#Αμερικής

[romios-gr]

Ανασάζι: Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της Βορείου Αμερικής και η σχέση με την αρχαία Ελλάδα Οι Ανασάζι αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της Βορείου Αμερικής καθώς ήταν μία λευκή φυλή που έχτισε ακροπόλεις, φρούρια, δρόμους, θέατρα, αρδευτικά έργα, σε μια χρονολογική περιόδο που δεν ταιριάζει με τα όσα ξέρουμε για τους λαούς αυτής της ηπείρου. Ο μυστηριώδης πολιτισμός των Ανασάζι... Περισσότερα εδώ: https://romios.gr/anasazi-ena-apo-ta-megalytera-mystiria-tis-voreioy-amerikis-kai-i-schesi-me-tin-archaia-ellada/

[wingsofhcpe]

Can we also talk about how she's a "minister of SETTLEMENTS"?? Like... a whole-ass Colonialism Minister. Minister responsible for taking over land, overseeing the expulsion of the people that already lived there, and replacing them with her own? Point me to a democratic nation in the world rn (or any nation tbh) that has such a "minister" in the year 2024. Point me to any setting where this would be considered normal as per international law and the constitution of human rights.

I can't believe these people just openly admit they're colonial genociders and still somehow try to play the victim while also having the support of the west.

(or actually I can believe the last part because fuck the west).

Cool. Now give the 26 billion back.

[jubaer01]

United States American ESTA Visa Service Online

USA Electronic Visa Application Online  - Κέντρο μετανάστευσης για αίτηση θεώρησης για τις ΗΠΑ

Address : Vekiareli 15, Filothei 152 37, Greece

Phone : +30 21 0729 0214

Email : info@usaestavisaonline.com

Website : https://www.evisa-us.org/el/visa/

Business Hours : 24/7/365

Owner / Official Contact Name :James Charleton  Gibsons

Description :Ποιο άτομο πρέπει να υποβάλει αίτηση για βίζα των ΗΠΑ στο Διαδίκτυο. Εάν είστε πολίτης μιας χώρας που έχει συνάψει σύμφωνο με τις Η.Π.Α. για Πρόγραμμα Απαλλαγής από Βίζα, και επίσης ΔΕΝ έχετε καμία βίζα επισκέψεων στις ΗΠΑ, τότε δικαιούστε. Το ταξίδι σας διαρκεί λιγότερο από τρεις μήνες. Η πρόθεσή σας να επισκεφθείτε την Αμερική είναι για επαγγελματικούς λόγους ή για αναψυχή. Πρέπει να υποβάλετε αίτηση για νέα εξουσιοδότηση ή βίζα ΗΠΑ για ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων. ΠΟΙΑ τεκμηρίωση απαιτείται για την εφαρμογή USA Visa Online Έγκυρο διαβατήριο(α) από Πρόγραμμα Απαλλαγής από Βίζα. Η χώρα σας θα πρέπει να περιλαμβάνεται στη λίστα χωρών απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, χρειάζεστε μια νόμιμη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για να λάβετε την αμερικανική Visa Online. Σημείο έκτακτης ανάγκης επισκεπτών, smartphone και email. Όταν συμπληρώσετε και συμπληρώσετε τη φόρμα και πληρώσετε τη χρέωση διεκπεραίωσης, θα λάβετε έναν αριθμό αίτησης ESTA που μπορεί να παρακολουθηθεί διαδικτυακά για την Αίτηση Βίζας ΗΠΑ. Κάθε επιτρεπόμενη μεμονωμένη βίζα για τις ΗΠΑ έχει διάρκεια ισχύος 2 ετών και επιτρέπει πολλαπλές επισκέψεις στις ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ. Εάν το διαβατήριό σας λήξει σε λιγότερο από δύο χρόνια, τότε η Visa Online των ΗΠΑ θα ισχύει μόνο μέχρι την ημερομηνία λήξης του διαβατηρίου. Σε πολλές χώρες επιτρέπονται οι βίζα των ΗΠΑ στο Διαδίκτυο, μερικές από αυτές περιλαμβάνουν, Ισραήλ, Πορτογαλία, Γερμανία, Λετονία, Ολλανδία, Ελλάδα, Λιχτενστάιν, Σουηδία, Ανδόρα, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Μπρουνέι, Κροατία, Ελβετία, Ιταλία, Εσθονία, Αυστραλία, Κορέα , Νότια, Ιαπωνία, Ισλανδία, Ισπανία, Βέλγιο, Λιθουανία, Νορβηγία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Δανία, Λουξεμβούργο, Ταϊβάν, Σλοβενία, Αυστρία, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σαν Μαρίνο, Νέα Ζηλανδία, Σιγκαπούρη, Χιλή, Μονακό, Τσεχία, Μάλτα . Αν ο σκοπός του ταξιδιού είναι Τουρισμός ή Επιχειρήσεις τότε  Which person should apply for USA Visa Online. If You are a citizen of a country which has a pact with USA for Waiver of Visa Program, and you also DO NOT have any Visits Visa to USA then you are eligible. Your journey is for less than three months. Your intention to visit America is for business or recreation. You need to apply for a new authorization or USA Visa for one individual or a group of person. WHAT documentation is needed to apply USA Visa Online A Valid passport(s) from a Visa Waiver Program. Your country should be in the List of Visa Waiver Countries, you need a legitimate e mail address to get US Visa Online. Visitor emergency point of contact smartphone and email. When you complete and put up the form and pay the processing charge, you will get an ESTA application number that can be tracked online for US Visa Application. Each permitted individual US Visa Only is for 2 years validity and allows multiple visits to the UNITED STATES OF AMERICA. If your passport expires in less than two years then your USA Visa Online will be valid only till the passport expiration date. Many countries are allowed USA Visa Online, some of them include, Israel, Portugal, Germany, Latvia, Netherlands, Greece, Liechtenstein, Sweden, Andorra, Finland, France, Ireland, Brunei, Croatia, Switzerland, Italy, Estonia, Australia, Korea, South, Japan, Iceland, Spain, Belgium, Lithuania, Norway, Hungary, Slovakia, Denmark, Luxembourg, Taiwan, Slovenia, Austria, Poland, United Kingdom, San Marino, New Zealand, Singapore, Chile, Monaco, Czech Republic, Malta. If the purpose of the trip is Tourism or Business then

[aristeianews]

Σφάλματα λογικής τύπου «ad hominem»

Η είδηση σχετικά με την πρόσφατη επίσκεψη της υφυπουργού Εξωτερικών κας Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου στο Φανάρι, όπου φέρεται να εξέφρασε την ανησυχία της ελληνικής κυβέρνησης για την προβληματική κατάσταση στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής, η οποία έχει ευρύτερο αντίκτυπο στην ομογένεια των ΗΠΑ, προφανώς έχει κάνει κάποιους άμεσα εμπλεκομένους να χάσουν την ψυχραιμία τους. Να σημειωθεί ότι η πληροφορία αυτή…

[cathy-bluedream]

19 Οκτωβρίου 2023

ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΠΕΛΛΟΥ

Πήγα να δω στο θέατρο Μικρό Χορν στην οδό Αμερικής στην Αθήνα , την αυτοβιογραφία της Σωτηρίας Μπέλλου.

Κλειστά μάτια , τα φώτα σιγοχαμηλωμένα και εγώ μέσα από τα γυαλαμπούκαλα να ρίχνω του κόσμου το δάκρυ , μ’ ένα κρυφό χαμόγελο να χώνεται ανάμεσα από τα δόντια μου .

Η ηθοποιός έκανε τράκα - τσιγάρο -. Δεν ήμουν έτοιμη να της δώσω εγώ, τόσο μαρμαρωμένη που ήμουν, ούτε μια κίνηση λόγω του δέους που ένιωθα δεν μπορούσα να χαρίσω . Πήρε όμως πρινςÈ όπως τόνισε και η ίδια , την χασισομάρκα που καπνίζω και χαρμανιάζω απ’ αυτήν εδώ και δύο χρόνια,

οπότε ήταν λες και της το είχε πασάρει ένα κομμάτι του εαυτού μου .

Παρατηρούσα το πάθος της για τον συγκεκριμένο ρόλο και το ποσο καλά ενσάρκωνε την ζωή της . 75 λε��τά παράσταση θεάτρου και όλο μπούκωναν οι μύξες και τα κλάματα . Ο Γιώργης πλάι μου το ίδιο κουρέλι αλλά δεν το έδειχνε .

Με κοίταζε στα μάτια εκείνη , ίσως ! σκέφτηκα κάποια στιγμή πως κλαίει επειδή έκλαιγα εγω σαν μωρό εκτεθειμένο , ναι μου πέρασε από το μυαλό εντελως φευγαλέα , πιθανόν και να γινόταν γιατί με ηλέκτριζε το βλέμμα της , ίσως επειδή έπρεπε να παίξει και την ολίγον λεσβία .

Έπεσαν μετά οι μουσικές , στο χάος είχαμε φυτρωμένες και τις μουσικές , τον Τσιτσάνη τον είχε σαν Θεό στεφάνι της η χριστιανή , πανάθεμά της . Τον ένιωθε ανώτερο κι απο το ατομο της .

Συννεφιασμένη Κυριακή πρώτα . Χτυπούσαν οι μπότες μου με ρυθμό στο πάτωμα, μπας και το σώμα μου ξεσκουριάσει .

Σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα και πάει λέγοντας το γράμμα

ανυψωνόταν το πνεύμα μου , έτρεμαν μανιωδώς τα άκρα μου .

Πιο πολύ για το ποτό και το τσιγάρο δεν έχω ταυτιστεί ….

Οσα κι αν της έκανε η μητέρα της , την αγαπούσε και βρήκε την δύναμη να την συγχωρέσει, αγαπούσε το αίμα της και αυτό δεν είναι κατακριτέο .

Καρκίνο στον λάρυγγα , μισή μερίδα άνθρωπος , βρισίδια , τραγούδι , νύχτα , φυλακές ….

κι όμως άνθρωπος

τοσα άντεξε ο κόσμος της .

Στο τέλος με ξανά κοίταξε . Το πρώτο γαρύφαλλο το πέταξε σ’ εμένα , λέω τόση καρδιά πως να αντέξει ένα τέτοιο κύμα συναισθημάτων …

Βγαίνοντας απ’ την παράσταση εκανα ένα τσιγάρο στα γρήγορα . Ένιωθα φούσκωμα στα πνευμόνια και έναν κόμπο στον λαιμό , καιγόντουσαν ένα προς ένα τα σωθικά μου . Κρατούσα σφιχτά κοντά μου το κόκκινο γαρύφαλλο που εκείνη την στιγμή με γέμιζε .

Ο Γιώργης μου μιλούσε και εγω σπαρταρούσα σαν το ψάρι λόγω μιας σημαντικής για εμένα κατάθεση ψυχης .

« Στην κηδεία μου , το ένα μάτι να είχα ανοιχτό , να έβλεπα ποιοι θα ερχόντουσαν για εμένα τάχα μου φορώντας πλερέζες , τι θα έλεγαν , τι θα εκαναν και ποσο εύκολα θα μπορούσαν να με ξεχάσουν …»

Έτσι ένιωθε η Σωτηρία μας

πέθανε μόνη

όπως θα πεθάνουμε και εμείς

Κατάλαβες μάγκ�� μου ;

Κάθυ

[justforbooks]

Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.

