#Wyspy Kanaryjskie | Explore Tumblr posts and blogs

koval-ptaki-birds · 4 months ago

Text

78) Corvus corax; Kruk, common raven (kruk pospolity) - gatunek dużego osiadłego ptaka z rodziny krukowatych (Corvidae). Występuje na półkuli północnej, jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem spośród wszystkich krukowatych. Obecnie wyróżnia się jedenaście podgatunków, wykazujących niewielkie odmienności w morfologii – pomimo iż niedawne badania wykazały znaczne różnice genetyczne wśród populacji z różnych regionów. W Polsce nieliczny ptak lęgowy (lokalnie może być średnio liczny).

To jeden z dwóch największych krukowatych, obok kruka grubodziobego, i prawdopodobnie najcięższy ptak z rzędu wróblowych; dojrzały kruk mierzy od 58 do 69 cm, a udokumentowana masa ciała wynosi od 585 do 2000 g. Kruki dożywają zwykle około 10–15 lat na wolności (według danych opartych na obrączkowaniu), jednak rejestrowano także osobniki w wieku ponad 40 lat. Znany jest przypadek kruka z londyńskiej twierdzy Tower, który na zamku dożył 44 lat. W różnych legendach i podaniach długowieczność kruków jest często na wyrost podwyższana – niektórzy uważali, że miały żyć nawet 3 razy dłużej niż człowiek. Młode ptaki mogą podróżować w gromadach, jednak później tworzą pary na całe życie i razem bronią swojego terytorium. Kruk koegzystuje z ludźmi od tysięcy lat, na niektórych obszarach rozmnożył się tak bardzo, że uważa się go za szkodnika. Zawdzięcza to swojej wszystkożernej diecie. Kruki są także wszechstronne w znajdowaniu źródeł pożywienia. Jedzą padlinę, owady i odpady spożywcze, a także ziarna zbóż, jagody, owoce.

Kruk był jednym z wielu gatunków zwierząt opisanych przez Linneusza w jego XVIII-wiecznej pracy Systema Naturae. Gatunek wciąż nosi swą pierwotną nazwę naukową – Corvus corax. Jest to gatunek typowy dla rodzaju Corvus. Nazwa rodzajowa po łacinie znaczy „kruk”, natomiast epitet gatunkowy, corax/κοραξ, pochodzi z klasycznej greki i oznacza „kruk” lub „wrona”. Słowo „kruk” występuje także w nazwach zwyczajowych kilku innych (zwykle większych) gatunków z rodzaju Corvus, chociaż są one nie zawsze bliżej powiązane genetycznie z Corvus corax niż pozostali członkowie tego rodzaju. Niektóre ptaki, jak np. kruk australijski, czy kruk tasmański są bliżej spokrewnione z wronami występującymi w Australii. Kruki i wrony mogą posiadać wspólne potomstwo, choć są to sytuacje wyjątkowe. Inne nazwy to kruk właściwy, kruk pospolity.

Gatunkami najbliżej spokrewnionymi z krukiem są: kruk pustynny (Corvus ruficollis) i kruk srokaty (Corvus albus) z Afryki oraz kruk meksykański (Corvus cryptoleucus), występujący na południowo-zachodnim obszarze Ameryki Północnej. Kruki występują na rozległych obszarach chłodniejszych i cieplejszych stref Starego i Nowego Świata po Nikaraguę, Wyspy Kanaryjskie, północne Indie, północno-wschodnie Chiny i północne części Afryki. Północna granica areału przebiega przez tundrę. Obecnie wyróżnianych jest jedenaście podgatunków:

Corvus corax principalis; northern raven (kruk północny) - północna Ameryka Północna i Grenlandia. Ma duże ciało i największy dziób, jego upierzenie jest mocno błyszczące, a sierść na gardle dobrze rozwinięta

Corvus corax sinuatus; western raven (kruk zachodni) – południowo-środkowa Ameryka Północna i Ameryka Środkowa. Jest mniejszy, z mniejszym i węższym dziobem niż C. c. principalis. Populacje w południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych i północno-zachodnim Meksyku (w tym na wyspach Revillagigedo) to najmniejsze kruki w Ameryce Północnej. Czasami są zaliczane do C. c. sinuatus, podczas gdy inne władze uznają je za odrębny podgatunek kruka południowo-zachodniego (C. c. Clarionensis)

