#dimilkî

[azadeararati]

Ma do qesasê nê şehîdan bigîrê.

[botantimes]

Komeleya Avesta dê dersên kurdî bide Avesta Komeleya Lêkolînên Çand û Ziman dê dersên kurdî bide. Komeleya Avestayê dê dersên kurmancî - dimilkî bi awayekî online û rûbirû bide. Dersên rûbirû dê rojên şemî û yekşeman, yên online jî duşem, çarşem û înîyan bêne dayîn. Dersên komeleyê dê meha cotmehê dest pê bikin. Forma serlêdana dersa online. Forma serlêdana dersa rûbirû. https://botantimes.com/komeleya-avesta-de-dersen-kurdi-bide/?utm_source=tumblr&utm_medium=social&utm_campaign=BT

[apsny-news]

Zazacanın dil ölümü ve dil intiharı - Ercan Çağlayan

Günümüz Türkiye’sinde Türkçe ve Kurmancî dillerinden sonra konuşulan üçüncü büyük dil Zazacadır. Zazalar, coğrafi ve mezhebi farklılıklara bağlı olarak kendilerini Zaza, Kird, Kirmanc, Dimilî ve Şare Ma; dillerini de Zazakî, Kirdkî, Kirmanckî, Dimilkî ve Zonê Ma şeklinde adlandırıyor. Bu gerçekle birlikte son yıllarda artan kentleşme ve kitle iletişim araçlarının etkisiyle Zaza isminin…

[dilperisanimmmm]

Çîroka Dizgun/Duzgi û Pezkovîyan

Li Dêsimê wek mîtolojîyeke tê vegotin ku ya herî sereke ye.Weke fîlozof dibêjin, ti avabûn bêyî şert û wateya xwe çênabe. Her avabûn û çêbûnê sedem û wateya xwe heye. Divê meriv bawer bike ku gerdûn xwedîyê rêgezek (pirensîpek) dadperwerîyê (adaletî) ye.Li Dêsim û Mêzgirê piranî sê şiklê çîroka pezkovîyan tê vegotin:

Yek; dibêjin ku pezkovî pezên Xizir in;

Du; pezkovî pezên Ana Fatma ne;

Sê; pezkovî pezên Dizgun in û çîroka wê vedibêjin.

Em li vir ser çîroka pezên Dizgun bisekinin û vebêjin. Ji bo ku em vê çîrokê rast vebêjin, divê em xwe bavêjin an jî bigihêjinin roja ku ew çirok hatîye jîyan. Wê roja ku çîrok hatîye jîyan li wî cihî û wê herêmê kî dijîya û bi kîjan zimanî ew çîrok hatîye jîyan û bilêvkirin? Di wan rojan de li Dêsim û cihê ku ew çîrok lê hatîya jîyan, zimanê nivîskî yan tune bû yan jî pir kêm bû. Hemû çîrok û jîyanên wê demê bi devkî hatine gotin û heta îro mane.

Piranîya çîrokên wê demê li ser Ocaxê Bamasur/Bomesur (Baba Mansur) û Ocaxê Kurêş (Kurês/Kurêsê Kûr) e. Bamasuran kurmancî (kirdaskî), Kurêşan jî kirmanckî (dimilkî) qezî dikin (diaxivin). Çi qas zimanê cuda xuya bike jî herdu ji hev fam dikin û bi hêsanî bi hev re diaxivin. Ji ber ku koka wan zimanan yek e. Li Mêzgirê her kes qala leca keremetê ku navbera Bamasur û Kurêş de derbas dibe (Kurêş gem li devê hirçekî xistîye û sîyar bûye hatîye Moxindîyê. Bamasur jî li dîwêr sîyar bûye ber bi Kurêş ve çûye û xêrhatina Kurêş kirîye) dike. Hemû eşîrên Dêsimê kurmancî û kirmanckî diaxivin.

Eşîra Bamasur û eşîra Kurêşan Rêya Heq/Raa Haqî (Elevî ) ne. Her wiha hemû eşîrên Dêsimê jî di Rêya Heq de ne. Ji ber wê sedema Elevî bûyînê têkilî bi Osmanîyan re zêde danenîne. Ji ber ku Osmanî sûnî bûn. Dêsim wek herêmeke serbixwe dijîya. Osmanîyan çi qas êriş birin ser dêsimîyan jî mikarîbûn bi temamî bindest bixin. Piranîya dêsimîyan bac nedidan û nediçûn leşkeriyê. Heta Komara Tirkîyeyê li Dêsimê dem wer (wisa) derbas bû. Heta vê demê li Dêsimê û Mêzgirê kesî Osmanî ango tirkî nedizanî bû, an jî pir kêm kesî dizanî bû. Li Dêsimê dibistan an jî medrese tune bûn. Tenê li Pêrê dibistaneke Ermenan (fileyan) hebû û tenê Ermenî diçûn wê dibistanê. Li Mêzgirê yên ku dixwastin hînê xwendin û nivîsandinê bibin, diçûn Xarpitê. Li Xarpitê dibistan an jî medrese hebû. Piştî avabûna Komara Tirkîyeyê li Dêsimê dibistan vedibe. Piranî jî piştî bûyara Dêsimê (1938) dibistan bi lez û bez hema hema li her devereke Dêsimê vedibin.

Dema ku em bixwazin çîroka “Dizgun û pezkovîyan” ya rast hîn bibin, divê em li kesên ku kurmancî û kirmanckî diaxivin û bi wan zimanan vedibêjin guhdar bikin. Çîroka “Dizgun û pezkovîyan” ya ku ez li vir ji we re vebêjim, ya ku salên nodî de ji alîyê kesên ku qet tirkî nezanîbûn ve dihat vegotin ew e. Wê demê ez xwendekarê zanîngehê bûm û min ew çîrok meraq dikirin. Dema ku ez diçûm Mêzgirê û gundê xwe, min ji dapîr û bapîrê xwe û kokimên wê demê dipirsî û wan jî ji min re ew çîrok bi zimanê xwe vedigotin. Di salên nodî de dêsimî û mêzgirî yên ku temenê wan heta 40-50 salî bûn, piranîya wan di nav çepgirên tirk de bûn û xwe wek sosyalîst dihesibandin. Kesên sosyalîst xwe ji olê (dîn) dûr dixistin. Wê sedemê bandora xwe bawerîya çîrokên Dêsimê jî kiribû. Ango bawerîya wan kesan bi çîrokên olî û çîrokên mîtolojîk ku li Dêsimê dihatin vegotin dûr bû. Ji bo vê sedamê pir li wan çîrokên Dêsimê û Mêzgirê eleqedar nedibûn. Çîroka “Dizgun û pezkovîyan” ku wê demê ji alîyê Mêzgirîyan ve dihat vegotin hin cudatîya xwe hebûya jî bingeha xwe yek bû. Wisa dihat vegotin:

​Kesekî ji eşîra Kurêşan hebû. Di piranîya vegotinan de leqeba wî Kurêşê Kûr (Kurêsê Kûr) derbas dibe. Kûr tê wateya “Tiştê ku binê wî ji rûyê wî re dûr e”. Kûrî jî tê wateya pêşketîyê (mirovekî zana, mirovekî jêhatî û mirovê ku di nav xelkê de wek rûsipî dihat qebûlkirin). Gundê Kurêşê Kûr Zevê ye. Kurêşê Kûrî li ser girê Zargovitê xanî û axurekî çêdike da ku bi hêsanî bizinên xwe xwedî bike. Xwedîkirina bizinan ji mî û d��wêr cudatir bû. Mî û dewar dema ku berf dibare naçe yawan yazîyê naçêre. Di êxur de tê alifkirin û xwedîkirin. Lê bizin ne wisa ye. Dema ku berf bibare jî ji axur derdikeve diçe yawan yazîyê diçêre. Çêreya wê demê biruşk e. Zivistanê per û pûşikê dara mazî diweşin. Dara mazî bê per û pûş dimîne û wek tazî xuya dike. Gulîyê dara mazî cihê ku nezikî dawîyê dibe. Zirav dibe. Li wî cihî bişkuhê mazî tê dîtin. Cihê ku mazî zirav dibe û bişkuh pê ve tê dîtin jê re biruşk tê gotin. Zivistanê bizin biruşka mazi dixwe. Bi çêrana biruşk bizin têr nabin û birçî dimînin. Dema ku tên malê ka, gîya û çilo jî didin bizinan û zikê bizinan têr dikin.

Lawê Kurêşê Kûr ya ku navê xwe Sayder (Sa Heyder/Şa Heyder) bû, şivantîya pezê malê dikir. Sayder pezê malê ji axur derdixist di nav berfê de dibir yawan yazîyê diçêrand. Êvarê dianî malê û dikir êxur. Wê zivistanê ku berf pir barîyabû û çetin derbas dibû, dîsan jî pezê Sayder têr dihat malê. Pezê her kesî birçî dihat mal, lê pezê Sayder her roj têr dihat malê.