Το βιβλίο της Μαρίας και του Νίκου Ψιλάκη «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα, το θαύμα της κρητικής διατροφής» που κυκλοφόρησε το 1995 από τις εκδόσεις Καρμάνωρ είναι ένα από τα πιο σημαντικά που έχουν βγει ποτέ για το ελληνικό φαγητό. Η πολύχρονη μελέτη των δύο συστηματικών ερευνητών του κρητικού πολιτισμού για το φαγητό της Κρήτης περιλαμβάνει, εκτός από συνταγές για απίθανα φαγητά, πολλά ήδη ξεχασμένα, μαγειρικές πρακτικές, ιστορικές καταβολές, ήθη, έθιμα, διατροφικές συνήθειες σε όλη τη διάρκεια του έτους και με κάθε αφορμή. Είναι ένα βιβλίο θησαυρός γιατί παρουσιάζει συστηματικά τον διατροφικό πολιτισμό της Κρήτης μέσα από απλές αλλά ευρηματικές συνταγές μαζί με το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό τους πλαίσιο. Το συγκεκριμένο βιβλίο -όπως και τα δύο που ακολούθησαν, «Το ψωμί και τα γλυκίσματα των Ελλήνων» και «Ο πολιτισμός της Ελιάς, το Ελαιόλαδο»- χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές για τη σύνταξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αποτέλεσε διδακτικό εγχειρίδιο, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και έφτασε στα πέρατα του κόσμου, τεκμηριώνοντας, αναδεικνύοντας, κατα��ιώνοντας αλλά και προβάλλοντας διεθνώς όρους όπως Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα, Κρητική διατροφή και Κρητικός Διατροφικός Πολιτισμός. Η «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα» επανακυκλοφορεί σε μία νέα έκδοση, εμπλουτισμένη κι επιμελημένη από τους δύο ερευνητές.

O Νίκος Ψιλάκης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Έχει τιμηθεί με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το έργο του «Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης» και με το βραβείο των δημοσιογραφικών ενώσεων της Ελλάδας και με το βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» για την προσφορά του στα Γράμματα. Ένα επίσης σπουδαίο έργο του, έργο ζωής, είναι οι «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη – Έθιμα στον κύκλο του χρόνου» που κυκλοφόρησε σε νέα επαυξημένη και συμπληρωμένη έκδοση το 2023.

Έχει διδάξει Ιστορία και Μοναστηριολογία σε Περιφερειακά Επιμορφωτικά Κέντρα Φιλολόγων, σε σεμινάρια Ξεναγών και έχει πραγματοποιήσει διαλέξεις για θέματα των ερευνητικών ενδιαφερόντων του σε Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος Κέντρου Επαγγελματικής Κατάρτισης με θέμα την ανάδειξη της τοπικής γαστρονομίας. Έχει γράψει περισσότερα από 25 βιβλία ανάμεσα στα οποία είναι: Ελαίας στέφανος. Η ελιά και τα στεφάνια της στον πολιτισμό των Ελλήνων, Τα βότανα στην κουζίνα, Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης, Κρητική Μυθολογία, Οίνοψ Πόντος, Ταξίδια και έρευνες στην Κρήτη του 1850 (σχολιασμός της ελληνικής μετάφρασης του έργου του περιηγητή T.A.B. Spratt). Είναι μέλος της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και υπήρξε για σειρά ετών Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Γεύσης (1997-2007). Υπήρξε μέλος της επιτροπής του ΕΟΤ για την καθιέρωση της ελληνικής γαστρονομίας.

— Πότε άρχισε να σας ενδιαφέρει το φαγητό ως πολιτιστικό γεγονός; Με ενδιέφερε γενικά ο υλικός πολιτισμός. Πώς έφτιαχναν εργαλεία σε παλαιότερες εποχές, πώς καλλιεργούσαν, πώς μαγείρευαν. Ατέλειωτες οι συζητήσεις μας με δυο κορυφαίους αρχαιολόγους, απόντες σήμερα, τον Γιάννη Σακελλαράκη και τον Στυλιανό Αλεξίου. Η μελέτη της τροφής άρχισε τη δεκαετία του 1980, στα 25 μου, δεν υπήρχε όμως σκέψη για την έκδοση βιβλίου. Το βιβλίο ήρθε όταν είδα τη δουλειά της Μαρίας, εκείνη είχε εστιάσει και στο πρακτικό μέρος, στις συνταγές. Θησαυρός! Είχε καταγράψει τα πιο απίθανα φαγητά, μέχρι κι εκείνα που είχαν ήδη ξεχαστεί. Και πάλι όμως δεν αρκεστήκαμε σε αυτά. Χ��ειάστηκαν καινούργιες περιπλανήσεις, γυρίσαμε πολλές φορές όλο το νησί, ανάψαμε φούρνους, καθίσαμε σε τραπέζια, βγήκαμε στα χωράφια για χόρτα. Τότε υπήρχε ακόμη ζωή στα χωριά, σε όλες σχεδόν τις αυλές άναβαν παραστιές. Οι γριούλες χαίρονταν που κάποιος ενδιαφερόταν γι’ αυτό που κάνανε. Κι εμείς νιώθαμε δέος όταν μιλούσαμε με γριούλες γεννημένες στα τέλη του 19ου αιώνα.

— Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1995, από τότε τι έχει αλλάξει στην κρητική κουζίνα; Κατ’ αρχάς έγινε γνωστός ο κρητικός γαστρονομικός πολιτισμός που μέχρι τότε δεν υπήρχε πουθενά καταγεγραμμένος. Οι γυναίκες ένιωσαν μια περηφάνια γι’ αυτό που έκαναν σε όλη τους τη ζωή, η κοινωνία μπορούσε πια να κατανοήσει τη συμβολή τους. Την ίδια κιόλας χρονιά ξέσπασε πανηγύρι μέγα στην ύπαιθρο. Μαγείρευαν οι οικοδέσποινες, άπλωναν τα φαγητά τους σε μεγάλους πάγκους, γιόρταζαν την κουζίνα τους. Δεν ήξερες τι να διαλέξεις. Πηγαίναμε κι εμείς, μας καλούσαν. Σήμερα διατηρείται σε μικρότερο βαθμό ο αρχικός ενθουσιασμός, γίνονται όμως προσπάθειες από φορείς και συλλόγους. Εκείνο που έχει αλλάξει είναι η αντιμετώπιση της παράδοσης. Παλαιότερα η τροποποίηση μιας ιδέας ή μιας συνταγής ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης για γευστική αρμονία ή περισσότερη τροφή, της αγάπης στην οικογένεια, της τόλμης και της ευρηματικότητας των ανθρώπων που μοιράζονταν τον κοινό διατροφικό τους πολιτισμό. Σήμερα είναι αποτέλεσμα της ανάγκης για πρωτοτυπία και διάκριση.

— Τριάντα χρόνια μετά, πόσο έχει εμπλουτιστεί το βιβλίο; Πόσο διαφορετικό είναι από την πρώτη έκδοση; Αρκετά. Μάθαμε κι εμείς. Η πρώτη έκδοσή μας ήταν πιο «λαογραφική», δοσμένα όλα με την πιστότητα των αφηγήσεων, κάτω από κάθε συνταγή υπήρχε το όνομα εκείνης που μας την είχε δώσει. Την ίδια χρονιά καταλάβαμε ότι κάποιοι κρίκοι της αλυσίδας ανάμεσα στις παλαιότερες και τις νεότερες γενιές είχαν ήδη σπάσει. Οι περισσότερες νέες ήθελαν ακριβή δοσολογία, δεν κατανοούσαν φράσεις όπως «όσο αλεύρι σηκώσει». Τα μαγειρέψαμε όλα και δώσαμε ακριβείς αναλογίες, αλλάξαμε κάποιες φράσεις, κάναμε το βιβλίο πιο χρηστικό για τον άνθρωπο του σήμερα. Τα ονόματα εκείνων που μας βοήθησαν, όμως, κυρίως γυναικών, εξακολουθούν να υπάρχουν. Όλα μαζί, σε πίνακα. Η νέα έκδοση περιέχει πολλά από αυτά που προέκυψαν τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως συνταγές. Επίσης έχει εμπλουτιστεί το φωτογραφικό υλικό.

— Τι είδους έρευνα είχατε κάνει για να γράψετε το βιβλίο; Όταν ξεκινήσαμε τη συγγραφή του βιβλίου είχαμε ήδη στα χέρια μας μια ισχυρή βάση δεδομένων με πλήρη βιβλιογραφία, μεγάλο αριθμό γραμματειακών πηγών, πληροφοριών και πλήθος αρχειακών τεκμηρίων. Μας ενδιέφερε το ανιχνεύσιμο βάθος και οι απαρχές του αγροτικού διατροφικού μοντέλου. Όλα αυτά συμπληρώθηκαν με επιπλέον μελέτη που έγινε παράλληλα με την πρωτογενή έρευνα πεδίου. Όπως σας είπα και πριν, επισκεφτήκαμε όλες τις περιοχές της Κρήτης, εκατοντάδες χωριά.

— Πόσο δύσκολο είναι να εντοπίσει κανείς τα επείσακτα στοιχεία στην κρητική γαστρονομία; Όχι και τόσο δύσκολο. Προβληματίζει ό,τι δεν συνάδει με το ύφος της κρητικής κουζίνας.

— Με ποιον τρόπο ταξινομήσατε τα φαγητά και τα γλυκά;  Μου θυμίζετε ένα από τα πρώτα μεθοδολογικά μας προβλήματα! Αν καταλήγαμε μόνο σε ένα ιστορικό ή λαογραφικό πόνημα, η ταξινόμηση θα ήταν διαφορετική. Η χρηστικότητα και η ανάγκη διάσωσης των συνταγών επέβαλε την ταξινόμηση ανά είδος τροφίμου.

— Ποια ήταν η συνταγή που ανακαλύψατε και σας είχε εντυπωσιάσει περισσότερο; Δεν μας εντυπωσίασε μια συνταγή ή ένα φαγητό, μας εντυπωσίασε η μέθοδος, ο τρόπος με τον οποίο σκέφτονταν οι άνθρωποι και ο τρόπος με τον οποίο επέλεγαν την καθημερινή τους τροφή, η αρμονική προσαρμογή στον φυσικό κόσμο, η εποχικότητα της κουζίνας. Γνώρισα γυναίκες που με ελάχιστα υλικά κατάφερναν και έφτιαχναν μικρά γαστρονομικά θαύματα. Μπορείτε να φανταστείτε, ας πούμε, ντολμάδες σφουγγάτο; Το δοκιμάσαμε και αυτό. Ήταν η μεταμόρφωση του μεσημεριανού φαγητού που ερχόταν ξανά στο τραπέζι με άλλη εμφάνιση και άλλη γεύση, εντελώς διαφορετικό.

— Τι είναι για εσάς το κρητικό φαγητό; Πολιτισμικός πλούτος. Και μαζί κληρονομημένη γνώση, καταστάλαγμα εμπειριών, πηγή έμπνευσης. Ενσωματώνει και συνοψίζει έναν ολόκληρο κόσμο με τις καταβολές, με τις αξίες του, με την επινοητικότητά του.

— Πόσο μεγάλη σημασία έχει η μνήμη για τη διαμόρφωση του προσωπικού γούστου στο φαγητό; Νομίζω μεγάλη, πολύ μεγάλη. Έχω μιλήσει με αμέτρητους ανθρώπους για τις γεύσεις των παιδικών τους χρόνων και δεν βρήκα κανέναν που να μη νοσταλγεί το φαγητό της μητέρας του. Μέγα κεφάλαιο η αισθητηριακή μνήμη και κυρίως η γευστική. Αρχίζει να δημιουργείται στα παιδικά μας χρόνια και μας ακολουθεί ως το τέλος. Και δεν εννοώ μόνο τη γεύση κάποιων εδεσμάτων αλλά το σύνολο των συνηθειών και των εθιμικών πρακτικών που σχετίζονται με την τροφή. Ωστόσο, όλοι κρύβουμε μέσα μας κι από έναν μικρό αναζητητή που προσπαθεί να γνωρίσει «πολλών ανθρώπων άστεα». Κι αυτά τα άστεα δεν μπορείς να τα γνωρίσεις χωρίς τις συνήθειες των ανθρώπων τους, αν δεν ξεσκεπάσεις χύτρες, αν δεν καθίσεις στο καθημερινό τραπέζι, αν δεν βρεθείς σε τελετές, γιορτές και πανηγύρια. Το έγραψα σε ένα τελευταίο μυθιστόρημα (Η κραυγή των απόντων, σελ. 106): «Για να γνωρίσεις μια πόλη πρέπει να τη μυρίσεις. Να μπεις στα μαγέρικα, να γευτείς το καθημερινό φαγητό, να οσφρανθείς τις αυλές της».

