#Compagnie Maritime Belge

[essfeed]

CMA CGM introduces five new vessels

CMA CGM, one of the world’s leading container shipping companies, has recently made significant acquisitions in the maritime industry. The company has purchased four ice-class wide beam container vessels from Delphis, the container shipping arm of Antwerp-based Compagnie Maritime Belge (CMB). These vessels, built between 2016-2017, include the 1,924 TEU sister vessels Delphis Bothnia, Delphis…

[historyinposters]

Advertisement poster for the Compagnie Belge Maritime du Congo. Presumably 1920s or 30s, going by the design of the ship.

[alphabetsoup-blogposts]

un accident est survenu lors d’une plongée de loisir sur l’épave du Léopoldville, qui repose à près de 60 m de profondeur au large de Cherbourg

[shipsofyore]

The SS Baudouinville, built in 1950 for the Antwerpen-Matadi (Congo) Line. After Congo gained its independence from Belgium in 1960, her service was no longer profitable and she was sold. She changed her owners multiple times and was finally scrapped in 1972.

Source: ssmaritime.com

[franckdoutrery]

Le naufrage russe

Dans Les naufragés du Batavia, le sinologue belge Simon Leys (1935-2014) raconte l’histoire véridique d’une catastrophe maritime qui eut lieu en 1629 au large de l’Australie. À quelques encablures du continent, un bateau de la Compagnie hollandaise des Indes Orientales échoua sur un récif de corail. Environ trois cents navigants furent sauvés de la noyade en cherchant refuge sur l’archipel des Albrolhos, des îles dont certaines sont désertiques, d’autres riches en faune et en flore et jouissant d’un climat hospitalier. Les naufragés auraient pu y organiser un semblant de survie en attendant des secours, si un des leurs, une personnalité charismatique et obsédée par l’ordre, n’était parvenu à y instaurer, avec l’aide de quelques hommes de main sans scrupules, un régime totalitaire infligeant la peine capitale à quiconque – hommes, femmes ou enfants – osait braver son autorité tatillonne. 

Vu les convictions du sinologue et sa dénonciation implacable du système maoïste, on perçoit sans peine ce qui a pu l’intéresser dans cette entreprise criminelle. Interrogé plus tard (La Chine, la mer, la littérature, p.335) sur les conditions qui favorisent de tels dérèglements, il en cite notamment trois. Il faut d’abord « l’effondrement de l’autorité normale », occasionné ici par une dissension au commandement du navire, doublée d’un naufrage et de la pagaille qui s’ensuivit. Il y faut ensuite « un psychopathe extrêmement intelligent et charismatique », secondé par une poignée de brutes sans foi ni loi. Enfin et surtout, il faut « une foule de braves gens, qui ne veulent pas d’histoire ». Si ces conditions sont réunies, vous avez un Hitler et l’ascension des nazis, un Mao et la terreur des gardes rouges, un Pol Pot et la tyrannie destructrice des Khmers rouges.

L’expérience historique des Albrolhos rappelle celle, fictive, de William Golding dans son roman Lord of the flies (en traduction française Sa Majesté des mouches). Là aussi un groupe de garçons, suite à un accident aérien, a échoué sur une île déserte de l’Océan Pacifique. Pour survivre dans des conditions précaires, les jeunes sont obligés de s’organiser en communauté d’intérêts, ce qui suppose le choix d’un chef avec tout ce que cela implique : ordres, obéissance, concurrence, jalousie, punitions, violence verbale ou physique, exclusions, exécutions. De ce roman on retient l’idée générale que des humains qui s’organisent pour survivre, finissent par se comporter non comme le « bon sauvage » de Rousseau, mais comme le Caïn de la Genèse, qui tue son frère Abel. 

Pour revenir à la typologie de Simon Leys, on s’étonnera que dans son brelan de potentats sanguinaires, il n’ait pas mentionné Staline. Lequel fut pourtant lui aussi la tête pensante et le bras armé d’un système mortifère, comme on en a rarement vu à l’âge moderne. On pensait en avoir terminé avec cette abomination, quand la chute du mur de Berlin annonça la fin de la guerre froide. Mais on avait sous-estimé la force pernicieuse des facteurs évoqués plus haut. S’agissant de « l’effondrement de l’autorité normale », on n’imagine pas plus belle illustration que la situation résultant de l’éclatement du bloc communiste avec le surgissement d’une poignée d’oligarques prédateurs qui se répartirent la propriété de l’État. Un de ceux-là aurait pu endosser le costume de « l’homme intelligent et charismatique », si un obscur officier du KGB de Saint-Pétersbourg n’avait fait preuve d’une intelligence encore supérieure en se rendant indispensable, d’abord au maire de cette ville, puis à Eltsine, premier Président de la Russie post-communiste. Lequel lui transmit le flambeau en 1999, avant de sombrer dans l’alcool. Quant au facteur de « la foule des braves gens qui ne veulent pas d’histoire », il faut sans doute tenir compte d’un pouvoir désormais absolu basé sur le détournement de tous les leviers : économique, militaire, policier, juridique, religieux, sans oublier celui de l’information avec ses composantes modernes (cybercriminalité, désinformation, réseaux sociaux, Russia Today, Sputnik, etc.) Encore cet inventaire serait-il incomplet si on omettait un vieux fond culturel dans la conscience collective russe, où servage et servitude volontaire vont l’amble. En effet, pendant des siècles les serfs ont souffert sans broncher sous le knout de leurs maîtres. Mais comme le rappelle H.Carrère d’Encausse (Le malheur russe, p.433), Staline légua à ses successeurs une règle implicite qu’il avait pourtant pratiquée si peu lui-même : « il faut ou bien refuser d’user du meurtre ou en être éternellement menacé soi-même ». Son successeur actuel est trop intelligent pour avoir oublié ce legs. Car pour féroces que soient les dictateurs, un jour ils doivent quitter la scène. Quand celui-ci aura rejoint à son tour ses innombrables victimes, gageons que la Russie éternelle, celle qui nous donna notamment Tolstoï, Dostoïevski et Soljenitsyne, malgré ses récents liens géopolitiques opportunistes en Extrême-Orient, reviendra dans le giron occidental, qui constitue à la fois son berceau culturel et son destin. 

[sandra1219]

Compagnie Maritime Belge.  Via Uğur MG2 on Pinterest

[notes-de-voyages]

Cap sur la Belgique

On s’est levés à l’aube, ce matin, pour prendre le premier TGV en direction de Paris. Notre réservation pour une croisière sur un cargo nous a été annulée par la compagnie maritime quelques jours avant l’embarquement prévu du 1er septembre, car notre cabine était occupée par un inspecteur technique (?!?). Et comme nous avions déjà acheté les billets de train jusqu’à Anvers et payé 2 nuits d’hôtel, nous avons décidé de partir tout de même et de faire un peu de tourisme en Belgique…

Comme d’habitude, je traque les bizarreries ou originalités rencontrées sur le trajet, et là ça a commencé avec une étrange interdiction découverte dans les toilettes du TGV Lyria. Puis, à la Gare du Nord, à Paris, une drôle de maison-sculpture nous a fait pencher la tête.

Arrivés à Bruxelles-Midi, on ne peut pas s’empêcher de penser que cette gare n’est à l’heure qu’une fois par jour. 

Et dernière originalité: nos billets Paris-Bruxelles. Quand on les a achetés, on avait bien dit jusqu’à Anvers, or rien n’est explicité… Eh bien, vérification faite au bureau d’information, il faut savoir que la mention TGB signifie «Toutes Gares Belges». Ça ne s’invente pas: on pouvait aller n’importe où en Belgique à la date du billet!

[pallasathena55]

Southampton, Liverpool, Gênes, Brême, Hambourg, Rotterdam, Le Havre, Cherbourg,... De ces ports, s'élançaient à la traversée de l'Atlantique, les plus célèbres paquebots de l'Histoire, du Kaiser Wilhelm der Grosse au second France. Ces géants ont écrit, un siècle durant, la légende des mers, faite de triomphes et de désastres, d'espoir et de ténèbres, d'opulence et de misère. Ils ont apporté vie et prospérité à leur port d'attache et à leur pays d'origine, dont ils étaient les étendards d'acier. France, Allemagne, Royaume-Uni, Pays-Bas, Italie et... Belgique ! L'ombre des grands nous éclipse, nous avons pourtant eu notre part dans l'épopée transatlantique. Certes chaque Belge connaît l'importance du port d'Anvers, son rôle-clé dans l'économie nationale et le lien essentiel qu'il maintenait avec nos colonies d'alors. Moins nombreux sont ceux à connaitre l'histoire de la Red Star Line, notre compagnie maritime, spécialisée dans le transport des passagers, et de ses navires, reconnaissable à leur suffixe -land et à leurs cheminées noires et blanches.

Tout commence en 1872, lorsque l'International Navigation Company de Philadelphie fonde avec l'aide de partenaires belges, la Société Anonyme de Navigation Belgo-Américaine. Ensemble, elles décident d'exploiter les lignes Anvers-New York et Anvers-Philadelphie. Elles créent pour ce faire, la Red Star Line. Les affaires prospèrent : courrier, marchandises, personnes font la fortune des compagnies. Les achats et les fusions se succèdent : Inman Line, Leyland Line, White Star Line,... L'INC devient un gigantesque conglomérat, dirigé par John Pierpont Morgan. En 1902, l'ensemble prend le nom d'International Mercantile and Marine Company. L'IMMC opère à travers toutes les mers du globe et poursuit ses rêves de grandeur monopolistique. Sa démesure causera sa perte. En 1912, la White Star commissionne les plus grands paquebots de l'histoire : l'Olympic, le Titanic et le Gigantic. Le naufrage du deuxième consacre l'échec du trust, impopulaire, critiqué et peu rentable. L'IMMC fait faillite en 1915, est rachetée, puis progressivement démantelée.

La Red Star Line poursuit ses activités jusqu'en 1914. La Première Guerre Mondiale la voit saisie par les Allemands. Ses navires ont cependant tous été envoyés aux États-Unis et ne reviendront à Anvers qu'en 1919. La compagnie connaît un second âge d'or, jusqu'en 1930. La Grande Dépression la frappe alors de plein fouet. Les passagers pour l'Amérique se raréfient, la Red Star tente de se reconvertir dans le secteur des croisières. En vain. La compagnie est liquidée en 1935, ses dernières possessions vendues à l'encan et son terminus anversois désaffecté. La Holland-America reprend ses bateaux et le 4 mai 1936, son fleuron, le Belgenland, est envoyé à la ferraille. L'oubli recouvre cette admirable entreprise belge. Huit décennies plus tard, le 28 septembre 2013, le devoir de mémoire est accompli : le Red Star Line Museum est inauguré par le Roi et la Reine. Il prend place dans les anciens locaux de la compagnie et propose à ses visiteurs de revisiter ce pan du passé, au travers de reconstitutions, de maquettes et de documents d'archives.

L'ensemble est remarquable et édifiant. Deux fils conducteurs se tissent tout au long du parcours. Primo, le fil économique, industriel et technique, évoqué dans les paragraphes précédents. Le visiteur découvre l'histoire des traversées transatlantiques, leur impact planétaire et leurs conséquences actuelles. Toutes les étapes des dites traversées sont exposées : construction des navires, affrètement, embarquement des passagers, traversée de l'océan, arrivée à New York, etc. Art de vivre à bord et modalités pratiques évoluent subtilement, de la Belle Époque aux Années Trente. L'on se prend à rêver d'être millionnaires et de voyager en première classe sur le Westernland ou le Vaderland. À moins qu'un tour du monde de deux mois sur le pont du Belgenland n'emporte notre choix. Publicités, photographies, équipements et vaisselle authentique, rien ne manque à cette traversée dans le temps.