Bavê Sayder, Kurêşê Kûr meraq dikir ku wê zivistana zor û zemherî de Sayder pezê xwe wek demsala havînê çawa têr dikir? Kurêşê Kûrî rojekê bi dizî çû cihê ku pez diçêre. Dema ku gihişt cihê çêrê dît ku lawê wî Sayder çoyê xwe kîjan gulîyê darê dixine ew gulî hêşin dibe û per û pûş pêve dibin. Pez wê gulîyê darê bar dibe, dixwe û zikê xwe têr dike. Dema ku wê bûyarê dibîne dixwaze bi dizî vegere malê. Dema vegerê Kurêşê Kûrî, bizinê kol jê hedar dibe û çend caran dipişke. Dema ku bizina kol dipişke, Sayder ji bizina kol re dibêje “Ma te Kurêşê Kûr dît?”. Sayder dema vedigere paş xwe, bavê xwe dibine û bi bavê xwe re rû bi rû dimîne. Di hin vegotinan de digotin sir û keremeta Sayder li vir eşkere dibe.

Kurêşê Kûr piştî rû bi rû mayînê vedigere mal. Dema ku sir û keremet eşkere dibe, Sayder li wir dûr dikeve û sê gavan de xwe diavêje serê çîyê. Li gorî bawerîya li Dêsimê kesên ku sir û keremetên xwe eşkere bin, ew kesan ji holê wenda dibin û dibin sir û kes wan nabîne. Hin vegotinan de jî digotin dema ku bi bavê xwe re rû bi rû dibe şerm dike û hustîxar dibe. Ji ber ku him ji bo keremet çêkirinê dest ji bavê xwe negirtîye, him jî bi leqeba bavê xwe ji bavê xwe re deng dide. Ji bo van sedeman li wir dûr dikeve. Piştî rû bi rû dimîne Kurêşê Kûr vedigere mala xwe. Sayder sê gavan de xwe diavêje ser çîyê. Li wî çîyê di şikeftekê de çil rojan nîyaz dike û piştî çil rojê wê çîyê sir dibe û wande dibe. Sayder ku nayê mal piştî sê rojan bavê wî meraq dike ka rewşa lawê wî çawa ye û misaîbê Sayder dişîne cem Sayder. Sayder ji misaîba xwe re dibêje here ji bavê min re bêje “Halê min rind e, rewşa min baş e (halê mi rind o, durimê mi wes o), bila bavê min mereqa min neke.” Her kesî dawîya vegotina çîrokê bi sirbûna Sayder diqedand.

Piştî sirbûna Sayder jî jê re Dizgun digotin. Dizgun leqeba asta ku Sayder tê de ye. Ew asta ji mirovatîyê derketin û nêzîkî xwedê bûyînê ye. Dizgun tê wateya; jîyana ku bi dizî (veşartî) tê jîyankirin, jîyana ku kes nabîne û tê jîyankirin, piştî sirbûnê, giyanê ku li wir jîyana veşartî dijî, canê an jî ganê Sayderê ku piştî sirbûne li wir dijî. Hin kesan “Dizgun, Dizgûn, Dizgan, Dizgin, Dizgon, Dizgi û Duzgi” bi lêv dikirin. Her çi qas fonetîka peyvê biguhere jî peyv ji koka xwe dûrneketîye. Peyva Dizgun ji du peyvan pêk hatîye. Di kurdî de du peyvên ku wateyên xwe cudane dema ku bên cem hev wateyeke nû û peyvekî nû derdixin holê. Dizgun peyveke wisa ye. Ji “diz” û “gun”ê pêk tê. Diz li vir wek veşartî an jî tişteke kes nabîne tê bikaranîn. Gun jî li vir wek can, gan an jî ruh ê tê bikaranîn. Dema ku em ferhenga kirmanckî binêrin wateya gun, gan, ganî, can, gian yeke.

Hin herêman gun wek gûn jî tê bilêvkirin. Peyva gun an jî gûn derdora Mêzgirê jî tê bikaranîn. Mînak; keseke bitirse û xov bikeve ji wî kesê re “Gun ji te çû” an jî “Gûn ji te çû”, “Gun ji te sar bû” an jî “Gûn ji te sar bû “, “Gunê te zer bû” an jî “Gûnê te zer bû dihat gotin. Ji vê mînakê jî xuya dike ku wateya gun an jî gûnê can, ruh, gîyan e. Dizgun peyvekî kirmanckî ye û tê wateya cana sirbûyî û hîn jî li wê çîyayê dijî. Navê wî çîyayî jî “Çîyayê Dizgun” lê barkirine. Mêzgirî berê xwe didin Çîyayê Dizgun “Ya Dizgun, tu heyî! (Ya Duzgi, ti estî!)” dibêjin, daxwaz û nîyaza xwe dianîn zimên. Heta salên nodî li Dêsimê yên ku kirmanckî û kurmancî diaxivîn qet kesî Dizgun Baba nedigot, tenê Dizgun bikar dianî. Kesên ku ji mirovbûnê derketine û êdî wek ruh dijîn ji wan re ne hewce dike ku peyva baba li wan bê barkirin. Ji ber ku baba mirovên ku dijîn tê barkirin û li kê bê barkirin asta rewşa wî kesî bilind dike. Yên ku vê cihanê najîn û wek ruh dijîn peyva baba nayê lêbarkirin. Ji ber ku peyva baba asta ruhan bilind nake.

Dema ku Sayder û bavê xwe Kurêşê Kûr rû bi rû dibin, Kurêşê Kûr vedigere mala xwe û Sayder jî diçe çîyê û cardin venagere malê. Pezê ku Sayder diçêrîne jî li wir dimîne. Dema ku êvar dibe pez xwe bi xwe tê mal. Lê belê hin pez nayê mal û li wir dimîne û hovî dibe. Ew pezê ku li wir dimînin û hovî dibin, em niha ji wan pezan re pezhovî an jî pezkovî dibêjin. Pezkovî pezên Dizgun in. Li gorî bawerîya Mêzgirîyan jî pezkovî wek pezê Dizgun tên qebûlkirin. Ji bo vê sedemê nêçîra pezkovîyan gune ye û qedexe ye. Mêzgirî goştê pezkovîyan naxwin û guneh dihesibînin.

Hin dever an jî hin kesên li Mêzgirê wer bawer dikin; yên ku dizewicin û zaroka wan çê nabe, pezekî digirin dibin çîyayê Dizgun û wê pezê qurbanî dikin û serjê dikin û li wir belav dikin. Daxwaz û nîyaza xwe ji Dizgun re dibêjin, digotin “Ya Dizgun, tu zarokekî bidî me û me bextîyar bikî!”. Wê şevê li Çîyayê Dizgun dimînin û li wir radikevin. Hin kes li wir nediman û vedigerîyan mala xwe. Dema raketinê yên ku xemdê bibînin û xemda xwe de zarokan bibînin, teqez zaroka wan çê bûbîya. Yên ku xemd nedidîtin zaroka wan çê nedibûya. Dema ku zaroka wan çê bibûya eger law bûya navê wî Dizgun lê bar dikirin, keçik bibûya Xwaskar lê bar dikirin. Xwaskar jî navê xwanga Sayder e. Ji bo vê sedemê li Mêzgirê û erdnîgarîya Dêsimê pir kesan navê xwe Dizgun e. Yên ku bawerîya xwe ji Dizgun hene û ji Dizgun bawer dikin, tenê ew navê Dizgun li zarokên xwe dikin. Ji bo wê sedemê xênci erdnigarîya derdorê Dêsimê navê Dizgun li tu deverekê nayê dîtin. Dema ku Dizgun tirkî bê nivîsandin wek “Düzgün” tê nivîsandin.

Lê peyva Dizgun û Düzgün wateya xwe yek nîn e. Dizgun ew mirov e ku ji mirovtîyê (Sayder mirovtîya xwe diqedîne dibe sir an jî ruh) derketîye û bûye sir an jî ruh û hîn jî dijî. Wateya Düzgün; di zimanê tirkî de ew mirovê ku hîn jîyana xwe didomîne, derew û viran nake û rast e. Dema ku em cihê Dizgun, Düzgüna tirkî bi kar bînin qêmasî derdikeve holê. Ji ber ku li vir mirovekî sir bûyî û bi dizî jîyan dike û nêzîkî xwedê bûye heye. Dema ku em hindekî li ser peyva “Düzgün” lêkolîn bikin heta dawîya Osmanîyan jî peyva “düzgün” li tirkîyê nehatîye bi kar anîn. Osmanîyan an jî tirkan cihê peyva düzgün gelek peyv bi kar anîne. Piranî peyva muntazam, rabitali, insicamli, menzum, belig belagat û hwd bi kar anîne. Li tirkîyê peyva düzgün nêzîka sed salêye tê karanîn. Lê çîroka Dizgun kes nizane kîngê qewimîye. Kî dibêje hezar sale, kê dibêje hezar salî zêdetir e.

[multecibekes]

KÜRTLERİN İLK KADIN GERİLLASI: ZARİFE...!

Eşi Alişêr’e “heval” diye seslenen Zarife, Kürt ulusal çıkarlarının propagandacısı olmakla yetinmedi; eşiyle birlikte elde silah bu uğurda savaştı. Dêrsim’de kalleşçe katledilen Zarife, Kürtlerin ilk kadın gerillası oldu.