— Πόσο σημαντική είναι η μνήμη γι’ αυτό που ονομάζουμε παράδοση;  Χωρίς μνήμη δεν υπάρχει παράδοση. Μα και χωρίς πρόοδο πάλι δεν υπάρχει παράδοση.

— Πόσο διατηρείται αυτή η παράδοση στην Κρήτη της σημερινής εποχής; Μεγαλώνει ένα παιδί με τα ερεθίσματα από την παράδοση που μεγάλωνε πριν από τριάντα και πενήντα χρόνια;  Η παράδοση μένει σταθερή όσο μένουν σταθερές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε και διατηρήθηκε. Αλλά τι μένει σταθερό μέσα σε διαρκώς κινούμενα περιβάλλοντα όπως συμβαίνει στις μέρες μας; Εύχομαι να παραμένει ζωντανό το υπόστρωμα, οι αξίες, ο άυλος πολιτισμός που ορίζει και εμπνέει τον υλικό. Σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε ένα στάδιο μετάβασης, οι τοπικοί πολιτισμοί κινδυνεύουν και άλλα αναχώματα δεν υπάρχουν πέρα από τη συστηματική προσπάθεια διατήρησης της τοπικότητας. Θα επαναλάβω κι εδώ τη φωνή μιας ηρωίδας στο μυθιστόρημά μου που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες:

Αφήνετε τα παιδιά να γεμίζουν τα κελάρια της μνήμης τους. Να τα πηαίνετε σε παναΐρια και σε γιορτάδες, να κάνουν Χριστούγεννα πριν ξημερώσει με το φαναράκι στο χέρι, να κάνουν Λαμπρή τα μεσάνυχτα με τις γελαστές φωτιές να φωτίζουν τον τόπο, να ’χουν φίλους και φιληνάδες, γρατζουνισμένα γόνατα και κακάδια, να γνωρίζουν τον κόσμο της εποχής τους. Χιλιάδες φορές θα χρειαστεί να επιστρέψουνε στα μικράτα τους, ας έχουν τόπο κι εκεί να ξαποστάσουν.

Στην Κρήτη τα πράγματα δεν είναι απαισιόδοξα. Ένα παιδί που μεγαλώνει στο νησί θα βιώσει πιο εύκολα καταστάσεις που μας συνδέουν με το κοντινό ή και το μακρινό χτες, θα δοκιμάσει το φαγητό της γιαγιάς, θα κόψει μια ντομάτα από το περβόλι του παππού. Υπάρχουν πρωτοβουλίες, δραστηριοποιούνται φορείς, μα η Πολιτεία απουσιάζει. Και όταν λέω Πολιτεία δεν εννοώ άλλον από το Υπουργείο Πολιτισμού.

— Πού έχει τις ρίζες της η κρητική κουζίνα;  Βαθιά στον χρόνο και το λέω με βεβαιότητα. Οι χοχλιοί (σαλιγκάρια), βασικό χαρακτηριστικό της κρητικής κουζίνας σήμερα, αποτελούσαν αγαπημένη τροφή και στα προϊστορικά χρόνια, τη λεγόμενη Μινωική Εποχή. Τους ��ρίσκουμε στις ανασκαφές μαζί με πολλά άλλα (κόκκαλα, υπολείμματα ψαριών κλπ.). Σε μια τέτοια ανασκαφή βρέθηκαν ακόμη και βρώσιμες ελιές διατηρημένες για 3.500 χρόνια στον βυθό ενός πηγαδιού. Εκείνο που δεν γνωρίζουμε είναι οι τροφοπαρασκευαστικές πρακτικές του προϊστορικού κόσμου. Ξέρουμε τι έτρωγαν οι άνθρωποι τότε αλλά δεν ξέρουμε πώς, απουσιάζουν οι συνταγές και οι δοσολογίες, τις υποψιαζόμαστε μόνο. Γι’ αυτό και δεν μπορώ να αποδεχτώ όρους όπως «μινωική κουζίνα», είναι πολύ τραβηγμένο να το λέει κανείς. Πολλές από τις σημερινές ονομασίες εδεσμάτων απαντώνται σε βυζαντινές πηγές, όσο κι αν έχουν διαφοροποιηθεί κάποιες γεύσεις, όσο κι αν έχουν προστεθεί νεότερα υλικά, κάτι από την αρχική ιδέα έχει μείνει.

Ένα από τα διασημότερα παρασκευάσματα της κρητικής κουζίνας είναι σήμερα ο ντάκος (παξιμάδι με λιόλαδο, τριμμένη ντομάτα, ελιά και μυζήθρα). Κατά πόσον, όμως, μπορεί να θεωρηθεί αυστηρά παραδοσιακό αφού το βασικό συστατικό, η ντομάτα, ήταν άγνωστη στα περισσότερα χωριά μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα; Παραδοσιακός είναι ο τρόπος, η μέθοδος, η λογική που ακολουθείται. Η ντομάτα απλώς προστέθηκε στον λαδόντακο ή αντικατέστησε τα όσπρια της σπανιάδας. Το κάθε νεότερο υλικό προσαρμόζεται στις παλιές πρακτικές, εκείνες που δημιουργούν το ύφος της κρητικής κουζίνας.

— Πόσο μεγάλη σημασία έχει να καταγραφούν οι γαστρονομικές συνήθειες ενός τόπου;  Έχει μεγάλη σημασία για πολλούς λόγους. Και επιστημονικούς, ασφαλώς. Γνωρίζοντας το παρελθόν σχεδιάζουμε καλύτερα το μέλλον. Λυπάμαι πολύ όταν βλέπω να χάνεται αυτό που με κόπο πολύ και θυσίες μεγάλες απέκτησε ο άνθρωπος ύστερα από χιλιάδες χρόνια παρουσίας σε τούτο τον όμορφο πλανήτη: την εμπειρία, τη σοφία της εμπειρίας! Παλαιότερα μεταφερόταν από στόμα σε στόμα, από μάνα σε κόρη. Σήμερα;

— Είναι και μια ευκαιρία να ανακαλύψουν οι νέοι άνθρωποι συνταγές και διατροφικές συνήθειες που έχουν χαθεί και ο τρόπος που συνδέονται με τον ελληνικό πολιτισμό. Υπάρχουν τέτοιες συνταγές στο βιβλίο; Οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται όταν μαθαίνουν την ιστορία του κάθε φαγητού, τις αναφορές σε αρχαία ή βυζαντινά κείμενα και παράλληλα συνειδητοποιούν την αξία του παραδοσιακού διατροφικού προτύπου. Και βέβαια υπάρχουν τέτοιες συνταγές, όλες παρμένες από πρωτογενείς πηγές. Ο συσχετισμός ενός σύγχρονου παρασκευάσματος με κάποιο παλαιότερο χρειάζεται τεκμηρίωση και μελέτη πηγών, υλικών, νοοτροπιών.

— Είστε μέλος της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, μέλος της Πολιτιστικής Επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης, της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού ΤΡΙΤΩΝ του ίδιου Πανεπιστημίου και υπήρξατε για δέκα χρόνια Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Γεύσης. Ποιο είναι το προσωπικό σας όφελος από αυτές σ��ς τις ασχολίες;  Πάντα με γοήτευε η συνεργασία με σπουδαίους ανθρώπους, ακόμη και η συζήτηση μαζί τους. Η συμμετοχή σε δράσεις εμπεριέχει συναίσθημα: τη μέθεξη της συντροφιάς, τη χαρά να προσφέρεις στους άλλους, την αναγάλλια να βλέπεις τα όνειρα να γίνονται πράξη. Με την Ελληνική Ακαδημία Γεύσης φέραμε τα κάτω πάνω. Μια χούφτα άνθρωποι δημιουργήσαμε ολόκληρο κίνημα σεβασμού στην παράδοση, δημιουργήσαμε κανόνες, αλλάξαμε πολλά. Στο πρώτο μεγάλο μας σεμινάριο, με οργανωτικό νου τον Αντώνη Παναγιωτόπουλο, εκπαιδεύτηκαν 95 μάγειροι. Εκπαίδευση θεωρητική για την τοπικότητα και τις ιστορικές καταβολές, μα και πρακτική, με τηγάνια και χύτρες.

— Πείτε μου για την έρευνά σας στις λαϊκές τελετουργίες. Πόσα χρόνια διήρκεσε; Τι είναι αυτό που καταγράψατε συστηματικά; Οι Λαϊκές Τελετουργίες είναι ένα κομμάτι της μελέτης που άρχισε τη δεκαετία του 1980. Κράτησε 40 χρόνια και κατέγραψα συστηματικά όλες τις εκδηλώσεις λαϊκής λατρείας φροντίζοντας πάντα για την πλήρη φωτογραφική τεκμηρίωσή τους. Αισθάνομαι ευτυχής που έχω στα χέρια μου αυτό το υλικό, τελετουργίες που έχουν ξεχαστεί, άλλες που έχουν ατονήσει, έθιμα που εκφράζουν την ιδιαιτερότητα ενός λαού και τον τρόπο επαφής του με το θείον. Τώρα ξεφυλλίζω με νοσταλγία τις 610 σελίδες του τόμου που εκδόθηκε πέρσι και θυμάμαι ταξίδια, και θυμάμαι αναβάσεις σε κορυφές βουνών, κι έρχονται στο νου μου νυχτερινές περιπλανήσεις σε εξοχές και χωριά. Πρόλαβα, λέω, γιατί δεν γνωρίζω τι απ’ όλα αυτά θ’ απομείνει σε εποχές άκριτου μιμητισμού και πολιτιστικής αλλοτρίωσης.

— Πόσο συνδέεται η γαστρονομία της Κρήτης με τις γιορτές και τα πανηγύρια; Και βέβαια συνδέεται η γαστρονομία με τις τελετουργίες. Άμεσα, μα και τόσο εντυπωσιακά. Η μητέρα της Μαρίας μαγείρευε με δεκάδες τρόπους τους χοχλιούς, ανάλογα πάντα με την εποχή και τα υλικά που είχε κάθε φορά στη διάθεσή της και συχνά επαναλάμβανε τις ίδιες συνταγές με μικρές ή μεγαλύτερες επινοήσεις. Υπήρχε, όμως, και μια συνταγή που γινόταν μια φορά το χρόνο, τη Μεγάλη Πέμπτη. Έθιμο ήταν, εθιμικό φαγητό υψηλής αξίας και πεντανόστιμο. Με τα καλούδια της άνοιξης, την αγκινάρα, το πρωτοφανίστικο κολοκύθι, τις φρέσκιες πατάτες, τη γευστική μαγεία του ελαιόλαδου.

