justforbooks

[justforbooks]

On Mysticism: The Experience of Ecstasy by Simon Critchley

Philosopher Simon Critchley’s painstaking attempt to explore transcendent experience provides a fascinating overview of Christianity’s great outliers

Isometimes think of mysticism – the name we give to ecstatic, transformative experiences of absorption into absolute reality or, if you will, into God – as the subject that fascinates where all others merely interest. And yet it denotes something singularly hard to talk or write about, indeed virtually defined by its ineffability. On Mysticism, the philosopher Simon Critchley’s stab at effing the ineffable, feels oddly timely. As he notes: “There is an awful lot of mysticism about. More than ever in recent years.” He doesn’t speculate, but the widespread interest may point to that metaphysical restlessness that wells up during periods of acute cultural change – the return of the transcendental to a reality system no longer adequate for the times.

Among the more widely read and prolific of modern academic philosophers, Critchley has written books on topics as disparate as football, suicide and David Bowie. In a faintly defensive account of his interest in his current subject, he rightly points out that mysticism has been relegated and ignored within modern philosophy (with rare exceptions such as Nietzsche and Georges Bataille), whose rationalist bias favours critique, sobriety, laboriousness and rigour. He sees his book as a bid to push back against this epochal neglect.

An Englishman with a love of TS Eliot’s poetic evocations of the country and for medieval (mostly female) mystics – he knows his Hadewijch of Antwerp from his Mechthild of Magdeburg – Critchley sticks to the religious tradition he knows best: his study should more accurately be titled On Christian Mysticism. The riches of the Hindu-Buddhist east don’t get a look-in. Nor do Sufism, Kabbalah, or the philosophically subversive field of psychedelic experience – a post-monotheist bleeding edge of mystical consciousness. This narrowness notwithstanding, On Mysticism is a welcome, sometimes fascinating, perhaps inevitably frustrating book.

Most of the historical figures we think of as mystics did not see themselves as such: they were, rather, religious people whose devotion inspired experiences that revitalised, and in some cases, threatened the religious traditions they lived within (Marguerite Porete, a French Catholic mystic, was burned as a heretic in 1310). Critchley delves into the often fragmentary writings of various medieval Christian mystics – with particular focus on Julian of Norwich, notable for being the first female autobiographer in English, and Meister Eckhart, a cryptic German mystical theologian (and another heretic) who would influence Martin Heidegger.

Critchley prefers to talk of mystical consciousness rather than mystical experience. More than a matter of intense sensations, mysticism comprises “new ways of knowing and loving” that flower from elevated awareness. Following the theologian Bernard McGinn, he sees “mysticism as a practice that melds together experience and theology… Mystical experience without theology is blind. Mystical theology without experience is empty.” Critchley highlights the interplay between reading and contemplation: studying texts can trigger ecstatic transport, which in turn leads to a deeper “layering of concepts with experience”.

He runs us through various distinctions within the tradition of mystical theology. Cue plenty of exotic words: kenosis, kataphasis, soteriology, theosis. He’s particularly drawn towards apophatic or negative theology: the tradition of moving ever closer to the divine by naming everything that God is not.

Post-Enlightenment philosophy, Critchley notes, writes off mysticism as delusion, charlatanism or nonsense – and yet I wondered if he remains too much within academic orthodoxy to effectively spike his discipline with the mystical virus. (His admission to stridently professing a less than robust atheism to fit in with “fiercely secular” colleagues doesn’t allay such suspicions.) Mystical vision naturally calls for conceptualisation – Julian of Norwich had a single divine experience lasting a few hours, then spent decades working out what it meant – but Critchley’s compulsive parsing of mystical utterance into ever finer abstractions comes between his fascination with mysticism and the blood-red heart of the thing itself. His vivisections of Julian of Norwich and Meister Eckhart work against the mystics’ promise of immediacy, transfiguration, “experience in its most intense form”. We’re left wistfully eyeing mystical transport in a shop window: “I admire mystics who luxuriate in God and I luxuriate in their luxuriations.”

But perhaps this is splitting hairs on my part, towards a writer professionally committed to hair-splitting: it’s a stretch to expect a book about mysticism to deliver mystical experience. Critchley is largely content to serve as a tour guide to other people’s transports (he unambitiously claims he will consider his project a success if it persuades a few readers to check out the biblical Song of Songs). The best sections depart from the medievals to broaden our sense of who and what the mystical tradition includes: a bravura series of chapters traces a line from Julian of Norwich through the wondrous American nature writer Annie Dillard – in particular her short, crazily metaphysical book Holy the Firm, which features a little girl named Julie Norwich – to the incantatory mysteries of Eliot’s late, great Four Quartets… which, looping back around in a mystical spiral, quotes Julian (“And all shall be well and/All manner of thing shall be well”). While Eliot was himself no mystic (bar “a few flashes during my life”), Critchley’s reading paints the quartets as a kind of poetic mysticism – a work that approaches, and ultimately vanishes into, that which is beyond poetry.

