#Queer: Η οριστική έκδοση

[justforbooks]

Queer: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Η μεταφορά στον κινηματογράφο από τον Λούκα Γκουαντανίνο της εμβληματικής νουβέλας του Ουίλιαμ Μπάροουζ «Queer» –η δεύτερη κινηματογραφική διασκευή έργου του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα μετά το συγκλονιστικό «Γυμνό Γεύμα» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ το 1991– με τον Ντάνιελ Γκρεγκ στον πρωταγωνιστικό ρόλο φέρνει ξανά στην επικαιρότητα ένα βιβλίο που είχε πονέσει τόσο τον δημιουργό του και ήταν ταυτόχρονα τόσο μπροστά από την εποχή που γράφτηκε και ως θεματολογία και ως τίτλος, ώστε χρειάστηκαν 32 ολόκληρα χρόνια και τρεις «επανεγγραφές» πριν από την οριστική του έκδοση (Viking Press, 1985). Δεν ήταν μόνο η τολμηρή για τα τότε ήθη ειδικά υπόθεση –η βασανιστική προσπάθεια του Ουίλιαμ Λι, alter ego του Μπάροουζ, να απεξαρτηθεί από την ηρωίνη και να χειριστεί, ταυτόχρονα, τον ανεκπλήρωτο ερωτικό του πόθο για έναν νεότερό του άντρα, επίσης εξαρτημένο–, ήταν και οι  αναφορές στον ακούσιο φόνο της τότε συντρόφου του συγγραφέα Τζόαν Βόλμερ (Μεξικό, 6/9/1951). 

Η τραγωδία αυτή υπήρξε καθοριστική για τη μετέπειτα εξέλιξή του και θα την κουβαλούσε ως βάρος δυσβάστακτο μέχρι την αποδημία του το 1997. Πρώην σύζυγος του Τζακ Κέρουακ, η Τζόαν υπήρξε «μούσα» των μπιτ και μητέρα του Ουίλιαμ Μπάροουζ Τζούνιορ, ο οποίος έμελλε να πεθάνει αλκοολικός μόλις στα 33 του, έχοντας στο μεταξύ αποκηρύξει τον διάσημο πατέρα του. Δεν ισχύει, ωστόσο, ότι κατόπιν αυτού «έγινε» ομοφυλόφιλος, καθώς η έλξη για το ίδιο φύλο και προϋπήρχε και είχε εκφραστεί, απλώς δεν είχε γίνει ακόμα συνειδητό βίωμα, κάτι που αντανακλάται στο εν λόγω βιβλίο.  

Το «Queer» κυκλοφόρησε αρχικά στην Ελλάδα το 1998 από τις εκδόσεις Πλέθρον με τον τίτλο «Αδερφή» και το 2011 από τις εκδόσεις Τόπος σε μετάφραση Γιώργου Μπέτσου, μαζί με τη μακροσκελή, αλλά πολύ κατατοπιστική εισαγωγή του συγγραφέα και εκδότη Όλιβερ Χάρις – οι ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησαν πρόσφατα για πρώτη φορά στα ελληνικά το τελευταίο μυθιστόρημα του Μπάροουζ, τις «Δυτικές Χώρες» (1987), κατακλείδα της θρυλικής «Τριλογίας της Κόκκινης Νύχτας», επίσης άχαστο!