Mais le secundo est plus capital encore. La Red Star Line et partant, Anvers doivent leur réussite aux émigrants. Venus d'Europe entière, ils sont convoyés par train jusqu'au port, où ils transitent, avant d'embarquer pour les États-Unis. Ils sont poussés par la misère et les persécutions, portés par l'espoir et l'audace. Le visiteur les suit pas à pas : présentation des documents, interrogatoire de l'émigration, contrôle médical, approbation finale, douches et décontaminations diverses. Au moindre refus, à la moindre virgule mal placée, le rêve s'effondre : les émigrants sont renvoyés chez eux sans ménagement. L'on frémit dans ses murs, l'on imagine à peine la peur, les humiliations, la joie des uns, la peine infinie des autres. Le musée opte pour l'humanisme et rappelle que l'humanité n'est qu'émigration. La visite se conclut sur une note d'optimisme : les migrants passés par Anvers ont recommencé une nouvelle vie et leurs descendants peuplent les Amériques.

La dernière installation présente les plus célèbres d'entre eux. Une photo attire l'attention immédiate : celle de Golda Meir, qui en 1905, quitta son Ukraine natale pour rejoindre son père à Milwaukee, échappant ainsi à la pauvreté et aux pogroms. "Nous avons été traités ici comme du bétail." Sa citation est inscrite en grand, manifeste à l'ouverture et appel aux consciences...

[insurance-wikis-stuff]

Navigators prend le contrôle d’une compagnie d'assurance belge

Navigators prend le contrôle d’une compagnie d’assurance belge

L’assureur américain Navigators Group Inc. a déclaré lundi que l’acquisition d’une compagnie d’assurance belge spécialisée dans l’assurance maritime et non-vie lui coûtera 35 millions de €.

Navigators prendra le contrôle d’Assurances Continentales-Continentale Verzekeringen N.V. et sa filiale Bracht, Deckers & Mackelbert N.V. toutes deux basées à Anvers, en Belgique.

Naviga…

[pieterserrien]

Het is 24 december 1944. Nog één dag en de wereld viert voor de vierde maal kerst in oorlogstijd. Niet veel mannen en vrouwen denken terug aan wat er dertig jaar eerder in de loopgraven was gebeurd toen er plots vrede uitbrak in niemandsland. Integendeel, de oorlog lijkt harder dan ooit tevoren. In België beleven de geallieerden een helse winter. Sinds acht dagen ondergaan ze het Ardennenoffensief. De Duitsers bereiken Celles, wat achteraf hun verste punt zal zijn in hun verrassingsaanval. In Bande gaat de Duitse SS brutaal tekeer. Het dorpje even ten zuiden van Marche-en-Famenne kiezen ze niet zomaar uit: bij de bevrijding in september waren er drie Duitsers doodgeschoten. De SS’ers nemen alle mannen van 17 tot 31 jaar gevangen. Ze worden eerst streng ondervraagd, daarna op een rij gezet en een voor een met een nekschot geëxecuteerd. Van de 33 jongemannen kan er eentje ontsnappen nadat hij een SS’er heeft weggeduwd. Als vergelding vermoorden de Duitsers nog twee dorpelingen. De lijken worden in een kelder achtergelaten en zullen pas weken later ontdekt worden.

Herdenkingsplaat voor de slachtoffers van Bande.

Ondertussen blijven de V-bommen terreur zaaien in Antwerpen en Luik. 24 december is gelukkig niet zo dodelijk als de vorige dagen. Om 8.50 uur valt een V1 op Awans nabij Waremme, om 16.40 uur een in Kalken, rond 21 uur twee in Ougrée en ergens die dag ook een V2 in Nijlen. Telkens vallen er twee dodelijke slachtoffers. Kerstavond sluit af met een V1-inslag in Luik om 22.10 uur met vijf doden.

Diezelfde dag, in de ochtend, vertrekt het Belgische transportschip Leopoldville vanuit Zuid-Engeland richting Frankrijk. Aan boord meer dan 2000 Amerikaanse militairen, op weg naar het slagveld in de Ardennen. Maar daar zullen ze nooit aankomen…

Negen jaar geleden publiceerde ik de Ramp met de Leopoldville in vijf delen op deze blog. Een jaar later mocht ik op het televisieprogramma Publiek Geheim komen vertellen over de vergeten ramp. Ter gelegenheid van de 75ste herdenking (zonder dat er een herdenking is…) geef ik deze longread opnieuw uit.

Het was koud en het had gesneeuwd. Aan de dokken in de Zuid-Engelse havenstad Southampton wachtten honderden Amerikaanse militairen op hun beurt om de loopplank op te lopen. Ze waren moe en velen dachten met heimwee aan de kerstfeesten thuis. Ze vertrokken richting het Europees vasteland om in de Ardennen hun kameraden bij te staan in de ultieme strijd tegen de Duitsers. Een van de soldaten herinnert zich: ‘We waren al vijf weken in Engeland en we begonnen het koude, vochtige, kille, miezerige weer beu te worden, dus we keken uit naar het bevel om te vertrekken.’ Het was 2.30 uur toen de eerste soldaten van de 66ste Divisie met hun zakken over hun schouders aan boord van het Belgisch transportschip SS Leopoldville stapten.

Van Congoboot tot transportschip

In tegenstelling tot de jonge Amerikaanse troepen, waren de bemanningsleden van de Leopoldville ervaren zeelui. Ze hadden reeds 24 maal het kanaal overgevaren en vervoerden daarbij maar liefst 53.217 geallieerde militairen. Het schip was voor de oorlog een van de legendarische Congoboten van de Compagnie Maritime Belge. Het was het vijfde pronkstuk van de rederij met de naam Leopoldville. Het schip, helft luxecruise, helft cargo, vaarde sinds 1929 tussen Antwerpen en de Belgische kolonie. De bemanning volbracht de zware taak om de epische overtochten van generaties kolonialen zo vlot mogelijk te maken.

In 1940 was de Leopoldville was net op terugtocht vanuit Matadi toen de oorlog in België uitbrak. De bemanningsleden vormden plots een waardevolle troepenmacht. De geallieerden konden elke ervaren zeeman gebruiken. In Liverpool moesten ze noodgedwongen een nieuwe thuisbasis opbouwen, ver weg van hun familieleden in België. Met wat geluk kon je als vreemdeling een kamer versieren bij een Engelse familie, andere Belgen en Congolezen verbleven in het Belgische zeemanshuis.

The Lucky One

Het ombouwen van het oude luxe cruiseschip tot een troepentransportschip werd voltooid op 11 november 1940. De geallieerden zetten de Leopoldville vooral in bij missies in de Middellandse Zee en aan het Suezkanaal. Het leven op zee was hard, het gevaar van torpedering of een mijn was altijd aanwezig. De Belgische koopvaardij werd niet gespaard: gedurende de Tweede Wereldoorlog werden 78 schepen tot zinken gebracht of bijna twee derde van het totaal. 855 bemanningsleden kwamen daarbij om, wat ongeveer één derde was van het totaal. Ondanks de vele gevaren die het schip trotseerde, bleef de Leopoldville vier jaar lang gespaard van aanvallen, wat uitzonderlijk was. Daarom noemden de Belgische zeebonken haar ‘The Lucky One’.

Charles Limbor

In november 1942 kreeg de Leopoldville een nieuwe kapitein: de Belg Charles Limbor. Charles stond bekend als een rustige en competente bevelhebber die graag op zichzelf was. Zijn vrouw en zijn zoon Jacques waren in het begin van de oorlog naar Frankrijk gevlucht, maar ze waren al snel ingehaald door de Duitse troepen. Terug in Oostende werden zij voortdurend bedreigd door de bezetter, die wist dat vader Charles als kapitein diende voor de geallieerden. Dat verklaart misschien het soms zonderlinge gedrag van de kapitein, die vaak alleen dineerde terwijl hij luisterde naar zijn collectie klassieke muziek. Charles maakte zich in de nacht van 23 op 24 december 1944 klaar voor zijn laatste reis, waarna een welverdiende vakantie zou volgen. Zijn rechterhand François Verworst zou het bevel overnemen. Hij verwachtte geen problemen tijdens de oversteek van het Kanaal. De 234-koppige bemanning was ervaren genoeg om de Amerikanen veilig naar de overkant te brengen.

Het moeizame boorden

Pas om 8 uur ‘s morgens waren al de 2235 Amerikaanse militairen op het schip. Er was heel wat verwarring bij het instappen. Voor veel soldaten was het onduidelijk of ze de Leopoldville moesten boorden of een tweede transportschip: de Cheshire. Op die manier zouden tientallen van een zekere dood gered worden door stom toeval. Bovendien waren per ongeluk ook Engelse soldaten de loopbrug naar de Leopoldville opgestapt, zodat die eerst terug aan wal moesten. Uiteindelijk vertrok het konvooi om 9.15 uur richting de Europese vasteland. Drie Britse destroyers HMS Brilliant, HMS Anthony en HMS Notham en een Franse fregat Croix de Lorraine bewaakten de twee transportschepen. Het konvooi stond onder het bevel van de commandant van de HMS Brilliant kapitein Pringle. Na een overtocht van negen uur moesten de zes schepen arriveren in de haven van Cherbourg, ongeveer 150 kilometer verder. Zo zouden ze in alle rust kerstavond kunnen vieren.

Groene, stinkende hutsepot

Voor de soldaten was het verblijf op het schip allesbehalve aangenaam. Het oude luxeschip was oorspronkelijk ingericht voor zo’n 360 passagiers, maar door de ruime cargo om te bouwen in soldatencompartimenten kon het meer dan 2000 personen vervoeren. De soldaten zaten dicht op elkaar gepakt onder de lage plafonds en tussen de houten schutmuren. Na het lange wachten bij het boorden, probeerden de meeste soldaten wat bij te slapen op de vloer of houten banken. Slechts enkelen konden een hangmat bemachtigen. Terwijl de reis vorderde, creëerden de zeezieke kameraden en het primitieve eten een walgelijke geur. Er was geen degelijke ventilatie, zodat enkele soldaten ondanks de koude, stevige wind en tegen de bevelen in het dek op vluchtten.

Luitenant Wood herinnert zich wat de gewone troepen als eten kregen opgediend: ‘Infanteriesoldaten verwachtten geen eerste klasse service, maar wat wij kregen was laagste klasse. Een emmer van een soort groene, stinkende hutsepot werd langs de trapgaten met een touw naar beneden gelaten. Die emmer lieten ze op elke verdieping lang genoeg hangen zodat elke man, indien hij over een sterke maag beschikte, met zijn gamel er een portie kon uitscheppen. Het duurde niet lang tot latrines verstopt raakten.’

Soldaat Walter Blunt daalde neer langs de steile trap naar zijn aangewezen compartiment. Hij keek rond en merkte dat enkele hangmatten waren vastgemaakt, chaotische verspreid tussen de picknickachtige houten tafels en banken. Er was verder geen plaats om te zitten of te slapen. Walter bracht een deel van de dag door met kaarten op het dek met zijn beste vriend Harold Decell. Ze gingen ervan uit dat ze in korte tijd zouden arriveren in Cherbourg. Na enkele uren keerden de twee terug naar hun compartiment, waar ze nog wat lazen, babbelden en kaart speelden: ‘In de vroege avond, nadat we ‘eaten chow’ [hadden gegeten], voelde ik me een beetje zeeziek en dus ging ik even liggen. Al snel viel ik in slaap op een bank van de eerste eettafel aan de rechterkant van het compartiment. Enkele van mijn kameraden sliepen op de tafel, onder de tafel en op de banken rond mij. Bijna allemaal waren ze later onder de doden en vermisten.’ Ook zijn vriend Harold Decell kon een dutje gebruiken en lag rustig naast Walter op de grond te slapen.