Kemalist yönetimler döneminde devam eden “etno-dinsel arındırma”, “tek- tipleştirme” ve “Türk-İslamlaştırma” sürecinde ulus, sınıf ve inanç bağlamında tek tipleştirmeyi sağlamak için çok ulusluluk, çok sınıflılık ve çok inançlılık gerçeği ret ve inkar edilerek, devlet zoruyla tarihsel ve toplumsal gerçekliklere meydan okunarak “tek millet tek din ve tek kitle” temelinde bir yapı kurulmaya çalışılıyordu.

Abdülhamid döneminde “Osmanlı-İslam” şiarıyla başlatılan bu yeni toplum kuramı, İttihad ve Terakki’den sonra “Türk-İslam”a evrildi. Yeni millet “Türk milleti”, yeni din Hanefi Müslümanlığı eksenli “Türk Müslümanlığı” olacak; sınıf gerçeği de reddedilerek “imtiyazsız, sınıfsız kaynaşmış kitlenin” zoraki kabulü ikame edilecekti.

Bu politikanın en acımasız uygulamalarından biri 1915’teki Ermeni ve Süryani soykırımıydı. Bu dönemde başlayan toplum mühendisliği projeleriyle, ülkenin demografik yapısını değiştirme temelinde birçok uygulamaya başlanmış ve raporlar hazırlanmıştı ki, I. Dünya Savaşı yenilgisiyle bu proje tümüyle hayata geçirilememişti.

1919 yılına gelindiğinde bu projenin askeri uygulayıcılarından Sakallı Nureddin Paşa, Ermeni Kıyımı’nı kastederek, “Zo diyenlerin işini bitirdik, sıra lo diyenlere geldi” diyordu. Bu, sıranın Kürtlere geldiğinin habercisiydi. Zaten bu aşamada Kürt demokratik örgütlenmesi fiilen yasaklanmış ve Kürt aydınlanma hareketi “Kürt Azadî Komitesi” adıyla illegaliteye kaymıştı. Daha sonra Kürt Azadî Cemiyeti’ne evrilen, Osmanlıca’da Kürd İstiklal ve İstihlas Cemiyeti, Kürtçe’de Azadîya Kurdistan Cemiyeti olarak adlandırılan bu örgüt, İstanbul gibi büyük metropollerin yanı sıra Kürdistan’ın birçok ilinde de örgütlenmişti ve bugün elimizde örgütlenme şeması ile programı dahil birçok belge bulunmaktadır. Bu örgüt, 1925 Kürt İhtilali’ni örgütlediği gibi 1927’de kurulup Ağrı-Zîlan Hareketi’ni örgütleyen Kürt Özgürlük Örgütü Xoybûn’un omurgasını da buradan gelen Kürt yurtsever aydınları oluşturuyordu. Ayrıca bu örgütün 1925 Hareketi öncesi ve sonrası Talepler Bildirgesi de bugün elimizde bulunmaktadır.

Lozan ‘güvencesiyle’ ret ve inkar

Abdülhamid yönetiminin başlatıp İttihad ve Terakki Hareketi’nin yarım bıraktığı bu proje, son Osmanlı Meclis-i Mebusanı ile Ankara’daki Meclis’in kabul ettiği Misak-ı Milli Bildirgesi’nin yanı sıra, Erzurum, Amasya, Sivas Kongreleri protokolleri ve Mustafa Kemal’in Ankara’daki Meclis konuşmaları ile rafa kaldırılmış görünüyordu. Nitekim bu yeni süreç, Kürt aydınlanma hareketi içinde de bir bölünmeye ve yarılmaya yol açmıştı. Birkaç yıl sonra 1925 Kürt Milli Hareketi dolayısıyla idam edilecek olan Kürdistan Teali Cemiyeti Başkanı Seyid Abdülkadir ve arkadaşları, “Bu vaatler karşısında Türk kardeşlerini yalnız bırakmanın onları arkadan hançerlemek anlamına geleceğini” söyleyerek bir Kürt milli hareketine karşı çıkarken Bedirxanlar’ın öncülüğündeki kadro ile Cemiyet’in Dêrsim-Koçgirili üyelerinin büyük bölümü bu tutuma karşı çıkarak vaat edilen hakların güvence altına alınması için siyasi ve diplomatik girişimde bulunuyorlardı.

Bu konuda bölge mebusları ile görüşmeler yapılmaktayken dönemin Sivas Valisi Sakallı Nureddin Paşa, Mustafa Kemal’le gizlice haberleşip Karadeniz’den Laz Topal Osman çetelerinin yardımıyla gelip 140 Koçgiri köyünü yerle yeksan ediyor ve büyük bir yıkım yapıyordu. Kemalist rejimin bu katliamı, sonraki uygulamaların habercisi olduğu gibi İttihadçılar’ın eski plan ve projelerinin bu hareketin varisi konumundaki Kemalist yönetim tarafından 1921 Koçgiri Katliamı ve aynı yıl TKP liderlerinin Karadeniz’de boğdurulmasından başlayarak uygulamaya konulduğunu gösteriyordu.

1923’te Lozan Antlaşması’nın imzalanması ve Kemalistler’in kendilerini güvencede görmesiyle birlikte tam bir “ret ve inkar politikası” başlamıştı. Dahası, 1924’te “Türk’ün süngüsünün göründüğü yerde Kürtlük biter” yollu sloganlar dillendirilmeye başlanmıştı.

Demokratik Kürt örgütlenmesinin yayınlarının ve kimliğinin tümden yasaklanmasıyla sonuçlanan bu ret ve inkar politikasının ardından meydana gelen, dönemin aydınlarının “Kürt İhtilali” dedikleri 1925 Kürt Ulusal Direnme Hareketi’nin bastırılmasıyla birlikte artık gerçek “İttihadçı-Kemalist” kimlikle ortaya çıkmanın zamanı gelmişti. Bu yeni dönemde yasaklanan üç temel kimlik vardı: Kürt kimliği, Alevi kimliği ve sınıf kimliği.

1925’te çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu’nun (Susturma Yasası) ve askeri yönetimlerin gölgesinde Kürt kimliği, hazırlanan gizli Şark Islahat Planı ve resmi İzale-i Şekavet Kanunu’yla; Alevi kimliği, Tekke ve Zaviyeler Kanunu’nun çıkarılması ve Diyanet örgütlenmesiyle resmen yasaklanıyordu.

Devletin hedeflediği 4 lider: S. Rıza, N. Dêrsimî, Alişêr ve Zarife

İşte Kızılbaş-Kürt kimliğiyle Koçgiri ve Dêrsim, tam da bu politikanın merkezine yerleştirilmişti. Tüm bunların uygulanabilmesi için de Kemalizm’in sorgulanmasını da beraberinde getirecek olan bu trajik olgunun irdelenmesi yakın zamana kadar yasaklanmış ve tabulaştırılmıştır.

Nitekim Koçgiri ve Dêrsim Katliamları’nın bir numaralı tanığı Vet. Dr. M. Nuri Dêrsimî’nin 1952’de Halep’te yayımladığı “Kürdistan Tarihinde Dêrsim” adlı eseri, Türkiye’ye sokulması yasaklanan yayınların başında geliyordu. Yetiştiğimiz dönemde ismi halk arasında “efsane” gibi dolaşan bu kitabı tesadüfen elde edenler ise büyük bir gizlilik içinde okuyor ve bir silahtan daha özenle saklıyorlardı.

Kendi payıma Dêrsim’le ilgili en çok yayın yapan araştırmacılardan biriyim. Nuri Dêrsimî’nin “Hatırat”ı dahil bu konuda birçok yayın yaptım ve kitap yazılmasına ön ayak oldum. Ancak hemen belirteyim ki, bugüne kadar Dêrsim konusunda yaptığım yayınlarla yazdığım yazıların hemen tümünden dava açıldı ve kiminden ceza aldım. İlk ceza aldığım ürün, başta Dêrsim’in efsanevi dinî önderi Seyid Rıza ile bölgenin efsanevi şairi Alişêr ve ilk Kürt kadın gerilla olarak adlandırabileceğimiz eşi, yoldaşı Zarife de dahil on binlerce Dêrsimli’yi işleyen, 1980 başlarında yayımladığım bir Dimilkî/Zazakî ağıtlama/kilam derlemesi olmuştu.

Kemal Kılıçdaroğlu, bizden de Dêrsim’le ilgili kaynak istediği bir süreçte, 1980’li yılların sonlarında Yalova’da, Seyid Rıza ve arkadaşlarının idamını organize eden İhsan Sabri Çağlayangil ile bir röportaj yapar. Çağlayangil, burada açıkça söyler: Dêrsim’e tam yetkiyle kor-komutan olarak atanan Abdullah Alpdoğan, aşiret reisleriyle yaptığı görüşmede, 4 kişinin “başını” istemektedir ki, bunlar Seyid Rıza, Nuri Dêrsimî, Alişêr Efendi ve Zarife Hanım’dır. Bunlar katledildiğinde Dêrsim’in “başsız” kalacağını devlet de bilmektedir.