Οι εφιάλτες της εξάρτησης και οι Ερινύες ενός σκοτεινού παρελθόντος, οι άλλοτε «υπνώττουσες» και καταπιεσμένες, αλλά ορμητικές και αψιές όταν ξεσπούν επιθυμίες, δραματικές συναισθηματικές εντάσεις που εναλλάσσονται με κωμικούς μονολόγους και τραγελαφικές φαντασιώσεις, αυταρχικές εξουσίες που απεργάζονται ολοκληρωτικά συστήματα ελέγχου, underground στέκια και φάτσες, ένα περιπετειώδες ταξίδι στη ζούγκλα του Αμαζονίου σε αναζήτηση ενός θεραπευτικού ψυχεδελικού φυτού, όλα αυτά με κύριο σκηνικό τη χαοτική, διεφθαρμένη, εγκληματική, αλλά ταυτόχρονα ηδονική και παράδοξα συμπεριληπτική Πόλη του Μεξικού τη δεκαετία του ’40 συνθέτουν το παζλ αυτού του μικρού σε έκταση, αλλά πολυεπίπεδου και πυκνογραμμένου βιβλίου που προοριζόταν για συνέχεια του «Junkie», του διασημότερου ίσως έργου του Μπάροουζ. Την πρώτη του αυτή τριλογία συμπλήρωναν οι «Επιστολές του Γιαχέ» που συνέγραψε με τον Άλεν Γκίν��μπεργκ.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Μπάροουζ, το «Junkie» ήταν ένα μυθιστόρημα εθισμού, ενώ το «Queer» ένα μυθιστόρημα στέρησης. Ακριβέστερα, κατά τον Χάρις, στο πρώτο εκείνο βιβλίο ο συγγραφέας είχε τον διακόπτη της επιθυμίας κλειστό, ενώ στο δεύτερο πατημένο: «Η ανοχή του Λι στην καταπίεση των παρορμήσεών του ήταν μικρή. Οι περιορισμοί στην εκδήλωση των επιθυμιών του ήταν σαν τα κάγκελα ενός κλουβιού, σαν αλυσίδα δεμένη σε κολάρο, κάτι με το οποίο είχε εξοικειωθεί όπως εξοικειώνονται τα ζώα… Ποτέ δεν παραιτήθηκε, το βλέμμα του ήταν μόνιμα στραμμένο έξω – ήταν σε εγρήγορση, καραδοκώντας τη στιγμή που ο κλειδοκράτορας θα ξεχνούσε την πόρτα ανοικτή, που το κολάρο θα ξέφτιζε, που ένα κάγκελο θα χαλάρωνε, υποφέροντας στωικά ένα μαρτύριο που δεν το είχε διαλέξει». Φαίνεται άλλωστε πως συναισθανόταν ότι το πάθος για την ηρωίνη και το στερητικό σύνδρομο που προκαλεί η έλλειψή της στον εξαρτημένο προσομοιάζουν στο ανεξέλεγκτο, εμμονικό ερωτικό πάθος και στο σύνδρομο στέρησης από τη μη ικανοποίησή του. «Με χτύπησε ένα κύμα πόνου και απόγνωσης σαν να είχα σουτάρει στη φλέβα, εγκαταστάθηκε στους πνεύμονες και γύρω από την καρδιά μου», αφηγείται ο Λι όταν ένας άλλος Αμερικανός «αυτοεξόριστος» στην Πόλη του Μεξικού τού λέει ότι είδε πριν από κάναν μήνα στο απέναντι πεζοδρόμιο τον νεαρό αμφιφυλόφιλο σύντροφό του Γιουτζίν Άλερτον, που στην ταινία υποδύεται ο Ντρου Στάρκι.