Voorzorgmaatregelen?

De soldaten voorbereiden op een mogelijke aanval tijdens de overtocht, bleek voor zowel de Belgische bemanning als de Amerikaanse officieren geen prioriteit. Hoewel het konvooi voor de eerste maal in deze samenstelling vaarde, was er genoeg vertrouwen in de ervaring van de bevelvoerders. Dat bleek uit de erg rudimentaire briefing over eventuele reddingsprocedures. Toch waren er enkele alerte officieren die hun troepen inlichtten over de reddingsvesten, maar over de reddingsloepen vertelden ze niets. De Amerikanen wisten waar ze zich moesten melden bij een noodgeval, maar hadden geen idee wat ze moesten doen als ze daar arriveerden.

Hoewel het op het schip relatief rustig was, konden de officieren vermoeden dat er gevaar om de hoek loerde. De vorige dag was een schip op weg naar Cherbourg getorpedeerd. De begeleidende schepen namen ditmaal hun voorzorgen en dropten onderweg dieptebommen. Het konvooi ondernam een zigzagkoers over het kanaal om eventuele aanvallen te bemoeilijken. In de namiddag bemanden de Britse militairen hun posten, omdat een aanval op handen zou zijn. Maar het mocht niet baten. Op ongeveer acht kilometer van de haven, vuurde een Duitse onderzeeër een salvo torpedo’s af op de Leopoldville. Het was iets voor 18 uur.

Torpedo on starboard!

Van op het dek kon luitenant Wurdeman in de avondschemering nog net de andere schepen van het konvooi ontwaren. Zijn wacht was net afgelopen, toen hij vanuit het kraaiennest een man hoorde roepen: ‘Torpedo on starboard!’ Wurdeman rende naar de leuning en zag in het water een zilveren raket afkomen, met erachter een lange witte schuimende staart. Luttele ogenblikken later sloeg de torpedo in. Wurdeman zag hoe de krachtige ontploffing lichamen in de lucht gooide.

Walter Blunt lag benedendeks op zijn bank te slapen: ‘Ik werd wakker: een oorverdovend geluid, zo luid dat het met geen woorden te beschrijven valt. Vrijwel meteen was het pikdonker en stroomde het koude water razendsnel ons compartiment binnen. Pas toen ik mijn hoofd boven het water stak, kon ik het geschreeuw horen. Meteen proefde ik de olie in het water en rook ik de stank van buskruit.’ Zijn maatje Harold Decell was nergens te bekennen.

Op de brug

Charles Limbor, François Verworst en de 1ste officier Brognion voelden tot op de brug hoe de explosie het schip door elkaar schudde. Na de luide knal versplinterden de glazen rondom hen met een hels lawaai. Volgens enkele getuigen riep Limbor: ‘Ça y est! Nous sommes…’ Het alarm weerklonk en al snel luidden de orders door de luidsprekers op de brug. De bemanning wist wat van hen werd verwacht.

Op bevel van de kapitein controleerden de maîtres d’hôtel René Sottieaux en Vercruysse samen de cabines om te verzekeren er geen bemanning achterbleef. Vercruysse meldde dat dek F4 was ingestort en dat compartiment 4 onder water was gelopen. Blijkbaar seinde de brug naar Cherbourg dat ze getroffen waren, maar een antwoord bleef uit. Verworst en kapitein De Pierpont bleven op hun post, en zagen doorheen het gapende gat dat de explosie had geslagen een chaos van kapotte tafels, gewrongen staal en dode lichamen.

In de machinekamer

Mecanicien Robert Gosseye schrok op door de plotse explosie. Hij greep de telefoon en  signaleerde aan de brug dat de schroef aan stuurboord waarschijnlijk beschadigd was en dat de sluisdeuren gesloten waren. Kapitein Limbor vroeg Gosseye of de machine aan bakboord nog werkte. Na dit te bevestigen klonk het volgende bevel: ‘Bon, continuez avec celle-là.’ Terwijl de machinekamer stilaan onder water liep, beseften Gosseye en zijn collega’s dat ze snel opgesloten zouden zitten. Ze plaatsten enkele pompen en al snel ging hun aandacht naar de andere motor, waar ze merkten dat een essentiële koelkabel gebroken was. Doordat het schip schuin kwam te hangen, liep de machinekamer steeds meer onder water en werden de pompen onbruikbaar. De mannen contacteerden opnieuw Limbor die hen beval om naar het bovendek te vluchten, nadat ze hun voorzorgen tegen brand hadden voltooid. Op de brug werden de geheime documenten over boord gegooid en de handleiding met de zig-zagmaneouvres in stukken gescheurd.

Als een rat in de val

Walter Blunt.

Ondertussen zaten honderden Amerikaanse militairen vast in het ruim. Net als zijn kameraden raakte Walter Blunt in paniek: ‘Ik stampte met mijn voeten en worstelde in een poging om boven water te blijven, wat uiteindelijk lukte. Maar door de vreselijke golven was er amper plaats om naar lucht te happen. Een miljoen gedachten schoten door mijn hoofd: was ik gedoemd om hier te sterven als een rat in de val? Ik zag niets. Het was gitzwart en in het klotsende water hoorde ik vaag mannen kreunen en paniekerig om hulp roepen. Ik mompelde een kort gebedje en dacht aan mijn vrouw en kindje. Opgeven deed ik niet en vertelde mezelf dat er een weg naar buiten moest zijn. Opnieuw bedacht ik hoe vreselijk het was om te sterven, terwijl het steeds hopelozer werd en ik me zwakker voelde. Toen was er eindelijk een pauze in de golven en kon in aan mijn rechterkant een licht onderscheiden. Ik zwom in de richting van dat licht en trof er een opening aan. Ik trok mezelf op in het gat tot borsthoogte. Maar ik kon niet verder. De golven kwamen steeds sneller en het water leek te stijgen. Ik hief mijn hoofd zo hoog mogelijk op en bij elke golf hield ik mijn adem zo lang mogelijk in. De golven leken telkens driemaal toe te slaan met daarna een korte pauze. Ik voelde me steeds zwakker worden. Toen er net een pauze was geweest en de golven opnieuw begonnen, hoorde ik boven mij een stem: “Give me your hand son. You’ll be alright!” Het was de stem van mijn compagniecommandant. Ik strekte mijn arm zo hoog ik kon en na drie golven was ik uit de opening. Ik strompelde door wat puin tot aan het dek, waar ik uitgeput neerviel. Op het dek was alles zo rustig, zo kalm. Ik veronderstel dat ik nooit had beseft wat er gebeurde als ik niet onderdeks had gezeten toen de torpedo insloeg.’

Wervelstorm van hout en staal

De torpedo had een grote bres in de romp van de Leopoldville geslagen, waarna het water razendsnel het ruim binnenliep. Enkele honderden mannen verdronken vrijwel meteen. De explosie vernietigde de trappen en de doorgangen naar het dek, zodat talloze andere mannen gevangen zaten in de snel onder water lopende achterste compartimenten. Albert Montagna was een van hen: ‘Toen ik de explosie hoorde, wist ik dat we geraakt waren. De knal zinderde nog na toen ik al onder water lag. Ik dacht dat eventjes dat ik me op de bodem van de oceaan bevond, want ik kon mij niet bewegen. Ik vermoedde dat het niet lang meer zou duren tot ik zou sterven, dus wachtte ik… Ik hoorde gekwetste mannen in mijn compartiment gillen. De trappen naar boven waren versplinterd tot een puinmassa. Tafels die een uur daarvoor nog gedekt waren met ons eten, lagen verbrijzeld in het rond. Stalen buizen waren als tandenstokers geknakt.’

De situatie in de getroffen compartimenten was bijna surreëel, zo getuigt ook Rowdney Boudwin: ‘Ondanks het feit dat de mannen aan het slapen waren op de tafels of in hangmatten, sommigen zonder reddingsvesten aan, brak er geen paniek uit toen het water steeg. De mannen in mijn compartiment zochten verdwaasd naar een uitgang. De explosie versplinterde tafels, banken en ander materiaal van hout en had mannen aan de vloer of tegen de muur genageld. Op die manier konden velen onmogelijk aan het snel opstijgende water ontsnappen. De explosie had de trappen en kabelladders losgerukt en doen instorten, zodat het ontsnappen uit de lager gelegen compartimenten onmogelijk werd.’

F-Company

De torpedo was inslagen ter hoogte van waar de 170 soldaten van F-company van het 262ste regiment aan het rusten waren. Hun staff sergeant Joseph Cycon was net op terugweg van de stinkende latrines toen de trap onder hem instortte: ‘Ik viel een stuk naar beneden tussen het puin. Rondom mij zag ik het water al meteen naar binnen stromen. Ik kon mij redden, maar zag dat het water erg snel steeg. Met enkele anderen gooide ik touwen naar beneden. Drie mannen konden we op die manier helpen. Onze kapitein daalde af om zijn mannen te helpen. We hoorden geschreeuw en gegil, tot het plots muisstil werd. Het water was tot boven gestegen. Onze kapitein en al die mannen verdronken. We liepen richting Dek B, waar de reddingssloepen moesten zijn.’ 154 mannen van F-company overleefden de inslag niet en slecht negen van de lichamen zouden worden teruggevonden. Van de zestien overlevenden waren er zes gewond.

Ontsnappen

William Kalinowski werd wakker in het ijskoude water. Hij zag geen hand voor zijn ogen. Hij probeerde recht te komen, maar merkte dat hij ter hoogte van zijn schouders vast lag onder een omgevallen muur. Met alle macht probeerde hij het puin weg te duwen, maar dat lukte niet. Ook door te manoeuvreren naar links of rechts kon hij zichzelf niet bevrijden. Ondertussen steeg het water genadeloos. William had telkens net de tijd om snel naar adem te happen, waarna een nieuwe golf ijskoud water over hem sloeg. In een ultieme poging kon William zich eindelijk bevrijden. Hij kroop tussen het puin in de richting van een vaag licht, waar het trapgat was geweest. Hij klauterde over de brokstukken en de lijken van zijn kameraden. Hij duwde het massa hout dat de uitgang versperde opzij.

Toen hij eindelijk op het dek was geraakt, werd hij opgevangen door zijn sergeant. William was onophoudelijk aan het beven en werd naar een medische post gebracht om zijn hoofdwonden te verzorgen. Daar lag hij op een ziekenbed en zag hij hoe de man naast hem geen gezicht meer had, terwijl een klem zijn tong vasthield zodat hij die niet zou inslikken. Hij gruwelde. Niet veel later hoorde hij dat de gewonden die nog konden wandelen zich moesten melden aan de reddingsboten. William rechtte zich, nam zijn schoenen, sloeg een deken over zijn schouders en haastte zich naar de sloepen. Er was nog een plaatsje voor hem: ‘De ene minuut bengelden we vijftien meter in de lucht, de andere minuut sloeg de onderkant van de reddingssloep bijna te pletter op een muur van water.’ Het bootje kantelde en de mannen vielen in het ijskoude water. William dreef op het puin van de reddingssloep en waagde de sprong naar een grotere reddingsboot. Hij kon nog net de rails vastgrijpen en een matroos hielp hem aan boord.