Dêrsim aşiret reisleri heyeti bu talebi kabul etmeyince Nuri Dêrsimî, Seyid Rıza’nın isteğiyle durumu dünya kamuoyuna bildirmek üzere Suriye’ye çıkar; Koçgiri Katliamı’nın ardından Dêrsim’de Seyid Rıza’nın yanına giden Alişêr Efendi ve eşi Zarife, sığındıkları mağarada kalleşlikle katledilirler; Erzincan’a görüşmeye çağrılan Seyid Rıza ise hileyle yakalanıp düzmece bir mahkemede idam edilir…

Alişêr’in eşi, yoldaşı, “hevali” Zarife

Dêrsim-Koçgiri’nin efsanevi şairi ve toplum önderi Alişêr’e, tüm yaşamında eşlik eden Zarife, dost-düşman tüm gözlemcilerce takdirle karşılanan bir kişiliktir. Dêrsim katliamında bizzat görev alıp devletçe satın alınan ihanetçiler marifetiyle Feri Palaxine mağarasında Alişêr ve Zarife’nin katlini organize eden Nazmi Sevgen bile, “Alişêr’in karısı Zarife dikkate şayan bir tiptir. Kocasının mücadelesinde bu kadının etkisi çoktur. Kocasına silahlı olarak her zaman refakat ve eşlik etmiş, sonunda o da kocasıyla birlikte kaçınılmaz sona ermiş fakat bu anda dahi Vanklı Efendi adında birisinin canına k��ymıştır” diyerek dolaylı olarak takdir duygularını dile getirmektedir. (Bkz. N. Sevgen: Yakın Tarihin Esrarla Örtülü Hadiseleri ve Koçkirili Alişir, Tarih Dünyası, Sayı:9/ 1950).

İkiliyi yakından tanıyan, yakın dostları Nuri Dêrsimî, Zarife Hanım’ı şöyle değerlendiriyor: “O aslan ki, kendi döneminde okuma yazma bilen, hem siyasi hem de askeri bir Kürt kızıydı. Çok sefer Alişêr, bir şey yapmadan önce onun düşüncesini sorar, fikrini alırdı. Ona sormadan karar vermezdi. Zarife savaşçıydı. Çok sayıda kadın da onunla birlikte savaştılar. Onlar da silahlıydı. Çarpışmalar başlamadan önce ondan silahlı eğitim aldılar.” (Evin Çiçek; Qoçgiri Ulusal Kurtuluş Hareketinin 85. Yıldönümü Vesilesiyle; Kızılbaş Dergisi; Şubat 2008 ve M. Bayrak; Dêrsim-Koçgiri; 2. bas.; Özge Yay.; Ankara; 2012; s.83).

Milli gayelerin propagandacısı

Nuri Dêrsimî, ünlü eserinde de Kürt kadınının kahramanlığı bağlamında bir örnek olarak ona yer verir: “Zarife, kocası gibi Kürt milli davasına bağlı, aynı yüksek gayeleri takip eden, eşsiz bir Kürt kızı olduğunu, hayatında doğrudan ispat etmiştir. Zarife, Kürt kadınları arasında milli uyanış için eşsiz bir propagandacı olmuş ve Alişêr’in milli faaliyetlerinde onun sağ kolu ve iş arkadaşı olmuştur. Zarife, Alişêr’e daima Kürtçe’de ‘arkadaş’ anlamına gelen ‘heval’ sözüyle hitap ederdi. Ne yazık ki fikir ve duygu itibarıyla tam bir birlik olan bu ailenin bir çocuğu olmamıştır.

Zarife, uzun boylu, iri yarı ve her konuda bir Kürt fizyonomisine sahip, simasında bir erkek cesareti ve yiğitliği okunan, eşsiz bir Kürt kızı idi. Her yıl Dêrsim’e gider, milli gayeler hakkında nutuklar söyler ve aşiretler arasındaki çelişkileri ciddi bir hakim gibi hallederdi.” (Vet. Dr. N. Dêrsimî; Kürdistan Tarihinde Dêrsim; Halep; 1952; s. 279).

Zarife’nin bu nitelikleri, olayların doğrudan tanığı Dêrsimlilerce de teslim edilmektedir. Bugün elimizde bu konuda birçok tanıklık ve anekdot bulunmaktadır. (Bunların “savaşçı kadın tipi” ekseninde bazı örnekleri için bakınız: E. Aydar; Sanatı ve Savaşı Birlikte İşleyen İnsan – Alişer ve Zarife; Zülfikar Dergisi; Sayı:25/1998, M. Öztürk; Kürdistan’da İz Bırakan İhanetler; Özgür Politika; 6. 12. 1999, F. Tepeli; Tarih, Unuttuklarımız ve Öncü Bir Kadın Portresi: Zarife Xanım; Zülfikar Dergisi; Sayı:41/ 2001, Munzur Çem; Alîşêr û Zarîfa; Vate Dergisi; Sayı: 16/2002, E. Alataş – S. Yıldız; Tarihe Düşmüş Güçlü Satırlar; Yedinci Gündem; 2-8 Mart 2002 ve İsyanların Kadınları; Özgür Politika, 1 Nisan 2002; D. Munzuroğlu; Dağlara Şecere Yazan Adam: Alişêr ve Zarife; Dêrsim’de İklim; Aralık 2006, H. Tekin; Alişêr ve Zarife’nin Katli; Dêrsim Post; Haziran-2007, R. Çelik – H. Kartal; Alişêr ve Zarife; Newede Dêrsim; Sayı:6/2009, Der. A. Dêrsimî; Dêrsim-Koçgiri Direnişleri/ Alîşêr Efendi ve Zarîfe Xatun; Peri Yayınları; İstanbul; 2010, S. Şahin; Besê ve Zarife; Politik Art; Sayı:29/2009, A. Tunç; Koçgiri Başladı Harba; Özgür Politika; 11.7.2012)

Dêrsim – Koçgiri konulu kitabımdan giderek 2012 yılında “savaşçı kadın” tipi ekseninde Zarife konusunda özellikle dikkatimi çeken ilk kişi sevgili Zeynep Tozduman olmuş ve bu konuda bir çalışma yapmak için benden kaynak istemişti. Kendisine arşivimdeki konuya ilişkin yayınları yolladıktan bir süre sonra Zeynep, inceleyip görüş bildirmem için şu yazısını yollamıştı: “Kızılbaşlık’tan Kesikbaşlığa Giden Bir Kadın Gerilla: Zarife”. Bu yazı, bir yıl sonra İzmir’deki Dêrsim Derneği’nin yılda bir çıkardığı “Dêrsim” dergisinde yayımlanacaktı.

Kürt kadınının tarihinde en ilginç simalardan biri, 1854’te Osmanlı ordusu bünyesinde, bu devletin İngiliz ve Fransızlarla birlikte ortak cephe halinde Ruslara karşı gerçekleştirdiği Kırım Harbi’ne 300 süvari ve piyadenin başında katılan Maraşlı Kızılbaş Kürt kadını Fataraş’tır (Kara Fatma). Osmanlı kadınını belli bir kimlik olarak Batı literatürüne en çok sokan kadın odur. Bu nedenle de Batı literatüründe o, “Kürdistan kahramanı, Kürt prensesi, Kürt Amazonu” gibi sıfatlarla anılır. O, Osmanlı veya Batı literatüründe bir “kahraman kadın savaşçı“ olarak nitelendirilse de bir “kadın gerilla” olarak adlandırılamaz. Çünkü her şeyden önce halkının kurtuluşu için savaşan bir “savaşçı” değil, devletin ordusunda kahramanlık gösteren bir “milis kuvveti komutanı”dır. Bu nedenle de konumu Koçgiri’de ve Dêrsim’de mücadele veren Zarife’ninkinden çok farklıdır.

‘Hevalêmin hepimizin doğruları var…’

Alişêr ile Zarife’nin Dêrsim günlerine ilişkin ilginç anekdotlardan birini D. Munzuroğlu aktarmaktadır. Görüşme, Lozan Görüşmeleri sırasında Meclis’e milli giysilerle giden ve 1925’te idam edilen Dêrsim Mebusu Hasan Hayri Bey, Dr. Nuri Dêrsimî, Alişêr Efendi ve Zarife Hanım arasında cereyan etmektedir. Buna göre Hasan Hayri Bey, Mustafa Kemal’in Kürtlerin haklarını kabul edeceğine inanmakta ve diğerlerinin görüşlerine karşı çıkmaktadır. Herkes görüşünü beyan eder ve sonunda Zarife, Alişêr’e dönerek şunları söyeyecektir: “Hevalêmin, anlaşılan o ki, hepimizin kendi doğruları var. Belli ki herkes kendi yolunda yürüyecektir. Dileğim o ki, ileride karşılaşacağımız yer Dêrsim’in selameti olsun. Biz kendi yolumuzu yürüyelim. Kanımca bu müzakerenin devamında bir fayda yoktur. Gelecek, davrananın olacaktır. Bizim daha çok yürüyecek yolumuz var, kalk gidelim.” (Agy)

Bu görüşmeden bir süre sonra Hasan Hayri Bey Elazığ/Harput’ta idam edilecek; Nuri Dêrsimî 13 Eylül 1937’de Suriye’ye geçecek; Alişêr ile Zarife, bulundukları mağarada kalleşlikle katledilecek ve Alişêr’in bir sandık dolusu kitabı ile defterine el konularak Genelkurmay Harp Tarihi’ne gönderilecekti. Nazmi Sevgen, Alişêr’in el konan eserleri arasında bir “Dêrsim Destanı”nın da bulunduğunu söylüyor ki, bunun bugün elimizde bulunan Dêrsim şiirinden farklı bir manzum eser olduğunu sanıyoruz.

