#odiseja

[nikoisme]

this translation really said "her [Penelope's] dear Odysseus" and expected me to move on with my day.

[thoughtswordsaction]

Huka Mase: Exploring New Musical Territories With Debut Single 'Odiseja'

Huka Mase has released its debut single, “Odiseja.”The single is available on all streaming services thanks to Geenger Records. Huka Mase is a solo project entirely conceived, performed, and vocalized by Pijere Buridanov. Known for his previous work with the band Ha Det Bra, Buridanov steps away from conventional guitar riffs to explore new musical territories. Huka Mase’s sound is a refreshing…

[radiogornjigrad]

Žarko Paić: Šesto osjetilo ili o tehnosferi

  Odiseja u svemiru U ‘Uvodu’ moje knjige Izgledi nadolazeće filozofije – Metafizika, kibernetika, transhumanizam, Mizantrop, Zagreb, 2023. godine, koja po intenciji petoknjižje Tehnosfera preobražava u nužno šestoknjižje, a broj šest u numeričkome značenju pripada Saturnu, šestom planetu Sunčeva sustava i zaštitniku melankoličnih umjetnika i prokletih mislilaca poput Nietzschea, primjerice,…

[e-kultura]

OBELEŽAVANJE DANA OSLOBOĐENJA BEOGRADA U DOMU OMLADINE

Povodom obeležavanja Dana oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu, Dom omladine Beograda u petak, 20. oktobra poziva posetioce na tri besplatna programa.

U Tribinskoj sali DOB od 17h biće održana tribina pod nazivom “Sami smo gradili tebe, u borbi, patnji, krvi” posvećena pesmama koje su obeležile oslobođenje našeg glavnog grada. Vodiči kroz ovo muzičko putovanje biće dvojac RADIO PRAKSA, aktivisti i ljubitelji borbene muzike, Lidija Vasiljević (psihološkinja, politikološkinja i psihoterapeutkinja) i Nenad Glišić (književnik i urednik književne tribine u SKC Kragujevac). Ovaj neformalni kolektiv nastao je iz entuzijazma i želje za otkrivanjem, upoznavanjem i širenjem borbene muzike među onima koji su otvoreni da je upoznaju. Pesme slušaju i analiziraju kroz istorijsko –politički kontekst, poeziju kao i živote stvaralaca i interpretatora/ki, otkrivajući značaj poruka i emacipatorske potencijale koje su imala tada, ali koje možemo ponovo razumeti i prihvatiti. Na tribini u Domu omladine, koja će publiku zagrejati za koncert partizanskih pesama od 19h, Lidija i Nenad će predstaviti listu odabranih pesama koje su oslobodioci Beograda i drugih gradova Jugoslavije nosili na svojim usnama i u svojim srcima. To su partizanske pesme o borbi za slobodu koje su obeležile bitke partizana, rat protiv fašizma i bratoubilačke mržnje. Neke od tih pesama su originalno nastale na drugim jezicima, spevane za vreme rata ili posle njega, neke su snažne i poletne, ali i dirljive i potresne.

U Velikoj sali Doma omladine za 19 časova zakazan je koncert KIC POP hora sa gostima, koji će izvesti program partizanskih i antifašističkih pesama, pod nazivom „Bez dileme – antifašizam“. KIC POP je prvi crnogorski pop hor, koji je počeo sa radom 2017. godine. Uspešno ga vodi menadžerski tim Snežana Burzan Vuksanović i Sanja Radusinović, pod okriljem NVU Kutak i uz logističku podršku KIC-a „Budo Tomović“ u Podgorici. Ovaj popularni hor čini oko 60 istinskih zaljubljenika u muziku, pevanje i druženje, raznih profesija i uzrasta od 20 do 70 godina. Umetnička voditeljka hora je Ivana Vlajnić. Do sada su održali skoro 90 koncerata širom Crne Gore, kao i u: Sarajevu, Beogradu, Zagrebu, Skoplju, Puli, Prijepolju, Konjicu, na Tjentištu. Hor je učestvovao na brojnim državnim i gradskim svečanostima, umetničkim festivalima, bio gost brojnih konferencija, kongresa, tribina.  U crnogorskom društvu KIC POP hor prepoznat je kao društveno angažovan ansambl koji organizuje i podržava događaje sa humanim, humanitarnim i filantropskim prefiksom. Osim bogatog i raznovrsnog pop repertoara,  hor je regionalno poznat i po svom projektu „Bez dileme – antifašizam“, odnosno repertoaru partizanskih i antifašističkih pesama, kojim će se premijerno predstaviti u Domu omladine Beograda 20. oktobra, povodom obeležavanja Dana oslobođenja glavnog grada Srbije. Na ovom koncertu, koji će ujedno biti i njihov 90. nastup, repertoar će činiti kompozicije: „Po šumama i gorama“, himna SFRJ „Hej Sloveni“, „Internacionala“, „Padaj silo i nepravdo“, „Budi se istok i zapad“, „Konjuh planinom“, „Oj, đevojko drugarice“, „Komandant Sava“, „Uz maršala Tita“, „Sa Ovčara i Kablara“, „Oj, Kozaro“, „Mlada partizanka“, „Bella Ciao“, „Kaćuša“, „Zemljo moja“, „Odiseja“, „Računajte na nas“, „Bilećanka“, „Kraj Sutjeske hladne vode“, „Aj Karmela“ i druge.