Corvus corax clarionensis – południowo-zachodnie USA, północno-zachodni Meksyk

Corvus corax varius; North Atlantic raven (kruk północnoatlantycki) – Islandia i Wyspy Owcze. Jest mniej błyszczący niż C. c. basicis lub podgatunek nominowany C. c. corax, jest średniej wielkości, a nasady piór na szyi są białawe (niewidoczne z daleka). Wymarła odmiana ubarwiona biało-czarna występująca tylko na Wyspach Owczych była znana jako kruk srokaty (C. c. varius morpha leucophaeus; naukowa nazwa odmiany czarnej to C. c. varius morpha typicus)

Corvus corax corax (podgatunek nominatywny); North Eurasian raven (kruk północno-eurazjatycki) – z Europy na wschód do jeziora Bajkał, na południe do regionu Kaukazu i północnego Iranu. Ma stosunkowo krótki, łukowaty dziób. Populacja w południowo-zachodniej Europie (w tym na Balearach, Korsyce i Sardynii) ma jeszcze bardziej łukowaty dziób i krótsze skrzydła niż „typowy” nominat, co skłoniło niektóre władze do uznania go za odrębny podgatunek, kruka latynoskiego (C. c. hispanus).

W Polsce szeroko rozpowszechniony, ale niezbyt liczny (lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy; jego liczebność jednak wzrasta. Ma stosunkowo krótki, zakrzywiony dziób. Rozmieszczony jest nierównomiernie, choć spotyka się go w całym kraju, w tym w górach do 2300 m n.p.m. Pomimo lat prześladowań populacje zdołały się odbudować. To spowodowało, że kruki z zachodniej Polski przekraczają już liczebnością grupy osobników zamieszkujące wschodnie i północne regiony.

Corvus corax hispanus – półwysep Iberyjski, Baleary i (wraz z C. c. corax) Sardynia

Corvus corax laurencei (syn. C. c. subcorax); South Eurasian raven (kruk południowo-eurazjatycki) – od Grecji na wschód po północno-zachodnie Indie, Azję Środkową i zachodnie Chiny, choć nie w regionie Himalajów. Jest większy niż podgatunek nominalny, ale ma stosunkowo krótkie sierści na gardle. Jego upierzenie jest na ogół całe czarne, chociaż szyja i pierś mają brązowawy odcień podobny do u kruka brązowoszyiego; jest to bardziej widoczne, gdy upierzenie jest zużyte. Podstawy piór na szyi, choć mają nieco zmienny kolor, często są prawie białawe. Imię C. c. laurencei (pisane również jako lawrencii lub laurencii) jest czasami używane zamiast C. c. subcorax. Opiera się na populacji z Sindh opisanej przez Hume'a w 1873 roku i czasami jest preferowany, ponieważ okazem typu subcorax zebranym przez Nikołaja Severtzova jest prawdopodobnie kruk brązowoszyi. Populacja tego podgatunku ograniczona do dystryktu Sindh w Pakistanie i przyległych regionów północno-zachodnich Indii jest czasami określana jako kruk pendżabski

Corvus corax tingitanus; North African raven (kruk północno-afrykański) – Afryka Północna i Wyspy Kanaryjskie To najmniejszy podgatunek, z najkrótszymi sierściami na gardle i wyraźnie tłustym połyskiem upierzenia. Dziób jest krótki, ale wyraźnie gruby, a łodygi silnie wysklepione. Kruk z Wysp Kanaryjskich jest bardziej brązowy niż kruk północnoafrykański, co skłoniło niektóre władze do uznania ich za odrębny podgatunek, przy czym kruk północnoafrykański zachował nazwę C. c. tingitanus i kruk z Wysp Kanaryjskich znany jako C. c. canariensis

Corvus corax canariensis – Wyspy Kanaryjskie

Corvus corax tibetanus; Tibetan raven (kruk tybetański) – Himalaje. Jest to największy i najbardziej błyszczący podgatunek, z najdłuższymi sierściami w gardle. Jego dziób jest duży, ale mniej imponujący niż dziób C. c. basicis, a podstawy piór na szyi są szare

Corvus corax kamtschaticus; Kamchatkan raven (kruk kamczacki) – Azja Północno-Wschodnia. Przechodzi do podgatunku nominalnego w regionie jeziora Bajkał. Jest pośredniej wielkości pomiędzy C. c. principalis i C. c. corax i ma wyraźnie większy i grubszy dziób niż podgatunek nominatywny.