Sözlerimizi, katkımızla hazırlanan ve 1992’de yayımladığımız “Koçgiri” ve “Dêrsim” destanlarının şairi, dostumuz Ozan Telli’nin dizeleriyle noktalamak istiyoruz:

Uğrular uğursuzlar

gelip geçmişler buradan

Salgınlar/ saldırganlar

Kabuk kazıyor yaradan

Kan içmişler

Düğümcü İskender

Topal Timur

Barbar Hülagu

Ve Uzun Hasan

Ve kötülük tanrısı Ahriman.

Ve yine de her zaman

Tırnaklarını avuçlarına saplamış

Isırmış dişleriyle dilini Dêrsim

Dilememiş düşmandan aman…

(…)

Söylenmemiş bir başka

türküdür bu

Ermail’den Kermail’den beri

Biraz ateş

Biraz çelik

Biraz su

Bu toprağın tutkusu

Özgürlüktür…

[mevlutoguz]

Hejmara sêyemîn a Ziryabê û albûma ‘Bijareyên Ziryabê’ derket

Hejmara sêyemîn a kovara muzîka kurdî Ziryabê û albûma ‘Olana Bajêr: Bijareyên Ziryabê’ derket. Di bergê hejmara nû de Inti Illimanî û dirûşma ‘huner encama gelek ceribandin û zanînê ye’ heye.

Bi Inti Illimanî û Orphaned Land re hevpeyvîn

Di hejmara sêyemîn de, tevî du komên cîhanî yên muzîkê Inti Illimani û Orphaned Land re bi Mehmet Bayrak, Ganî Nar, Diana Wekil, Maviş Guneşer, Xoşnav Têlo, Dogan Çelik, Ertan Tekin, Guven Erkin Erkal, Yunus Dişkaya, Olgun Eren, Stêrka Karwan, Yeqîn, Xecê, Çiya û Akademiya Ma Muzîk re hevpeyvîn hatine kirin.

Di hejmara sêyemîn de Besime Şen, Îbrahîm Sarisu, Seyda Goyan, Ardî Zêdo, Erdem Şalva, Seyidxan Kurij, W. K. Merdimîn, Welat Ramînazad û Twana Hama bi nivîsên xwe cî digirin. Xebatkarên kovarê di vê hejmarê de bi defjen Hejar Zehavî û hunermendê ku zêdetir bi dudukê tê naskirin Ertan Tekin re derbarê jîyana hunerî, enstruman û şêweyê ezivandinê peyivîne.

Dosyeya Rêncber Ezîz

Di hejmara nû de di edîtorîya Şadê Agon, Seyidxan Kurij, W. K. Merdimîn û Welat Ramînazad derbarê Rêncber Ezîz de bi zaravayê dimilkî dosyeyeke berfireh amade kirine. Ji bilî dosyaya Rêncber Ezîz e. Her wiha bi Mavîş Guneşer û Dogan Çelik re jî bi dimilkî hevpeyîn hatine çêkirin.

Olana Bajêr: Bijareyên Ziryabê

Kovar bi hejmara nû re albûma “Olana Bajêr: Bijareyên Ziryabê” wekî dîyarî dide ku albûm encama pêşbirka Muzîkê ya Ziryabê ye. Kovara Ziryabê piştî hejmara duyemîn pêşbirkeke muzîkê li dar xistibû û encamên wê di hejmara duyemîn de ragihandibûn. Di wê hejmarê de hatibû diyar kiribû ku ew dê ji nava serkeftiyên pêşbirkê re albûmekê çêbikin. Li gorî wê yekê her kesê serkeftî dê bi stranakê di albûmê de cî bigirte. Piştî xebata 3 mehan albûma Olana Bajêr: Bijareyên Ziryabê li pêşberî guhdaran e.

Albûm, ji 11 kesên cuda pêk tê ku gotin û muzîk ayîdî wan bi xwe ne. Aranjoriya du stranan Harûn Elkî kir. Stranek Erdem Altinses çêkir û yên mayî jî Gokçe Selim arjane kirin û bi vî awayî albûm temam bû. Albûma ku ji aliyê Ses Mediyayê ve hat belavkirin, bi vê hejmarê re wekî diyarî tê dayîn.

Kesên ku bi stranekê di albûmê de cî girtine ev in

Teşqele, Serdar Alaz, Nikwan Qaderî, Nadia Visser, Harun Ruzgar, Erdal Med, Ferit Sevim, Rizgar Akan, Vedat Taniş, Aziz Arslan û Omer Ayhan.

‪ Albûma Olana Bajêr (Bijareyên Kovara Ziryab ): Ziryab Magazine Selections - li ser Spotify ye

[mehmmehm]

Yollarda-6   Ovacık / Pulur

Tunceli merkezden Ovacık'a minibüsler Çarşı Café’nin hemen yukarısından kalkıyor. Sabah 9′dan akşam saat 6'ya kadar minibüs var, yalnız dönüşte dikkat edin; saatler tamamen farklı, örneğin dönüş için son minibüs akşam saat dört buçukta olabiliyor. 

Ekim ayında güneş yaza göre daha erken batıyor. Giderken karanlığa kaldığım için yol manzarasını göremedim, tavsiyem, günbatımından önce yola çıkarsanız manzarayı kaçırmamış olursunuz. 

Medyada, özellikle de sosyal medyada Ovacık hakkında anlatılanları okuyunca, "herkesin vızır vızır arı gibi çalıştığı, zengin, her gün yüzlerce kişinin katıldığı halk meclisleri yapılan, sürekli sosyal etkinlik düzenlenen gösterişli, İsviçre kasabası kıvamında bir yer" hayal etmedim değil...O kadar beklenti biraz fazla kaçıyor tabi. Ekim ayı olduğu için, biraz da kaymakamlık makamı etkinlikleri kösteklediğinden olsa gerek, öyle dışarıdan hemen sezilen büyük bir sosyal faaliyet yoktu ilçede. Bununla birlikte artık Anadolu'da az bulunan bir güzellik buldum Ovacık'ta: HUZUR! Sokakları, havası, insanları huzurlu. Belki son yıllarda yaygınlaşan doğal tarım-arıcılık-turizm sayesinde ilçede yaşayan neredeyse herkesin iş bulabiliyor olması, yaşam standardının artması, belki -şu ya da bu şekilde- nispeten barış koşullarının süregelmesi, belki dağlarla çevrili doğanın güzelliği, manzaranın betonla kapanmamış olmasının getirdiği ferahlık hissi... büyük olasılıkla da bütün bu etkenlerin birleşmesi sonucu Ovacık'ta tatlı bir huzur var. 

Ekim 2018 itibarıyla ilçede 3 otel vardı: Doğa Turistik otel, Munzur otel, Meyman otel. Ben Meyman’da kaldım, oldukça rahat ve temizdi. Diğerlerinin de iyi olduğunu duydum. Bir de Öğretmen Evi var ama ne zaman yer olup olmayacağı belli olmuyor. Ertesi gün, beraberimde Elazığ’dan günübirlik gelen iki arkadaşla ilçenin önemli bir atraksiyonu olan “Gözeleri” ziyaret ettim. Ovacık merkezden taksiyle 20-25 dakika uzaklıktaki Ziyaret köyünün yakınında, kayaların arasından kaynayan sular Munzur Çayının ana kaynağını oluşturuyor. Arabanız yoksa, Gözelere tek gidiş yolu taksi: hesaplı olması için 2-3 kişi birleşip gitmenizi ve dönüş için şoförün telefon numarasını almanızı tavsiye ederim.

Kayaların içinden çıkan su soğuk... “Ne kadar soğuk olabilir ki?” demeyin, hakikaten soğuk. Hem bizi getiren taksi şoförü, hem de varınca ayaküstü tanışıp sohbet ettiğimiz, Ziyaret köyünden arkadaşlar bize “Elinizi tutun bakalım kaç saniye tutabileceksiniz” deyince denedik. Su sürekli hareket halinde olduğu için gerçekten elin bütün ısısını alıyor. 6 derecelik denizde yüzmüş biri olarak ben bile ancak 25 saniye dayanabildim. 

Gözelerin bir ilginçliği de suyun içinde yer yer bulut gibi görünen beyazlıklar. Denizbilimci olarak açıklamak bana düştü. İlk önce “kalsiyum olabilir” dedim, ama beyazlığın çıkış noktasının biraz ilerisinde kaybolması nedeniyle bu açıklamamdan kendim de tatmin olamadım. Daha akla yatkın bir olasılık: hava kabarcıkları. Kayanın altındaki basınçlı ortamdan gelen sudaki çözünmüş gazlar, basınç düşünce (ya da sıcaklık artınca) kabarcığa dönüşüyor. Kapağı açılmış bir gazoz gibi. Tabi bunun başka bir açıklaması da olabilir, ama benim tezim hava kabarcıkları.  