Posetioci Doma omladine Beograda imaće još jednu priliku da obiđu izložbu „Pruga snova“, koja je otvorena 11. oktobra a poslednji dan postavke je 20. oktobar. Kroz fotografsku dokumentaciju i drugu arhivsku građu, ova postavka govori o izgradnji pruge Beograd – Bar od 1971. do 1975. godine.  Železnička pruga Beograd – Bar intenzivno je počela da se gradi 1971. godine, posle raspisivanja Narodnog zajma za izgradnju. Iste godine organizovana je i počela sa aktivnošću omladinska radna akcija putem koje su se mladi uključili u izgradnju pruge. Omladinska radna akcija trajala je pet godina, a na ovom monumentalnom poduhvatu učestvovalo je 12345 brigadira, mladih Jugoslovena iz svih društvenih slojeva i 250 iz 13 drugih zemalja sveta, raspoređenih u 234 radne brigade. Dužina pruge Beograd – Bar iznosi 480 kilometara, prolazi kroz 254 tunela ukupne dužine 114 kilometara i preko 234 mosta dužine 14.593 metra. U Beogradu ona polazi sa oko 60 metara nadmorske visine, penje se do 1032 metra kod Kolašina, a zatim spušta prema Baru, gde završava na tri metra nadmorske visine. Puštena je u rad 28. maja 1976. godine sa “Plavim vozom” u kojem se nalazio Josip Broz Tito, dok je redovan saobraćaj počeo dva dana kasnije. Tih godina u Evropi izgradnja ovakve železničke pruge bila je jedan od najsloženijih građevinskih poduhvata zbog izrazito zahtevnog i teško pristupačnog terena. Izložba je realizovana u saradnji Udruženja učesnika ORA Beograd – Bar, Medija centra “Železnica Srbije” i Istorijskog arhiva Beograda. Autorka je Dušanka Duška Milošević, grafička dizajnerka, inicijator i konsultant je Velizar Popović,  predsednik Udruženja učesnika ORA Beograd – Bar, a stručni saradnik Marko Perić, istoričar i arhivist iz Istorijskog arhiva Beograda.

[exyu-rock-lovers]

Niko ne zna šta ga čeka, dan šta nosi

svako juče ostavlja nam trag u kosi

doba prošlo i buduće, priča ista

sve što sija i ne mora da zablista

Leo Martin - Odiseja

[vaskic]

najjaca pesma..

[prerazmisljavanje]

Pročitala sam u februaru

Pročitala sam u februaru

Kako ponovo čitam više knjiga/ časopisa mesečno, red je da počnem da ih pobrojavam i ovde, a ne samo na Goodreads profilu. (Ako vas još nisam zaprijateljila tamo, javljajte da ispravimo stvar.)

Tek minulog prekratkog meseca pročitala sam 3 knjige i jedan časopis (ali dvaput, jer tol’ko je dobar, a malo sam i prizivala naredni broj). Nekako se poklopilo da sam o dvema knjigama pisala i duže…

[asweetjane]

Ničega slađega nema od svoje domaće grude, od svoga oca i majke, ma koliko bio ko bogat, ali u stranoj zemlji daleko od majke i oca!

Homer, “Odiseja”

[beezzzboy]

Odiseja pa penelopen do ishte me te vertet askushi

[nikoisme]

today on crying over the odyssey in serbian: odysseus and telemachus reunion. More specifically - this part:

Nije, Telemaše, pravo da svome se milome ocu

suviše čudiš i diviš kad ovde pred tobom stoji,

jer ti drugi više Odisej ne dođe amo!

Ja sam kakva me vidiš; nalutah se mnogo i mučih,

posle dvadeset leta u očinsku zemlju se vratih.

Which would roughly translate to:

It is not right, Telemachus, to be too surprised and astounded by your dear father when he is standing here before you, because the other Odysseus will not come here again! I am as you see me; I wandered a lot and struggled, after twenty years I returned to my fatherland.

kinda hits hard though. this is odysseus, your father. no other odysseus will show himself there. the man you maybe grew up with, woven from the stories you were told - chances are that is not odysseus. that odysseus isn't the one standing before you. this is the odysseus that came back, changed from war and travel and troubles that no bard can sing of nor king may tell you about.