— Πείτε μου μια γιορτή που μαγειρεύουν ή μαγείρευαν κάτι μοναδικό. Θυμούμαστε τη γιορτή μαζί με το φαγητό της. Κάθε ιδιαίτερη μέρα από την αρχή μέχρι το τέλος του χρόνου συνδέεται με κάποιο ιδιαίτερο έδεσμα. Παράδειγμα, η παλαιότερη κοινότατη λιχουδιά της Πρωτομαγιάς το Σαρανταδέντρι, 40 βοτάνια, μέλι και γάλα. Επίσης, το χοιρινό με χόντρο (χοντραλεσμένο σι��άρι) των Χριστουγέννων, τα πολυκάρπια των Φώτων. Πολλά από αυτά έχουν σήμερα ξεχαστεί. Πρόκειται για φαγητά με ιδιαίτερο συμβολικό ρόλο που συνήθως εκφράζουν ιδανικά και επιδιώξεις ή συνοδεύουν παρακλήσεις στο θείον. Γενικώς τα εθιμικά παρασκευάσματα αποτελούν σπουδαίο κεφάλαιο του πολιτισμικού πλούτου ενός λαού καθώς αντανακλούν όχι μόνο υλικές ανάγκες μα και ιδέες, και αντιλήψεις, και νοοτροπίες ακόμη.

— Βλέπετε να αυξάνεται το ενδιαφέρον των νέων ανθρώπων για τη μελέτη και την καταγραφή της παράδοσης;  Ασφαλώς υπάρχουν νέοι που νοιάζονται, που ενδιαφέρονται για την ουσία των πραγμάτων, που προσπαθούν να γνωρίσουν καλύτερα τον τόπο τους. Και στα Πανεπιστήμια γίνεται δουλειά με ειδικούς μελετητές. Εγώ, όμως, θέλω να πω ένα μπράβο στους δασκάλους και τους καθηγητές που εκτός σχολικών προγραμμάτων μιλάνε στα παιδιά για τις αξίες του παραδοσιακού μας πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένου του διατροφικού. Αγωνίζονται μόνοι τους απέναντι σε μεγαθήρια όπως είναι η διαφήμιση, ο μιμητισμός, η μαζική κουλτούρα, η καθημερινή υποχώρηση των τοπικών πολιτισμών και η ύπουλη επιβολή ενός και μόνου παγκόσμιου μοντέλου.

— Αν σας ζητούσα να παγώνατε τον χρόνο σε μια παλιότερη στιγμή που έχετε ζήσει σε σχέση με το φαγητό, ποια θα ήταν αυτή; Θα σας γυρνούσα πολλά χρόνια πίσω. Νέος ακόμη, στα 20, έτυχε να βρεθώ στη Σαχάρα, σε δημοσιογραφική αποστολή, μαζί με δυο ξένους δημοσιογράφους, έναν Γάλλο και έναν Αιγύπτιο. Η σκηνή μας ήταν δίπλα στη σκηνή του Καντάφι. Το βράδυ, και ενώ είμασταν καλεσμένοι σε επίσημο δείπνο, έρχεται κάποιος με τον οποίο μόλις εκείνη τη μέρα είχαμε γνωριστεί και με προσκαλεί σε αντίσκηνο βεδουίνων. Πολύ γρήγορα πήρα τις αποφάσεις μου, επίσημο γεύμα θα είχαμε και την επόμενη μέρα. Πέρασα ένα μοναδικό βράδυ με τους ανθρώπους της ερήμου, έφαγα από το παραγεμισμένο τους κιούπι, ήπια από το τσάι τους, άκουσα τα τραγούδια τους κι ας μην καταλάβαινα ούτε λέξη. Απίστευτη εμπειρία.

— Μπορεί κάποιος να φάει καλά στην Κρήτη σήμερα; Έχει εστιατόρια που μπορεί να βρει αυθεντικές γεύσεις;  Νομίζω πως ναι. Σε ταπεινά εστιατόρια περισσότερο. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν και κάποιες πιο συστηματικές προσπάθειες, νέοι μάγειροι που εξακολουθούν να σέβονται αυτό που κάνουν. Θα ήθελα, όμως, να τονίσω ότι η ευθύνη απέναντι στον τόπο είναι μεγάλη. Μια ταβέρνα που πουλά φύκια για μεταξωτές κορδέλες μπορεί να κάνει μεγάλο κακό, να δυσφημίσει τον τόπο, να χαλάσει την εικόνα.   

— Πρόσφατα κάνατε μια ομιλία για το εφτάζυμο, πόσο ��ρχαίες είναι οι καταβολές του; Από το πολύ μακρινό παρελθόν μας έρχεται κι αυτό. Κάποιος ξεχασιάρης είχε αφήσει ζυμάρι από ρεβίθια σε κάποια ζεστή γωνιά, πιθανότατα εδώ, στην ανατολική Μεσόγειο, και όταν το θυμήθηκε είχε ήδη ζυμωθεί. Έτσι φαίνεται να αρχίζει η ιστορία του εφτάζυμου, όπως ακριβώς αρχίζει και η διαδρομή του κοινότατου προζυμιού. Το περίεργο εδώ είναι ότι ο «κουνενός» (το προζύμι από ρεβίθια) μυρίζει άσχημα, πράγμα που μας κάνει να πιστέψουμε ότι εκείνος που το ανακάλυψε ανήκε στις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, δεν είχε τη δυνατότητα να το πετάξει και αποφάσισε να το ανακατέψει με το αλεύρι. Αιώνες κι αιώνες μετά εμείς προσπαθούμε ν’ ανασυνθέσουμε την ιστορία και να φανταστούμε την έκπληξή του όταν άνοιξε τον φούρνο. Η άσκημη μυρουδιά είχε μετουσιωθεί σε λεπτότατο ελκυστικό άρωμα. Δύσκολο ψωμί, θέλει καθαριότητα, νοικοκυροσύνη και σταθερή θερμοκρασία.

Είναι ο περίφημος αυτόζυμος άρτος της αρχαιότητας, δηλαδή ο άρτος που ζυμώνεται από μόνος του, χωρίς τη βοήθεια προζυμιού. Στο πέρασμα του χρόνου το «αυτόζυμος» έγινε «εφτάζυμος» (το ψωμί που τάχατες ζυμώνεται εφτά φορές) συνδέθηκε με μύθους και προλήψεις, θεωρήθηκε σατανικό και πολεμήθηκε. Ωστόσο, τίποτα από όλα αυτά δεν συμβαίνει. Ούτε μόνο ζυμώνεται ούτε έχει μαγικές ιδιότητες. Απλώς η ζύμωσή του οφείλεται σε ζυμομύκητες που βρίσκονται στον φλοιό των ρεβιθιών.

— Τα δύο άλλα μνημειώδη γαστρονομικά βιβλία σας για το Ψωμί και για το Ελαιόλαδο θα κυκλοφορήσουν σε νέα έκδοση;  Δύσκολοι καιροί για εκδόσεις… Ωστόσο και τα δυο κυκλοφορούν ήδη σε νέες εκδόσεις.

— Δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένα μάθημα στα σχολεία για την ελληνική γεύση και τον τρόπο που συνδέεται με τις λαϊκές τελετουργίες; Ο λαϊκός πολιτισμός μας είναι ο μεγάλος απών από τη συστηματική εκπαίδευση. Με δυο τρεις γενικές αναφορές δεν μπορείς να μεταλαμπαδεύσεις στο παιδί τις αξίες που αποτέλεσαν δομικό στοιχείο της ταυτότητάς μας. Και βέβαια θα έπρεπε να διδάσκεται η ελληνική γεύση στα σχολεία, όχι όμως με τον παρδαλό και διάτρητο μανδύα της λεγόμενης «μεσογειακής διατροφής» που αποτελεί εμπορικό εφεύρημα. Ας κατανοήσουμε κάποτε πόση ιστορία και πόσο κύρος μπορεί να εκφράζει ο όρος ελληνικό διατροφικό πρότυπο, πόσο σημαντικές είναι οι τοπικές κουζίνες που αποτυπώνουν τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής και τη νοοτροπία των τοπικών κοινωνιών. Αλλά τι τα ψάχνουμε τώρα; Εδώ μέχρι και πριν από λίγα χρόνια διδασκόταν γαλλική κουζίνα στις κρατικές σχολές μαγειρικής. Τη δική μας την περιφρονούσαν, τη θεωρούσαν κατώτερη, φτωχή, «χωριάτικη», καθώς υπενθύμιζε έναν στερημένο και δύσκολο αγροτοποιμενικό βίο.

— Σε τι περιβάλλον γεννηθήκατε;  Στα ριζά ενός μεγάλου βουνού, στην Κρήτη. Καλοκαίρι, 6 Αυγούστου, της Μεταμόρφωσης ή του Αφέντη Χριστού όπως λένε στα μέρη μας. Μα παραλίγο να γεννηθώ στο περβόλι των γονιών μου. Η μάνα είχε πάει να μαζέψει κηπευτικά για την καθιερωμένη ψαρόσουπα της μέρας κι επέστρεψε με τους πόνους της γέννας και μ’ ένα καλάθι γεμάτο μοσχοβολιές. Δεν σκέφτηκα ποτέ να ρωτήσω αν ασχολήθηκε κάποιος με την ψαρόσουπα.

Μέσα από τις αντιθέσεις γνώρισα την αρμονία. Βουνό και μικρός κάμπος μαζί, πέτρα πάνω στην πέτρα και θάμνοι ολάνθιστοι, δέντρα, πηγάδια, πηγές. Τα ωραιότερα φρούτα τα δοκίμασα σκαρφαλωμένος σε δέντρα. Χαρά μεγάλη ν’ ανεβαίνεις στις αχλαδιές, τις συκιές, τις κερασιές, ακόμη και στα πλατάνια για να δοκιμάσεις όψιμα σταφύλια, υπήρχαν κλήματα με εξαίσιους καρπούς αναρριχημένα σε μεγάλα πλατάνια – πώς να τ’ αφήσεις;

— Υπάρχει κάτι που θυμάστε έντονα από την παιδική σας ηλικία; Θα αντέστρεφα την ερώτηση: Υπάρχει κάτι που μπορείς να ξεχάσεις; Άλλωστε, ο χρόνος αποκαθαίρει το παρελθόν και η μνήμη μεροληπτεί, επιλέγει τις ωραίες στιγμές. Τα παιδιά δούλευαν τότε πλάι στους γονείς. Οι διακοπές του σχολείου ήταν συχνά και ημέρες φούριας. Λιομάζωμα, θέρος, τρύγος. Ωστόσο, την αίσθηση ελευθερίας δεν θα την ξεχάσω ποτέ, όλος ο τόπος δικός μας. Είχε και καφενείο ο πατέρας. Εκεί άκουσα τις πιο όμορφες ιστορίες, εκεί δοκίμασα και τα μεζεκλίκια των γέρων. Κάθονταν ολόγυρα στην ξυλόσομπα, έψηναν οφτές πατάτες και κάστανα στο μαντέμι. Ρουφούσα τα λόγια τους.

— Ποια φαγητά σας γυρνάνε στα παιδικά σας χρόνια;  Το κοκκινιστό του τρύγου, αίγα ή πετεινός μαγειρεμένος στο αμπέλι, και το οφτό του Άι Γιώργη, κι αυτό ψημένο στο ύπαιθρο, στο άνοιγμα μιας άγριας μα και ολάνθιστης λαγκαδιάς. Οι γεύσεις των παιδικών μου χρόνων δεν σταμάτησαν ποτέ να με ακολουθούν. Ευτύχησα να μεγαλώσω με φαγητό μαγειρεμένο στη φωτιά, σε πήλινο τσουκάλι, ευτύχησα να γνωρίσω την αρχέγονη πλευρά της ζωής και σήμερα πιστεύω πιο πολύ ότι η αλυσίδα της προφορικής παράδοσης φτάνει μακριά, πολύ μακριά.

— Ποιος μαγείρευε στο σπίτι;  Η μητέρα. Γυναικείος πολιτισμός είναι το φαγητό. Σε μανάδες και γιαγιάδες τον χρωστάμε. Στην επινοητικότητα, στην ευρηματικότητα, στην τόλμη τους. ��υο πραματάκια είχαν όλα κι όλα και τα μεταμόρφωναν σε γαστρονομικά θαύματα.