Gözeler, kültürel açıdan Dersim insanı için çok özel, hatta neredeyse kutsal bir yer. Munzur çayının çıkış noktası ile ilgili bir çok efsane var, özellikle de “Munzur Baba (Munzir Bava)” efsanesi. Buna göre Gözeler, Munzur isimli çobanın taşıdığı tastaki sütün yere dökülmesiyle ortaya çıkıyor, ama efsanenin değişik versiyonları var ve orijinal halinin hangisi olduğu da tartışma konusu. Bu efsaneleri hakkını vererek burada alıntılamak çok zor, ama merak edenler için internet üzerinde bir kaç link buldum: 

http://metinkahraman.blogcu.com/munzir-bava-munzur-baba-efsanesi-ve-tragedyasi/680010 

http://siyahhortum.blogcu.com/dersim-efsaneleri-munzur-baba-efsanesi-duzgun-baba-efsanesi-su/1677235 

http://www.ozgurdersim.com/haber/bir-kentin-yasayan-efsanesi-munzur-gozeleri-11688.htm 

Linkini verdiğim ilk blogda belirtildiği gibi, efsanenin “hacca giden ağa” versiyonu Dersim’deki inanç sistemi ile çelişiyor, sanırım özgün versiyonu aşağıdaki linkte anlatılan gibidir: 

https://www.tunceliemek.com.tr/NewsDetail/Munzur-Ziyaretgahi-ve-Peyzaj-Projesine-Dair-Birkac-Soz/169/39813

Gözeleri ve Ziyaret köyünü gezdikten ve köyün kahvesinde biramızı yudumladıktan sonra -ve evet Anadolu’da bir köy kahvesinde oturup huzur içinde bira içmek çok güzel bir duygu- bizi getiren taksiyi arayıp Ovacık merkeze geri döndük. Akşam yemeği için seçtiğimiz yer, yine ilçenin turistik atraksiyonlarından biri olan “Cuba Café” idi. Ovacık’ta çok güzel kafeler var, ama burası adı ve konseptiyle öne çıkan bir yer. Menüden yemek seçerken, Rosa Luxemburg ya da Che Guevara gibi kişiliklerin dünyayı güzelleştiren alıntılarıyla karşılaşabiliyorsunuz. Aşağıdaki alıntı da kafeye gelen misafire iyi ki hareket etmişim, kalkıp gelmişim, görüp öğreniyorum dedirtiyor: 

“Hareket etmeyen, zincirlerini fark edemez. Özgür insan başka türlü karar verme imkanı olan insandır.” (Rosa Luxembourg)

Akşamları çok geç uyunmuyor Ovacık’ta, gece hayatı pek yok. Çay ve bira içilebilen mekanlar var. İnsanlar hoşsohbet. Söz siyasete gelirse, ve eğer sizi iyi tanımıyorlarsa doğal olarak temkinli yaklaşıyor, fazla suya sabuna dokunmayan bir-iki genel yorum yapıp konuyu değiştiriyorlar. Yine de, bu “suya sabuna dokunmayan yorumlar” bile Türkiye standartlarında alışık olduğunuzdan çok daha seviyeli ve birikimli. 

Dersimlilerin anadili genelde “Zazaca” olarak biliniyor, yöreye göre değişiklik gösteriyor (Kirmanckî, Kirdkî, Zazakî, Dimilkî … diye de adlandırılıyor) Bir Kürt lehçesi mi yoksa aynı Hint-Avrupa dil ailesinin ayrı bir kolu mu olduğu konusunda tartışmalar var. Bu konuda kararı dilbilmciler verecek sanırım. Ancak, Zazaca kaybolma tehlikesi altında bir dil. Neyse ki Dersimliler, dünyada yalnızca Anadolu’da bulabileceğiniz bu dili ve kültürü yaşatma sorumluluğunu üstlenmişler. Örneğin, kitabevlerinde Zazaca dilbilgisi kitapları, ya da sokaklarda bazen iki dilde yazılmış bir trafik tabelası görebiliyorsunuz:  

Akşam buz gibi soğuk çöküyor ekim ayında, güneşin batışından sonraki 1 saat içinde hava 15 derece birden soğuyor. Erken yatma amacıyla otele gidip televizyon-internet derken yine geç uyuyunca sabah da geç kalktım. Öğlene doğru Ovacık balı ve yumurtası ile güzel bir kahvaltı yaptım: 

Kahvaltı tabağında daha birkaç dilim leziz peynir, doğal kaymak ve sanırım bir dilim salam da vardı ama temiz havanın etkisiyle nasıl acıktıysam artık, tabağın yarısını mideye indirdikten sonra aklıma geldi fotoğraf çekmek. Bal hakikaten bir efsane. 

Kahvaltıdan sonra ilçeyi bu kadar ünlendiren belediyesini gezmeye gidiyorum. Binanın kapısı gerçekten de sonuna kadar açık ve girişi gerçekten de kütüphane. Kitaplara göz atayım derken oturup bir tanesini yarım saat okuyorum. Girişin yan tarafındaki ofiste ise arı gibi çalışılıyor, çuvallar geliyor, çuvallar gidiyor, organik nohut, fasulye ve tarım ürünü siparişleri Türkiye’nin dört bir yanına yetiştiriliyor. Elde edilen gelirin önemli bir kısmıyla da öğrencilere burs veriliyor. 

Belediyenin üst katı aynı zamanda sanat galerisi gibi, duvarlarda Ovacıklı ve Dersimli sanatçıların eserleri var. 

Belediye başkanı Maçoğlu’nun odasında olduğunu öğrenince sevinip kitabını imzalatmak için beklemeye başladım. “Kitabını” derken, aslında kitabı yazan Erdal Emre, ama kitaptaki anlatımlar Maçoğlu’ya ait. Röportaj şeklinde yazılmış biyografi de denebilir. 

2-3 dakika bekledikten sonra beni ve bekleyen diğer kişiyi içeri aldılar. Başkanın iki toplantısı arasındaki 5 dakika zarfında bir çayını içtik. O arada hem kitabını imzaladı, benim hal hatırımı sordu, Ovacık izlenimlerimi dinledi, hem de işyeri sahibi hanımın şikayetini alıp bürokratik bir sorunu çözdü, sonra da “Kusura bakmayın bu Kaymakamlık toplantısına gitmek mecburiyetindeyim” diyerek kalktı. El sıkışırken, biraz klişe bir soru olduğunu bile bile “Burada çok güzel işler yapılıyor, nasıl katkıda bulunabiliriz?” diye sordum. “Birçok öğrenciye burs veriyoruz ama halen ihtiyacı olan çok öğrencimiz var. Düzenli olduğu sürece katkı miktarının azlığı çokluğu önemli değil, öğrencilere doğrudan burs verebilirsiniz” dedi ve beni kâtibe yöneltti. Kâtiple de e-posta adreslerini değişip, burs konusunu çevremdekilere duyurma sözü verdikten sonra bu telâşsız, ama çok iş gören belediye binasından çıkıp çay içmeye gittim. 

Akşamüzeri ise Hozat yolundan Munzur ırmağına doğru gidip birkaç fotoğraf çektim. Gerçekten keyifli bir yol.

Munzur ırmağı üzerindeki köprü zamanında çökmüş ya da yıkılmış, yeniden yapılmış: 

Irmağı geçince karşıma dağ evi ve kayak merkezi çıktı, gitmişken oraya da uğrayayım dedim. Kayak sezonu başlamamış ama resepsiyonda görevliler var yine de. Teorik olarak konaklamak mümkün, fakat kafeterya daha işletilmiyor, bazı hizmetler birkaç hafta sonra verilecek... Yani anladığım ve gördüğüm kadarıyla, dağ evi kar ancak yağdıktan sonra gidip kalınacak bir yer... 

Dönüşte arı kovanlarının bir kısmını görebildim, bir de Ovacık’tan bir kaç güzel kare yakaladım. 

Ertesi gün ayrıldım Ovacık’tan. Huzuru, verdiği ferahlık hissi, manzarası, tertemiz havası ve güzel insanlarının yaptığı umut veren, güzel çalışmaları içime işledi. İyi ki gelmişim. Ilk fırsatta tekrar gideceğime, geri döneceğime eminim. 

[devrimcikadinlar]

Bir vicdan soluğu

20/07/2018

EGÎD EREN/STUTTGART

Şarkı söyleyerek anlatmak istiyorum, yoruldum. Konuşmakla bir yere varılamadığını çok erken anladım. Bu yüzden beni hissetsinler, ta kalplerinin, benliklerinin, ruhlarının derinliklerinde… Belki bir gün aynı dili konuşuruz… Şarkılar belki birgün dünyayı barışa sevgiye doğru yönlendirir…

Ben mazlum tarafımı sahiplenmeye karar verdim. Zor iş biliyorum ama asla gocunmuyor, yakınmıyorum. Türk, Kürt karışık olduğumuzu biliyorum! Belki de Ermeni ya da Rum? Hangisi olursa olsun ben mazlum olan, ezilen tarafı seçtim. Yeter artık bizi ezdikleri…

Dersimli sanatçı Devrim Kavalli, müziği için “Vicdanımın sesi, insan olabilme ümidim” sözleriyle Kalan Müzik’ten çıkan ‘Dal Dala’ albümüyle tanımını yapıyor. “Acısını duyduğum mazlumun feryadını şarkı söyleyerek anlatıyorum” diyor ve sözün bittiği yerde müziğin başlaması gerektiğini dile getiriyor.