Reflecting on how the monastically incubated mysticism of old has diffused through modernity as aesthetic experience, Critchley veers close to banality in suggesting that by listening to the music we love (and Critchley not very illuminatingly tells us about music he loves), we’re enjoying mystical consciousness. Better to think of music – or drugs – as the gateway drug that turns people on to mystical promise in the first place. Critchley can undermine his own credibility – I like Jarvis Cocker as much as the next guy, but calling him “a poet of the first magnitude” does no one any favours. Fortunately, though, he’s sceptical enough to see that the channelling of religious intensity into aesthetic bliss entails a domestication of the ecstatic. A corollary might be that we think of mystical yearning under capitalism as a kind of underground resistance – the glimpses that break through, despite everything, of a mysterious splendour invulnerable to economic, technological or political encroachment.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Venice in the Mist❗

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

I'm in need of a country night with a bonfire, good music and a million stars.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

What in Me Is Dark by Orlando Reade

Orlando Reade’s fascinating study of John Milton’s famous work, through the eyes of myriad readers from Malcolm X to white supremacists, shows how it has provoked the widest range of responses and interpretations

In Dan Brown’s thriller Angels and Demons (2000), the protagonist, Robert Langdon, combs the Vatican archives for proof that the astronomer Galileo Galilei was involved with the sinister secret society known as the Illuminati. He is stunned to discover a manuscript containing four cryptic lines of poetry, not in Latin or Italian, but, his companion tells him, “written in English”. “English?” Langdon gasps, disbelievingly (the breathy italics, just two of hundreds of examples in the novel, are both Brown’s). Not only are the lines in English (English? English!), but their author, despite belonging to a clandestine group, has obligingly put his name to them: “The poem is signed John Milton.” Even as Langdon’s mind boggles, it helpfully spells out the relevant facts: “John Milton? The influential English poet who wrote Paradise Lost?… he was still dazed over the document’s spellbinding implications.” Warning – more italics incoming: “John Milton was an Illuminatus.” While the revelation might not quite be as mind-blowing as those to come in Brown’s next novel, to literary buffs the prospect of Milton the Illuminatus might be almost as sacrilegious as the idea of Christ’s fruitful loins at the end of The Da Vinci Code.

It’s arguably too easy – albeit enjoyable – to make fun of Brown’s overblown plotting and prose. What makes this episode worthy of note is that it is just one entertainingly silly instance of Milton’s remarkable tendency to pop up in unexpected places in the centuries since his death, like some kind of poetically visionary, ferociously erudite, fervently anti-monarchical jack-in-the-box. This tendency is the subject of Orlando Reade’s thoughtful, wide-ranging and astute book. In 12 short and elegant chapters, Reade examines a range of contexts in which – and writers for whom – Milton’s great epic poem Paradise Lost has come to matter, both as an object of fascination in its own right, and as a flexible instrument with which to probe and ponder a variety of psychological, social and political predicaments. Each chapter has a chief protagonist, but arrays around them a set of contemporaneous responses to Milton that adds richness and texture to the narrative.

Some of the figures upon whom Reade focuses, and their Miltonic preoccupations, are quite well known, such as Thomas Jefferson, William and Dorothy Wordsworth, and George Eliot. His selection as a whole is, however, deliberately and challengingly eclectic, pushing us to consider the whole gamut of responses that a great writer can inspire. There is a particularly fine and insightful chapter on the use made of Milton by prominent figures in the Haitian revolution, for whom a literary sensibility was “a crucial indicator of the capacity for self-government”: Jean Louis, Baron de Vastey, claimed that it was not the liberated Black Haitians, but rather their former masters, who were “like the infernal spirits” conjured by “the immortal Milton”. Reade also richly explores the counterintuitive acuity with which Malcolm X read Milton’s works while imprisoned. “Malcolm’s ability to interpret was the foundation of his political activism,” Reade argues, and his “rejection of western civilisation was an epic act” in which he both read Paradise Lost against the grain and captured something of Milton’s own internally divided energies.

The readability and economy of Reade’s book is all the more impressive given the sheer amount of information on which his account relies. He explains at the outset that the book will be accessible to “someone who hasn’t read Paradise Lost”, and he achieves this by threading a summary of the poem’s action, enlivened by frequent citation, through the book’s chapters, juggling it with contextual information about the later figures whose engagements with Milton he describes. Inevitably this strategy is not always successful. Some of the summaries could have allowed in more of the texture of Milton’s poem, and a few of the potted biographical portraits have an inescapably Wikipedia-like tone to them (“Born in 1882, Virginia Stephen grew up in the upper-middle-class idyll of Hyde Park Corner, London…”; “Cyril Lionel Robert James was born in Trinidad in 1901”).

Not all of the chapters convincingly show that Paradise Lost mattered to their central figures – this is especially the case with the account of Hannah Arendt, which is insightful on her relationship with her one-time teacher and lover, the philosopher and Nazi Martin Heidegger, but light on actual Miltonic engagements. Overall, however, Reade is to be applauded for a remarkable feat of distillation and elucidation as he ranges adroitly across historical time and geographical space in search of Paradise Lost’s afterlives, sprinkling his calm and precise prose with an occasional sparkle of impishly absurd simile (in the space of two pages, Satan and Beelzebub on the fiery lake “hold their heads above the surface of the water, like two lizards in a Jacuzzi”; God heaps endless suffering on Satan “like a tourist at a bottomless buffet”, and Satan contemplates his minions’ prospects in hell “like a tech chief executive contemplating child labourers in a mineral mine”.

The finest and most difficult balance that Reade successfully strikes is between lauding Milton as a rich resource for those in search of inspiration and of freedom, and recognising the abhorrent characteristics of his imagination that have made him amenable to his more repulsive interpreters: these include Milton-worshipping white supremacist participants in the Mardi Gras festivities in New Orleans and in more recent times, as Reade startlingly explains, the attraction to Milton’s works expressed by the psychologist Jordan Peterson, guru of online “incels” and misogynists. These disturbing interpreters are not just wrong-headed, Reade shows; they are responding to off-putting tendencies in Milton’s own mind, which veered between assertions of human equality and the insistence that some groups – perhaps the English, or Protestants, or just Milton himself – were superior.