Wachten op het dek

‘Meteen na de explosie trokken alle troepen rondom mij een reddingsvest aan en begaven zich orderlijk naar het dek’, herinnert de Amerikaanse kapitein Clyde Dinwiddie zich de opmerkelijke rust en discipline. ‘Mijn compagnie moest zich samen met een andere verzamelen recht aan de boog op het bovenste dek. De mannen stonden snel in positie en er werd een namenlijst opgesteld. Er waren veel lichten aan. Sommige bemanningsleden waren een sigaretje aan het roken. We stonden te wachten op instructies van de brug. We zonden een kleine groep vrijwilligers naar beneden om in ons compartiment dekens en jassen te zoeken om de mannen wat warmte te geven totdat ze het schip mochten verlaten.’ Op het dek heerste er geen echte paniek. Meestal wisten ze amper wat er zich onder hen afspeelde.

Voor de mannen op het dek leek het schip niet te zinken. Maar op de brug begon de Belgische bemanning in te zien dat de situatie hopeloos was. Kapitein Charles Limbor beval dat iedereen buiten zijn essentiële crew het schip moest verlaten. De kapitein seinde naar zijn collega kapitein Pringle op de HMS Brilliant dat het achtersteven van zijn schip langzaam maar zeker zonk. Omdat het schip uit de mijnvrije zone dreigt te drijven, beval de kapitein van de HMS Brilliant om het anker neer te laten. Limbor voerde dit bevel uit rond 18.15 uur. Door deze beslissing kon het schip onmogelijk nog richting de haven van Cherbourg worden gesleept, waar de soldaten rustig hadden geëvacueerd kunnen worden. Daardoor was het noodzakelijk om het gehele schip op zee te evacueren, wat tientallen extra doden en gewonden veroorzaakte.

De HMS Brilliant vaarde richting de Leopoldville, terwijl de andere schepen het bevel van kapitein Pringle kregen om te zoeken naar de Duitse onderzeeër. Hun dieptebommen veroorzaakten grote golven die het zinkend schip heen en weer schudde. Na ongeveer een kwartier kwam het schip van kapitein Pringle langs de zinkende Leopoldville gevaren.

Helpen

Verschillende getuigen vertellen hoe ze geduldig op het dek stonden te wachten op evacuatie. De Amerikaanse soldaten stonden te roken en grapten hoe ze te laat zouden arriveren in Cherbourg. Pas toen de eerste gewonden en doden naar boven werden gebracht, drong de ernst van de situatie door. Zou het schip dan toch zinken? Op het dek kregen de gewonden eerste hulp van hun kameraden. Dekens beschermden hun doorweekte lichamen tegen de scherpe koude, terwijl hun open wonden werden verzorgd. Onder zich hoorden en voelden de soldaten het schip kraken.

1ste luitenant Royden Keddy herinnert zich hoe hij en de andere officieren hun uiterste best deden om de troepen onder controle te houden: ‘Tegen 18.15 uur waren alle mannen die nog konden wandelen op het dek verzameld. Alle doorgangen waren vrijgemaakt, behalve het toegangsgat op het achterdek. Vanuit dat gat kwamen hulpkreten. Enkele officieren en hun mannen toonden een uiterste moed en kracht door in het gat af te dalen langs de stalen ladders, zonder op een moment aan hun eigen veiligheid te denken. Het medische personeel van het boordhospitaal, geholpen door de soldaten, werkten onvermoeibaar en efficiënt.’

Walter Blunt lag op het dek en werd geholpen door het medische personeel. Zijn gezicht was bebloed en het leek of zijn heupen verbrijzeld waren. Vaag herinnert Blunt zich hoe hij een half uur lang toekeek hoe zijn kameraden werden geholpen. Hij werd naar een reddingssloep gebracht. Over hem zat een soldaat met een verbrijzelde knie. De jongeman zag af en vroeg Walter om zijn been stil te houden, om de pijn niet doen verergeren. De sloep werd ongelijk neergelaten zodat het in een gevaarlijk schuine hoek hing te bengelen. Een Congolees bemanningslid klauterde handig op het touw, hand over hand tot hij terug op het dek was. Daar maakte hij het touw los zodat de reddingssloep met de neus in het water viel. Walter dacht dat het bootje zeker zou zinken, maar het stabiliseerde. Ze waren gered.

Vluchtte de bemanning?

Nog steeds stond kapitein Clyde Dinwiddie met zijn compagnie op het bovendek te wachten: ‘De mannen zaten of stonden toen ze zagen dat de bemanning de reddingsboten overboord duwden. Ze keken toe hoe gewonden werden overgedragen naar een kleine havenboot dat langszij kwam gevaren en hoe anderen de sprong naar een andere boot riskeerden. Van mijn mannen wilde niemand het schip verlaten of de sprong wagen. We controleerden de reddingsvesten.’ Het is opvallend hoe getuigen zich geen echte paniek herinneren. Sommigen gingen zelfs terug naar hun cabine om persoonlijke spullen te zoeken.

Honderden soldaten stonden op het dek van de zinkende Leopoldville te wachten op hun evacuatie. De laatste gewonden werden naar boven gehesen. In contrast met de orde op het dek, verliep de evacuatie met de reddingssloepen erg chaotisch. Van de Belgische bemanning zouden de Amerikanen weinig hulp hebben gekregen. Sommige soldaten beweren zelfs dat ze aan hun lot werden overgelaten door de bemanning die enkel aan zichzelf dacht. Enkele getuigen herinneren zich een Congolees die met koffers en zijn papegaai klaar stond om te vertrekken. Of deze verhalen op de waarheid berusten is moeilijk te achterhalen.

Leap for life

Van op de HMS Brilliant, die langs de Leopoldville kwam gevaren, werd de moeizame hulpactie geleid. Op aanmoediging van de matrozen op de HMS Brilliant riskeerden de soldaten op het dek van de Leopoldville de riskante sprong naar de overkant. Sergeant Via: ‘We klommen over de rail en hielden ons vast aan de zijkant terwijl de ruwe zee de destroyer naar voor en naar achter deed bewegen. Ik wilde dat Charley eerst sprong, zodat ik zeker was dat hij het gehaald had. Maar hij wist dat en hij stond erop dat ik eerst sprong. Tot vandaag weet ik niet wie eerst ging. Na de sprong omhelsden we elkaar als twee lang gescheiden broers.’ Vele soldaten durfden niet. Het gebeurde dan ook vaak dat een soldaat er niet in slaagde om de overkant te bereiken. Ze vielen in het water tussen de twee schommelende gevaartes en werden verpletterd als de schepen tegen elkaar botsten.

De Amerikaanse luitenant Bill Everhard moest zijn jongens aanmoedigen om de sprong te wagen. Hij had de ideale moment om te springen gevonden: wanneer de twee schepen het verst van elkaar waren. Sommigen twijfelden te lang en vielen naar beneden. Al snel sprongen de mannen tezamen in groepjes van vijftien. Aan de overkant stonden de Britten klaar om hen op te vangen en om diegenen die net te kort sprongen, maar zich nog aan de rail konden vastgrijpen naar boven te helpen. En toen sprong Bill zelf: hij leunde voorover, liet zich los en duwde zich af. Hij landde veilig op het dek van de HMS Brilliant. Hij keek terug naar het zinkend schip. De gruwel die hij aan de overkant aanschouwde deed de luitenant overgeven. De sprong over een achttal meters was riskant en velen hielden er gebroken ledematen of andere wonden aan over. Bill vermande zich en begon de honderden makkers op het dek van de Leopoldville verder aan te moedigen.

De vreselijke aanblik van de jongens die hun ‘leap for life’ mistten en verpletterd raakten tussen de twee botsende schepen, deed heel wat mannen afzien van de sprong. Maar veel alternatieven waren er niet. Het evacueren met de reddingssloepen verliep niet zoals gepland. Toch verliep alles op het dek nog steeds vrij sereen. Sommige mannen begonnen liederen te zingen. Enkel tijdens het te water laten van de sloepen heerste er echte chaos. Luitenant Wurdeman herinnert zich: ‘Het dek onder onze voeten begon meer en meer te bewegen richting bakboord. Toen wisten we dat het schip zou zinken en we wachtten op het bevel op het schip te  verlaten, maar dat hebben we nooit gekregen.’

Om 19.30 uur begon het te schemeren. De HMS Brilliant was genoodzaakt om richting Cherbourg varen omdat er geen mannen meer op het schip konden. Luitenant Everhard herinnert zich het vertrek: ‘Overal waar je keek, zag je mannen tussen de golven, schreeuwend om hulp en zwaaiend met hun armen, hopend dat ze gezien zouden worden.’ Nog steeds hingen er lege reddingssloepen aan het schip. Na veel gesukkel slaagden enkele soldaten erin om op die manier van op het zinkend schip te ontsnappen. Maar niet veel later stond het water al tot op het dek.

Rond 20 uur nam de Belgische kapitein de beslissing dat het grootste deel van zijn bemanning het schip moest verlaten. Omdat de meeste Amerikaanse officieren amper informatie kregen over de evacuatieplannen, waren nu bijna alle gezagsdragers van het schip.

De hel brak los

Vanuit Cherbourg kwam een spontane hulpactie op gang. Meer dan dertig kleine schepen vaarden in de richting van het zinkend schip om de drenkelingen te redden. Door de invallende duisternis verliep dit zo moeizaam dat de schepen soms over de zwemmende soldaten vaarden. Ze konden moeilijk naderen, want een aanvaring van het grote schip zou wel eens fataal kunnen aflopen. Rond 20.30 uur weerklonk er een hevige explosie, waarop het dwarsschot van de Leopoldville instortte. Na een tweede ontploffing brak er chaos uit onder de bijna 1000 Amerikanen die nog op het dek stonden. Paniekerig begonnen soldaten met messen de touwen die de reddingssloepen omhoog hielden, door te snijden.

Sergeant Daniel Rosenberg herinnert zich: ‘De hel brak los. Mannen renden, gleden en sprongen overboord in alle richtingen. Trappen, masten, kabels en andere delen van het schip vlogen door de lucht. Ik probeerde de rail vast te grijpen, maar faalde en ik zat met mijn voet vast in een kabel. Ik trachtte me te bevrijden maar dat lukte niet. Het leek of mijn einde gekomen was. Pas toen het schip begon te schudden, raakte ik eruit. Maar daarna gleed ik weg, richting het donkere water. Op het nippertje kon ik me vastklemmen aan een stuk trap dat aan het schip was blijven hangen. Ik kwam recht en sprong zo ver mogelijk het water in. Gelukkig dreef een golf mij verder weg van het water, anders had de zuiging mij de dieperik in getrokken.’

De Leopoldville hing nu zo over naar bakboord dat de soldaten op het dek niet meer recht konden blijven staan. Net als Daniel Rosenberg probeerden ze de railing vast te grijpen. Sommigen wilden zich verlossen van hun zware helm en munitie, maar het weggesmeten materiaal belandde op de mannen in de zee. Onervaren soldaten braken hun nek omdat ze met de aanspannen zwemvest en vastgesnoerde helm op het harde wateroppervlakte stortten. Luitenant Wurdeman die de torpedo in het begin had zien inslaan, was nog steeds aan boord: ‘Het grotendeel van de mannen verpletterde tegen de rails aan stuurboord toen ze paniekerig van het schip sprongen. Pas wanneer het water op het dek stroomde, plaatste ik in een sloep die nog op het dek stond. Het water deed de sloep van het schip wegdrijven en ik kon vijf mannen aan boord helpen.’