Tarihi yapıları, ünlü üzüm bağları ve eşsiz manzaralarıyla Heilbronn kent merkezindeyiz… Dersimli sanatçı Devrim Kavalli ile birlikte ataları soykırımından kurtulan bir aileye ait cafeye doğru yol alıyoruz. Bir zamanlar görkemli bir sinagogun bulunduğu merkezdeki anıtın önünden soykırım kurbanları Yahudileri, Rumları, Ermenileri anarak geçip cafeye gidiyoruz.

Diasporada yaşayan üçüncü kuşak Ermenilere ait cafede bizi Seta Mayrik, Sarkis Dayday, kızları ve cafenin sahibi Armine sıcak bir ilgiyle karşılıyor bizi. Ve söyleşiye başlıyoruz.

“Ne öğrenmek istiyorsan sor” diyor Devrim ilk elden. “Seni tanımak ve Dal Dala albümü üzerine konuşmak istiyoruz” diyorum. Almanya’da doğup büyümüş bir Dersimli Alevi Kürt Devrim Kavalli. Babası 1965-70 döneminde Malatya’nın Ören kasabasından Almanya’ya işçi olarak gelmiş. Kavalli ailesi Ağuçan Ocağı’ndan. “Dedelerimize zehir işlemezmiş, onun için ocağın ismi Ağuiçen” diyor.

Çok geniş dedelik ve talip kitlesine sahip olan Ağuçan Ocağı, ocaklar hiyerarşisinde mürşit ocağı olarak biliniyor. Erzingan, Dersim, Erzirom, Meletî, Sêvas, Amasya, Gümüşhane, Çorum, Adıyaman ve Elezîz gibi şehirlerde bu ocaktan gelen dedeler var. Kavalli’nin annesi ise Sêvas Divriği’den ve Alevi Türk. “Annem ne kadar Türk ise o kadar da Ermeni veya Rum da olabilir” diyor ve devam ediyor: “Annem ve babam Kürtçe konuşamadığı için biz Türkçe öğrendik. Horasan‘dan gelen Kürtler olarak tabir ediliyoruz. Kimlik benim için önemli değil ama, kimliklerin yok edildiği bizimki gibi ülkelerde baskı altındaki kimliklere sahip çıkmak, onları korumak gerek. Mazlumların yanında olduğunu iddia edenler için bu vazgeçilmez bir görevdir. Bu yüzden özellikle Kürt veya Ermeni, Rum, Süryani olmak önem kazanıyor…”

Söylediklerin aynı zamanda ait olduğun toprakların felsefesi değil mi?

Evet aynen öyle, karma bir toprak ve çok güzel. Hepimiz o toprakların birer çiçeğiyiz, rengiyiz. Ancak karanlık zihniyet, Ermenileri, Süryanileri ve daha birçoklarını yurdundan etti. Başarılı bir Osmanlı-Türk politikasıydı bu. Buna aldananlar şimdi ahını, ceremesini çekiyor. Bense mazlum tarafımı sahiplenmeye karar verdim. Mazlumları sahiplenmeyi seçtim. Zor iş biliyorum ama asla gocunmuyor, yakınmıyorum. Türk, Kürt karışık olduğumuzu biliyorum! Belki de Ermeni ya da Rum? Hangisi olursa olsun ben mazlum olan, ezilen tarafı seçtim. Yeter artık bizi ezdikleri… Kürtler kendi aralarında da bazı problemleri aşmalı. Ve hangi adımı atarsak atalım, ırkçılık ve milliyetçilik olmamalı. Yıllarca en büyük milliyetçilik zehri olan Kemalizmi içirdiler bize. Tek dil, tek millet masalı!

İsminiz Devrim, kim verdi bu ismi?

Babam vermiş. Devrim ismi toplumda kimine sevda, kimine ise tokat gibi geliyor. Ezilen insanlara ise merhem gibi geliyor. Ben ismimi seviyorum ve ismime layık olarak yaşamaya çalışıyorum…

Müzikle ilişkiniz nasıl başladı, neden müziği tercih ettiniz bu konuda bir eğitim aldınız mı?

Tüm ailemde bir müzik sevdası vardı. Annem çok güzel türküler söyler. Amcam çok iyi bağlama çalar. Ustadır. Ailemin iki tarafı da müzikle dolu dolu ilgilenir. Aleviyiz… Alevi dediğin zaman müzik, saz, aşık, divan kültürü, dedelerimizden kalan deyişler gelir akla… Bunları okuyarak nesilden nesile miras ediniyor, aktarıyoruz. Her ne kadar ülkemizden kopup gelmişsek bile onları unutmamaya çalışıyoruz. Çocuklarımıza aktarmaya çalışıyoruz. Kültürümüzü sazımız ve müziğimizle yaşatacağız… Benim devrim yapma seçimim müzik. Müzikle devrim yapmak, insanlara dokunabilmek istiyorum.

İlk etkisinde kaldığım şarkılardan biri Dimilkî/Kirmanckî söylenen ‘Venge Yeno’ (Ses geliyor) ezgisiydi:

Venge yeno venge yeno

Koo serde venge yeno

Urze şîme hevalê mi

Koo serde venge yeno

Dayê dayê dayê dayê

Felek de maro nêzon cayê

Hardê Dersim hardê mao

Dismêy amo nêzon caye

Bra bra bra bra

Bra gonya mi de tora

Koo serde venge yeno

Urze şîmê koo sera.

Bu ezgi bir gerillanın düşünü anlatıyor;

“Bir ses geliyor, bir ses geliyor

dağların başından bir ses geliyor

Kalk gidelim yoldaşım

Dağların başından bir ses geliyor

Anam anam

Felek vurmuş bize

bilmem neden

Dersim yurdu bizim yurdumuz

Düşman gelmiş

bilmem neden…”

Dili sıfırdan öğrenip o dilde şarkı söylemek de Devrim olmalı?

Ben sadece öğrenmiyorum, çocuklarıma da türkü söyleyerek öğretmeye çalışıyorum. Bir dili en güzel şarkıyla öğrenebiliyorsun. Ermenice’yi de biraz böyle öğrendim. Dil unutulunca kültür de unutuluyor. O yüzden ne Dimilkî, ne Kurmancî, ne Ermenice, Rumca, Süryanice asla unutulmamalı, yeni nesillere taşınmalı.

Galiba Ermenice’yi Kürtçe’den dahi iyi söylüyorsunuz?

20 yıldır Ermeni şarkıları ve kültürü üzerine emek veriyorum. Yaşanmışlıkları dinliyorum. Kendimi Ermeni eserleriyle eğitmiş oldum ve içimdeki acıları, öfkeyi böyle yendim. İnsanlar gitti ama ne hikmetse kırıntısı bile isteyene derya! Düşünsenize; 5 ya da 10 yılda Kürtçe şarkılar üzerinde çalışsam bu dili sonradan öğrendiğimi anlamayacaksınız.

Herhangi bir müzik eğitimi aldınız mı?

Eğitim almadım. Benim öyle bir şansım olmadı. Aslında çocukluk hayalimdi müzik yapmak. Okulda eğitim almak, nota öğrenmek, piyano çalmak. Ailem bu konuda biraz tedirgindi. Zaten yabancı bir ülkedesin. ‘Müzik okuyup da ne yapacaksın. Ekmek parası kazanmalısın’ düşüncesine sahiplerdi. Türkiye’de Alevi Kürt olduğumuz için ezildik. Almanya’ya geldik. Çocuklarının kendileri gibi ezilmesini, sorun yaşamasını istemiyor haliyle aile. Ama şu öğüdü hiçbir zaman eksik etmediler: ‘Geleneğimiz, kültürümüz içerisinde hep mazlumun yanında olacaksın!’ Dil, din fark etmeksizin bunu yapmamızı öğreti ailem. Aslında bu biraz travmatik bir olay. Kültürün icabı, çocuğuna sosyal olmasını öğretiyorsun. Doğrunun hakikatın yanında olmasını istiyorsun. Diğer taraftan da ama sus, başına bir şey gelmesin diyorsun.

Bundan daha travmatik zıt bir şey var mı?

Çocuğu frenliyor, frenlerken de o korkaklık ve eziklik ortaya çıkıyor. Ezik bir toplum yetişiyor, kabuslarla, korkularla, tedirgin. Kendi doğrularımız dediğimiz şey; insanlığa dair olan, genelde kabul görülenlerdir. Egemenlere karşı ışık olmaktır. Senin bu doğruların, kültürün, geleneğin yok olduğunda sen de o iktidarın bir parçası olursun. Onlar gibi karanlıkta kaybolur gidersin. Kürtlerin yaşadığı budur. Tüm azınlıkların yaşadığı budur. Bu arada azınlık kelimesinden hiç hoşlanmıyorum!

Sizin için sanatın kadın açısından anlamı nedir?