Reade movingly frames his account with reminiscences of his experiences teaching Paradise Lost to incarcerated students in New Jersey during his graduate student years, and recognises that Milton can be viewed both as a symbol for the individual lives crushed by the modern prison industrial complex, and as a symbol for the forces doing the crushing. As a response to such a complex and equivocal historical figure neither hagiography nor iconoclasm seems quite adequate, and Reade’s excellent book strikes a difficult and deft balance between the two.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

We’ll Always Have Paris … 🗼☕🥐

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

I have good days

And bad days

And on both

I am thinking of you

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Venice in the Mist❗

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Venice in the Mist❗

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Peek-A-Boo, I See You❗

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

The Forbidden Garden of Leningrad by Simon Parkin

This fascinating history of Nikolai Vavilov and the staff at his plant institute tells a story of almost unbelievable self-sacrifice while under siege during the second world war

Is there any human endeavour as heroic or under-appreciated as plant collecting? When in 1921, at the age of 33, Nikolai Vavilov arrived in Petrograd (now St Petersburg) to take charge of the bureau of applied botany and plant breeding, he found a city racked by hunger. War followed by civil conflict had crippled Russia’s food production and distribution systems – a situation compounded by the seizure of peasants’ grain stores by the Bolsheviks – and Petrograd, once the cradle of the Russian empire, had been transformed into a graveyard. Walking along Nevsky Prospekt, Vavilov was appalled to see starving citizens queueing for mouldy bread. “Westward the sun is dropping,” observed the poet Anna Akhmatova, “and already death is chalking the doors with crosses.”

On entering the bureau, Vavilov was even more dismayed to find the heating pipes had burst and the storage units containing nearly 14,000 varieties of wheat, barley, oat and rye collected by his predecessor had been eaten by famished staff. It was, recorded a member of Vavilov’s team, “a picture of almost complete destruction”.

Yet by 1940, Vavilov had secured new premises in a former tsarist palace in the centre of the city and had amassed the largest collection of seeds in the world. It was a collection brimming with “latent life”, writes Simon Parkin in his riveting account of Vavilov’s plant institute, “a Noah’s Ark of plant matter”. Once cultivated and harvested, the seeds contained sufficient genetic material to feed not only the citizens of Leningrad, as the city had been renamed following Lenin’s death in 1924, but the entire population of the Soviet Union. In the process, Vavilov, a tireless polyglot, would become the most celebrated botanist in the world, feted by scientists from Edinburgh to New York. All the more extraordinary, then, that today he is all but forgotten, a victim of the Soviet state’s desire to erase memories of the siege and the millions who perished in the Nazi onslaught.

Karl Marx wrote that “history repeats itself, first as tragedy, second as farce”. The tragedy is that having amassed a collection with the potential to banish famine, Vavilov was arrested on the eve of war and branded “an enemy of the people”. In this, he appears to have been a victim of a bitter struggle with the peasant-agronomist Trofim Lysenko, who had rejected Mendelian genetics for Lamarckism – the idea that plants and other organisms acquire superior traits from their environments rather than from inherited genetic material. Lysenko believed that through a combination of agronomical knowhow and political will, these traits could be passed down to future generations – a theory that Stalin found appealing.

The result was that when in July 1941, the Soviet authorities began fortifying Leningrad in preparation for the German siege and evacuated precious artworks from the Hermitage, Vavilov’s collection was ignored, though whether this was deliberate or a bureaucratic oversight, Parkin cannot say. What he shows, brilliantly, is how the farce of the seeds’ non-evacuation nearly ended in a second tragedy as Vavilov’s colleagues fought to preserve the collection from raids by starving citizens and their own gnawing hunger. Incredibly, of the 250,000 seeds that Vavilov had amassed at the outbreak of war, the majority survived and by 1967, 100m acres of Russian agricultural land had been planted with material from the institute’s collection. Not only that, but wheat collected by Vavilov in Spain, Japan, Italy and Argentina was crossbred to create high-yielding winter varieties, while potatoes from Bolivia were used to breed hybrids resistant to disease. Today, 90% of the seeds and planted crops in the institute’s collection are found in no other in the world.

Writing in 1737, Carl Linnaeus, the father of modern taxonomy, observed: “When I consider the melancholy fate of so many of botany’s votaries, I am tempted to ask whether men are in their right mind who so desperately risk life and everything else through the love of collecting’ plants.” Imprisoned for the duration of the war, Vavilov would never return to his beloved institute and died of hunger in 1943 at a prison in western Russia. Afterwards, ashamed of their persecution of the world-renowned botanist, the authorities destroyed Vavilov’s case file and did their best to discourage journalists from writing about his achievements. The result was that it was not until the late 1970s that Vavilov’s story and the fate of his employees became more widely known. Even so, Parkin’s is the first book to have been published on the subject outside Russia.

To recreate the story, the author has drawn on the institute’s archives and the diaries and letters of the two-dozen staff to whom it fell to guard the collection during the near-900-day siege, one of the longest of any city in history. In the process, he restores Vavilov and his scientific colleagues to their rightful places in the pantheon of Soviet heroes. But perhaps Parkin’s biggest achievement is to explain how the botanists who sat out the siege resisted the temptation to consume the collection. Instead, he details how they defended the seed bank from looters and braved German bombs to plant potatoes at a field station on the perimeter of the city, thereby ensuring they would produce new tubers that could be stored and preserved for the following year.

In the process, 19 staff died, most of them of starvation while surrounded by containers that could have saved their lives. In this they were guided by the conviction that many of the samples were irreplaceable because of the loss of natural habitats from which they had been collected and that they could contain unrecognised genetic qualities. Their resolve was also a product of their loyalty to Vavilov and their belief in the importance of the scientific endeavour. As one survivor told Parkin: “It was impossible to eat [the collection], for what was involved was the cause of your life, the cause of your comrades’ lives.” Astonishingly, this resolve held despite an explicit order from Moscow to “spare nothing” to save the lives of their fellow citizens.