Ακόμα όμως κι αν ο Μπάροουζ επιδίωκε να εκδώσει το «Queer» τη δεκαετία του ’50, πολύ δύσκολα θα βρισκόταν εκδοτικός οίκος πρόθυμος να τυπώσει ένα βιβλίο μ�� τέτοια θεματολογία – η χρήση ουσιών, οι πολιτικές αιχμές και φυσικά η ομοφυλοφιλία, παράνομη ακόμα τότε στις ΗΠΑ, ήταν θέματα απαγορευτικά, πόσο μάλλον όταν συνδυάζονταν, καθώς το έντονο ψυχροπολεμικό κλίμα και ο μακαρθισμός συνέθεταν ένα ακραία αντιδραστικό κοκτέιλ. Έπειτα, αντί να υιοθετήσει τον ρόλο είτε του αναξιοπαθούντος θύματος της κοινωνίας, είτε του πρώιμου ακτιβιστή, είτε του καρτερικού ομοφυλόφιλου που θα αφόπλιζε τους επικριτές του με την καλλιέργεια και το ήθος του, όπως συνηθιζόταν μέχρι τούδε, εκείνος πρόβαλε μια πιο επιθετική, πιο αλήτικη, πιο κυνική, πιο «queer», εν τέλει, εκδοχή στο πνεύμα του Ζαν Ζενέ – η πρώτη εκείνη έκδοση του 1985 έδωσε μεγάλη αβάντα σε αυτόν τον πολύ δημοφιλή σήμερα όρο, του οποίου η πολιτική και καλλιτεχνική νοηματοδότηση ήταν ακόμα τότε στα σπάργανα: «Ο τύπος αυτός υποστηρίζει πως η αδερφή μαθαίνει να είναι ταπεινή και να ανταποδίδει το μίσος με αγάπη. Όσα λέει αρκούν να σου γυρίσουν τ’ άντερα», έλεγε για τον Ντόναλντ Γουέμπστερ Κόρι, συγγραφέα τού «Homosexual in America» (1951). «Και αν κανένας αρχίδης ηθικολόγος μού αρχίσει τα μα και μου, θα τον ψαρεύουν από το ποτάμι», κομπάζει ο Ουίλιαμ Λι, υπονοώντας ότι δεν ��α δίσταζε να χρησιμοποιήσει το Colt του – τα όπλα γοήτευαν πάντα τον Μπάροουζ.

Το ζήτημα του απόλυτου ελέγχου των υποκειμένων, στρατηγική επιδίωξη κάθε αυταρχικής εξουσίας ή ηγεμονίας που διατρέχει όλο το συγγραφικό έργο του Μπάροουζ, διαπλέκεται εδώ τόσο με την «επιστράτευση» ακόμα και ψυχεδελικών ουσιών από τις μυστικές υπηρεσίες των αντίπαλων υπερδυνάμεων της εποχής ΗΠΑ και ΕΣΣΔ (είχε προφανώς υπόψη τα πειράματα της CIA με το LSD στο Φορτ Ντέτρικ) όσο και με τη ματαιόδοξη απόπειρα του μυθιστορηματικού Λι να ελέγξει τον Άλερτον: «Το υπερεγώ, η υπηρεσία άσκησης ελέγχου εξαπλώνεται σαν καρκίνος με καλπάζοντα ρυθμό», γράφει. Όσο για τον Άλερτον, δεν ήταν παρά η μυθιστορηματική περσόνα του Αντελμπέρ Λιούις Μάρκερ, μεγάλου έρωτα του Μπάροουζ, στον οποίο και αφιέρωσε το «Queer». Από το οποίο, όπως είπαμε, παρά τις δυστοπίες που το διατρέχουν, δεν λείπει η ανελέητη σάτιρα: «Κατά την μπαρόκ περίοδο του σκακιού επικρατούσε η τακτική της παρενόχλησης του αντιπάλου… Μερικοί παίκτες σκάλιζαν με νήμα τα δόντια τους, άλλοι χτυπούσαν τα δάκτυλά τους κι άλλοι έκαναν φούσκες με το σάλιο τους… Σε μια παρτίδα του 1917 στη Βαγδάτη, ο Άραβας Αραχνοειδής Καϊάμ νίκησε τον Γερμανό μετρ Κουρτ Σλέμιλ σφυρίζοντας το “I’ll be around when you’re gone” σαράντα χιλιάδες φορές, και κάθε φορά άπλωνε το χέρι του προς τη σκακιέρα δήθεν για να κάνει την κίνησή του. Τελικά ο Σλέμιλ έπαθε κρίση σπασμών».