Halen kadınlığımızın farkında değiliz. 30 yaşından sonra kadın olmanın ne demek olduğunu öğrendim. Erkek olmak bir nevi düzenden dolayı daha kolay. İnsan yaş aldıkça ne istemediğinin farkına varıyor. Mesela anne olmak ve iyi bir insan olmak çok zor değil. Kadın olmak da aslında çok zor değil. Biraz da kendi bakış açına bağlı. Bir kadın oturup dizinin dibinde uyuşmak istiyorsa, bu onun seçimidir. Bunu bana sorarsan asla derim. Ben müzisyen olup dünyayı gezmek isterim. Her gittiğim yerde insanların yüreğine dokunabilmek ve kültürümü onlara verebilmek, paylaşmak isterim. Söz bu aşamada evlilik kurumuna geliyor. Kişisel fikrim evlilik kurumu, bana biraz saçma geliyor. Ayrılık oranına, kadın cinayetlerine bakınca da bu böyle maalesef.

Dal Dala albümünde seslendirdiğiniz ezgiler derin ve hüzün dolu. Bu tür ezgileri seslendirmek bir tercih mi?

Bu topraklar soykırım meseleleriyle yüzleşmezse, böyle ahı kalacak gidenlerin ve ardılların da ahı kalacak. Soykırım devam ediyor hala. Bu albümde hareketli parçaların yeri olmadığını düşünüyordum. Önümüzdeki albümlerin formatı biraz daha farklı olacak. Ama bu albüm benim vicdanımın, yüreğimin albümüydü. Bu arada albümde yanımda bulunan arkadaşlarıma yürekten müteşekkirim.

Neden bir kaç dilde müzik yapıyorsunuz?

Coğrafyamızda yaşayan değişik kültürleri anlatmak istiyorum ve insanlara anlatarak, taşımak, paylaşmak istiyorum. Geride kalanların acılarını, sevgi, saygıyı müzik diliyle yapıyorum, bazen halay ve horonlarda dahil bir köprü oluşturuyorum.

Acıyı halaylarla ifade etmek nasıl bir duygu?

Biraz önce eziklikten bahsettim ya; biz Kürtler acılarını yaşarken bile halay çekebiliyoruz. Ahlı topraklar, acılarını yaşarken bile gülümsüyorlar. Hayata, sisteme inat, gözlerimize kan damlaları dökülse bile yine güleceğiz. Ayakta kalabilmenin tek gücü bu olduğuna inanıyorum. Kürt olduğumuzdan dolayı ezilmişlik olabilir!! Biz kültürümüzle dilimizle var olabilmek istiyorsak, bu sindirilmişliğe yenilmememiz gerekiyor. Asıl, unutmak konuşmamak, bizi öldürür.

Dal Dala albümünün üzerinden 3 yıl geçmiş. Yeni bir albüm hazırlığı var mı?

Dal Dala albümü 1915’den 2015’e Ermeni soykırımının 100’cu yılı içindi. Gidenlerin anısınaydı ve birçok misyonu vardı albümün. Albümde; Ermeni, Rum, Kurmancî ve Kirmancikî dilleri seçmemin sebebi, bizi anlayan birçok insan var. Acılarımız ortak. Türkiye’de bu dilleri ve meseleyi bilmeyen insanlara da, ‘bakın bunlar da var, şuan azınlıkta olan kadim halklar, halen var’ demek istiyordum ve bilgilenmeleri için geçmişlerini sorgulamalarını…  Bir anlamda sisteme karşı da protest bir haykırıştı. Geride kalan insanlara biraz umut vermekti.

Yeni albüm biraz zaman alabilir. Yani demlene demlene olacak. Ve yine sosyal içerikli motiflerle olacak, ancak ritim ve kullanılacak müzik aletleri farklı. Ben çalışmalarımı satmak için üretmiyorum. Yani albümü ticari amaçlı değil de, acılara merhem amaçlı yapıyorum, içimden öyle geliyor… Dal Dala albümüyle ilgili olarak ciddi geri dönüşler aldım.

Alman Yahudilerin dilinden, Süryanice, Afrikalı Namibya Herero ve geleneksel Almanca ile haraketli parçalar olacak. Ayrıca Kürtçe, Türkçe, Ermenice ve Pontus Rumca da olacak.

Ermeni soykırımı konusunda sanatçılar yeterince duyarlı mı?

Hrant Dink’ten sonra birçok tabu yıkıldı. Birçok sanatçı Ermeni soykırımı için elini vicdanına koyarak‚ ‘artık yeter’ dedi. Bu yüzden oğlumun ismi Miran Hrant. Hrant’ın naaşının peşinden yürürken, gökyüzüne baktım ve derin bir ah çektim ve ‘yeter artık’, bir oğlum olursa ismini Hrant koyacağım dedim. Karanlığın içinde ışık olacak, umut olacak, karanlığa isyan, inat devam edeceğiz.

“Şarkı söyleyerek anlatmak istiyorum, yoruldum. Konuşmakla bir yere varılamadığını çok erken anladım. Bu yüzden beni hissetsinler, ta kalplerinin, benliklerinin, ruhlarının derinliklerinde… Belki bir gün aynı dili konuşuruz…  Şarkılar belki birgün dünyayı barışa sevgiye doğru yönlendirir…”

ALBÜME EMEĞİ GEÇENLER:

Sanat Yönetmeni: Sezar Avedikyan,

Yönetmen, Duduk, bas duduk:

Özcan Gül,

Klasik/ Akustik Gitar, Kopuz:

Emre Ay,

Kaval: Serkan Yıldırım,

Klasik Kemençe, Tambur:

Adem Tosunoğlu,

Karadeniz Kemençe: Selim Bölükbaşı,

Bendir, Asma Davul: Ersin Killik,

Perküsyon: Yaşar Erdoğan,

Akustik, Elektro Bas Gitar:

Onur Kemer,

Divan Sazı, Çöğür, Şelpe, Tar:

Okan Pehlivan,

Klarnet: Caner Malkoç,

Mastering: Cem Büyükuzun,

Kayıt Mix: Ozan Sarısaltıkoğlu,

Yapım Z /KALAN, Yapımcı:

Nilüfer Saltık ve Hasan Saltık.

[azadeararati]

Mi meqaleyêk nuşt. YouTube ser o zî esta. Şima eşkenê goşdarî zî bikerê. Taybet êyê ke dimilkî zanê la nêşenê biwanê.

👉Gotarek bi dimilkî ye. Parve bikin daku bigihîje xwendewanên ku dimilkî dixwînin yan jî guhdar dikin.

[malummedya]

Dersim’de güz etkinlikleri başladı

Dersim’de güz etkinlikleri başladı

DERSİM – Dersim Belediyesi’nin güz etkinlikleri Çocuk Korosu’nun sahne almasıyla başladı.  Dersim Belediyesi Kültür Müdürlüğü, Eylül ayının gelmesiyle güz etkinliklerini başlattı. Seyit Rıza Meydanı’nda gerçekleştirilen etkinliklerin ilkinde Dersim Belediyesi Çocuk Korosu, sahne alarak, Kürtçe’nin Dimilkî lehçesinde türküler seslendirdi. Çok sayıda kişinin katıldığı etkinlikte daha sonra Arêyê…

[tirsikvan]

Roşnvîr, nuştox û ziwannas Celadet Elî Bedîrxan, 70 serre verê ewro na dinya ra koç kerd. Ma serrgêra mergê ey de bi rêz û bi sînayîş ey yad kenîme. #tirsiknet #celadetalibedirxan #zazakî #dimilkî — view on Instagram https://ift.tt/3z3UiBZ

[botantimes]

Komeleya Avesta dê dersên kurdî bide Avesta Komeleya Lêkolînên Çand û Ziman dê dersên kurdî bide. Komeleya Avestayê dê dersên kurmancî - dimilkî bi awayekî online û rûbirû bide. Dersên rûbirû dê rojên şemî û yekşeman, yên online jî duşem, çarşem û înîyan bêne dayîn. Dersên komeleyê dê meha cotmehê dest pê bikin. Forma serlêdana dersa online. Forma serlêdana dersa rûbirû. https://botantimes.com/komeleya-avesta-de-dersen-kurdi-bide/?utm_source=tumblr&utm_medium=social&utm_campaign=BT

[bavaduzgi-blog]

Random Zazakî vocabularies

çim = eye

roj = sun

kilame = song

dare = tree

eşq/heskerdiş = love

heş = bear

kitab = book

aşme = moon

vilike = flower

kutik = dog

awe = water

asmên = heaven

gole = lake

Zazakî is divided into several dialects, so there are differences between the regions. Depending on the region, it is called either Kirmanckî, Kirdkî, Dimilkî (Dimilî) or Zazakî. I use the standard language, which makes it possible for speakers of different dialects to communicate with each other despite differences. All the words presented here are written in this standard language, which was adapted in 1996. 

[bernamegeh]

Jiyana Ali Baran

Sala 1955 li gunde Bargenî/Axuçan ê (Xozat-Dêrsîm) hatiye dinê. Navê wî yê rastî Ali Baran e. Lê guhdarên wî zêdetir bi navê Baran wî nasdikin. Di nav malbata wî de him dimilkî him kurmancî diaxifin. Baran herdû devokan jî hin dibe û niha bi herdû devokan stranan dibêje.

Baran di dema 7 salîye xwe diçe dibîstanê û hini zimanê tirkî bûye. Dibîstana navîn li bajarê Elezîzê xelas kirîye, piştre…