Although Parkin has done a remarkable job of resurrecting the story of this “forbidden garden”, he admits to frustration that his efforts “could not transport me to the white-hot centre of the story”. It is a frustration this reader shares. Despite a wealth of information about the siege, the thoughts, feelings and cravings of Vavilov’s staff remain tantalisingly out of reach. Instead, Parkin ends on a deflationary note, admitting he has no answer to the question of whether in opting to sacrifice the lives of people in the present for the benefit of future generations, the botanists made the correct moral choice.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη

Η αρχιτέκτονας και υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη, δεν λησμόνησε ποτέ στην πορεία της πως η μορφή ενός κτιρίου πρέπει να έχει χαρακτήρα, ειλικρίνεια και κλίμακα.

Γεννήθηκα το 1945 σ’ ένα σπίτι της οδού Ψαρών στην περιοχή του Αγίου Παύλου. Εκεί έζησα τα πρώτα παιδικά μου χρόνια. Σκληρά μεταπολεμικά έτη και μ’ έναν ακατανόητο Εμφύλιο σε εξέλιξη. Ακόμα και τότε, όπως και σήμερα, ήταν μια επικίνδυνη περιοχή. Θυμάμαι, κοριτσάκι, να βγάζω σφαίρες απ’ το κρεβάτι της μητέρας μου, απομεινάρια του ανταρτοπόλεμου στην Αθήνα. Πολλές αναμνήσεις από την εποχή που ήμουν νέα διατηρούνται ακόμη στη μνήμη μου, όπως η καθημερινότητα στην πόλη, οι άνθρωποι αλλά και οι ανέμελες στιγμές που είχα με την οικογένειά μου.

Έπειτα μετακομίσαμε στην Ακαδημίας, στο ύψος της Βουκουρεστίου. Το γεγονός ότι αγάπησα την Αθήνα το οφείλω σε ένα πρόσωπο που με σημάδεψε και με καθόρισε αναμφίβολα, τη γιαγιά μου. Τα παραμύθια που μου εξιστορούσε ήταν ιστορίες της Αθήνας της εποχής της. Ως απόφοιτη του Αρσακείου, ήταν μια γυναίκα που με έμαθε να αγαπώ το διάβασμα και τα βιβλία, να είμαι Ελληνίδα και να λατρεύω την Αθήνα. Πάντοτε μου έλεγε: «Να μην το ξεχνάς, εσύ είσαι βέρα Αθηναία».

✔ Ο πατέρας μου ήταν πολιτικός μηχανικός και η μητέρα μου μια θαυμάσια οικοδέσποινα. Νομίζω ότι ήμασταν μια δεμένη και ήρεμη οικογένεια. Έλαβα πολλή αγάπη από τους δικούς μου κι αυτός είναι ο λόγος που δεν μου έλειψε ποτέ τίποτα. Ο παππούς μου ήταν τοπογράφος, ο θείος μου εξαιρετικός αρχιτέκτονας κι έτσι το μικρόβιο του σχεδίου υπήρχε από νωρίς στο σπίτι μας. Όπως ήταν λογικό, επηρεάστηκα από το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα, αφού η τέχνη που συνδύαζε τις εικόνες με το σχέδιο, τη ζωγραφική με τα μαθηματικά, ήταν διαρκώς παρούσα. Ήμουν ένα ιδιαίτερο και μοναχικό παιδί. Για παράδειγμα, μου άρεσε να περνώ πολλές ώρες με τις χάρτινες κούκλες που είχαν τότε τα περιοδικά.

✔ Μια περίοδο αποφάσισα να μείνουμε στα προάστια για να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας, αλλά αισθανόμουν απομονωμένη. Η ενέργεια του κέντρου μού έλειπε πολύ. Θυμάμαι πόσο μου άρεσε το Παγκράτι ή τα Εξάρχεια όπου μέναμε για μια περίοδο. Έπαιζα στη διασταύρωση των οδών Στουρνάρα και Μπόταση, αργότερα, όταν ήμουν φοιτήτρια, έπινα τον καφέ μου στο Floral, ενώ τα καλοκαίρια περνούσα τα βράδια μου στο Vox. Φυσικά, ως ενήλικη, παρακολουθούσα τις θεατρικές παραστάσεις της Αννίτας Δεκαβάλλα στο θεατράκι της οδού Θεμιστοκλέους, έργο του πατέρα του γνωστού αρχιτέκτονα και δασκάλου μου Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα.

Ήταν ωραία χρόνια, προτού η πλατεία φορτιστεί αρνητικά από τα πολλαπλά επεισόδια αναρχικών ομάδων που άλλαξαν το χρώμα της παραδοσιακής μεσοαστικής γειτονιάς. Ένα διαχρονικό τοπόσημο της Αθήνας που εξακολουθεί να με γοητεύει είναι η μπλε πολυκατοικία, έργο του Κυριακούλη (Κούλη) Παναγιωτάκου. Αποτελεί σταθμό στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής, χαρακτηριστικό παράδειγμα του μοντέρνου κινήματος, που επιβάλλεται με τον δυναμισμό της φόρμας, τις εναλλαγές των πλήρων και των κενών αλλά και το έντονο μπλε χρώμα.

✔ Το 1970 αποφοίτησα από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Από το 1975 και μέχρι το 2009 υπηρέτησα στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στον Τομέα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων και από το 1998 στο μεταπτυχιακό τμήμα του ΕΜΠ «Προστασία μνημείων - Συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων». Το αρχιτεκτονικό μου έργο περιλαμβάνει κυρίως κατοικίες και διαμορφώσεις εκθεσιακών χώρων και μελέτες αποκατάστασης μνημειακών συνόλων και μεμονωμένων κτιρίων.