— Από πότε γράφετε; Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου!

— Θέλατε από μικρός να ασχοληθείτε με τα γράμματα;  Δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Απλώς μου άρεσε να γράφω ιστορίες και τραγουδάκια. Στην πορεία κατάλαβα ότι δεν θα μπορούσα να βρεθώ σε άλλους δρόμους.

— Τι σπουδάσατε; Περιπέτεια! Ξεκίνησα από τις θετικές επιστήμες, πέρασα και από σχολή σκηνοθεσίας ένα φεγγάρι, επιδόθηκα και σε αναλύσει�� εξαγώγιμων τροφίμων (σταφίδας) για να καταλήξω στην Ανθρωπολογία και τις Πολιτισμικές Σπουδές. Έχω μάστερ Πολιτιστικής Ανθρωπολογίας και θέμα μου ήταν η ελιά και το ελαιόλαδο.

— Με τη δημοσιογραφία πώς ασχοληθήκατε;  Ήταν η πιο κοντινή στα όνειρά μου. Δύσκολο επάγγελμα, πολύ δύσκολο, απαιτεί σκληρή και πολύωρη δουλειά. Την αγάπησα, όμως. Μου έδωσε τη δυνατότητα να έχω λόγο, να εκφράζω απόψεις και να δίνω τον λόγο στους άλλους, σε όλους τους άλλους.

— Από πότε καταγράφετε την ιστορία της Κρήτης και τα λαϊκά έθιμα;  Πάντα με ενδιέφερε αλλά η απόφαση – σταθμός για συστηματική καταγραφή πάρθηκε το 1983. Μόλις είχα αποκτήσει την πρώτη καλή φωτογραφική μηχανή. Πήρα ένα ημερολόγιο και σε κάθε σελίδα συμπλήρωνα τι γινόταν την αντίστοιχη μέρα, πού γινόταν, πώς γινόταν.

— Η ασχολία σας με τη φωτογραφία πώς προέκυψε;   Ως ανάγκη. Δεν είχα κάνει σπουδές φωτογραφίας και έμαθα από τα λάθη μου. Πέρασα ατέλειωτες ώρες στον σκοτεινό θάλαμο. Στην αρχή τις τύπωνα μόνος μου. Οι φωτογραφίες έπρεπε να έχουν τεκμηριωτικό χαρακτήρα, να περιέχουν πληροφορίες και να συνθέτουν ολοκληρωμένα σύνολα. Έπρεπε, όμως, να είναι και αισθητικά άρτιες, να ανακαλύπτω την οπτική γωνία που θα μου έδινε το καλύτερο αποτέλεσμα. Ήμουν αρκετά τυχερός γιατί απέκτησα φίλους με λαμπρές φωτογραφικές επιδόσεις. Δασκάλους τους αποκαλώ ακόμη. Κάναμε ταξίδια μαζί, ανεβήκαμε σε βουνά, μπήκαμε σε ξωκλήσια, κουβαλήσαμε τρίποδες. 

— Τι έχετε παρουσιάσει στις εκθέσεις φωτογραφίας που έχετε κάνει; Τρεις θεματικές ενότητες έχω παρουσιάσει σε εκθέσεις. Μοναστήρια, πορτρέτα και τελετουργίες. Τα μοναστήρια και οι τελετουργίες αποτελούσαν ερευνητικά αντικείμενα, τα πορτρέτα με γοήτευαν πάντα, συνηθίζω να παρατηρώ την ανθρώπινη μορφή, να προσπαθώ ν’ ανιχνεύω αυτό που δεν φαίνεται, να γίνει εν τέλει η φωτογραφία καθρέπτης ψυχής. 

— Φωτογραφίζετε ο ίδιος για τα βιβλία σας; Ναι, όλες ή σχεδόν όλες οι φωτογραφίες είναι δικές μου.

— Η ερευνητική σας εργασία περιλαμβάνει και τις βυζαντινές εκκλησίες και τα μοναστήρια της Κρήτης, πείτε μου γι’ αυτό το έργο σας που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Δυο τόμοι, 416 μοναστήρια και ασκηταριά. Η απόφαση τολμηρή, πολύ τολμηρή, αλλά όταν πάρθηκε δούλεψα συστηματικά. Τότε δεν είχαμε υπολογιστές και γέμιζα τα συρτάρια μου με δελτία πληροφοριών αλφαβητικά ταξινομημένα. Η Μαρία δίπλα μου, έτρεχε σε βιβλιοθήκες και αρχεία. Δύσκολα χρόνια, η κόρη μας η Έφη, μαθήτρια στο Δημοτικό, ερχόταν πάντα μαζί μας – τι να την κάναμε; Ευτυχώς βρήκε κάποια απασχόληση διαβάζοντας όπως-όπως επιγραφές στα υπέρθυρα των ναών. Δεν ξέρω αν αυτό έπαιξε κάποιο ρόλο στη ζωή της γιατί σπούδασε αρχαιολογία, πήρε διδακτορικό και σήμερα είναι επιμελήτρια στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης. Ακολούθησε η έρευνα πεδίου, δεν ξέρω κι εγώ πόσες φορές χρειάστηκε να πάω στο κάθε μεγάλο μοναστήρι, δεν θυμάμαι σε πόσα σπήλαια ερημιτών μπήκα και δεν μπορώ να περιγράψω πόση έκπληξη ένιωσα όταν μου τηλεφώνησαν από την Ακαδημία για να με καλέσουν στην πανηγυρική συνεδρίαση προκειμένου να παραλάβω το βραβείο. Δεν το περίμενα και δεν το είχα ζητήσει. Ήταν πρωτοβουλία δυο κορυφαίων της επιστήμης, των καθηγητών Ιστορίας Μανούσου Μανούσακα και Βυζαντινής Αρχαιολογίας Μανώλη Χατζηδάκη.

— Πείτε μου και για τα παραμύθια.  Ευτύχησα να γίνω παππούς και ένιωσα την ανάγκη ν’ αφηγηθώ παραμύθια στον Κωνσταντίνο και τη Μαριλέτα, τα εγγόνια μου. Αυτά τα παραμύθια τύπωσα σε τρεις τόμους, όλα εμπνευσμένα από τη δική μας αφηγηματική παράδοση. Ακόμη και οι εικόνες του συνεργάτη μου Τάκη Μόσχου θυμίζουν κάτι ανάμεσα σε κοσμική ζωγραφική των βυζαντινών χρόνων και τη νεότερη ελληνική τέχνη. Γιατί, δεν το κρύβω, πολλές από τις εικονογραφήσεις παραμυθιών που κυκλοφορούν σήμερα με απωθούν και με προβληματίζουν. Με απωθούν τα φανταχτερά χρώματα, με απωθούν τα ακραία μιξογενή όντα που απλώς ποδηγετούν τη φαντασία χωρίς να την αφήνουν σε ανοικτούς ορίζοντες, γιατί νομίζω ότι οι εικόνες της παιδικής ηλικίας συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου.

— Τι σας έρχεται στο μυαλό όταν μιλάμε για το φαγητό του φθινοπώρου;  Τι να θυμηθώ και τι να ξεχάσω; Τον πετεινό με κυδώνια; Την αίγα στιφάδο; Τους τελευταίους χοχλιούς της χρονιάς που μαζεύονται μόνο την ημέρα της πρώτης φθινοπωρινής βροχής; Τη μουσταλευριά; Ή μήπως την κρητική σοφεγάδα, μια εκπληκτική επινόηση που φανερώνει, πέρα από την ευρηματικότητα των ανθρώπων, και τη σχέση τους με τη φύση; Το φθινόπωρο μειώνεται σταδιακά η παρα��ωγικότητα των κήπων του καλοκαιριού και τα γεμάτα καλάθια της αγροτικής οικογένειας αρχίζουν να αποτελούν παρελθόν. Πάνω στα φυτά απομένουν τα τελευταία γεννήματα, μια πιπεριά, δυο μελιτζάνες, δυο ντομάτες, μια χούφτα φασολάκια, κολοκυθοκορφάδες κάμποσα χορταρικά, στίφνος, γλιστρίδα. Τα μαγειρεύουν όλα μαζί δημιουργώντας ένα εξαιρετικό πιάτο με σχεδόν τελετουργικό υπόβαθρο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για το τελευταίο της χρονιάς και συνοδεύεται από τις ανάλογες ανταλλαγές ευχών. Το πιο παράξενο σ’ αυτή την ιστορία είναι ότι φαγητό με την ίδια ονομασία μαγειρευόταν και από τους Βενετσιάνους της Κρήτης την περίοδο κατά την οποία κατείχαν το νησί (1211-1669 μ.Χ.), πλην όμως η δική τους σοφεγάδα γινόταν με κρέας. Πώς να το ερμηνεύσουμε; Κάθε λαός και η νοοτροπία του;

Σε κάποιες περιοχές η σοφεγάδα απαντάται σήμερα και με μια δεύτερη ονομασία: συμπεθεριό! Είναι τα υλικά που σμίγουν, που «συμπεθεριάζουν» και μαγειρεύονται όλα μαζί.

🔔 Ο Νίκος Ψιλάκης άφησε την τελευταία του πνοή το μεσημέρι του Σαββάτου, σε ηλικία 69 ετών.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[axlna]

Το γεγονός ότι κάποιοι από σας ενδιαφέρει η πολιτική της Αμερικής από αυτή τις ίδιας σας της χώρας είναι ντροπιαστικο.

[alatismeni-theitsa]

Αλμπουμάρα θα είναι 😭💙

επίσης συζήτηση time για το προφανές:

Κάποιοι τον κράζουν που φοράει τη φορεσια, αλλα δεν βρίσκω να τη χρησιμοποιεί με κακό τροπο. Ο συγκεκριμένος σέβεται και τη μουσική παράδοση και τους στίχους. (Έχει μέσα και Ηπειρωτικες μελωδίες και κλαρίνα + ο καλλιτέχνης όχι μόνο έχει μελετήσει το ρεμπέτικο και τους παραδοσιακούς ελληνικούς ήχους αλλά είναι και μέρος της Ελληνικής κουλτούρας)

Και άλλοι Έλληνες τραγουδιστές έχουν φορέσει φουστανέλα εντωμεταξυ σε βίντεο με παραδοσιακούς ήχους, και δεν έφαγαν κράξιμο. (Καλά εδώ ο TUS τη φόρεσε για πλάκα και δεν παρεξηγηθηκε κάνεις)

Επίσης σαν έθνος χεσμενες τις έχουμε τις παραδοσιακές μας φορεσιές μέχρι να τις φορέσει κάποιος που "δε μας κάθεται καλά στο μάτι". Οι κραχτες μια φορά δεν έχουν φορέσει τη φουστανέλα εκτός σχολικης γιορτής να πούμε 🤦‍♀️

Μπορεί να γίνει συζήτηση για το που γίνεται να φοράμε τις παραδοσιακές φορεσιές χωρίς να τις μειωνουμε. Προσωπικά για τους λόγους που είπα δώ το βρίσκω οκ, γιατί και η βάση των μελωδιών είναι ελληνική παραδοσιακή αλλά και το setting στο βίντεο. Αν θέλουμε να φέρουμε την παραδοσιακή μας στο προσκήνιο, αυτός είναι ένας τρόπος.

Η mainstream hip hop μας έχει γίνει μια κόπια της Αμερικής μέχρι και στον τρόπο που τραγουδάνε για "πουτάνες και ντρογκια", και αντί να μας ενοχλεί αυτό, μας ενοχλεί ο άνθρωπος που έκανε κάτι με βάση τη δική μας παράδοση που κανονικά ο μέσος Έλληνας ντρέπεται να την αγγίξει. Αυτός που δεν ντρέπεται να την αγγίξει, ας τη βάλει τη φορεσιά.