Świetnie i szybko lata, w czasie toków wykonuje akrobacje powietrzne. Często szybuje i unosi się na wznoszących prądach powietrza. W locie silne uderzenia długich skrzydeł wydają charakterystyczne, świszczące dźwięki. Dobrze widać wtedy klinowato zakończony długi ogon, którym różni się od podobnie ubarwionej wrony czarnej i gawrona. W przeciwieństwie do tych dwóch gatunków, które w terenie otwartych przy źródłach pokarmu pojawiają się zwykle w dużych liczbach, kruki występują zawsze parami lub w rodzinnych grupach. Bardzo rzadko ptak ten tworzy większe zgrupowania i głównie gdy na danym terenie znajduje się dużo żywności. Gdy skończy się okres lęgowy osobniki młodociane łączą się w małe stadka i wędrują po okolicy. Wędrówki nie przekraczają jednak 200 km. Zimą osobniki zbierają się na noclegowiskach. Jako ptaki terytorialne kruki zaciekle bronią swojego rewiru i odganiają z niego inne ptaki drapieżne. Nie wahają się czasem zaatakować nawet orła. Na podstawie zachowań przy rozwiązywaniu problemów, gatunek ten został uznany za bardzo inteligentny. Na przestrzeni wieków ptaki te odgrywały znaczącą rolę w mitologii, folklorze, sztuce i literaturze. W wielu autochtonicznych kulturach, wliczając w to ludy skandynawskie, starożytnej Irlandii i Walii, Bhutanu, północno-zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, Syberii, i północno-wschodniej Azji, kruk był uznawany za symbol religijny, lub boga. Na podstawie badań naukowcy z Nowej Zelandii dowiedli, że kruki umieją łączyć elementy zdobytej wcześniej wiedzy, by rozwiązać nowy problem.

Pierwotnie zasiedlał tylko duże i odludne lasy, rozległe, nisko położone regiony. Obecnie zajmuje obrzeża dużych kompleksów leśnych liściastych i iglastych, gdzie starodrzew przeplata się z bujnymi łąkami, zadrzewienia śródpolne, w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, pól poprzecinanych kępami wysokich drzew, poręb, skalistych wybrzeży i zboczy. Zamieszkuje prawie wszystkie typy krajobrazu, również w górach (w Alpach spotyka się go do wys. 2400 m), na północy bezdrzewną tundrę, a na południu krzaczaste stepy i tereny podobne do pustyń, choć nie ma go w lasach deszczowych. Coraz bardziej zbliża się do osad ludzkich i na obrzeża miast. Należy pamiętać, że dawniej na ulicach w miastach dość często szukał resztek pokarmu. Jednak w XVII wieku zaczął panować pogląd, że jest „ptakiem nieczystym”, który obdarzony jest nadprzyrodzoną mocą. To spowodowało masowe tępienie tego gatunku, co zmusiło go do przeniesienia się w bardziej odludne okolice. Kruki próbowały kolonizować podmiejskie parki, jednak warunki zwykle nie były dla nich odpowiednie. Aktywne prześladowanie i ograniczenie powierzchni zbiorowisk leśnych, gdzie zakłada gniazda, powoduje, że w krajach uprzemysłowionych i wysoko rozwiniętych rolniczo gnieździ się wyspowo. Polepszenie tam warunków higienicznych (mniej odpadków na ulicach) wpływa na zmniejszenie ilości pokarmu, a więc i na liczebność lokalnych populacji. Gdy na terenach lęgowych obowiązuje ochrona kruka prowadzi to zwykle do zwiększenia jego liczebności. To powoduje, że ptaki wracają ze swych tymczasowych przytułków na pierwotne tereny występowania, w tym też na tereny uprawne. W Europie populacje bardzo wyraźnie zwiększyły się. W ostatnich dekadach dochodzi do jego szybkiego rozprzestrzeniania się – badacze określili tę szybkość ekspansji kruka na 8 km w ciągu roku.