Για μένα, η αρχιτεκτονική μετατράπηκε σε τρόπο ζωής. Με έπλασε ως άνθρωπο και ως προσωπικότητα, με μόρφωσε και θεωρώ ότι αποτελεί μια ασύγκριτη εκπαιδευτική μέθοδο, ένα σύνολο ερεθισμάτων για σκέψεις και προβληματισμούς. Προσωπικά, μου έμαθε τη σύνθεση της σκέψης και τη σημασία του μορφολογικού σχήματος. Και χαίρομαι γιατί μετά τις σπουδές μου έγινε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μου. Ακόμα και σήμερα είναι η ζωή μου, τα πάντα. Έχω άπειρα μολύβια δίπλα μου και επιδιώκω να σχεδιάζω παντού.

✔ Η αρχιτεκτονική είναι μια κατεξοχήν κοινωνική τέχνη. Τη βιώνουμε καθημερινά γύρω μας στα κτίρια όπου κατοικούμε, στους δρόμους και στα πεζοδρόμια όπου περπατάμε, στις πλατείες και τις γειτονιές. Πάντοτε αναρωτιόμουν γιατί δεν κηρύσσουμε και κάποιες πλατείες, μερικά σημεία ιστορικής μνήμης της πόλης ή άλλα τοπόσημα διατηρητέα, όπως κάνουμε με τα κτίρια. Η πόλη είναι τα κτίρια, οι δρόμοι και οι υπαίθριοι χώροι. Η πόλη είναι οι άνθρωποι. Ο συνδυασμός τους δίνει στην πόλη τον χαρακτήρα της, την αισθητική της, σκιαγραφεί την καθημερινή ζωή.

Με θλίβει το ότι στις μέρες μας ο κάτοικος απαξιώνει την πόλη και της γυρίζει επιδεικτικά τις πλάτες του. Παραμένει σε κατάσταση αδράνειας, αδιαφορεί για τις φθορές, τα σκουπίδια, την ατμοσφαιρική μόλυνση, την ηχορρύπανση ή για όσα έχουν να κάνουν με το θέμα της αισθητικής. Το κυριότερο είναι ότι αδιαφορεί ακόμα και για τους γύρω του. Δεν αγαπάμε την πόλη μας και είναι κρίμα.

✔ Από την εποχή της αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ κρατώ τη σχέση μαθητή - δασκάλου επειδή θεωρώ πως είναι ό,τι πιο όμορφο κατέκτησα στα 35 χρόνια της διδασκαλίας μου. Πήρα πάρα πολλά από τους μαθητές μου αλλά και από τους δασκάλους μου. Μια περίοδο παρακολούθησα μαθήματα Ψυχολογίας εφήβων προκειμένου να μπορώ να ανταποκρίνομαι στα καθήκοντά μου. Επίσης, δεν λησμονώ ότι μας μάθαιναν πως η μορφή ενός κτιρίου πρέπει να έχει χαρακτήρα, δηλαδή να εκφράζει τον σκοπό του, το υλικό κατασκευής του, να έχει ειλικρίνεια και κλίμακα, να ακολουθεί τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος και να σέβεται το τοπίο, να συνεχίζει την παράδοση, να είναι καλαίσθητη και να έχει καλές αναλογίες.

Σήμερα, στο κέντρο της πόλης η εικόνα είναι διαφορετική. Αρκετά από τα εναπομείναντα παλαιά κτίρια αφήνονται να ερημώνουν και κάποια από τα νεότερα αρχίζουν ήδη να παρακμάζουν άσχημα. Την ίδια στιγμή, οι νεότερες επεμβάσεις στον δομημένο αλλά και στον ακάλυπτο χώρο αμφισβητούνται τόσο από τους «ειδικούς» όσο και από τους καθημερινούς κατοίκους της πόλης. Και μιλώ για κατοίκους της πόλης και όχι για πολίτες, με απόλυτη επίγνωση της διαφοράς των ιδιοτήτων. Αισθάνομαι πολύ περήφανη που με την ιδιότητα του μέλους του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων έδωσα αγώνες για να σωθούν κτίρια στην Αθήνα.

✔ Είναι αλήθεια ότι η αρχιτεκτονική υπήρξε για σειρά ετών μια ανδροκρατούμενη τέχνη, καθώς ουσιαστικά ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την οικοδομική. Δεν ήμουν μια αρχιτέκτονας που είχε κάποια πρότυπα. Προφανώς, θαύμαζα σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Σταμάτης Κλεάνθης, ένας από τους επιφανέστερους Έλληνες αρχιτέκτονες του 19ου αιώνα και δημιουργός αρκετών χαρακτ��ριστικών κτιρίων της Αθήνας. Αλλά πολλές φορές το ερώτημα που με απασχολεί είναι το ακόλουθο: πόσοι σήμερα είναι Le Corbusier ή Tadao Anto; Και αμέσως συνειδητοποιώ ότι δεν χρειαζόμαστε μόνο ιδιοφυΐες, έχουμε ανάγκη από σωστούς και ικανούς επαγγελματίες. Η αρχιτεκτονική εκπαίδευση απαιτεί και γενική παιδεία και εξειδικευμένη κατάρτιση.

Αγαπώ πολύ την Αθήνα και τις γειτονιές της, ακόμη και τα στραβά της. Και όταν λέω Αθήνα εννοώ τις συνοικίες που συγκροτούν τον δήμο Αθηναίων, όχι τα επαρχιωτάκια των βορείων προαστίων που δεν γνωρίζουν ούτε πού είναι το Κολωνάκι. Μου αρέσει που σε έναν βαθμό διατηρεί ένα επίπεδο ανθρωπιάς, κι ας μειώνεται σταδιακά μέρα με τη μέρα. Δεν υπάρχει σε τόσο έντονο βαθμό στην Αθήνα το απρόσωπο που συναντάς στο Παρίσι ή το Λονδίνο. Μου αρέσει να περπατώ στην Πλάκα, στο ευρύτερο ιστορικό κέντρο, στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης, αλλά και να περνώ μπροστά από την ιστορική Τριλογία της Πανεπιστημίου ή να παρατηρώ κάποια όμορφα νεοκλασικά κτίρια. Μην ξεχνάτε ότι αφιέρωσα πολλές ώρες στην ιστορία της ως υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.