[felix-trot]

A torinói ló - The Turin Horse - Torinski konj

Neki su događaji toliko filmski da se mogu dogoditi samo u životu. Mnogi su proveli svoje kratko vrijeme na Zemlji čekajući da jedan takav događaj posjeti i njihovu sudbinu, većina nas je pri tom ipak samo čekala Godota. No, neki su životi bili obasjani trenutkom bljeska svjetlosti ili iznenadnog mraka. Jedan takav filmski moment krasi biografiju Friedricha Nietzschea. Vjerojatno najvažniju zimu svog života veliki je filozof proveo u Italiji, preciznije Torinu. Kobnog trećeg siječnja te 1889 godine izašao je iz svog pansiona na broju šest Via Carlo Albert te ugledao zapregu s konjem koji nikako da se pomakne s mjesta. Izgubivši živce kočijaš uzima biče te počinje udarati tvrdoglavu životinju. Nietzsche im prilazi te prekida okrutnu scenu tako što se baca nesretnom konju oko vrata glasno jecajući. Iduća dva dana poput mrtvaca leži na otomanu svog stanodavca ne izgovorivši niti jednu jedinu riječ. Nakon toga poživjet će još deset godina na brizi svoje majke i sestara oboljevši od progresivne paralize. Ova se biografska anegdota obično smatra početkom filozofove bolesti, ali i ludila. Priča se okončava njegovom smrću 1900 godine kada sa svijeta odlazi posve pomračena uma. Događaj s konjem tako dobiva ključno mjesto u svakom pokušaju tumačenja Nietzscheove sudbine. Što se događalo u filozofovoj glavi u trenutku kobnog zagrljaja? Zašto je taj svakodnevni prizor u njemu izazvao snažnu provalu suosjećanja? U kojoj je mjeri torinski incident odredio godine bolesti i ludila što su uslijedile? Ta i slična pitanja često se postavljaju u pokušajima rasvjetljavanja lika i djela Friedricha Nietzschea.  No, čitava epizoda skriva i jedno posvema beckettovsko pitanje – ono sudbine anonimnog  konja koji je htio on to ili ne htio promijenio život jednog velikog čovjeka i tako ušao u povijest. “Što se dogodilo s konjem?“ pitanje je na koje odgovora Béla Tarr svojim posljednjim filmom Torinski konj (A torinói ló, 2011).

Tarrov film tako je priča o konju i njegovim vlasnicima, siromašnom seljaku i njegovoj kćeri koji žive u skromnoj kolibi na nekoj pustopoljini. Naracija se otvara nakon samog incidenta kada se konj s vlasnikom vraća kući te prati idućih šest dana u životu te male zajednice. Film je strukturiran po danima  svaki od kojih čini jednu od njegovih šest ravnopravnih cjelina. Radnja se u cjelini zbiva u kući i okućnici siromašnih oca i kćeri. Samo što riječ radnja upotrjebljena u kontekstu Torinskog konja zadobiva ironičan prizvuk. Naime, dani u životu ove obitelji nalikuju jedan drugome kao jaje jajetu te se čitav film doima kao jedan beskrajno dug dan. Razlog tome leži u činjenici kako je životni horizont oca i kćeri jednako uzak kao i onaj nesretnog konja što ga drže zatočenog u štali. Nakon što otac s konjem stiže kući djevojka mu pomaže spremiti ga u štalu. Slijedi dugi kadar u kojem gledamo kako kćer svlači i oblači oca. Ovu ćemo radnju, prikazanu jednako dugim kadrovima, gledati i idućih dana. Jer u njihovom se životu ne događa ništa do li uvijek ista svakodnevna rutina, svaki im je dan sastavljen od dobro uvježbanih rituala. Sjede u kolibi, hrane životinje, opet sjede u kolibi, opet hrane životinje, djevojka pegla, otac pije. Vrhunac njihova dana kao i vrhunac radnje prve polovine Tarrova filma jest njihov zajednički obrok. Svaki dan obitelj jede samo i isključivo krumpire skuhane u kori guleći ih na tanjuru svojim radom izranjavanim prstima. Tarr ovom prizoru daje posebnu važnost prikazujući ga iz uvijek nove perspektive te ga uporno ponavljajući dajući mu sve veću dužinu (ili se barem tako čini gledatelju). Čitav se film zapravo sastoji tek iz trideset i četiri besprijekorno režirana crno-bijela kadra. Druga polovica filma uključuje i dva događaja. Prvi je posjet nekog čovjeka koji od njih želi kupiti rakije te se pri tom upušta u dug proročki monolog. Drugi ih pak dan posjećuju putujući cigani koje otac otjera sjekirom. No, ono najvažnije tek slijedi. Izgleda da je bunar pred kolibom presušio. Na malu prikolicu ukrcaju najnužnije potrepštine, privežu konja te odlaze u nepoznato. No, kada ne stanu na horizontu Tarr ne napušta kolibu, kamera i dalje snima sada pusti brežuljak iza kojeg je nestala prikolica s dvoje ljudi. U dugom kadru ne događa se ništa, Tarr je ostavio gledatelja da poput njegovih junaka kroz prozor pilji u uvijek isti horizont. A onda se na vrhu brežuljka opet pojavljuju otac i kćer koji su se izgleda odlučili vratiti u sigurnost svoje kolibe s presahnulim bunarom i tu na miru dočekati neizbježno.