Kruk pełnił znaczącą rolę w mitologiach różnych kręgów kulturowych. Przeważają konotacje pozytywne, gdzie kruk uchodzi za symbol inteligencji, jest przedstawiany jako ptak wróżebny i proroczy, zapowiedź słońca i świtu, obwieszczający początek dnia krakaniem. Z tego powodu, w Azji Mniejszej występował w kulcie Mitry – ten, kto osiągnął najniższy stopień wtajemniczenia w mitraizmie otrzymywał nazwę „kruk”. Spostrzegawczość, pojętność, oswajalność i bystrość uczyniły z niego posła bogów. Był również utożsamiany ze złodziejem, gdyż jak sroka kradł drobne przedmioty, które przez brak wola ukrywał w zakamarkach. W średniowieczu, przez zwrot „paść kruki” kojarzono kruka ze śmiercią na szubienicy. Natomiast powiedzenie: „kruk krukowi oka nie wykole” oznacza, że swój swego nie skrzywdzi.

Jego zasadnicza rola w symbolice wszystkich ludów i wszystkich kultur to bycie strażnikiem tajemnic. Pilnuje tajemnic przyszłości i wróżby. Widać to już w mistyce babilońskiej, w której wtajemniczany w misteria adept, musiał przejść siedem stopni uświadomienia, przybierając kolejno siedem imion. Pierwsze z nich to Kruk – symbol pierwszego stopnia. Wyraźna tu jest jego rola jako symbol strażnika progu tajemnic. Ten próg musiał być przekroczony, aby osiągnąć później pełną mądrość i czystość. Jego rolę strażnika poszerzano czasem, np. w niektórych poematach o wyprawie Argonautów – np. Apolloniosa i Apollodorosa – pojawia się kreteński olbrzym z brązu, Talos, który oblatuje trzy razy dziennie wyspę i miota kamienie z procy, uniemożliwiając Argonautom przybicie do brzegu. Talos w astronomicznym traktacie późnoantycznym babilończyka Teukrosa objawia się jako konstelacja, a na jego głowie widnieje sylwetka kruka. Kruk jest także częstym znakiem na babilońskich kamieniach granicznych. W Afryce, kruk właściwie wszędzie pełni rolę przewodnika i ostrzega przed niebezpieczeństwem.

Również w Babilonii, Kruk stał się jedną z najważniejszych konstelacji. W latach przestępnych wchodził do zodiaku babilońskiego, uzupełniając jego liczbę do trzynastki, „feralnej” czyli wróżebnej. Następnie, już w Grecji, kruk – chociaż czarny – stał się ptakiem słonecznym. Był nawet symbolem samego słońca, tzw. „starego słońca”, strąconego z tronu i odzyskującego swoją władzę po zachodzie – Saturna. Jako planeta jest on widoczny tylko w nocy. Jego innym imieniem jest Nemezis (Przeznaczenie). Tutaj pojawia się także jego funkcja strażnika. Saturn w astronomii babilońskiej, a później i greckiej, nazywany był Gwiazdą Słońca; nieco rzadziej Gwiazdą Przeznaczenia.