Τέλος, ο Κολοκοτρώνης θα τον πηγαινε τρελα τον τύπο, γιατί φαίνεται από τις εμφανίσεις του ότι το ζει σα μοντέρνος μάγκας με την ψυχή του✌️

[lu-in-the-sky-w-diamonds]

ο τάφος του jim morrison

δεν ξέρω γιατί αλλά για κάποιον ραντομ λόγο ο μπαμπάς μου θεωρεί ότι ο jim morrison ήταν πρόεδρος της Αμερικής και συμφωνώ.

[froutenia]

Αν δεν ήταν λάθος μέρα,

Αν δεν ήταν Δευτέρα,

Κι αν δεν ήταν η πλατεία η πλατεία Αμερικής,

Μπορεί και να αγαπιομασταν εμείς...

[romios-gr]

Ραγδαίες Εξελίξεις στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής και τον Ελπιδοφόρο: Τελικά θα απομακρυνθεί από τον Βαρθολομαίο;! Αναβρασμός στις ΗΠΑ: Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής, υπό την ηγεσία του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου, έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα αβεβαιότητας και αναταραχής. Του Γιώργου Θεοχάρη – ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ Οι φήμες και οι δηλώσεις σχετικά με την πιθανή απομάκρυνσή του από... Περισσότερα εδώ: https://romios.gr/ragdaies-exelixeis-stin-archiepiskopi-amerikis-kai-ton-elpidoforo-telika-tha-apomakrynthei-apo-ton-vartholomaio/

[reality-breaker]

Επιλογές Σεπτεμβρίου (2/9)

AI Dungeon: RPG μέσω τεχνικής νοημοσύνης | η κλειστή πόλη Kowloon: ένας αστικός λαβύρινθος | η κρυφή ζωή των Δρυίδων: ποιοι ήταν πραγματικά; | Diablo II: αληθινή κόλαση για τους υπαλλήλους | τεχνητή νοημοσύνη: εργαλειοποίηση του φόβου | «βιβλία του κακού»: πέρα από το Νεκρονομικόν | ένας άνθρωπος βάδισε 6.000 μίλια: στην πιο μεγάλη μεγαλούπολη της Αμερικής | σοβιετική υπερτεχνολογία: από τρένα ατομικής ενέργειας μέχρι ακτίνες θανάτου | το 9, ως γνωστόν, είναι βαρύτερο του 6: άρα γυρίζει τροχούς | Ηρόδοτος: μάντεις και απατεώνες | ελεγχόμενοι εμπρησμοί: γεωμηχανική | πέρα από τα ανθρώπινα όρια: η νέα μηχανή | Ian Miller: εξώφυλλα για μουσικά άλμπουμ | Philip K. Dick: η περίφημη ομιλία του στο Metz της Γαλλίας, το 1977 | επιστημονική φαντασία: ήταν ποτέ «μοντέρνα»; | το 5ο τεύχος του Bizarchives: κατεβάστε το δωρεάν

https://fantastikosorizontas.gr/kostasvoulazeris/epiloges/ep.php?ID=09_2023#1

[aristeianews]

Ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε

Πολλαπλές ειδήσεις βγήκαν από την συνεδρίαση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου του περασμένου μήνα, οι οποίες έχουν ευρύτερο αντίκτυπο και θα πρέπει ίσως να απασχολούν πλέον και την ελληνική κυβέρνηση. Αφ’ ενός, προέκυψε η είδηση για την πλήρωση της χηρεύουσας Μητρόπολης Ν. Ιερ��έης, που θα γίνει τυπικά στα τέλη Ιουλίου, στην επόμενη συνεδρίαση της Συνόδου. Σύμφωνα με το…

[bigbongdongsolong]

Όταν το Ανώτατο Δικαστήριο στις ΗΠΑ προχώρησε σε ακύρωση του νόμου για το δικαίωμα στην άμβλωση βλ. Roe v. Wade σε μια "πρωτοφανή" (ας πούμε) παρέμβαση στο δικαίωμα αναπαραγωγής δημιουργώντας νέα δεδομένα για την καθημερινότητα των γυναικών και τον έλεγχο του σώματός τους στη χώρα που αν δεν κερδίζεις κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια απλά πεθαίνεις, η σπουδαία Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα, ακτιβίστρια και ενίοτε street artist Βarbara Κruger έκανε τη δική της παρέμβαση στο δημόσιο λόγο με άρθρο γνώμης στην έκδοση της 13ης Μαΐου 2022 των New York Times.

Καθώς το φιλελεύθερο κατεστημένο της Αμερικής -χορηγημένη πάντα από εταιρείες με μία ατζέντα βλ. ΚΑΝΕ ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΧΡΗΜΑ!- ήταν απασχολημένο με φλυαρίες και κορώνες για να αποσπάσει την προσοχή από το γεγονός ότι στην ουσία του και σε όλα υπήρξε "ενεργά ανενεργό," η Barbara Kruger παρέμεινε επικεντρωμένη στις σταθερές, μελετημένες κ��νήσεις της δεξιάς.

Πενήντα χρόνια οικοδόμησης ενός νομοθετικού, νομικού και θανατηφόρου πλαισίου τελικά απέδωσαν καρπούς και αν ο κόσμος των ΗΠΑ δήλωνε τότε σοκαρισμένος από την κατάχρηση εξουσίας στο Ανώτατο Δικαστήριο, η Kruger δήλωσε ότι ανήκει σε άλλο κόσμο, τον δικό της που όλα είναι ξεκάθαρα και αλλιώς.

Για αυτήν η (όποια) Αριστερά θα έπρεπε να είχε προβλέψει αυτό που ερχόταν εδώ και καιρό, αλλά χάθηκε στα ξερόχορτα, παίζοντας μια βαθιά λανθασμένη στρατηγική, γα την Kruger κάποιος κοιμόταν στο τιμόνι.

Οι NYT δημοσίευσαν την παρέμβαση/έργο τέχνης, μαζί με το συνοδευτικό κείμενο της Kruger στη σελίδα τους στο Instagram @NYTOpinion. Αυτό:

"Το τέλος της Roe είναι το αποτέλεσμα της αδυσώπητης εκστρατείας των Ρεπουμπλικάνων να περιορίσουν τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και να ελέγξουν τα σώματα των γυναικών. Πολλοί Δημοκρατικοί ήταν ανίκανοι να αντιδράσουν δυναμικά, και μόλις πρόσφατα η Αριστερά άρχισε να κατανοεί ότι οι αμφισβητήσεις γύρω από το φύλο, τη φυλή και την τάξη πρέπει να διεξάγονται ταυτόχρονα και όχι απομονωμένες σε άκαμπτες ιεραρχίες. Αυτή η έλλειψη πειστικής ρητορικής και η ανικανότητα να σκεφτούν στρατηγικά όπλισε με τραγικό τρόπο το σημερινό Ανώτατο Δικαστήριο".

Αν αλλάξει κάποιος τώρα το Roe σε κάτι άλλο τύπου εκλογές, τις λέξεις Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί με ένα γενικότερο Συντηρητικές και Προοδευτικές πολιτικές μπράντες ας έρθει να μου πει κάτι για το πώς το νεοφιλελεύθερο αφήγημα καταφέρνει να κρύβει το φρικώδες, απάνθρωπο προσωπείο του με viirality που θυμίζει το Bold Glamour φίλτρο του ΤκΤκ.

Όποιος κοιμάται στο τιμόνι δεν έχει δικαίωμα να σοκάρεται. Έχει όμως δικαίωμα αν όχι υποχρέωση να νιώσει ακριβώς όσο βλάκας ήταν, είναι και θα είναι.

Αυτό το τελευταίο, και βέβαια, ναι, το μπορεί.

[justforbooks]

Ελισάβετ Κοτζιά

Γεννήθηκε μέσα στα βιβλία· κάποια στιγμή, τα έβαλε στην άκρη, για να ξανασυναντήσει τη λογοτεχνία μέσα από μια αναπάντεχη εμπειρία. Άφησε το οικονομικό ρεπορτάζ για την κριτική βιβλίου.

Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1954, στην περιοχή της πλατείας Αμερικής. Ανήκω στις ηλικίες που πέρασαν πολλές ώρες παίζοντας μήλα, κρυφτό και γκαζάκια σε δρόμους και οικόπεδα μιας πόλης που ανοικοδομούνταν ταχύτατα. Εκτός από τo παιχνίδι, διάβαζα πολύ. Με πατέρα συγγραφέα και δημοσιογράφο-κριτικό βιβλίου, είχα στα χέρια μου σε αφθονία όλα τα παιδικά της εποχής. Βυθιζόμουν στον Τρελαντώνη, στον Τομ Σόγιερ, στο Χωρίς οικογένεια και στους Αθλίους. Καθόμουν στη σκιά της πίσω βεράντας του σπιτιού μας, τσιμπώντας βερίκοκα, κεράσια ή σταφύλια, ανάλογα με την εποχή, και διάβαζα. Γύρω στα 10 ορκίστηκα στον εαυτό μου, με τον απόλυτο τρόπο που το κάνουν τα παιδιά, πως θα περάσω τη ζωή μου διαβάζοντας ιστορίες.

✔ Κι έπειτα το ξέχασα. Με τις πρώτες ερωτικές ανησυχίες έβαλα στην άκρη τα βιβλία, για να τα ξαναβρώ λίγα χρόνια αργότερα. Πέρασα στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής το 1972 και ανήκω στη γενιά του Πολυτεχνείου. Μέσα στη χούντα άρχισα έτσι να διαβάζω βιβλία των εκδόσεων Θεμέλιο: Μαρξ, Λένιν, Ένγκελς, Μπακούνιν. Αλλά κι αυτό δεν ήταν παρά μια φάση. Με την πτώση της χούντας πήρε ο καθένας τον δρόμο του. Κατά τη γνώμη μου, είναι λάθος να μιλάμε για τη γενιά του Πολυτεχνείου όταν αναφερόμαστε στην περίοδο μετά το 1974, αν και αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.

✔ Πώς ξανασυνάντησα τη λογοτεχνία; Στα είκοσι τρία μου είχα μια αναπάντεχη εμπειρία, για την οποία δεν ήμουν καθόλου προετοιμασμένη. Εντελώς ξαφνικά, μια βραδιά –τη θυμάμαι πολύ καλά, σε μια παραθαλάσσια ταβέρνα με μια μεγάλη παρέα συντρόφων από το ΚΚΕ εσωτερικού–, «δι’ ασήμαντον αφορμήν» κάποιος που με ενδιέφερε μου έριξε μια παγωμένη ματιά – γνώρισα την κατάθλιψη. Από τη μια στιγμή στην άλλη όλα μαύρισαν, έχασα τον μπούσουλα, δεν ήξερα πού βρίσκομαι και που πατώ, έχασα την ικανότητα επαφής με τους γύρω μου, σαν να άρχισαν ξαφνικά όλοι να μιλούν μια ξένη γλώσσα.

✔ Κατόρθωσα να ξαναπιάσω το νήμα σιγά σιγά, με πολλούς τρόπους, και η λογοτεχνία στάθηκε ανεπανάληπτος βοηθός, ανοίγοντάς μου ξανά τις πόρτες προς τον κόσμο. Ο Μάνος Σιμωνίδης, ο πρίγκιπας Αντρέι, ο μικρός Πιπ, ο Μαρσέλ, η κυρία Ράμσεϊ, ο Ρατσινιάκ, ο Ζιλιέν Σορέλ, η Μπέτι Σαρπ, η Ίζαμπελ Άρτσερ, ο πρίγκιπας Μίσκιν, ο Αρκάντι Δολγορούκι, δηλαδή οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, ο Πόλεμος και Ειρήνη, οι Χαμένες Προσδοκίες, το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, το Στον φάρο, ο Μπαρμπα-Γκοριό, το Κόκκινο και το μαύρο, το Πανηγύρι της ματαιοδοξίας, το Πορτρέτο μιας κυρίας, ο Ηλίθιος, ο Έφηβος, με άλλα λόγια ο Στρατής Τσίρκας, ο Λέων Τολστόι, ο Ντίκενς, ο Μαρσέλ Προυστ, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Μπαλζάκ, ο Σταντάλ, ο Γουίλιαμ Θάκερεϊ, ο Χένρι Τζέιμς, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.