Iz navedenog je sadržaja jasno da na beckettovsko pitanje s početka filma Tarr nudi isti takav odgovor, dakle apsurdan, pesimističan te duboko tragikomičan.  Njegovi otac i kćer lako bi mogli biti junaci neke nikad napisane Beckettove drame o dvoje ljudi koji, dok rezignirano čekaju smak svijeta, vrijeme krate revno kuhajući krumpir u kori na vatri svoje trošne kolibe.  Torinski konj prikaz je egzistencije iz koje je isisana svaka metafizika, čija statičnost i cikličnost parodiraju ljudsku potragu za transcendentnim značenjima naše kratke egzistencije na obalama svjetlosti. Svakim se kadrom uporno inzistira na beznadnosti čovjekove sudbine kao i na ironiziranju mogućnosti slobode izbora te su likovi svedeni na golo postojanje koje u redateljevim majstorski rukama postaje estetska činjenica.  Fokusirajući se na ritualnost svakodnevnice Tarr kao da iskupljuje život male obitelji koji na filmskom platnu izgleda kao uzvišena tragedija. Njegovo je umijeće u tome da i one najsitnije radnje prikazuje tako da izgledaju kao da se ljudi koji ih obavljaju u tom trenutku zapravo sudaraju sa velikim zagonetkama smisla, slobode i smrti. Paradoksalan efekt koji postiže umjetnost beckettovskog tipa jest da dok na ekranu po tko zna koji put svjedočimo guljenju krumpira u nama sve snažnije kucaju velika, a neizrečena  pitanja. Neki su ih nekoć postavljali jasno i glasno vičući u vjetra pred rezigniranom gomilom, na primjer Nietzsche i Dostojevski, dok drugi pak, na primjer Beckett i Tarr, njihovim upadljivim prešućivanjem potvrđuju ljudsku navadu da iz blata s nadom promatra začudno pravilne nebeske konstelacije. Apsurdna dvojnost ljudske egzistencije u kojoj se često barata krumpirom, a snatri o nečem mnogo hranjivijem oduvijek je realnost malih života. U rukama velikih umjetnika te su se smisla lišene sudbine premetale u estetizirane metonimije tišine kojom odzvanja čovjekova potraga za smislom. Egzistencija bez nada iznenada biva dotaknuta značenjem onda kada zahvaljujući ruci umjetnika iz jednine svog jada zrcali množinu nade da ga se jednom i zauvijek nadvlada.

Kojim sredstvima se Tarr služi kako bi postigao taj učinak? Odgovor je naizgled jednostavan – zvukom i slikom. Prikazujući nešto što je sadržajno lišeno svake poveznice s umjetnički lijepim Tarr se služi visoko stiliziranim dugim crno-bijelim kadrovima te sugestivnom glazbom koji prikazano prenose u domenu estetskoga. Dakle, sve u Torinskom konju izgleda filmski – svaka je savršeno promišljena pokretna slika nabrekla od značenja te hipnotička u svojoj lijepo oblikovanoj fluidnosti. Stoga iako se u filmu malo toga događa, on nije dosadan – u tome leži prava mjera redateljeva postignuća.  Zamislimo li samo što bi manje sposoban autor napravio s istim scenarijem postat će nam jasno kako je Tarr nenadmašan umjetnik zvuka i slike, majstor filmskog jezika. Torinski konj otvara se nezaboravnim kadrom konja u trku čije lice možemo promatrati izbliza dok u pozadini grmi potresna instrumentalna glazba. Nakon što smo s ekrana pročitali o Nietzscheovu incidentu sada kao da nam se govori: Evo, gledajte ga, to je taj torinski konj. I uistinu, možemo ga ne samo vidjeti nego i osjetiti njegov nemiran topli dah, takva je Tarrova vještina. Taj emocijama nabijen prizor funkcionira kao metonimija incidenta koji mu je prethodio te odražava redateljev postupak u cjelini koji možemo shvatiti kao slikovno uobličenje mračne misli koja je slavnog filozofa otjerala u ludilo, ali i kao njen komentar. Jer kad po povratku konja kući otkrijemo sumornost egzistencije te životinje i njenih vlasnika bit ćemo prisiljeni suočiti se licem u lice s apsurdom Nietzscheove žrtve. Konj  i obitelj metaforičke su ekstenzije onih koji žive vječno zauzdani čekanjem, nadanjem, strahom, vjerom. Ključni moment Torinskog konja onaj je kada otac i kćer konačno odluče napustiti svoj dobro poznati svijet i vidjeti što je onkraj obronka, no ubrzo se pokunjeno vraćaju. Izgleda da se i oni koji su iskoračili iz svog kaveza poput pokislog pseta u njega prije ili kasnije vrate podvijena repa. Ili kako je rekao mudrac lakše je pokoravati se drugome nego služiti samom sebi. Redatelj je izjavio kako je Torinski konj njegov posljednji film. Prikladno je da Tarrova po svemu jedinstvena filmska odiseja završava dostojanstvenom posvetom Nietzcheovoj prometejskoj borbi razotkrivanja utvara što čovjeka drže u podmuklom snu sigurnosti.  Kao i njemački filozof napajao se na izvorima mraka te nas je vješto plešući svoj sotonski tango nagnao da povjerujemo kako u toj vječnoj tami pulsira i neka nevidljiva svjetlost.