✔ Από την άλλη πλευρά, με ενοχλεί να βλέπω κατεβασμένα ρολά σε δρόμους-βιτρίνες της πόλης ή όταν κυριαρχεί σε διάφορα σημεία μια αδιανόητη παρακμή. Ο εξευγενισμός και η τουριστικοποίηση είναι η αιτία που βλέπουμε μια προχειρότητα στις νέες κατασκευές που προορίζονται για Airbnb. Χάνεται η ταυτότητα της γειτονιάς. Πας στου Ψυρρή και ξεχνάς όσα γνώριζες. Πάντως, με εκνευρίζει που όταν μιλάμε για την Αθήνα μόνο αναφερόμαστε μόνο στα προβλήματά της και με θυμώνει η αντίληψη ότι για όλα φταίει το κράτος. Κάποια στιγμή, όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο, μια χούφτα φοιτητών είχαν σπεύσει, ορθά, να μαζέψουν τα σκουπίδια που είχαν μαζευτεί μετά από μια κατάληψη. Στη συνέχεια, κάποιοι συμφοιτητές τους τούς επέπληξαν, αντέδρασαν έντονα λέγοντάς τους το αμίμητο, ότι η ενέργειά τους πάει κόντρα στη δουλειά και στον μισθό της καθαρίστριας. Κάπου έλεος με τις ιδεοληψίες.

Άκρως ενοχλητική είναι και η γραφορύπανση. Δεν είναι δυνατό να βρίσκεσαι σε οποιονδήποτε δρόμο ή στενό της πόλης, σε οποιοδήποτε μαγαζί ή χώρο και να βλέπεις όλη αυτή την αντιαισθητική γραφή. Επίσης, είναι άκρως αντιαισθητική όλη η χυδαιότητα που επικρατεί, η αδιαφορία και η κακογουστιά, η οποία είναι η τελική αποτύπωση της έλλειψης κανόνων και ορίων. Είναι γεγονός ότι όλα άλλαξαν εξαιτίας της μεταπολεμικής συσσώρευσης του πληθυσμού στην πρωτεύουσα και των στεγαστικών αναγκών που προέκυψαν επειδή οι όροι δόμησης μεταβλήθηκαν και λόγω της αστυφιλίας δόθηκε άδεια για οικοδομή σε άτομα τα οποία όχι μόνο δεν διέθεταν αρχιτεκτονική παιδεία αλλά ούτε καν τη στοιχειώδη εμπειρία.

✔ Έγινε μεγάλη συζήτηση για τον Μεγάλο Περίπατο στην οδό Πανεπιστημίου. Για μένα αυτή η ιδέα έπρεπε να ευδοκιμήσει κατά μήκος της Βασιλίσσης Σοφίας, η οποία συγκροτεί τον βασικό πολιτιστικό άξονα της Αθήνας. Είναι η λεωφόρος των μουσείων, αφού εκεί θα βρούμε το Μουσείο Μπενάκη, το Κυκλαδικής Τέχνης, το Βυζαντινό Μουσείο, την Εθνική Πινακοθήκη, το μικρό μουσείο της ΕΣΑ στο πάρκο Ελευθερίας, ακόμα και το Λύκειο του Αριστοτέλη ή το ανακαινισμένο Ωδείο.

Όταν το πρότεινα σε έναν υπεύθυνο και του εξήγησα ότι ταυτόχρονα πρόκειται και για μια οικονομική λύση, η απάντηση που πήρα ήταν η εξής: «Μα αυτό είναι το πρόβλημα, ότι δεν έχει μίζες». Είναι ξεκάθαρο ότι σε καμία άλλη πόλη της Ευρώπης δεν έχουν σημειωθεί τόσες αλλαγές από αδιαφορία και μόνο. Έχουμε γενικότερο πρόβλημα κουλτούρας και πολιτισμού στην καθημερινότητά μας. Το εκπαιδευτικό επίπεδο είναι πολύ χαμηλό κι αυτό αποτυπώνεται και στους δημόσιους χώρους.

✔ Θέλω να σας διηγηθώ ένα περιστατικό που είναι άκρως ενδεικτικό. Πριν από λίγες μέρες βρέθηκα σε ένα περίπτερο που πουλάει παλιές εκδόσεις και πάντοτε στις διαδρομές μου μου αρέσει να αγοράζω σπάνια βιβλία. Καθώς κοιτούσα κάποιους τόμους και ανάτυπα, η ιδιοκτήτρια του περιπτέρου με ενημέρωσε ότι τα βιβλία που περιεργαζόμουν ανήκαν στη βιβλιοθήκη της πρώην υπουργού Μαριέττας Γιαννάκου. Αντιλαμβάνεστε ότι κανείς από τους κληρονόμους της δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να τα κρατήσει στο σπίτι του, απλώς τα πέταξαν στον δρόμο, και το είδα με τα μάτια μου, αφού κάποια από αυτά είχαν και αφιερώσεις. Αυτό είναι το πολιτισμικό μας επίπεδο – λίγη ντροπή. Θα μπορούσαν να τα είχαν χαρίσει σε μια δημόσια βιβλιοθήκη.