Apollo w mitologii jest wieszczem i wróżbitą, jest opiekunem wyroczni delfickiej i wszystkich proroctw, wróżb i przepowiedni. Kruk – ptak Saturna – jest bardzo blisko związany z Apollinem. Jest jego ulubionym ptakiem, sługą i posłańcem. Czasami jest także utożsamiany z Apollinem. Owidiusz w Metamorfozach (V 325) (tak jak i wielu innych autorów greckich), powtarza za Pindarem, grecko-egipski mit o przeobrażeniu się bogów w zwierzęta; Apollo zamienił się wtedy w kruka. Strabon uważał, że w miejscu wyroczni kruk oznaczał miejsce, gdzie znajduje się pępek świata. Autorzy starożytni dostrzegali i akcentowali dwoistość kruka – jako saturnicznego ptaka nocy i jako apollińskiego ptaka dnia. Np. u Owidiusza (Metamorfozy II 534) kruk jest pierwotnie ptakiem białym. Tak jak zapewne biały był Saturn (jego pierwotny pan) jako słońce. Na kolor czarny został zamieniony, a właściwie przeklęty, przez Apollina, gdy kruk wyjawił mu tajemnicę jego kochanki Koronis. Kruk wyjawił Apollinowi, że jego kochanka była brzemienna z synem Apollina, gdy postanowiła wyjść za prostego chłopca – Ischysa. Rozwścieczony tą informacją Apollo przemienił kruka na czarnego (barwa miała symbolizować żałobę, bo bóg potem swego czynu żałował) i zabił Koronis. Po uprzytomnieniu sobie, że Koronis nosi w łonie jego syna, dokonał zapewne pierwszej operacji cesarskiego cięcia i wydobył dziecko, którym był przyszły Asklepios (Eskulap). Kruk więc przewyższał „wiedzą tajemną” i przenikliwością, samego boskiego Apollina, opiekuna wyroczni. W mitologii Skandynawów był często związany z Odynem. W ikonografii pojawiają się dwa kruki, które uosabiają Pamięć Muninn i Myśl Huginn, siedzące na ramionach Odyna, władcy mądrości, bogów i świata. Symbolizuje umysł i pamięć, zasadę tworzenia w przeciwieństwie do dwóch wilków obrazujących zasadę niszczenia. Miał przynosić Odynowi wieści z Ziemi.

Kruk jest także związany z mitami rezurekcyjnymi. Jest wmieszany w wiele wydarzeń związanych ze wskrzeszeniem w mitach różnych kręgów kulturowych, nawet tak odległych jak Grecja i Indianie amerykańscy. W mitologii greckiej jest związany z narodzinami Asklepiosa z martwego łona matki, a u Indian jest związany z odnalezieniem i przywróceniem do „życia” ukradzionego słońca. W wyniku jego działalności rodzi się Asklepios, który jako lekarz będzie wskrzeszał nawet umarłych. We wszystkich powyższych rolach kruk występuje w Dziadach Adama Mickiewicza, zwłaszcza w „Małej Improwizacji”, gdy strzeże świata tajemnego przed nieprzygotowanym profanem: „skrzydła ma czarne jak burzliwa chmura, a szerokie i długie na kształt tęczy łuku. I niebo całe zakrywa”. Te idee zaczerpnął Mickiewicz z prac alchemików i mistyków.

W chrześcijaństwie, kruk często pełni rolę negatywną, jako symbol ateistów, pogan, Żydów, szatana i rozwiązłości. Już wczesna patrystyka odrzuciła cały pozytywny symbolizm związany z krukiem w mitach pogańskiego antyku. Przyczyną tego było zapewne zerwanie z tą tradycją jak również to, że kruk wysłany z arki po potopie przez Noego, okazał się ptakiem „niewiernym” i nie powrócił gdy odsłonił się ląd: „Wtedy już nie wrócił, bo miał dość ścierwa i trupów do jedzenia”, w przeciwieństwie do gołębia. Arka była jednoznacznym symbolem Ecclesii – Kościoła rzymskiego. Kruk więc stał się symbolem niewierności i „bezbożności” (w średniowieczu również grzechu nieumiarkowania w jedzeniu i piciu), człowieka oddającego się rozkoszom życia, a gołąb „nabożności”. Powstała też w związku z tym legenda, że od tego czasu biały dotąd jak śnieg ptak sczerniał od nierozproszonych ciemności potopu (o białym pierwotnie kruku mówi też mitologia grecka). Ptaka uważano niesłusznie za zwyrodniałego rodzica, którzy zaniedbuje swe pisklęta. Nawiązuje do tego Księga Hioba „Kto przygotowuje krukowi pokarm, gdy jego pisklęta wołają do Boga i tułają się bez pożywienia?” (38, 41). Ten fakt ma nawet do tej pory odbicie w języku niemieckim, gdzie wyrodnego ojca określa się Rabenvater, a nieczułą matkę Rabenmutter (niem. Rabe to kruk). Żydowska Hagada opowiada o dwóch krukach Eliasza – jeden przynosi deszcz, a drugi suszę. Jeden więc oznaczał życie, a drugi śmierć. W innym fragmencie z rozkazu Boga ptaki karmią proroka chlebem i mięsem (motyw ten powtarza się u św. Pawła Eremity w pustyni tebańskiej, u św. Meinrada w środkowej Szwajcarii, u św. Benedykta na pustyni, św. Antoniego i wielu innych). Symbolizuje tu żywiciela głodnych. W Ewangelii św. Łukasza kruk symbolizować ma wiarę w opatrzność Bożą: „Przypatrzcie się krukom, iż nie sieją, nie mają spiżarni ani spichlerza, a Bóg je karmi”. W ilustrowanym żywocie św. Wincentego, z Relikwiarium Andegaweńskiego, kruk broni zwłok świętego męczennika przed wilkiem.