[manitat]

Ambasadori - Zemljo moja Andrej Šifrer - Brat Animatori - Male curice Arsen Dedić - Kuća pored mora Atomsko sklonište - Bez kaputa Azra - Između nas Bajaga i Instruktori - Strah od vozova Beograd - Opasne igre Bijelo dugme - Pjesma mom mlađem bratu Biljana Petrović - I led je krenuo... Boa - Milion Bombaj štampa - Jogging Across Alipašino polje Boye - Ja sam radosna Branimir Štulić - Smiješan osjećaj Buco i Srđan - Moja Annabel Lee Buldožer - Voli me, ne voli me Cacadou Look - Ne dozvoli Crvena jabuka - S tvojih usana Dado Topić - Balada o Mariji Dirisamer Darko Domijan - Ulica jorgovana Dino Dvornik - Tebi pripadam Disciplina kičme - Tata i mama Dobri Isak - Mi plačemo iza tamnih naočara Dorian Gray - Sjaj u tami Drago Mlinarec - Mora da sam bio mlad Drugi način - Stari grad Đavoli - Dugo toplo ljeto Đorđe Balašević - Neko to od gore vidi sve EKV - Sedam dana Električni orgazam - Vudu bluz Elvis J. Kurtović - Idol Film - Moderna djevojka Gabi Novak - Duga je, duga noć Galija - Neka bude sve tebi u čast Grad - Ima li nešto? Grupa 220 - Grad Haustor - '60-'65 Ibrica Jusić - Nije bilo lako Idoli - Gdje si sad, cica-maco? Indexi - Ispili smo zlatni pehar Jadranka Stojaković - Dok gubim te Josipa Lisac - Što me čini sretnom Katarina II - Geto Kemal Monteno - Pahuljice moja Kongres - Zabava Korni grupa - Ivo Lola Ksenija Erker - Proljeće bez tebe KUD Idijoti - Maja La Strada - Mlad i radostan Laboratorija zvuka - Zaboravljena draga Lačni Franz - Lipa zelenela je Leb i sol - Bistra voda Let 3 - Izgubljeni Leo Martin - Odiseja Luna - Ogledalo lune Lutajuća srca - Još malo Majke - Zauvijek Marjanov čudni zajec - Sexi disco hit Meri Cetinić - Potraži me u predgrađu Metak - Rokenroler Miladin Šobić - Sunce tebi, sunce meni Mizar - Devojka od bronza More - On je moj bol Mungos - Šetač Nena Ivošević - Kao da me nema Oliver Mandić - Osloni se na mene Pankrti - Anarhist Paraf - Narodna pjesma Parni valjak - Samo sjećanja Partibrejkers - Hiljadu godina Pauk - Momak iz provincije Petar Ugrin - Samo muzika Prljavo kazalište - Korak od sna Psihomodo pop - Nema nje Rani mraz - Ostaje mi to što se volimo Riblja čorba - Zvezda potkrovlja i suterena Rundek, Šerbedžija i Dedić - Na nešto me sjeća taj grad S vremena na vreme - Traži mene SCH - Romanija (Sve zbog schizofrenije) Seid Memić Vajta - Sjetim se Bosne Slađana Milošević - Bez nade Smak - Plava pesma Stidljiva ljubičica - (Bacam novčić i zovem) Tvoj broj Stijene - Ima jedan svijet Suncokret - Uspavanka Šarlo akrobata - Mali čovek Termiti - Vjeran pas Teška industrija - Odlazi teška industrija Time - Pjesma No. 3 Toma Bebić - Marčelina U škripcu - Siđi do reke Videosex - Kako bih volio da si tu Vještice - Zlato Vojvođanski Blues Band - Šećeru moj Vokalni kvartet Predraga Ivanovića - Pod sjajem zvezda YU grupa - More No. 2 Zabranjeno pušenje - Anarhija All Over Baščaršija Zana - Pepito pantalone Zdravko Čolić - Ljubav je samo riječ Zvonko Bogdan - Tužna je nedelja

[forrestdumb]

DIONIZIJSKE noći

Apolonski dani koji to nisu.

Ispijena ženska lica na šalterskim službama

od kojih su neke postale i super-mame.

Nije sve ono sto jeste

sve je ono sto bi moglo da postane.

Ja sam od svog kera macu načinio

I od sebe Odiseja

i od tebe Penelopu,

ali ovaj krug u koji smo sami, kao očarani,

kao magičnom prašinom prosuti ušli -

dovoljan je samo onima koji žele

biti prevarenim.

Ja želim biti mrtav;

ili za kompromis -

prevaren.

[thedraganuzelac]

Web magazin posvećen kulturi. Muzika, film, serije, strip, književnost.