Δυστυχώς, η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Με θλίβει η σημερινή εικόνα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αλλά, αν δεν ξεκινήσεις από τα κάτω, πώς θα φτιάξεις τα πάνω; Από τη βάση πρέπει να ξεκινήσουμε. Υπήρχαν φοιτητές που λάμβαναν υποτροφίες από ιδρύματα και δεν γνώριζαν τίποτα για τους ανθρώπους που ήταν η κεφαλή τους. Επομένως, όλες οι στρεβλώσεις ξεκινούν από το σχολείο. Πώς να διαμορφώσεις πολίτες όταν οι μέθοδοι διδασκαλίας είναι ξεπ��ρασμένες, κυριαρχεί η μονοκρατορία του ενός βιβλίου και δεν προάγεται η κριτική σκέψη;

Συμπαθέστατος ο νέος υπουργός Παιδείας, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι τεχνοκράτης. Μια λατρεία της τεχνολογίας, λες και η πραγματική γνώση βρίσκεται στο διαδίκτυο ή στη μηχανή αναζήτησης της Google. Την αμορφωσιά τη συναντάμε και στους κοινοβουλευτικούς μας εκπροσώπους. Άλλωστε, η πολιτική σήμερα έχει πάψει να είναι κωμωδία, το βλέπουμε και στην αριστερά, έχει εξελιχθεί σε δράμα που δεν κόβει εισιτήρια. Περηφανευόμαστε συνεχώς ότι δώσαμε τα φώτα μας στον κόσμο, αλλά τελικά συνειδητοποιούμε ότι δεν κρατήσαμε ούτε ένα λυχναράκι.

✔ Δεν ξέρω τι σημαίνει η λέξη «Θεός». Αλλά είναι γεγονός ότι κόσμος έχει απομακρυνθεί απ’ την Εκκλησία και γι’ αυτό φέρουν τεράστια ευθύνη οι ίδιοι οι εκπρόσωποί της. Ο πατέρας μου συνειδητά δεν με έστειλε στο κατηχητικό, μου έλεγε ότι αυτός είναι λόγος για να πάψεις να πιστεύεις. Όπως λέει και ο πρωτοπρεσβύτερος αλλά και ψυχίατρος Βασίλειος Θερμός, το πρόβλημα είναι ότι γίναμε «χριστιανοί χωρίς να το διαλέξουμε». Τρέφω βαθιά πίστη στον Θεό και θέλω να απολαμβάνω τη θρησκευτική μου ελευθερία, αλλά όχι με τον τρόπο που την κηρύττουν ακραίες περιπτώσεις γνωστών ιερωμένων στη χώρα μας. Για μένα, η θρησκεία είναι μια παρηγορία, μια κατά κάποιο τρόπο αναγκαία συνθήκη της επιμέλειας εαυτού. Με έμαθε ουσιαστικά να αποδέχομαι αυτά που έρχονται.

Βρίσκομαι στην τρίτη και τελευταία φάση της ζωής μου, τη φάση του στοχασμού. Δεν με τρομάζει το γήρας. Άλλωστε, τα φυσικά γηρατειά μπορεί να είναι αδυναμία, όπως εξηγούσε ο Χέγκελ, αλλά τα πνευματικά γηρατειά είναι η τέλεια ωριμότητά τους. Όπως θα έλεγε και ο Νομπέρτο Μπόμπιο: «Ο κόσμος του μέλλοντος είναι ανοιχτός στη φαντασία και δεν σου ανήκει πια. Ανήκω στον κόσμο του παρελθόντος, εκείνον που μέσα από τη θύμηση με βοηθάει να καταφεύγω στον εαυτό μου. Άντε ν’ αγγίζω τον κόσμο του παρόντος».

Τις πιο σταθερές ικανοποιήσεις της ζωής μου δεν τις άντλησα από τους καρπούς της εργασίας και της σκέψης μου, παρόλο που δεν μου έλειψαν κάποιες δημόσιες διακρίσεις. Όλα αυτά μού ήταν ευχάριστα, αλλά δεν τα επιδίωξα και δεν διαρκούσαν πολύ. Σχεδίασα άφθονα σκίτσα που τα έσκισα αργότερα γιατί δεν με ικανοποιούσαν. Προσπάθησα τουλάχιστον να μη χάνω το χρόνο μου. Όλες τις όμορφες στιγμές τις άντλησα από τις σχέσεις μου με τους δασκάλους που με μόρφωσαν, από τους μαθητές μου που με μύησαν στο νέο και από τα πρόσωπα που με αγάπησαν και αγάπησα στην οικογένειά μου, από αυτούς που με στήριξαν και με στηρίζουν ακόμη.

✔ Δεν με φοβίζει το βιολογικό τέλος διότι έχω μάθει να το αποδέχομαι. Ποιος μπορεί να κάνει το αντίθετο; Όπως υποστήριζε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, «αφού δεν μας ενδιαφέρει από πού ήρθαμε, γιατί να μας νοιάζει πού θα πάμε;». Το μόνο που επιθυμώ είναι να είναι υγιής η οικογένειά μου. Με τον σύζυγό μου είμαστε μαζί περισσότερο από εξήντα χρόνια. Δεν ξέρω αν υπάρχει συνταγή μακροημέρευσης, αλλά σίγουρα παίζει ρόλο στην αρμονική συνύπαρξη το να υποχωρείς. Όλοι στην αρχή είμαστε τέλειοι, αργότερα η εικόνα σου ξεθωριάζει, αλλά έχεις εκπαιδευτεί να συμφιλιώνεσαι με αυτή την πραγματικότητα. Η αγάπη είναι το σημαντικότερο συναίσθημα, πολύ περισσότερο από τον έρωτα. Στην αγάπη και τη στοργή δεν περιμένεις ανταπόκριση, γι’ αυτό δεν έχει τέλος. Αντίθετα, ο έρωτας έχει ημερομηνία λήξης.

Η πιο δύσκολη στιγμή της ζωής μου ήταν όταν μια περίοδο καταστραφήκαμε οικονομικά με τον σύζυγό μου. Τα χάσαμε όλα. Έκτοτε, συνειδητοποίησα πλήρως πώς είναι να ξεκινάς από την αρχή. Με μικρά βήματα μαθαίνεις να ξαναχτίζεις. Πάντως, αυτό που έμαθα συμπυκνώνεται σε μια φράση: «ε, και;». Ας το σκεφτούμε καλά όλοι μας προκειμένου να θυμόμαστε ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να σου τύχει να απαντήσεις και συ στο ερώτημα «γιατί όχι σ’ εμένα;».