Starożytni żeglarze wykorzystywali ptaki do odnalezienia lądu. Noe posłużył się ptakami w celu odnalezienia właściwego kierunku. W przeciwieństwie do gołębi, które uwolnione powracały do człowieka, kruk był używany przez obserwujących jego lot żeglarzy do odnajdywania położenia najbliższego lądu. Najlepsza metoda polegała na wypuszczeniu kruka, a następnie wykorzystaniu innych ptaków do ustalenia głębokości wody oraz stwierdzenia, czy miejsce nadaje się na przystań. Kruk żywi się padliną, dlatego zwykle znajduje wystarczającą ilość pożywienia. Kruki okazały się posłuszne Bogu karmiąc proroka Eliasza ukrywającego się nad potokiem Kerit (I Król 17,4-6).

W islandzkiej opowieści o Njalu z XIII wieku kruki towarzyszą mścicielom. Do tego kontekstu nawiązuje też Hamlet Szekspira: „Już kruk krakaniem do zemsty daje hasło” i zazdrosny Otello: „Ta myśl krąży w mej duszy jak kruk nad domem dotkniętym zarazą”. Bajkopisarze tacy jak La Fontaine, czy Kryłow przypisywali ptakowi szczególnie zamiłowanie do jedzenia sera. W bajce Kruk i lis spotykamy ptaka w trakcie zachwalania jego przymiotów przez lisa. Kruk urzeczony pochwałami towarzysza chce udowodnić lisowi piękno swego śpiewu i wypuszcza z dzioba ser o który chodziło sprytnemu drapieżcy siedzącemu na ziemi. W naturze kruk nie ma jednak zbyt często możliwości skosztowania takiego przysmaku i charakteryzuje się dużo większą zręcznością, bo w jedzeniu pomaga sobie pazurami. W wierszu Kruk Edgara Allana Poego „wleciał ciężko kruk wspaniały, jakby czarny piekieł stróż”. Jest on „złym wróżbiarzem”, sługą czarciego znaku, który zapowiada nadchodzące szaleństwo. Dość swobodną adaptacją wiersza był amerykański film fabularny z 1963 roku o tym samym tytule. Kruk w polskiej literaturze pojawiał się też w negatywnym kontekście. W opowiadaniu Stefana Żeromskiego z 1895 roku powstaniec styczniowy zostaje złapany, zabity przez ułanów carskich i wobec obojętności osób z innych warstw społecznych, martwy pozostawiony na żer ptaków. Kruk stanowi też istotny element trylogii Siri Pettersen Krucze pierścienie, pełniąc dwoistą rolę – z jednej strony gołębia pocztowego (nosiciela wiadomości pocztowych), ale także „Widzącego” – bóstwa lokalnego świata (choć ostatecznie zdemaskowanego jako fałszywego). W Białym kruku Andrzeja Stasiuka autor przedstawia Bieszczady z czasów drugiej wojny światowej, z perspektywy kilkadziesiąt lat później toczącej się akcji powieści. Biel ptaka można tłumaczyć jak nieotrzepany śnieg oznaczający dawne wspomnienia, które pozostały w bohaterze powieści. Określenie „biały kruk” oznacza unikalną pozycję, rzadkość występującą w pojedynczych egzemplarzach lub człowieka indywidualistę, który wyróżnia się stylem życia lub zachowaniem wobec otoczenia.

0 notes