[radiotelevizionishqiptar]

QITËSI KINEZ, NË SFIDËN E PAMUNDUR, SI ODISEJA

Lexo të plotë www.rtsh.al

[mozgoderina]

Karmen Erera: kako nadživeti besmrtnost?

Karmen Erera ~ 'Belo i zeleno', 1959. Akril na platnu (116.4 x 154.3 x 4.2 cm). { Tejt galerije, London → }

  Slikarka Karmen Erera (Carmen Herrera), preživeli je svedok sada već klasičnih umetničkih pokreta i preokreta (post)moderne. Svedočila je nastajanju i nestajanju pravaca poput op arta, minimalizma, apstraktnog ekspresionizma… i strpljivo radila i čekala… i dočekala da se svet doseti da Erera nije samo svedok, već i saučesnik, i to kakav! Premašivši stotu, konačno može da se pohvali da je preživela i sopstvenu anonimnost.

Brojni umetnici su za života zanemareni. Posebno oni “ispred svog vremena”, koji često tek nakon smrti postaju besmrtni. Ali je zaista retko da neko uspešno istrpi ignorisanje istorije, skoro čitav jedan vek! Strpljivo, smireno, snažno.

“Pa i da me niko nije pronašao, opet ne bih bila nesretna.”[1]

Svet umetnosti slaže se ipak sa jezgrovitom konstatacijom kritičarke Gardijana, Lore Kaming (Laura Cumming), da je Erera “otkriće decenije”[2].

Kao kod simpatičnih, sporih, ali dugovečnih bića, presudni događaji u Ererinom životu mere se decenijama. To je ne sprečava da ponosito tvrdi: “Živim u trenutku”[1]. Njen brak sa nastavnikom engleskog jezika, Džesijem Loventalom (Jesse Loewenthal), trajao je punih šest decenija. U Džesiju pronalazi ne samo ljubavnika, srodnu dušu i bezgraničnu podršku, već i osećaj nadtelesne duhovne spone, u kojoj su reči suvišne.

Karmen i Džesi. Fotografija (detalj): Lisson Gallery.

  Poslednjih pet dekada Erera stvara u istom studijskom apartmanu u potkrovlju zgrade u Njujorku. Nakon ritualne jutarnje kafe s mlekom (café con leche), i posmatranja ulične vreve, odmah posle doručka seda za radni sto, i prianja na crtanje. Punih sedamdeset godina prošlo je otkako je Erera sa sigurnošću otkrila svoj slikarski pravac. Sve to vreme, uglavnom pokušava da “savlada” sasvim jednostavan geometrijski element – pravu (izlomljenu) liniju.

“Ponekad pobedim ja, a ponekad slika.”[1]

“Nikada nisam naišla na pravu liniju koja mi se nije svidela”[2], kaže Erera. Tokom prve polovine života, prelazila je ipak, sa manje ili više uspeha, mnoge mrske fiktivne linije u vidu državnih, duhovnih ili rodnih granica. Erera je rođena 1915. godine, na Kubi, kao sedmo dete dobro stojećih roditelja. Otac je osnivač i urednik novina (El Mundo), a majka reporter i kolumnista. U njihovom domu redovno se okupljaju (disidentski nastrojeni) intelektualci i umetnici. Karmen upisuje studije arhitekture u Havani, koje će prekinuti udajom za Džesija i preseljenjem u Njujork, gde na sopstveno zgražavanje otkriva da je umetnik:

“Kao kada shvatite da ste zaljubljeni u pogrešnu osobu.”[1]

U pokušaju da bolje upozna, razume ili eventualno preboli tu pogrešnu ljubav, Erera upisuje Fakultet likovnih umetnosti u Njujorku, gde susreće brojne druge umetnice u pokušaju. “Bile smo poput mačaka – ratovale smo”[3], nerado priznaje. Spas od mačijih kandži došao je u vidu saveta profesora, koji je ohrabruje da školu napusti, ukoliko želi da postane slikar.

Ima li boljeg mesta za nastavak slikarske romanse, od posleratnog Pariza? Mladi bračni par seli se 1948. u Francusku, na šest godina. Konačno, Erera pronalazi svoje umetničko jato, u Salonu “Nove realnosti” (Réalités Nouvelles). Uz vodeće predstavnike bespredmetne umetnosti, poput Jozefa Albersa i Žana Arpa, i Erera svodi svoju ikonografiju na osnovne, jednostavne oblike. Evropljani su bez predrasuda. Ne nalaze ništa loše ni u tome što je Kubanka, ni u tome što je žena u uglavnom muškom društvu. Nova ostvarenja izlaže u Salonu 1949-1952. Njena platna nalaze se pored slika takvih velikana, kao što je Pit Mondrijan! No, priznanje van umetničkih krugova izostaje.