Σήμερα μου αρέσουν οι μικρές καθημερινές στιγμές ευτυχίας. Διαβάζω αστυνομικά μυθιστορήματα και βλέπω παρόμοιου περιεχομένου σειρές στις δημοφιλείς πλατφόρμες. Φροντίζω τα λουλούδια μου και η ζωή με έχει διδάξει ότι όλα ξεπερνιούνται, αρκεί να μην τα παρατάς στις δυσκολίες και στα εμπόδια. Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος άνθρωπος. Μια συμβουλή που θα έδινα; Να είστε πάντα ο εαυτός σας και ό,τι κάνετε να είναι αποτέλεσμα των δικών σας αποφάσεων. Άλλωστε, το καθετί που κάνουμε είναι στην πραγματικότητα μια ελεύθερη επιλογή.

🔴 Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Food is the ingredient that binds us together 😋😉👌

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

As long as there is Chocolate, there will be Happiness 😋😋😋

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

The Beauty of Everyday Things

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Autumn is the time of picturesque tranquility 🍂🍁🌂

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Ο Αντώνης Σαμαράς διεγράφη από τη Νέα Δημοκρατία. Και τώρα τι κάνει;

Τα τελευταία χρόνια ο Αντώνης ο Σαμαράς έκανε ό,τι μπορούσε για να κάνει τη ζωή της κυβέρνησης του κόμματος στο οποίο ανήκε (δικό του κόμμα είναι μόνο η Πολιτική Άνοιξη) όσο το δυνατόν πιο δύσκολη. Από την, σε κάθε ευκαιρία, ισοπεδωτική κριτική μέχρι την άρνησή του να πάει στη γιορτή για τα 50χρονα της Νέας της Δημοκρατίας η συμπεριφορά του έμοιαζε με συμπεριφορά κακομαθημένου παιδιού όταν δεν το παίζουν οι συμμαθητές του ή όταν οι γονείς του δεν του αγοράζουν το παιχνίδι που θέλει. Σε αντίθεση βέβαια με τα κακομαθημένα παιδιά που συνήθως δεν ψάχνουν για δικαιολογίες, οι κακομαθημένοι πολιτικοί χρησιμοποιούν το «συμφέρον της πατρίδας» για να δικαιολογήσουν μια συμπεριφορά που στην πραγματικότητα προδίδει το πόσο ταυτισμένη έχουν στο μυαλό τους την πατρίδα με τον εαυτό τους και τις φιλοδοξίες τους.

Ομολογώ ότι δεν ξέρω ποιες είναι πια οι φιλοδοξίες του Αντώνη του Σαμαρά, αν και νομίζω πως θέλει να θεωρείται ο εθνάρχης που έσωσε τη χώρα με την εφαρμογή του μνημονίου ελπίζοντας ότι έχουμε ξεχάσει το ποιος ήταν αυτός που, αντί να συνεργαστεί με τον ΓΑΠ, αποφάσισε να γίνει ο πρώτος ηγέτης του αντιμνημονίου («ήμουν ο αρχιτέκτονας του αντιμνημονιακού αγώνα» έλεγε το 2012) και να ανοίξει τον δρόμο στη χαρούμενη παρέα του Αλέκση. Τότε κόστισε στη χώρα επειδή ήθελε να γίνει πρωθυπουργός (φιλοδοξία που την είχε από τότε που έκανε τον μακεδονομάχο και έριχνε την κυβέρνηση του μπαμπά Μητσοτάκη καταφέρνοντας όλος ο πλανήτης να λέει τους βόρειους γείτονες αντί για «Νέα Μακεδονία», Μακεδονία σκέτο), τώρα μπορεί να ονειρευόταν τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Σε κάθε περίπτωση, το ότι η τελευταία του φιλοδοξία δεν πρόκειται να γίνει πραγματικότητα (εκτός αν κάποια στιγμή σχηματίσει κυβέρνηση η Λατινοπούλου ή ο Βελόπουλος) δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να προσφέρει.

Μπορεί να ξαναστήσει την Πολιτική Άνοιξη και να την κάνει την ομπρέλα κάτω από την οποία θα στεγαστούν οι πολυδεξιοί (νομίζω πιο ακριβές από το «ακροδεξιοί») μπαντριώτες και οι αντιμητσοτακικοί.

Μπορεί να κάνει αυτό που τόσο καλά έκανε το 1993: να ξαναπροσπαθήσει να ξαναβοήθησει το ΠΑΣΟΚ να πάρει την εξουσία από τη Νέα τη Δημοκρατία. Φυσικά αυτή τη φορά τα πράγματα είναι κάπως πιο δύσκολα καθώς ο σύντροφος Ανδρουλάκης δεν είναι Αντρέας Παπαντρέου, αλλά η δυσκολία του εγχειρήματος είναι που το κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον.

Μπορεί να ασχοληθεί με τη σάτιρα. Ένας άνθρωπος που έχει το χιούμορ να προτείνει τον Κωνσταντίνο τον Εργατικό για τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας σίγουρα θα έχει πολλά να προσφέρει στην επιθεώρηση.

Ή μπορεί απλώς να χαλαρώσει, να ευχαριστήσει την τύχη του που τελικά του επέτρεψε να γίνει πρωθυπουργός, να συνειδητοποιήσει ότι και ο πλανήτης και η χώρα μπορούν να υπάρξουν και χωρίς αυτόν και να απολαύσει τα συντάξιμά του χρόνια με ηρεμία.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[justforbooks]

Good morning❗ 🎶☕🍩🌞

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?