol van het onderwijs, de vorming van de burger, de aard van het burgerschap en de verhouding tussen de uitvoerende en rechtsprekende machten: het komt allemaal aan bod in dit politiek denken.

God of beest

‘Wie niet in staat is deel te nemen in een gemeenschap, of daaraan geen behoefte heeft omdat hij zichzelf genoeg is, maakt geen deel uit van een polis, en is dus ofwel een beest of een god’. Deze bekende zin is Aristoteles’ politieke filosofie in een notendop en vormt het uitgangspunt voor de in 2010 eveneens bij de Historische Uitgeverij verschenen verzameling essays ‘Het politieke dier, de ontdekking van een soort’. Zeven hedendaagse essayisten buigen zich over deze invloedrijke uitspraak. Frank Ankersmit, Josine Blok, Midas Dekkers, Piet Gerbrandy, Bas Heijne, Luuk van Middelaar en Wouter Vanstiphout tonen zich van hun meest beestige zijde en doen een dappere poging het politieke dier in zijn wezen te duiden of hoe te overleven in de arena van de macht. Voor Aristoteles is een politiek dier ieder talig wezen in een gemeenschap dat aanspraak maakt op rechtvaardigheid in die gemeenschap en dus niet iemand die zich zoals in de huidige betekenis onderdompelt in het politieke spel. Wie daar niet aan mee wil of kan doen, heeft genoeg aan zichzelf. In het beste geval is dat een goddelijk wezen, maar meestal een beest. Wie zo is, is als ‘een alléén opgerukte steen in het damspel’. Een vogel voor de kat. Volgens Midas Dekkers is ieder dier trouwens een politicus. Welke vormen deze politieke dieren nog kunnen aannemen – van proleten-conservatisme tot onbeschaamd populisme - , lezen we in deze onderhoudende en inspirerende bundel. Een prikkelende aanvulling op de lectuur van de Politica.

Deel 5

In hun inleiding op de Politica stellen de vertalers dat ze geen wetenschappelijke uitgave wilden brengen, maar een wetenschappelijk verantwoorde. Opzet geslaagd, wat ons betreft. Aristoteles’ geschriften krijgen vaak het stempel van ontoegankelijkheid mee. Zoals hierboven aangehaald, is dit in eerste instantie te wijten aan de overlevering: het zijn de esoterische, schetsmatige stukken die tot ons zijn gekomen, de meer uitgewerkte, bestemd voor publicatie of exoterische zijn jammer genoeg grotendeels verloren. Ook dit traktaat ontbeert de literaire kwaliteiten van pakweg een platoons geschrift , maar deze vlot leesbare vertaling zorgt voor de nodige verpozing en verluchting. Het zeer uitgebreid notenapparaat, een glossarium, een register van namen, zaken en begrippen, de indeling in deel- en hoofdstukken inclusief tussentitels, en een bibliografie begeleiden de lezer stapsgewijs naar een dieper begrip. Dat dit vijfde deel in zijn herkenbare oranje-geel-paars-grijze vormgeving er opnieuw oogverblindend uitziet, is mooi  meegenomen.

De Politica leert ons waar persoonlijke integriteit en publieke verantwoording rond draaien. Het is een afgewogen onderzoek naar de juiste verhouding tussen burger en politiek en naar de ethische grondslagen van een geluk brengende samenleving. Wat kunnen en mogen wij van politieke leiders verwachten, wat van burgers? Het zijn prangend actuele vragen. Een boek, kortom, dat niet mag ontbreken op menig schoon verdiep.

Verschenen in: STAALKAART #18, 2013

Politica van Aristoteles, Historische Uitgeverij 2012, vert. door Jan Maarten Bremer en Ton Kessels, ISBN 978 965540041, 368 pp.

Aristoteles – Het politieke dier, de ontdekking van een soort, div., 96 bladzijden, isbn 978 90 6554 0355, € 12,95