✔ Κατόρθωσα να ξαναπιάσω το νήμα σιγά σιγά, με πολλούς τρόπους, και η λογοτεχνία στάθηκε ανεπανάληπτος βοηθός, ανοίγοντάς μου ξανά τις πόρτες προς τον κόσμο. Ο Μάνος Σιμωνίδης, ο πρίγκιπας Αντρέι, ο μικρός Πιπ, ο Μαρσέλ, η κυρία Ράμσεϊ, ο Ρατσινιάκ, ο Ζιλιέν Σορέλ, η Μπέτι Σαρπ, η Ίζαμπελ Άρτσερ, ο πρίγκιπας Μίσκιν, ο Αρκάντι Δολγορούκι, δηλαδή οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, ο Πόλεμος και Ειρήνη, οι Χαμένες Προσδοκίες, το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, το Στον φάρο, ο Μπαρμπα-Γκοριό, το Κόκκινο και το μαύρο, το Πανηγύρι της ματαιοδοξίας, το Πορτρέτο μιας κυρίας, ο Ηλίθιος, ο Έφηβος, με άλλα λόγια ο Στρατής Τσίρκας, ο Λέων Τολστόι, ο Ντίκενς, ο Μαρσέλ Προυστ, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Μπαλζάκ, ο Σταντάλ, ο Γουίλιαμ Θάκερεϊ, ο Χένρι Τζέιμς, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.

✔ Ξανάρχισα έτσι να διαβάζω με πάθος, προσπαθώντας ταυτόχρονα να καταλάβω τι ήταν αυτό που με τραβάει, τι είναι αυτό που μας ελκύει στη λογοτεχνία, να κατανοήσω τα κλειδιά της απόλαυσης. Γιατί η κριτική, μαζί με όλα τα άλλα, είναι μια ανεξάντλητη περιέργεια και η περιέργεια αυτή με έσωσε. Πώς το κείμενο παίρνει ζωή; Πώς πρόσωπα που είναι φτιαγμένα από λέξεις καταλήγουν να αποκτήσουν υπόσταση, να μετατραπούν σε ανθρώπους οι οποίοι μας διδάσκουν και συγχρόνως μάς κρατούν συντροφιά; Πώς γίνεται και ένα κείμενο κατορθώνει να αναπλάσει τον κόσμο που μας περιβάλλει και ένα άλλο αποτυγχάνει; Συνεπώς, κριτική είναι ταυτόχρονα κατανόηση, αξιολόγηση και ιεράρχηση της καλλιτεχνικής αξίας των κειμένων.

✔ Την κριτική δεν τη σπουδάζεις στο πανεπιστήμιο ούτε τη διδάσκεσαι σε κάποια ομάδα εργασίας, τη μαθαίνεις μόνος σου γράφοντας και διαβάζοντας. Ο κριτικός είναι στην πραγματικότητα αυτοδίδακτος, όπως είναι και ο μυθιστοριογράφος. Την κριτική τη μαθαίνεις αναλύοντας τα λογοτεχνικά έργα της εποχής σου, διαβάζοντας φιλολογικές μελέτες και κριτικά δοκίμια, μελετώντας λογοτεχνική θεωρία και ιστορία της λογοτεχνίας. Όλα αυτά μαζί σου είναι απαραίτητα προκειμένου να γίνεις κριτικός, υπό δύο βασικές προϋποθέσεις: η πρώτη είναι να διαβάζεις έργα μεγάλων κλασικών γιατί αυτά είναι που σου δίνουν ένα μέτρο για το πόσο μακριά και πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει η λογοτεχνία, τι μπορεί να πετύχει. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι να επεξεργάζεσαι τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις που σου προξενούν τα έργα γιατί αυτά τα συναισθήματα και οι συγκινήσεις είναι που σε καθοδηγούν για το πώς θα τα κρίνεις, θα τα αξιολογήσεις· πάνω τους στηρίζεσαι, είναι τα εργαλεία με τα οποία τα προσεγγίζεις ώστε να μπορέσεις να καταλήξεις σε συμπεράσματα για την αξία τους. Κάνεις σταθμίσεις, αντιπαραβολές, συγκρίσεις, διαβαθμίσεις εν μέσω ενθουσιασμών, εξάρσεων, παραφορών, ενοχλήσεων, απορρίψεων, επιφυλάξεων, αμφι��αλαντεύσεων και ενδοιασμών. Αυτή θεωρώ πως είναι η εργασία της κριτικής.

✔ Δάσκαλοί μου στην κριτική υπήρξαν με το έργο τους ο Τέλλος Άγρας, ο Δημήτριος Καπετανάκης και ο ξεχασμένος κριτικός των Αλεξανδρινών γραμμάτων Δ. Ζαχαριάδης, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Σπύρος Τσακνιάς, ο Αλέξανδρος Αργυρίου, ο Μανόλης και η Νόρα Αναγνωστάκη, ο Γιώργος Αράγης, ο Νίκος Φωκάς, ο Δ.Ν. Μαρωνίτης, και οι δύο μεγάλοι ποιητές μας με τα γραπτά τους, τα Ανοιχτά χαρτιά και τις Δοκιμές.

✔ Η ψυχανάλυση με βοήθησε επίσης να σταθώ στα πόδια μου. Κι αυτή είναι μια καταβύθιση στον εαυτό και επεξεργασία συναισθημάτων, μια πολύχρονη διαδικασία προκειμένου να μπορέσει κανείς να απαντήσει σε θεμελιώδη ερωτήματα: τι μεσολάβησε, τι μου συνέβη ξαφνικά, γιατί έχασα την ισορροπία μου, την ικανότητα που είχα να ζω χωρίς αγωνία μέσα στην καθημερινότητα; Και είναι πολύ ενδιαφέρον να αντιλαμβάνεσαι κάποια στιγμή μέσα από αυτήν τη μακρά μαθητεία ότι ψυχανάλυση και λογοτεχνία, η μεγάλη τουλάχιστον λογοτεχνία, και οι δυο τους χρησιμοποιούν κάποιους κοινούς τρόπους, κάποια κοινά εργαλεία όπως είναι η ανοικείωση, η μετατροπή του γνωστού και συνηθισμένου σε ασυνήθιστο, άγνωστο και ανοίκειο, προκειμένου να σε βγάλουν έξω απ’ τις συνήθειές σου και να σε κάνουν να αντικρίσεις τη ζωή και τον κόσμο με μια άλλη, πολύ πιο σύνθετη, διεισδυτική ματιά.

✔ Δουλεύοντας σε μια εφημερίδα όπως η «Καθημερινή», είχα την τύχη και τη δυνατότητα να κάνω τη μετάβαση από το οικονομικό ρεπορτάζ, για το οποίο, λόγω σπουδών είχα προσληφθεί, και να περάσω στον χώρο της κριτικής βιβλίου, τον οποίο μοιράστηκα για δυο δεκαετίες με τον καλό συνάδελφο, ποιητή και κριτικό Παντελή Μπουκάλα. Η κριτική βιβλίου υπήρξε τομέας με πολύ μακρά παράδοση στις σελίδες της εφημερίδας –Αιμίλιος Χουρμούζιος, Κλέων Παράσχος, Ανδρέας Καραντώνης, Αλέξανδρος Κοτζιάς μεταξύ άλλων– κι έτσι. παρότι οι καιροί άλλαξαν και η κριτική μετά το 1974 έχασε τη σημασία που είχε πριν και μετά τον πόλεμο, διατήρησε τη θέση της στο φύλλο.

✔ Γεννήθηκα στην οικογένεια δυο συγγραφέων. Ο πατέρας μου Αλέξανδρος Κοτζιάς και ο θείος μου Κώστας Κοτζιάς είχαν δημιουργήσει τη δεκαετία του ’50 τον εκδοτικό οίκο Κόσμος που κυκλοφόρησε μερικές καλές μεταφράσεις κλασικών. Διαπίστωσαν όμως ότι δεν έκαναν για τις επιχειρήσεις κι έτσι εγκατέλειψαν τις εκδόσεις για να αφιερωθούν στη μυθιστοριογραφία και τη μετάφραση. Το γεγονός πως μεγάλωσα μέσα στον κόσμο του βιβλίου έπαιξε ασφαλώς τον ρόλο του στην τελική μου επιλογή. Δεν μπορώ ακόμα να πω γιατί δεν στράφηκα σε αυτόν εξαρχής, γιατί σπούδασα οικονομικά, γιατί έκανα οικονομικές μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο, στο LSE, και συνέχισα δουλεύοντας στο οικονομικό ρεπορτάζ για δέκα χρόνια – τα τέσσερα εξ αυτών ανταποκρίτρια στις Βρυξέλλες της εφημερίδας «Μεσημβρινή». Όλα, βέβαια, σπουδές, ρεπορτάζ, ανταποκρίσεις, σε βοηθούν να γίνεις μια καλή κριτικός. Διότι σε οποιονδήποτε τομέα κι αν δουλεύεις, η δημοσιογραφία σε μαθαίνει να αναζητάς τα ουσιαστικά κάθε θέματος. Δεν υπάρχει άλλωστε περίπτωση να εντρυφήσεις στον «Economist» και να μη διδαχθείς την πυκνότητα και τη σαφήνεια, την υποχρέωση να μη γράφεις ούτε μια λέξη παραπάνω απ’ όσες χρειάζεται, να μη φλυαρείς.

✔ Μάλλον με βοήθησε στη δουλειά μου το ότι προερχόμουν από μια οικογένεια λογοτεχνών, καθώς μου άνοιξε διάφορους δρόμους χωρίς κόπο. Από την άλλη, βέβαια, το βάρος της σύγκρισης δημιουργεί κι αυτό δυσκολίες. Τα πρώτα χρόνια έφταναν στ’ αυτιά μου κακεντρεχείς ψίθυροι, όπως ότι τις κριτικές μου τις έγραφε ο πατέρας μου, ο οποίος βεβαίως με βοήθησε στα πρώτα μου βήματα. Σταθήκαμε μπροστά στη βιβλιοθήκη του και μου υπέδειξε ποιους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς άξιζε να διαβάσω. Ήταν πάντα πρόθυμος να συνδράμει οποιονδήποτε του ζητούσε βοήθεια στη λογοτεχνία, θεωρώντας επίσης πως είναι πολύ σημαντική κατάκτηση «το σκαλί το πρώτο». Ήταν καλός οικογενειάρχης, φρόντιζε πάντα να τα έχουμε όλα, χωρίς ωστόσο να ασχολείται με τα παιδιά του, τον αδελφό μου κι εμένα.