Παρότι είχε και ο ίδιος εντρυφήσει στις φιλοσοφίες της Ανατολής –αναφέρεται μάλιστα ότι έπαιρνε στα σοβαρά τη μαγεία–, δεν δίσταζε να σατιρίζει την εν λόγω «μόδα» που ήδη άρχιζε να γοητεύει ��αζικά τους Αμερικανούς: «Κάπως έτσι θα πρέπει να είναι και το Θιβέτ. Ψηλά στο βουνό, και γεμάτο σκατόφατσες, λάμα και γιακ. Γάλα από γιακ για πρωινό, τυρόπηγμα από γιακ για μεσημεριανό, και για βραδινό γιακ τηγανισμένο στο ίδιο του το βούτυρο, η κατάλληλη τιμωρία για ένα γιακ, αν θες τη γνώμη μου». Για να το απογειώσει στην επόμενη σελίδα: «Έχουμε λοιπόν έναν από αυτούς τους μοναχούς κι ένας καριόλης δημοσιογράφος πάει να του πάρει συνέντευξη. Ο μοναχός κάθεται και μασουλάει τους χουρμάδες του. Έπειτα από λίγο λέει σε έναν ακόλουθο: “Τράβα στο Ιερό Πηγάδι και φέρε μου έναν κουβά παρηγορικό. Θα βγάλω στη φόρα τη σοφία της Ανατολής. Και γρήγορα, να το ιδρώσεις το σωβρακάκι!” Ο δημοσιογράφος ρωτάει “Θα γίνει πόλεμος με τη Ρωσία, Μαχάτμα; Θα καταστρέψει ο κομμουνισμός τον πολιτισμένο κόσμο; Η ψυχή είναι αθάνατη; Υπάρχει θεός;” “Και πού στον πούτσο θες να ξέρω εγώ;” απαντά ο γιόγκι. Τώρα που το σκέφτομαι, αυτή είναι η σοφία της Ανατολής. Ο Δυτικός πιστεύει πως υπάρχει κάποιο μυστικό να ανακαλύψει. Η Ανατολή λέει “και πού στον πούτσο θες να ξέρω;”».

Στο παράρτημα που έγραψε ο ίδιος ο συγγραφέας στην αμερικανική έκδοση του 1985 μάς λέει ότι ο Ουίλιαμ Λι απέτυχε τελικά να βρει το γιαχέ (γνωστό και ως αγιαχουάσκα) που θα θεράπευε την εξάρτησή του, μαθαίνει όμως ότι ήδη κάποιες αμερικανικές φαρμακευτικές εταιρείες το έχουν αγοράσει σε ποσότητες και το χρησιμοποιούν ως συστατικό διαφόρων μυοχαλαρωτικών σκευασμάτων. Ο Μπάροουζ γνώριζε σίγουρα για τις έρευνες που ήδη είχαν ξεκινήσει για ιαματικά φυτά στον Αμαζόνιο αμερικανικές πολυεθνικές, με το αζημίωτο βεβαίως, είναι ωστόσο μάλλον απίθανο –ή μήπως όχι;– να φανταζόταν ότι μισό αιώνα μετά οι έρευνες πάνω στις θεραπευτικές ιδιότητες των ψυχεδελικών θα γνώριζαν μεγάλη άνθηση έπειτα από δεκαετίες διώξεων και απαγορεύσεων, ενώ για να κάνει κάποιος συνεδρίες με αγιαχουάσκα, πεγιότ και άλλα τέτοια «ενθεογενή» δεν θα χρειαζόταν να ταξιδέψει τόσο μακριά. Μάλιστα, με τις κατάλληλες «άκρες» κι ένα γερό αντίτιμο μπορεί να τις έχει κυριολεκτικά στην πόρτα του μαζί με τον σαμάνο-καθοδηγητή, μια και έχουν γίνει συρμός στη Δύση τα τελευταία χρόνια – σε αυτές τις συνεδρίες συχνάζουν μέχρι και διψασμένα για μια κάποια «φώτιση» στελέχη πολυεθνικών!

Έχοντας δει μόνο το τρέιλερ της ταινίας, που στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες αναμένεται τον Φεβρουάριο, δεν μπορώ να ξέρω πόσο καλά θα «γράψει» στη μεγάλη οθόνη το «Queer», πάντως το εγχείρημα του Γκουαντανίνο φαίνεται πολλά υποσχόμενο, όπως και το καστ. Θα σύστηνα, ωστόσο, να έχετε διαβάσει πρώτα το βιβλίο αν δεν το έχετε υπόψη, όχι μόνο για τη συγκεκριμένη ταινία αλλά και ως μια συμβολή στην ιστορία του όρου queer όπως αυτός ορίζεται σήμερα.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?