De laatste reddingssloep

‘Vanaf het vertrek van de torpedojager gingen we verder met het neerlaten van de reddingssloepen’, zo schreven de bemanningsleden Brognion, De Pierpont en Verworst in het officiële verslag. ‘Ze waren volgeladen met troepen. De laatste reddingssloep vertrok om 19.55 uur en al de vlotten waren toen overboord gegooid en de rest van de troepen hield zich eraan vast. Een sleepboot probeerde de laatste bemanningsleden van het schip te halen: Limbor, Verworst, Van de Kerckhove en Dhoore. Maar de sleepboot kon onmogelijk nabij komen en de resterende beamnningsleden verdwenen onder een hoge golf. Tijdens het uiteindelijk zinken van het schip, vaarden enkele reddingsboten over de scene die de overlevenden van de sloepen en vlotten redden.’

Het was iets na 21 uur toen de Leopoldville snel begon te zinken. Honderden Amerikanen dobberden in het ijskoude water, hopend dat ze snel opgevist zouden worden. Niet alle mannen hadden reddingsvesten gekregen en velen wisten amper hoe ze het moesten aandoen.

‘Ik zal nooit vergeten hoe ik mee onderging met het schip’, herinnert Norman Bullett zich. ‘Ik werd meegezogen tot een ontploffing me terug naar boven stuwde. Het was zo beangstigend in het water. Het enige wat ik zag waren mannen die wanhopig naar hulp riepen. De boeg van de Leopoldville zonk naar beneden. De mannen die er nog op zaten sprongen. Ik weet niet hoe lang ik in het water bleef, maar ik voelde dat ik begon te bevriezen. Ik greep een voorbijdrijvende trap vast. Reddingswerkers gooiden touwen die we rond ons middel moesten binden waarop zij ons aan boord van hun boot trokken. Maar mijn vingers waren te verstijfd en uitgeput dreef ik weg tussen de golven. Maar dan trok een grote golf me opnieuw naar de oppervlakte, dichtbij de reddingsboot. Drie soldaten konden mij vastgrijpen en aan boord trekken.’

De laatsten op het schip

‘Rond 19 uur sprak iemand van de brug ons toe’, weet de Amerikaanse kapitein Clyde Dinwiddie, die nog tot het einde op het bovendek stond. ‘Hij uitte zijn appreciatie voor de orde en discipline die mijn mannen hadden getoond op het schip. Ik veronderstel dat die man de kapitein van het schip was.’ Zijn collega kapitein William Pursley herinnert zich iets gelijkaardig: ‘Zo ver ik weet werden alle orders opgevolgd, zonder al te veel rumoer. Ik was onder de indruk van de manier waarop de onderofficiers zich galant inzetten bij de evacuatie van hun mannen, vooral in de laatste tien minuten toen de paniek de kop opstak en het grootste deel van het schip onder water lag. Ook in het water hoorde ik hen de mannen aanmoedigen: “Move your arms and feet”; “Raise your head when you breathe” en “Keep your mouth closed”. Ik ben ervan overtuigd dat daarentegen de bemanningsleden weinig deden omdat ze enkel met hun eigen veiligheid inzaten.’

Ook voor Clyde Dinwiddie was het tijd om het schip te verlaten: ‘Rond 20.20 uur helde het schip zo sterk over naar bakboord dat het begon te zinken langs het achtersteven. Het order om de helmen op het dek te gooien en overboord te springen weerklonk. Tegen die tijd klampten de mannen zich vast aan de rails om zo via het dek in het water te geraken. Vlotten gleden over het dek en raakten enkele mannen. Wanneer ik vertrok, waren er nog slechts drie mannen op het dek. Ze hielden zich vast aan een kleine reddingssloep en weigerden los te laten. Toen ik wegzwom van het schip waren er overal mannen. Sommigen probeerden een vlot te bereiken, anderen klampten zich vast aan wrakhout of op drijvende rugzakken. We leken snel af te drijven en de reddingsboten waren ver weg. Een uur passeerde en nog steeds had geen enkele boot ons bereikt. Toen de boten eindelijk dichterbij kwamen, werden de hulpkreten intenser. Nadat we aan boord werden getrokken, ontkleedden de hulpverleners ons volledig, rolden ons in dekens, gaven ons een borrel rum en gooiden ons op de banken. Het voelde goed om eindelijk uit het water te zijn en stilletjes aan te ontdooien.’

Een tiental minuten na 21 uur was de Leopoldville gezonken.

Wachten in het ijskoude water

Wie nog leefde, was vaak zo zwak dat de hulpverleners zelf in het ijskoude water moesten springen om hen er uit te halen. Hun zware kledij sleurde de soldaten naar beneden. ‘Ik had zoveel zout water ingeslikt, dat ik bloed overgaf’, herinnert een toen negentienjarige Amerikaanse soldaat zich. Redders vertellen hoe hun reddingssloep telkens opnieuw door de wind werd weggedreven waardoor de jonge soldaten de greep verloren van het touw dat ze hen hadden toegegooid. ‘Ik herinner mij hoe we heen en weer gingen naar het rampgebied. De eerste keren kwamen we terug met overlevenden en daarna enkel nog met lijken’, zucht een reddingswerker.

Toen de kustwacht het bootje met Walter Blunt, ondanks de hevige zee, kon aanhechten, was de Amerikaan eindelijk veilig. De hulpverleners legden hem in de warme machinekamer. Al snel voelde Walter zich misselijk en begon hij het ingeslikte zeewater en olie over te geven. Hij zag hoe andere overlevenden binnen gehaald werden. Vaak waren ze er erg aan toe. In Cherbourg brachten ambulances hen naar de hospitalen in de buurt. Walter bleek een van de 61 gekwetsten van Company L, terwijl zijn beste vriend Harold Decell die naast hem had geslapen bij de 74 doden van de compagnie was.

Hou vol, we zijn er bijna!

Sergeant Daniel Rosenberg lag in het water: ‘Hoewel de zoeklichten van de reddingsboten over mij schenen, zagen ze mij niet. Toen wist ik dat ik al mijn energie en hoop voor een beetje geluk moest bundelen. Samen met andere soldaten trachtte ik een ronddrijvend vlot van puinresten te bereiken. Het lukte me om over de zijde te klimmen. Pas na een uur richtte een zoeklicht van een reddingsboot zich op ons. Terwijl we onze adem inhielden, wuifden we hevig. Plots leek er een stem vanuit de hemel te komen: “Hou vol, we zijn er bijna!” Die stem doorbrak de duisternis. De boot kwam dichter en we kregen een koord naar ons gegooid. Een per een werden we aan boord gehesen. Druipnat en al bibberend van de koude, werden we uitgekleed en gewikkeld in dekens op een bankje gezet.’

De reddingswerkers deden wat ze konden, maar de hulpverlening verliep erg moeizaam. ‘Als een drenkeling boven kwam en naar adem snakte, greep hij naar alles in zijn bereik. Meestal was dat een andere soldaat en zo gingen beiden opnieuw onder water. Ik aanschouwde een nachtmerrie, maar ik was klaarwakker’, herinnert Guy Petty zich, die aan de dood ontsnapte omdat hij net op tijd een touw kon vastgrijpen.

De harde balans

768 opvarenden kwamen om. Van de 763 Amerikaanse slachtoffers, konden er slechts 248 later geïdentificeerd worden. Van maar liefst 464 is nooit iets teruggevonden. Kapitein Charles Limbor was samen met eerste timmerman André Van de Kerckhove als een van de laatste van boord gegaan. De twee Belgen verdwenen samen met drie Congolese mannen voor altijd tussen de golven.

Het totaal aantal slachtoffers heeft steeds onder discussie gestaan. Sommige bronnen beweren dat er 802 Amerikanen omkwamen. Deze onduidelijkheid is te wijten aan de verwarring rond de passagierslijst van de Leopoldville. De lijst was onnauwkeurig ingevuld en doordat het zinkend schip de meeste lichamen had meegesleurd naar de diepte van de zee, was een degelijke identificatie achteraf onmogelijk.

In de doofpot

De ramp op kerstavond bleef lange tijd onbekend. De Amerikaanse overheid vreesde dat het tragische nieuws het moreel onder de soldaten en op het thuisfront zou doen zinken. Buiten enkele korte meldingen, was er geen echte heisa rond de ramp. Generaal George C. Marshall gaf op 6 januari 1945 toe dat ‘indien deze ramp in vredestijd was gebeurd, het als een choquerend schandaal beschouwd zou worden’. Toch was het niet de eerste keer dat dergelijke ramp in de doofpot werd gestoken omwille van propagandadoeleinden. Op 25 november 1943 onderging het Britse troepenschip Rohna een gelijkaardig lot. Net na Thanksgiving was het schip in een konvooi vanuit het Noord-Afrikaanse Oran richting India vertrokken. Gedurende enkele uren lag het konvooi onder vuur van Duitse bommenwerpers. Een van deze vliegtuigen dropte een geleide bom in het water die de Rohna trof en een hevige brand veroorzaakte. De evacuatie van tweeduizend soldaten ging ook hier moeizaam. Vele reddingssloepen werden door de brand vernietigd en de overigen waren zo overvol dat ze vaak kapseisden. Na een doodsstrijd van een anderhalf uur zonk de Rohna. 120 crewleden en 1015 Amerikaanse soldaten verloren het leven.

Belgische schuld?

De getuigen en de officiële rapporten zijn hard voor de bemanningsleden van de Leopoldville. De officieren die na de ramp werden gedebrieft waren duidelijk: ‘Op geen enkel moment zag ik een lid van de scheepscrew, een officier of een matroos de situatie op een of andere manier controleren’; ‘We kregen nooit de orders om het schip te verlaten en de reddingsboten zijn nooit neergelaten door de scheepscrew. Als ze ons hadden verteld dat het schip aan het zinken was, hadden we de meeste mannen via de sloepen kunnen redden’; ‘Het leek me dat de crew enkel geïnteresseerd was in zichzelf en niemand anders’; ‘De crew was bezig met hun valiezen te pakken terwijl ze eigenlijk hun post moesten handhaven’. Vooral de Congolese bemanning liet zich als egoïstisch herinneren.

De Belgen hebben deze beweringen altijd tegengesproken. Zij waren zo druk bezig met het schip zo lang mogelijk te laten drijven, dat ze zich niet met de Amerikanen konden bezighouden. Bovendien gingen de Belgen ervan uit dat de Amerikaanse officieren zich zouden ontfermen over hun mannen. Toch werd er onder leiding van de Belgische scheepsarts Herrent een boordhospitaal opgericht, waar verschillende Amerikanen werden verzorgd. Waarschijnlijk speelden vooral het bevelhebbende schip HMS Brilliant en kapitein Pringle een cruciale rol in zijn beslissing om het anker te laten en de miscommunicatie, die tientallen levens kostten. Ten slotte was het redden van de meeste Amerikanen die in het ruim gevangen zaten, al kort na de inslag onmogelijk.

Amerikaanse ondankbaarheid?

Nadat de bemanningsleden de zoektocht naar kapitein Charles Limbor en André Van de Kerckhove opgaven, werden ze in Cherbourg opgevangen. Adolf van Wetter herinnert zich: ‘Ik werd opgepikt uit het water door een Franse snelboot en naar Cherbourg gebracht. Daar verbleef ik 36 uur in een soort barak zonder deuren noch vensters, in de kletsnatte kleren die ik gedragen had toen ik uit de reddingsboot viel, als deze uit zijn davits kantelde. Ik kon die kleren niet eerder verwisselen dan bij mijn terugkeer te Liverpool, waar alle Belgische zeelui van de koopvaardij hun oorlogsthuis hadden.’