Karmen Erera ~ 'Iberijski', 1949. Akril na platnu na ploči (prečnik 101.6 cm). { Lisson Gallery → }

  Po povratku u Njujork, omaške se nastavljaju. Iako se na Kubu vraća retko, kada pomaže nekom članu (anti-režimski nastrojene) porodice, u Americi je prati kubanska etiketa. Da zabuna bude veća, Muzej savremene umetnosti (MoMA), redovno šalje emisare na Kubu u potrazi za egzotičnim i perspektivnim mladim stvaraocima. Ereru mimoilaze i tamo i ovde! Bezuspešno pokušava i da ostvari kontakt sa lokalnim avangardnim galerijama. Odbijaju da izlože njene radove uz obrazloženje da muškarci imaju prednost jer izdržavaju porodice. “Osećala sam se kao da me je neko ošamario”[2], priseća se. Ona i Džesi nisu imali dece.

Uslediće neobičan preokret. Erera konstatuje:

“Ignorisanje me je oslobodilo”[4].

Tada počinje sasvim osobena odiseja. Oduvek povučena i delimično stidljiva, odustaje od projekta “pravljenja imena” u svetu umetnosti, upravo da bi sve svoje vreme posvetila – umetnosti. Obilazi skoro sasvim neposećene muzeje. I slika. Uporno, savesno, metodično. Džesi iznajmljuje stanove i u siromašnim kvartovima, kako bi za Karmen obezbedio više prostora za stvaranje.

U Parizu je Erera upoznala i zemljake (iz Amerike), kao Elsvorta Kelija (1923-2015), koji su u Evropi brusili sopstveni stil. Po povratku na rodno tlo većina je lansirala uspešne karijere. Erera danas priznaje da se ne radi samo o polu. “Znali su bolje od mene kako sistem funkcioniše. Shvatili su galerijski sistem, muzejski sistem, kolekcionarski sistem, a ja nisam bila takva vrsta ličnosti.”[2] I pored slabijeg poznavanja sistema u kojem se muškarci bolje snalaze, Erera u Njujorku upoznaje muške kolege, poput kubanskog nadrealističkog slikara Vilfreda Lama (1902-1982), ali i one koji daleko više odgovaraju njenom umetničkom senzibilitetu pročišćene geometrijske apstrakcije, poput Leona Polk Smita (1906-1996) ili Barneta Njumena (1905-1970). Sa Barnetom i njegovom suprugom Anali, Džesi i Karmen su jedno vreme komšije. Od Njumena dobija možda ponajbolji životni / umetnički savet: “Ne dozvoli da te bilo šta zaplaši”[3].

Erera obilato koristi slobodu od pripadnosti zvaničnim umetničkim krugovima, modama, uticajima. A upravo tada je najpronicljivija. Oseća snažno puls epohe. Zaranja odvažno sve dublje u duh svog doba, sa kojim kroz rad vodi bogat i plodan dijalog. Pomaže joj stečeno obrazovanje sa studija arhitekture, iz kojeg crpi disciplinu i pedantnost.

“U haosu u kojem živimo, volim da uspostavljam red.”[5]

Red se uvodi preko solidno promišljene i dobro utemeljene strukture, a linija je “početak svake strukture”[1]. Na urednom radnom stolu ostaju još samo metalni industrijski lenjir, tabele boja, papir i makaze. Uklanja i emotivne barijere: “Nemam srce za slikanje. Imam mozak za slikanje.”[1] Radi u serijama, na velikim formatima, često u formi diptiha ili triptiha. Tokom sedamdesetih, bilo je neophodno odbaciti i boje, kako bi se doprlo do (slikarske) istine.

“Sa crno-belom slikom nema laži”[5]

, ubeđena je Erera. Nastaju zaista arhitektonski jaka dela, ispunjena crnim i belim prugama, koje poput oklopa ili kostura, kriju i čuvaju začetak buduće inspiracije.

Karmen Erera ~ 'Bez naziva', 1952. Sintetička boja na platnu (63.5 x 152.4 cm). { Muzej savremene umetnosti, Njujork → }

  Za to vreme u spoljašnjem svetu, u njenoj neposrednoj blizini, niču, trijumfuju i nestaju slikarske škole. Dvadeset godina mlađi Frenk Stela (1936), postaje slavan upravo po minimalističkim slikama sa crno-belim trakama. Barnet Njumen, sa monumentalnim plohama čiste boje, već je priznati prvoborac apstraktnog ekspresionizma. Erera i dalje stvara u samoći, ali bez početne skromnosti. Ispostavlja se da nije neophodno izlagati, davati intervjue ili objavljivati manifeste, da bi se aktivno sudelovalo u iskričavom repertoaru ideja. Sada znamo da je Erera u pojedinim ostvarenjima najavljivala određene pravce, ponekad i celu dekadu ranije! “Mogli smo da razmišljamo i bez priče”[1], kazala je za sebe i Džesija. Isto se može reći i za Ererin odnos sa dostignućima epohe u slikarstvu.

Uprkos naklonosti bespredmetnoj umetnosti ili minimalizmu ili geometrijskoj apstrakciji, Erera sa odbacivanjem nepotrebnog stvaralačkog tereta, odbacuje i nametnute etikete. Već se odavno ne oseća kao autentična Kubanka, a ne želi ni da je vide kao ženu zalutalu u tradicionalno muški zanat. Sa dostizanjem opšteprepoznatljivih motiva, Erera je konačno dovoljno slobodna da bude ono što istinski jeste.