✔ Ένα πρόβλημα με την κριτική είναι το εξής: πώς γίνεται μια προσωπική έκφραση για την καλλιτεχνική αξία ενός μυθιστορήματος, δηλαδή μια έκφραση προσωπικού γούστου, να έχει ευρύτερο ενδιαφέρον; Από πού αντλούν ο κριτικός και η κριτικός το δικαίωμα να προβάλλουν τις ατομικές τους γνώμες ως απόψεις με καθολικότερη σημασία; Η απάντηση βρίσκεται, πιστεύω, στο γεγονός πως ο κριτικός δεν περιορίζεται στο να βγάζει αυθαίρετα φιρμάνια, λέγοντας τι είναι καλό και τι δεν είναι, αλλά αναπτύσσει και αιτιολογεί τη γνώμη του. Οι αιτιολογίες αυτές, βέβαια, δεν έχουν αντικειμενική ισχύ, πάλι προϊόν προσωπικού γούστου είναι, φανερώνουν όμως το πώς σκέφτεται – δείχνουν την προσωπική του θεωρία για τη λογοτεχνία. Ανοίγει έτσι με τα χρόνια μια συζήτηση, ένας νοητός διάλογος μεταξύ του κριτικού και του αναγνωστικού κοινού, ο οποίος το βοηθάει να αποκτήσει και αυτό μια συνθετότερη αναγνωστική μάτια.

✔ Συχνά κατηγορούν τους κριτικούς ότι είναι αποτυχημένοι λογοτέχνες ή άνθρωποι που θα ήθελαν να είναι λογοτέχνες. Θέτω το ερώτημα στον εαυτό μου: θα με ενδιέφερε να γράφω μυθιστορήματα; Η απάντηση είναι: «ναι, θα με ενδιέφερε». Όμως δεν μπορείς να γίνεις τραγουδιστής αν δεν έχεις φωνή, δεν μπο��είς να γίνεις χορευτής αν δεν έχεις ρυθμό, δεν μπορείς να γίνεις γλύπτης αν δεν έχεις την κατάλληλη σωματική διάπλαση. Ανάμεσα σε πολλά άλλα η λογοτεχνία απαιτεί μια γλώσσα που δεν καταφεύγει στη χρήση των γενικών κατηγοριών της νόησης αλλά απαιτεί την ανάπτυξη της συγκεκριμένης έκφρασης των αισθήσεων. Η δική μου έκφραση τείνει προς το αφηρημένο, είναι λογοκρατούμενη, επομένως ακατάλληλη για την λογοτεχνία. Το κατάλαβα αρκετά νωρίς. Αγαπάω τη λογοτεχνία και αισθάνομαι πως συνδέομαι ουσιαστικά μαζί της με τον τρόπο που μου επιτρέπουν τα μέσα που διαθέτω. No hard feelings.

✔ Όπως και σε όλους τους άλλους τομείς, στη διάρκεια των δεκαετιών της Μεταπολίτευσης τα πάντα ήρθαν πάνω κάτω στον χώρο του βιβλίου. Μέσα σε είκοσι χρόνια, μεταξύ 1985 και 2005 οι τίτλοι των βιβλίων τετραπλασιάστηκαν, πολλαπλασιάστηκε ο τζίρος της αγοράς βιβλίου, δαπανήθηκαν μεγάλα διαφημιστικά κεφάλαια, προσφέρθηκαν υπολογίσιμα πνευματικά δικαιώματα, υπερδιπλασιάστηκε ο αριθμός των μυθιστορημάτων και των διηγηματογραφικών συλλογών, αποθεώθηκε η γυναικεία λογοτεχνία και η πεζογραφία των νέων, καθιερώθηκαν καινούργιοι θεσμοί βράβευσης.

✔ Ωστόσο, παρά το γεγονός πως πολλές εφημερίδες εγκαινίασαν την ίδια εποχή ένθετα βιβλίου, η κριτική συρρικνώθηκε, χάνοντας το κοινωνικό κύρος που είχε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, καθώς οι νεότεροι μυθιστοριογράφοι άρχισαν να έρχονταν σε επαφή με το αναγνωστικό κοινό όχι με τη διαμεσολάβηση των κριτικών σημειωμάτων αλλά με τη βοήθεια του δημοσιογραφικού ρεπορτάζ και των αναρίθμητων βιβλιοπαρουσιάσεων. Ήταν, μπορούμε να πούμε, μια αναμενόμενη εξέλιξη σε μια εποχή υποχώρησης των ιεραρχιών και των διακρίσεων. Γιατί ποιος θα το φανταζόταν ποτέ πως το αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά και το ρομάντζο θα θεωρούνταν σήμερα εκλεκτά τμήματα της λογοτεχνίας;

✔ Ένα ερώτημα που συχνά απασχολεί συγγραφείς, φιλολόγους και κριτικούς είναι γιατί το ελληνικό μυθιστόρημα δεν έχει, με μια-δυο εξαιρέσεις, ιδιαίτερη απήχηση στις ξένες χώρες. Φταίει που η γλώσσα μας είναι μικρή; Φταίει πως ποτέ δεν κατορθώσαμε να αποκτήσουμε μια φερέγγυα κρατική πολιτική στήριξης της ελληνικής πεζογραφίας στο εξωτερικό; Ευθύνεται μήπως η ποιότητα του ελληνικού μυθιστορήματος, εξακολουθούμε δηλαδή να είμαστε η χώρα της ποίησης και του διηγήματος; Το ζήτημα είναι σύνθετο και δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις.

✔ Κατά τη γνώμη μου, η ελληνική πεζογραφία ανθεί. Βγαίνουν κάθε χρόνο αρκετά καλά μυθιστορήματα και διηγηματογραφικές συλλογές. Ο πολλαπλασιασμός των τίτλων των μυθιστορημάτων που σημειώθηκε στη Μεταπολίτευση δεν σήμανε βέβαια την απογείωση της ελληνικής πεζογραφίας. Διατήρησε όμως το ίδιο καλό επίπεδο που είχε τις προηγούμενες δεκαετίες, μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, ένας από τους λόγους που δυσκολεύεται να κάνει αισθητή την παρουσία της στο εξωτερικό είναι, ��ιστεύω, ο εξής: καίρια προϋπόθεση για να μπορέσει ένας συγγραφέας του οποίου η γλώσσα είναι μικρή να διεισδύσει στις ξένες αγορές είναι το να έχει το μυθιστόρημά του ελκυστική πλοκή. Ελληνικά μυθιστορήματα με συναρπαστικές περιπέτειες ασφαλώς υπάρχουν. Είναι όμως λίγα, όχι τόσα ώστε να κατορθώσουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στις ξένες αγορές ως ενδιαφέρουσα, ελληνικής προέλευσης λογοτεχνία κι έτσι να κινητοποιηθεί η επιθυμία των ξένων για το ελληνικό βιβλίο. Οι καλοί Έλληνες λογοτέχνες είναι από καλοί ως εξαιρετικοί τεχνίτες, όχι όμως θελκτικοί «παραμυθάδες». Το έργο τους δεν στηρίζεται στη γοητευτική πλοκή αλλά σε διάφορα αφηγηματικά τεχνάσματα – στην τεχνική της υποβολής, στο αποσπασματικό μοντάζ, στις αποσιωπήσεις. Επίσης, έχουμε καλούς διηγηματογράφους, αλλά ούτε το διήγημα αποτελεί ευπρόσδεκτο είδος στις διεθνείς αγορές. Τέλος, έχουμε καλούς στυλίστες των οποίων τα πεζά παραπέμπουν στην ποίηση – ακόμα πιο δύσκολο να γίνει αισθητή η πρόζα τους στις ξένες αγορές.

✔ Είναι πολλά τα μυθιστορήματα των συγγραφέων της Μεταπολίτευσης που αγαπώ. Δεν γίνεται βέβαια να τα απαριθμήσω όλα, δεν θα διστάσω όμως να αναφέρω μερικά. Οι Βραδιές μπαλέτου του Αλέξη Πανσέληνου, το Εις τον πάτο της εικόνας της Μάρως Δούκα, ο Άχρηστος Δημήτρης του Γιώργου Συμπάρδη, η Ιστορία του Γιώργη Γιατρομανωλάκη, το Και με το φως του λύκου επανέρχονται της Ζυράννας Ζατέλη, το Ζιγκ ζαγκ στις νεραντζιές της Έρσης Σωτηροπούλου, το Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα του Τάκη Θεοδωρόπουλου, τα Σπασμένα ελληνικά του Θανάση Χειμωνά, η Ιδιαίτερα της Ελιάνας Χουρμουζιάδου, το Τι είδε η γυναίκα του Λωτ της Ιωάννας Μπουραζοπούλου, το Απόψε δεν έχουμε φίλους της Σοφίας Νικολαΐδου, η Δεξιά τσέπη του ράσου του Γιάννη Μακριδάκη, ολόκληρος ο Δημήτρης Νόλλας και ο Θανάσης Βαλτινός. Και από τους διηγηματογράφους ή τους στυλίστες των μικρών πεζών θα αναφέρω τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη, τον Τάσο Καλούτσα, τον Αργύρη Χιόνη, τον Κώστα Παπαγεωργίου, τον Κώστα Μαυρουδή, τον Αριστείδη Αντωνά.

✔ Τι άλλο χρειάζεται για να γίνει κανείς κριτικός; Χρειάζεται πολύ διάβασμα προκειμένου να πλάσεις τα κριτήρια σου και την εντελώς προσωπική σου θεωρία. Ταυτόχρονα, όμως, χρειάζεται να μπορείς να σβήνεις και να ξεχνάς όλα όσα γνωρίζεις έτσι ώστε να είσαι δεκτικός απέναντι στο καινούργιο, διότι καλή λογοτεχνία είναι αυτή που μπορεί να ανανεώνει τα αφηγηματικά εργαλεία της παράδοσης. Ο κριτικός χρειάζεται, λοιπόν, να μπορεί να αποκτά τη δίψα και την αθωότητα που είχε όταν διάβαζε σαν ήταν παιδί. Κι ακόμα, χρειάζεται να έχει τέτοια εσωτερική συγκρότηση ώστε να μην παρασύρεται ούτε απ’ τις πιέσεις των ενδιαφερομένων –αυτό έτσι κι αλλιώς– ούτε από τις δικές του ψυχικές μεταπτώσεις ή εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι πιέσεις των βιοτικών αναγκών. Ο κριτικός χρειάζεται να είναι ενθουσιώδης και μαζί στοχαστικός.

✔ Με τι ασχολούμαι αυτή την εποχή; Για έναν επαγγελματία αναγνώστη συνταξιοδότηση δεν σημαίνει παύση. Μετά τις δυο μελέτες μου, Ιδέες και αισθητική – Μεσοπολεμικοί και μεταπολεμικοί πεζογράφοι 1930-1974 και Ελληνική πεζογραφία 1974-2010 – Το μέτρο και τα σταθμά, θα κυκλοφορήσει σε λίγο καιρό ένα δοκίμιο για το πώς γράφεται η λογοτεχνία, και από τις εκδόσεις Κίχλη ένας τόμος με επιλογή από τα κριτικά σημειώματα της περιόδου 1984-2024. Και, υγεία να έχουμε, κάνουμε πολλά ταξίδια με τον άντρα μου Γιάννη Δρόσο, με τον οποίο κλείνουμε φέτος πενήντα χρόνια μαζί. Επισκεπτόμαστε τον γιο μας Αλέξανδρο στο Βερολίνο και προγραμματίζουμε μακρινές εκδρομές, αφήνοντας τις πιο κοντινές της Ευρώπης για το απώτερο μέλλον και τα βαθιά γηρατειά μας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[rulinarulina]

‘Ρουά Ματ’ για 2η χρονιά

ΡΟΥΑ ΜΑΤ | 2η χρονιά για τη sold out παράσταση στο ιστορικό μπιλιαρδάδικο της Πλατείας Αμερικής «Μέσα στον χώρο του cult μπιλιαρδάδικου, το έργο φαίνεται απόλυτα πραγματικό, αβίαστο, ειλ��κρινές, με μερικά έξυπνα σκηνοθετικά τρικ να διασφαλίζουν την “αλήθεια” της παράστασης, ανεξάρτητα απ’ το πόσο καλός παίκτης είναι στην πραγματικότητα ο κάθε ήρωας. Κι αυτό χαρίζει τελικά στον θεατή την αίσθηση…