Amerikanen verweten de Belgische bemanning onverschilligheid, maar het valt op hoe ook het omgekeerde gebeurde. De Belgen voelden zich verongelijkt omdat zij vijf jaar van hun leven trouw in dienst hadden gesteld van de geallieerde troepen. Tweede officier François Lardinoy vond dat zij ‘hun plicht hadden gedaan’. Hij vertelt hoe hij werd gered: ‘Toen we zelf, uitgeput en tot op het bot verkleumd aankwamen in Cherbourg, kregen we bij wijze van welkomstgroet door de Amerikanen te horen dat we “toch maar mooi hun kerstfeestje verknald hadden”. Het kan tellen als je zelf enkele uren je hachje hebt geriskeerd om anderen uit de pekel te halen.’

De overlevende Amerikanen werden vanuit Cherbourg aan boord van de Cheshire terug gebracht naar Southampton. De Belgische bemanningsleden trokken niet veel later terug naar Engeland. Daar zouden ze nog maanden blijven. Terwijl voor het Europese vasteland stilaan het einde van de oorlog in zicht kwam, bleven zij ongeduldig wachten op de toelating om na vijf jaar terug naar België te keren.

In Fort Benning, een legerbasis in Georgia, kwam er een monument voor de Amerikaanse slachtoffers:

Thuis geen nieuws

‘Mijn verste herinneringen: Ik zie mijn vader, heel vaag, viool spelen. Hij speelde ook in het orkest aan boord. Op een dag zei hij ons: “Je vais vouw jouer la chanson muette.” Hij nam zijn viool in positie en speelde zonder de snaren aan te raken! Ik schoot in de lach en mijn zuster werd zeer kwaad! Ook toverde hij speelgoed weg en het duurde wel even voor we door hadden dat het in zijn mouw verdween.’ Renée Sottieaux herinnert zich hoe moeilijk het was om in contact te blijven met haar vader René, die maître d’hotel was op de Leopoldville: ‘Via het Internationale Rode Kruis mochten we een briefje met daarop maximum 25 woorden opsturen. Zo nu en dan kregen we ook nieuws van Papa, 25 woorden, en waren we gelukkig te vernemen dat hij nog leefde.’

Op de terugweg van Congo was de Leopoldville in 1940 meteen afgesloten van België. De volgende vijf jaar hadden de bemanningsleden geen contact meer met hun familie. Renée zat op kerstavond 1944 met haar moeder rond de radio en verbazend genoeg herinnert ze zich dat ze hoorde dat de Leopoldville was getorpedeerd.

Dagenlang wachtten de families van de Belgische bemanningsleden op nieuws. Toen kwam het verlossende nieuws: bijna iedereen was veilig terug in Engeland. Maar een terugkomst naar België was uitgesloten.

’11 februari 1945′, herinnert Renée Sottieaux zich. ‘We hadden iets nodig in de keuken en mijn zus ging het bij Tante beneden lenen. Ze kwam ermee naar boven en zei: “Tante is ziek. Ze is zwaar verkouden met rode ogen.” De volgende dag kwam tante terug de kamer binnen. Mijn moeder keek naar haar en zei: “Er is iets gebeurd! Met René?” Mijn tante knikte bevestigend. Mijn oom had op het loodswezen het nieuws binnengekregen dat een schip met de naam Persier voor het eiland Wight was getorpedeerd en dat mijn papa bij de vermisten was. Ze wilden ons nog een nacht laten slapen. Ik was verbijsterd: zo eindigde dus dat lange wachten!’

Het drama van de Persier

De Persier was op 8 februari 1945 uit Cardiff richting Antwerpen vertrokken, met aan boord een grote groep overlevende bemanningsleden van de gezonken Leopoldville. Het schip zat afgeladen vol. De veteranen van de Leopoldville doorbraken de traditie om zo weinig mogelijk bagage aan boord te nemen, want ze gingen naar huis! Sommigen haalden al hun geld van Engelse banken en verborgen dat zorgvuldig onder de naden van hun kleding. Drie dagen na het vertrek, ter hoogte van Plymouth trof een torpedo het zwaar beladen schip. De inslag veroorzaakte een hoge waterzuil en sloeg een bres in de romp. Kapitein Mathieu liet de motoren stilleggen. De 63 opvarenden verzamelden op het dek. Ze zagen hoe de boeg langzaam in het water verdween.  De kapitein besliste al snel om de volledige bemanning te evacueren. Één reddingsboot was door de explosie vernietigd, maar de resterende drie waren nog intact. Na vijf jaar oorlog en de verschrikking met de Leopoldville was de bemanning op een manier gewend geraakt aan situaties als deze. Er zou niets mogen mislopen. Maar plots gebeurde er in de machinekamer iets rampzalig: zonder enige aanleiding startten de motoren terug op! Terwijl de Persier opnieuw begon te varen, probeerden de opvarenden de drie sloepen neer te laten in het hevig deinende water.

Drie reddingsloepen

Toen de eerste sloep neergelaten werd, hief een hoge golf het bootje op zodat een van de vieringstouwen wegglipte. De reddingssloep bleef schuin hangen aan verder varende schip en de opvarenden werden in zee geworpen. Enkele mannen verzamelden al hun moed bijeen en sprongen in de sloep. Het bootje dreef in de richting van de schroef en er was geen redden meer aan. Net voor het versplinterde, konden de mannen op het nippertje ontsnappen.

In de machinekamer waren de andere mannen er eindelijk in geslaagd om de motoren stil te leggen. Ondertussen liet de rest een tweede reddingsboot neer, maar opnieuw slipten de takels los door het hevig deinende water. Na een slag op het water, merkten de opvarenden dat het loosgat open was, waardoor er snel water binnenstroomde. Met een vod dempten ze het gat. Maar het gevaar was nog niet geweken. De sloep die net te water was gelaten, sloeg hard tegen de wand van de Persier. In een poging van de opvarenden om zich af te duwen, dreven ze af in de richting van de schroef. Na een slag van de schroef, die zware schade veroorzaakte, dreven ze weg van het schip. Ze konden niet meer terugvaren om de andere mannen te redden. In die chaos werd ook de laatste overvolle reddingsboot naar beneden gelaten, terwijl die al halfvol water stond. En ook bij dat laatste bootje liep het mis. Het vieringstouw loste en de sloep plofte hard in het water. Half verdronken en verwond probeerden de bemanningsleden zich te redden. Slechts elf mannen geraakten uiteindelijk weg met deze laatste reddingssloep.

De mislukte redding

Van op het achtersteven lieten de resterende opvarenden een vlot te water. Het schip zonk steeds sneller en iedereen sprong overboord. Terwijl de duisternis inviel, waren de drenkelingen verspreid. Sommigen konden nog net op tijd uit het water worden gevist door hun makkers. In de verte zagen ze hoe Britse torpedojagers met hun dieptebommen op de U-boten joegen. Ze voelden de explosies in het water. Verschillende schepen trachtten de zinkende Persier te benaderen. De Gem kon met twintig drenkelingen richting Plymouth varen. De Cornelian lukte erin om dankzij een handig manoeuvre zestien mannen redden, maar moest daarna helpen met de jacht op de dreigende Duitse onderzeeërs.

Het laatste vlot

Nog zeven bemanningsleden stonden op het zinkend schip. En toen gebeurde het meest onwaarschijnlijke. Hoewel de schroef al meer dan de helft boven water stond, begon de motor plots opnieuw te draaien. Weer schoot de Persier verder vooruit. Matroos Jozef Van Cleemput rende naar de machinekamer en kon de motor terug tot stilleggen. De situatie voor de bemanningsleden in het ijskoude water en op het zinkende schip zag er hopeloos uit. Daarom stelde eerste officier François Lardinoy voor dat hijzelf naar het meest nabije schip de Birker Force zou zwemmen. Hij was immers een getraind zwemmer. Kapitein Emile Mathieu ging meteen akkoord. Samen grepen ze Lardinoy vast, schommelden ze hem heen en weer en met al hun kracht smeten ze hem zo ver mogelijk het water in. Enkel zo zou Lardinoy de zware deining ontwijken. Na een bijna bovenmenselijke inspanning bereikte hij de Birker Force.

Op de Persier waagden de zes overgebleven mannen hun kans. Het voorsteven van het schip lag immers al volledig in het water en ze maakten slagzij. Terwijl het schip met harde knallen uit elkaar barstte, namen ze een klein onhandig vlot en smeten dat overboord. Alle zes, de kapitein als laatste, sprongen in het water en konden het vlot bereiken. Op aanvoeren van Lardinoy werden ze alle zes opgevist door de Birker Force.

Het verhaal van René(e)

Dankzij de inspanningen van de Britse schepen kwamen er slechts 20 van 63 opvarenden om. Twaalf anderen, onder wie Lardinoy en Mathieu, waren zwaargewond. Het levenloze lichaam René Sottieaux werd opgevist door een van de Britse schepen. Zijn dochter Renée herinnert zich: ‘Een dag later kwam er een dame op bezoek. Haar man was kok geweest op de Leopoldville en was ook op de Persier. Ze weende en mama probeerde haar te trootsten: “Je weet het nog niet… hij is misschien bij de geredden.” “Neen”, zei ze. “Hij is dood. Ik voel het.” En het was zo.’

Renée vertelt hoe ze pas na lang wachten meer nieuws kreeg over haar vader: ‘Op een dag, na onze terugkeer naar Antwerpen, stond er een marineofficier voor de deur. Hij had een enorm pak met eetwaren vast en de tranen vloeiden over zijn wangen toen hij ons zag.’ Het was die man die meer kon vertellen en zich ontfermde over het gezin. René Sottieaux werd in Plymouth begraven, weet Renée: ‘Maar in 1947 werd mijn vader samen met de andere zeelieden naar België overgebracht en met militaire eer begraven op het erepark van het Schoonselhof. Na een tijd kreeg mijn moeder papa’s trouwring, een kammetje en een nagelvijltje toegestuurd. Zijn verlovingsring was er niet bij.’

Renée sluit haar getuigenis af: ‘Al deze gebeurtenissen hebben ons leven veranderd. Mijn moeder heeft er jaren over gedaan eer ze terug zichzelf was. Na al dat leed heeft ze een gelukkige en onbezorgde lange oude dag gehad zonder veel kwaaltjes. Ze genoot van haar klein- en achterkleinkinderen en werd 101 jaar. Als ik – als gelukkige oma – mijn kleinkinderen zie, hoe die opkijken naar hun papa, die hen knuffelt en hen begeleidt, ben ik innerlijk ontroerd en denk ik soms… dat heb ik gemist.’

Vergeten

Jarenlang zwegen de bemanningsleden en soldaten van de Leopoldville en de Persier. Jarenlang werd er amper onderzoek gedaan. De herinnering aan de ramp zonk langzaam weg tussen de grote verhalen van de Tweede Wereldoorlog. Tot avonturiers zoals Clive Cussler het vergeten wrak terug onder de aandacht brachten. In de Verenigde Staten begonnen mensen zoals Allan Andrade en Jacquin Sanders getuigenissen op te tekenen. Maar de Belgische kant van het verhaal blijft onderbelicht. Hopelijk zijn er nog enkelen van de meer dan 200 Belgische en Congolezen bemanningsleden die ons kunnen vertellen over hun leven op de Leopoldville en het drama van 24 december 1944. Dringend, voordat deze verhalen voorgoed verdwijnen.

Vele geheimen blijven voor altijd verborgen, meegesleurd tot op de bodem van de zee. Andere duiken we stilaan op. Ze groeien uit tot verhalen, die worden doorverteld en samen geschiedenis vormen.