“Ja sam samo umetnik, to je sve.”[6]

Tako nastaju skoro sasvim bela platna – energično prosečena oštrim uglovima ili trouglovima, poput čuvene serije “Bela i zelena” (Blanco y Verde). Briljantno raspoređeni smaragdno zeleni kraci ostvaruju istovremeno krhku i snažnu kompozicionu ravnotežu. Erera već tokom šezdesetih ostvaruje svoj besmrtni opus. Pojedina dela baš iz serije “Bela i zelena”, danas čine okosnicu njene stalne postavke u Muzeju Vitni (Whitney Museum of American Art). Tu njene slike konačno zauzimaju zasluženo mesto pored ostvarenja i Elsvorta Kelija i Frenka Stele, ali i ranije priznatih umetnica, poput Agnes Martin (1912-2004). To je isti onaj muzej koji je nekoć posećivala, bez publike. Danas je prepun.

Karmen Erera ~ 'Bela i zelena', 1966-67. Akril na platnu (101.6 × 177.8 cm). { Muzej Vitni, Njujork → }

  Džesi je preminuo 2000. godine, u devedeset osmoj godini, ne dočekavši eksplozivni uspeh svoje supruge. Lako se moglo dogoditi da neka od (besmrtnih) ostvarenja budu uništena. Erera je slike skidala sa rama i uvijena platna skladištila u plakare (čak i oko takvih, delimično oštećenih radova, kolekcionari se danas otimaju). Onda je kreativnost premašila kapacitete svih privremenih magacina, i Erera odlučuje da platna prosledi dugogodišnjem prijatelju. Kada se Toni Bičera (Tony Bechara) 2004. pojavio sa poverenim delima u privatnoj njujorškoj galeriji, sudbina izvodi svoj poslednji trik. Jedna od tri umetnice, iz zakazane izložbe, upravo je odustala. Erera uskače. Konačno prodaje svoj prvi rad, u osamdeset i devetoj godini života. Epilog priče prikazan je i u Muzeju savremene umetnosti u Njujorku i u Tejt galerijama u Londonu.

Poput preživelog brodolomnika sa plovidbe kroz vreme, Erera je konačno primećena na umetničkom horizontu. Preko noći postaje kamen temeljac zdanja savremenog slikarstva. Prevrtljiva vremena sa pomanjkanjem velikih priča, idu joj u prilog. U nedostatku sigurnih orijentira, poseže se u prošlost. Ererino delo još jednom, na originalan i svež način, opravdava izabrani pravac razvoja umetnosti. Zauzvrat, već ispisana istorija prihvata Ereru. A opet, njena dela po rudimentarnoj snazi i pročišćenosti izraza, deluju hrabrije i vitalnije od većine savremene umetničke produkcije, inspirisane upravo geometrijskom apstrakcijom.

Karmen Erera ~ 'Žuta i crna', 2010. Akril na platnu (91.4 x 182.9 cm). { Lisson Gallery → }

  Kada je pitaju za savet današnjim mladim umetnicima, Erera blago odgovara:

“Strpljenja, dragi moji, strpljenja (Paciencia, querida, paciencia)”[4].

Nakon prevaljene stote, naviknutoj na stvaralačku samoću, i vremešnoj Ereri potrebno je prilično strpljenja u komunikaciji sa galeristima, kolekcionarima, radoznalim novinarima. “Sada plaćam to što me plaćaju.”[1] Iako već odavno ne napušta svoje potkrovlje, vezana za kolica, artritična ali neumorna Erera i dalje stvara, privodeći kraju na najbolji način, svoje ljudsko i umetničko zaveštanje.

“Još uvek tražim”

, skromno primećuje, a odmah potom razdragano dodaje, pokazujući na slike:

“Sve je urađeno sa zadovoljstvom”[6].

    [1] Is it a dream? → | Helena de Bertodano | Dec 20, 2010. | The Daily Telegraph

[2] Carmen Herrera: ‘Men controlled everything, not just art’ → | Simon Hattenstone | Dec 31, 2016. | The Guardian

[3] Carmen Herrera at 100 → | Andrew Russeth | June 05, 2015. | ARTnews

[4] At 101, Carmen Herrera Looks Back at Astonishing Career → | Henri Neuendorf | June 8, 2016. | ARTnews

[5] Art Without Lies → | Claire Messud | December 29, 2016. | NYR Daily

[6] Overlooked But Undeterred → | Karen Michel | July 2, 2016. | NPR

  Pripovedio i grafički opremio: Jovan Jona Pavlović. Moderator: MozGoDER vELičANsTvENi. ✓ FAcEBook sTRANicA →  ✓ piNTEREsT TABLA → 

s MoJE TAčkE, NAGLAvAčkE!: ✓ Izazov dijaloga o modernosti →  ✓ Volfgang Lajb: Bez početka i bez kraja →  ✓ Günther Uecker : Hammering Passion →