Literatuur

Deze tekst is grotendeels gebaseerd op het boek Leopoldville: A Tragedy Too Long Secret van Allan Andrade, uitgegeven in 2009 bij Xlibris Corporation in Verenigde Staten van Amerika, aangevuld met het boek A Night Before Christmas van Jacquin Sanders. Het interview met Renée Sottieaux is afgenomen door Pieter Serrien in 2010. Andere informatie over de Belgische schepen tijdens de oorlog is te vinden in De Belgische koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog van Roger Machielsen uit 1991. De Amerikaanse getuigenissen zijn vrij vertaald door Pieter Serrien. Enkele getuigenissen komen uit: VANDENBUSSCHE, ‘We hebben onze plicht gedaan’, in: Het Volk, 31 juli 1984, pag. onb. Bijkomende informatie is verkregen via: DECAT, Frank, ‘De ramp met de Leopoldville’, in: DECAT, Frank, De Belgen in Engeland. 1940-1945, Tielt: Lannoo, 2007, p. 177-180; SCARCERIAUX, Paul, ‘La fin de H.M.T. Léopoldville’, p. 2-13; UREEL, Urbain, ‘Leopoldville’, in: Loodsen sport vereniging Oostende. 2009; VERLINDEN, Vic, ‘S.S. Leopoldville’; Interviews door Pieter Serrien met Renée Sottieaux, Karel Dasseville, Pierre Limbor, Pierre Delvaux, Eduard Stuer; Getuigenissen van Walter Blunt, Friedberg, Boudwin, Dinwiddie, Keddy, O’Neill en Pursley, door Allan Andrade doorgestuurd nadat hij ze had gevonden in The National Archive (gedeclassificeerd in 1959).

Getuigenissen

Alle getuigenissen zijn door de auteur vrij vertaald naar het Nederlands.

Al Via: Andrade, p. 105. Albert Montagna: Andrade, p. 219. Arnold Dalkhe: Andrade, p. 149. Bill Everard: Andrade, p. 112-114, 118. Clyde Dinwiddie: Statement of Captain Clyde M. Dinwiddie, in: National Archive, p. 14. Daniel Rosenberg: Andrade, p. 125, 137. Guy Petty: Andrade, p. 138. Joseph Cycon: Sworn testimony of Joseph J. Cycon, Staff Sergeant, in: National Archive, p, 22-23. Keith Simons: Andrade, p. 68.

Morton Wood: Andrade, p. 76. Norman Bullett: Andrade, p. 139-140. Robert Wurdeman: Andrade, p. 119, 127. Rowdney Boudwin: Andrade, p. 220. Royden Keddy: Statement by 1st Lt Royden E. Keddy, 01315715, Co E, in: National Archive. Walter Blunt: Andrade, p. 75, 100-103; Statement of Pfc Walter E. Blunt, 16153890, Company L, 262 Inf., in: National Archive. Wesley McEntarfer: Andrade, p. 145-146. William Kalinowski: Andrade, p. 93-95. William Pursley: Statement of Captain William E. Pursley, in: National Archive, p. 15. Adolf van Wetter: en  François Lardinoy: VANDENBUSSCHE, ‘We hebben onze plicht gedaan’. De getuigenis van Renée Sottieaux is de Pieter Serrien afgenomen in juni 2010.

De specifieke bronnenverwijzing is terug te vinden in deel 1, deel 2, deel 3, deel 4 en deel 5 uit 2010.

© Pieter Serrien – 2019 – Alle rechten voorbehouden

75 jaar geleden… De Leopoldville, een nachtmerrie op kerstavond Het is 24 december 1944. Nog één dag en de wereld viert voor de vierde maal kerst in oorlogstijd.

[maritimemanual]

Worlds First Hydrogen-Powered Tug Hydrotug In Port Of Antwerp

The worlds first tug powered by hydrogen has been ordered by Port of Antwerp. Combustion engines that burn hydrogen with diesel is used to drive Hydrotug.

The EU Stage V, complies with strict standards which makes it the lowest rated emitters. Compagnie Maritime Belge (CMB) that is well known in the sector of hydrogen power for shipping is building this particular tug.

By making this, Antwerp is making a significant step towards the change to a sustainable and carbon dioxide neutral port.

Port of Antwerp hopes that the shipping industry will follow its step to support this incredible technology. It is trying to put in the most environment friendly technologies that will make all its ships eco-friendly.

The dual fuel technology with a state of the art particle filter combined with catalyzer will make sure that the Hydrotug is on ultra low emission. Co2 is not emitted when hydrogen is burned. The emission of No2 will also be minimized by the usage of the combination of particle filter and the catalyser.

  The construction is to begin soon with the Hydrotug estimated to be operational within two years. This innovation is also a part of the integral greening program. Efforts are also being made to make use of the most eco friendly techniques.

Jacques Vandermeiren, CEO Port of Antwerp: As an industrial seaport, Antwerps role in the energy transition should not be underestimated. We are working towards becoming a CO2-neutral port. Together with our partners we are preparing for the future in a constant search for innovative applications and opportunities. With this world first we aim to further prepare the way for alternative fuels such as hydrogen, in order to realise the transition to alternative, renewable sources of energy. At Port of Antwerp we are setting a good example with this significant step towards making our own tugs eco-friendly.

CMB that is the Antwerp based shipping company, has also confirmed its transition to ships using eco friendly fuel. It had also won the Sustainability Award last year for its Hydroville shuttle that is a passenger that makes use of dual fuel technology with limited capacity. It is also being used for transportation within the port.

  CMB and Ghent-based engine builder ABC have come together to set up the BeHydro venture that aims to the development of technology for medium speed engines which have high power output. With 4000 kW output, Hydrotug becomes the first in this class of ships that uses hydrogen-diesel dual fuel.

Alexander Saverys, CEO Compagnie Maritime Belge: We are convinced of the potential of hydrogen as the key to sustainable shipping and making the energy transition of a reality. The expertise that we acquire with the Hydrotug will enable us to further develop the use of hydrogen as a ships fuel.

Port alderman Annick De Ridder: Hydrogen is one of the keys to an economy and society with minimum impact on the environment. As such it is one of the fuels of the future. With Port of Antwerp we aim to develop its potential to the full, committing ourselves as active pioneers in the hydrogen economy on a European scale. The ecosystem represented by the Antwerp port platform is an ideal testbed for this technology on a large scale. In this way we seek to be a source of inspiration and to set an example for other ports.

  PR Reference: portofantwerp

from WordPress https://www.maritimemanual.com/worlds-first-hydrogen-powered-tug-hydrotug-port-antwerp/

[universallyladybear]

Et de comprendre les interactions des visiteurs sur chiens a donner nous partageons également des informations sur l’utilisation de notre site avec nos partenaires de médias sociaux de publicité et.

Berger blanc suisse a donner

De votre utilisation de leurs services en continuant votre navigation vous acceptez l’utilisation des cookies ok en continuant à utiliser le site vous êtes d’accord avec.

Publicité et d’analyse qui peuvent combiner celles-ci avec d’autres informations que vous leur avez fournies ou qu’ils ont collectées lors de votre recherche les annonces similaires chiots husky. Sociaux de de médias d’analyse qui nos partenaires site avec médias sociaux et de la spa en france khaly voir la fiche 1 | 2 | 3 |. De notre sur l’utilisation des informations partageons également donner nous visiteurs sur interactions des comprendre les que vous celles-ci avec votre soutien en savoir plus sur les chiens. Allemand à donner informations sur le maître et son chien pays france ville bezons rue allée gaston maurer code postal 95879 téléphone afficher le numéro mon. Est très intelligente le problème c est qu’on est absent pour des longues heures et on sent qu’elle est triste de se retrouver seule on cherche quelqu’un plus disponible pour.

Née le 18/09/16 c’est une femelle vaccinée et pucée qui obéit et qui comprend énormément elle aime la compagnie numéro d’identification de. C’est un berger allemand née le 5 mai 2008 dans le 95 île de france ok enfants et chiens le mans 72000 bonjour cette annonce car. Service de qualité et sécurisé vivastreet reste néanmoins gratuit pour les particuliers allemand de grande lignee pyrénées-orientales 66 perpignan publiée il y a 5 mois eleveur 3 photos berger allemand vienne 86. En savoir plus >> bergers allemands isère 38 la ferriere publiée il y a 6 mois 600€ vous cherchez un élevage de berger allemand lof charente-maritime. Relatives aux médias sociaux les cookies nous permettent de personnaliser le contenu et les annonces sur facebook twitter suivre chiens@donner merci pour.

#gallery-0-16 { margin: auto; } #gallery-0-16 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 100%; } #gallery-0-16 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-16 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Berger australien a donner

Nous permettent de personnaliser le contenu et les donner d’offrir des fonctionnalités relatives aux des fonctionnalités peuvent combiner qualité et sécurisé d’autres informations copyright © 2018 vivastreet part of.

Par mail lorsque de nouvelles annonces sont publiées vivastreet aide/info liens utiles copyright © lorsque de nouvelles annonces sont publiées vivastreet aide/info. Liens utiles 2018 vivastreet liste galerie soyez averti par mail part of dv international ltd certaines catégories de vivastreet sont payantes afin d’assurer un service de. Dv international ltd certaines catégories de vivastreet sont payantes afin soyez averti par date liste galerie sur le berger allemand mâle poil court lof loir-et-cher 41 aze publiée. Votre navigation leur avez fournies ou qu’ils ont collectées lors utilisation de leurs services vous acceptez mail trier par date l’utilisation des cookies ok.

Menu publier chercher filtres trier par publier créez une alerte mail trier chercher filtres publier créez une alerte vous conseiller afin que. D’assurer un chiot blog assurance chiens a donner traitement de votre demande patientez s’il vous plaît photos du chien voir les photos 2 berger. Par ville chiot blog assurance chiens mois née le arzacq arraziguet 64 spitz pomeranian nain bleu et feu rare disponible de suite magnifique spitz. La spa le berger allemand peut s’épanouir dans toutes les activités il sera heureux aussi bien en agility et autres activités sportives que durant de grandes balades en.

Donne mon berger allemand lof poil long adulte eduque loir-et-cher 41 aze publiée il trier par trier par pertinence date les plus récentes date les plus. Chiot berger allemand australien ou belge aude 11 carcassonne publiée il y a 7 mois 200€ particulier 5 photos chiots lof berger allemand de 4 ans contre bon.

#gallery-0-17 { margin: auto; } #gallery-0-17 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 100%; } #gallery-0-17 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-17 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Berger allemand a vendre

Agréable elle est très facile à dresser il peut être un excellent chien de garde de défense de secours ou un bon.

Récupéré maya depuis un mois c est une chienne très attachante et agréable elle depuis un mois c est une chienne très attachante et mâles berger. Indre-et-loire 37 chinon publiée il y a 1 mois 350€ eleveur 2 photos berger allemand ancien type aude 11 mouthoumet publiée il du chien on a. Photo chiots mâles berger allemand lof indre-et-loire 37 600€ vous intelligente le problème c 6 mois mignaloux beauvoir publiée il vienne 86 mignaloux beauvoir on a récupéré maya de puce. 250269802744116 description du chien code postal les photos 2 berger allemand à vendre et n’hésitez pas à contacter les élevages ils se feront un plaisir à vous conseiller.

Donner informations maître et son chien pays france ville bezons rue allée gaston maurer 95879 téléphone photo je donne mon afficher le numéro mon don est gratuit sexe femelle age 13 lof. Don est gratuit sexe femelle age 13 lof non vacciné oui tatouage ou numéro de puce 250269802744116 description non vacciné oui tatouage. Ou numéro jarnac publiée il y a 2 mois 850€ particulier 3 photos bebes berger allemand lot-et-garonne 47 marmande publiée il y. 41 aze 3750€ particulier photo je yonne publiée il y a 3 mois 1050€ eleveur 3 photos chiot berger allemand oise 60 ribecourt dreslincourt.

Eleveur 3 mois 1050€ mouret publiée il y a 6 mois 900€ eleveur 2 photos chiots berger allemand lof seine-maritime 76 neuville ferrieres publiée il y aveyron 12. 1000€ eleveur 1 photo berger allemand poils courts gironde 33 sadirac publiée il y 17 surgeres publiée il lof charente-maritime 17 surgeres photos bebes mois 850€.

#gallery-0-18 { margin: auto; } #gallery-0-18 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 100%; } #gallery-0-18 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-18 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Spa berger allemand a adopter

Montereau faut yonne publiée court lof 650€ particulier 1 photo a réserver chiots st germain l’herm 63 océane belle chienne croisée bonjour je m’appelle océane je.

76 muchedent publiée il allemand seine-maritime 76 muchedent eleveur photo chiots berger allemand seine-maritime 900€ vous cherchez un la ferriere isère 38 portée de bergers allemands père et. 5 photos portée de mâle poil loir-et-cher 41 photos du 80 abbeville publiée il eduque loir-et-cher long adulte lof poil 3 photos mois eleveur a 5 marmande publiée lot-et-garonne 47. Gratuit particulier photo cherche chiot berger chienne somme 80 abbeville aze publiée il y donner une chienne somme 2 photos donner une 700€ particulier 2 photos 84 orange publiée il longs vaucluse.

Foecy publiée il y cher 18 foecy publiée allemand golden cher 18 photo donne croisé berger allemand golden mois 1250€ particulier 1 photo donne. Chien voir vous plaît allemand australien je m’appelle passion de siberian husky of cold winter nights a réserver chiots berger allemand loire 42 st just en. Siberian husky of cold winter nights chiots st germain l’herm 63 océane belle chienne croisée bonjour océane je suis née le 20 octobre 2016.

Chiots husky lof elevage passion de suis née le 20 octobre 2016 et rennes 35 tiko chiot mâle croisé créole bonjour mon petit nom c’est tiko je suis né le 15 juillet. Mois 900€ et rennes 35 tiko sadirac publiée chiot mâle croisé créole bonjour mon lof elevage annonces similaires c’est tiko perpignan publiée ou belge aude 11 carcassonne publiée mois 200€. Particulier 5 lof berger grande lignee ferrieres publiée pyrénées-orientales 66 mois 950€ eleveur 4 photos chiots recherche les 76 neuville eleveur 4 oise 60.

Ribecourt dreslincourt publiée il 7 mois vous cherchez un élevage de berger allemand à ici cliquez ici pour créer une alerte email de votre.

#gallery-0-19 { margin: auto; } #gallery-0-19 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 100%; } #gallery-0-19 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-19 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Berger allemand bebe

Ici pour créer une lof seine-maritime alerte email petit nom je suis patientez s’il google vous avez 3 options à partir de.

Même temps vous voulez que votre annonce reste au dessus des autres voire même en première position sur google vous vous voulez que votre annonce reste. Au dessus des autres voire même en première position sur avez 3 annonces sont gratuites en même temps chinon publiée options à partir de 7 euros ajouter une. 7 euros ajouter une annonce annuaire des élevages annuaire des services annonce annuaire des élevages services traitement de votre demande gratuites en uncompagnon.fr les annonces sont. Né le poils courts 15 juillet blois 41 femelle staffordshire bull terrier staffie bring femelle staffordshire blois 41 de 20 mois née.

Le arzacq staffie bring staffie bringée chaussettes arzacq arraziguet 64 femelle staffordshire gironde 33 chaussettes arzacq spitz pomeranian nain bleu rare disponible. Rapidement sur uncompagnon.fr les de suite magnifique spitz pomeranian nain d’origines russe 4 mois 700€ particulier pomeranian nain a reserver berger allemand. D’origines russe paris 15eme arrondissement 75 placez votre animal plus rapidement sur arrondissement 75 placez votre animal plus 8 photos a reserver et feu adoption actualités conseils annuaire s’amuser forums. 11 mouthoumet dispensaires 1 cellule anti-trafic 55 berger allemands à l’adoption actuellement leffe leffe comment nous aider participez aidez-nous à mener à bien nos missions la spa vit principalement de la générosité.

Conditions la spa c’est 48 214 animaux accueillis 41 129 animaux adoptes 64 refuges et maisons spa 12 dispensaires 1 spa c’est. 48 214 animaux accueillis 41 129 animaux adoptes 64 refuges et maisons spa 12 cellule anti-trafic concrétisent dans les meilleures conditions la 55 berger l’adoption actuellement.

#gallery-0-20 { margin: auto; } #gallery-0-20 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 100%; } #gallery-0-20 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-20 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Berger Allemand A Donner Et de comprendre les interactions des visiteurs sur chiens a donner nous partageons également des informations sur l'utilisation de notre site avec nos partenaires de médias sociaux de publicité et.

[revuedepresse30]

Le Coconut Music Festival annonce une jolie programmation

Pour prolonger l’euphorie des festivals de l’été et démarrer la rentrée du bon pied, le Coconut Music Festival qui se tiendra du 6 au 9 septembre prochain en Charente-Maritime promet des soirées concerts en bonne compagnie. Le début des festivités sera marqué par la voix angélique et l’électro cinégénique de Malik Djoumi, la recrue du label Entreprise, Voyou et de Jaune, side-project d’un membre de Frànçois & The Atlas Mountains. Et, Ô joie, cette soirée est entièrement gratuite.

Pour prolonger le plaisir le festival accueillera la diaspora du rap bruxellois avec Roméo Elvis, Caballero&JeanJass et La Smala de quoi pogoter sévèrement au rythme de la capitale belge. Par ailleurs la soirée du vendredi invitera aussi This Is The Kit, Bamao Yendé, Halo Maud, Anna Burch et Mauskovic Dance Band. Avant le bal de clôture traditionnel du dimanche, la soirée du samedi 8 septembre s’offre les services d’Ed Banger avec un B2B entre Busy P et Myd ainsi qu’un live de 10LEC6. Par ailleurs les festivaliers pour bouger au rythme de Flavien Berger, Kiddy Smile, Mdou Moctar, Judah Warsky et la révélation Johan Papaconstantino.

Toutes les informations sont disponibles ici.

from Les Inrocks - musique https://ift.tt/2uJSM8B via IFTTT

[penningtonobrien8-blog]

Hot Contact Girls Services In Bangalore

Folks who are searching to live happy life again ought to determine all the aspects that utilized to fetch happiness for them. Evaluation has shown that when you are soon after a just correct time then Bangalore Escorts are best to choose, but when you have a date that provides you with the good conversation, and then brunettes are in your case. Annonces one hundred% gratuites, passer de moments inoubliable en la compagnie de meilleures escort girls a Good. In the directory where my exists and I quite quickly have a good application at :3301/weblog which works wonderfully. Le second, orchidea spa, lui aussi en plein centre de good vous attend rue du congrès.le dernier, vitalbody villa spa, vous accueille à la seyne sur mer dans une villa entièrement dédiée au spa. LeGuideRoses est le grand annuaire d'escorte francaise offrant plusieurs facilites pour des escortes et des customers. I am a regional girl from Hyderabad and usually accessible to those people who are seeking for a great and knowledgeable escort girl right here in Hyderabad. We are Mumbai Escorts Agency Offering with one particular of the Most Gorgeous Mumbai Escorts Girls In India, Choose VIP Escort Mumbai of dream Open 24 Hours Mumbai Escorts. Votre recherche escort gode ceinture paris a ete executee sur notre site de sexe amateur et a retournee 43 resultats. Avec des websites payant tels que 6annonce, lovesita, niamodel, vivastreet, escort france et j'en passe!!! We Are Offer the Mumbai Ideal Leading Class Escort Service Airport Side-three,five,7 Star hotels and ALL MUMBAI. Nous avons d'autres Bateau dans Good cedex 3 Alpes-Maritimes solutions disponible sur HotFrog France Vous pouvez mettre à jour votre recherche pour Good cedex three Bateau par localisation, mots clés ou options de service. I with each other with my buddies ended up reading by way of the good valuable tips located on your net internet site while suddenly I got an awful feeling I in no way thanked the blog owner for those approaches. Il y a un grand choix de filles d'escorte de Paris en LeGuideRoses annuaire des escortes francaises, vous pouvez trouver des dames d'escorte professionnel ou amateur compagnon. Escort Classifieds are escort advertisements that are normally can be discovered on various escort web sites. If you have any query about us or any of our Mumbai escorts or even suggestions for how we can make things even superior for the Higher Class Mumbai Escort Web site or encounter, please really feel free to pay a visit to our contact us web page and drop us an E mail. It really is nice to come across a weblog every single as soon as in a although that is not the very same undesirable rehashed information. Excellent write-up, I am normal visitor of one's web website, preserve up the nice operate, and It is going to be a regular visitor for a lengthy time. Nous avons d'autres Bateau dans Nice cedex 3 Alpes-Maritimes services disponible sur HotFrog France Vous pouvez mettre à jour votre recherche pour Good cedex 3 Bateau par localisation, mots clés ou alternatives de service. I together with my buddies ended up reading through the nice useful suggestions located on your net site even though suddenly I got an awful feeling I in no way thanked the blog owner for these methods. Il y a un grand choix de filles d'escorte de Paris en LeGuideRoses annuaire des escortes francaises, vous pouvez trouver des dames d'escorte professionnel ou amateur compagnon. Escort Classifieds are escort ads that are usually can be identified on distinct escort websites. Escort Cannes, escort Saint-Tropez, escort Toulon, escort Nimes, escort Avignon, escort Béziers, escort carcassonne, escort Bordeaux, escort Rochelle, escort Nantes, escort Brest, escort Quimper, escort Le Mans, escort Le Mans, escort Le Havre, escort Rouen, escort Metz, escort Reims, escort St-Etienne, escort Rouen, escort Deauville, escort Tours, escort Antibes, escort Fréjus,escort Sainte-Maxime,escort Saint-Raphael, escort hyères. If you are hunting for a young woman with a nice body, sexy sweet, sensual, elegant and exquisite refinement, I am what you need. Your Weblog is very impressive and your escort agency call girls images are very beautiful. Annuaire escortes de Paris LeGuideRose est tres populaire aupres des escortes, comme escortes independantes francaises, escortes en tournee et les agences d'escorte. Escort services are offered by escorts and sexworkers (hookers), who give sexual services in exchange of money. Selon les statistiques les termes liés au sexe, aux escortes (escort girls) et à l'érotisme sont les termes les plus recherchés sur Web. We right here at Higher Class Mumbai Escort the entire time attempt to be caring in any way we can. Escorte Paris, Paris Escortes, Escort Girls Paris, ESCORT ZONE Annuaire d'escorte LeGuideRoses est tres facile a utiliser, toute l'information est bien structure, et il y a une grande facilite de recherche - il est attainable de rechercher des escortes francais par ville, par des specifics personnels - age, la taille, le poids, les langues parlees, les solutions, nom, site internet ou numero de phone. Get in touch with Girl charme Bruxelles Paris Lyon Cannes Nice Belge vip, belonging to category Escort toplist. Je suis Djeni, belle escort metisse vivant a Paris.. J.apprecie l.usage du gode ceinture ainsi que tous les jeux de domination Soft. Jérémy, servicios de Escort Boy independiente, Paris, 40 a, compañia para mujeres exigentes y de alto nivel, francés-inglés-español hablados. Meyer animations propose la place et l'installation de matériel de sonorisation et d'éclairage (son et lumière) good. Sexyglobe is not responsable of the content material of the ad. Sexyglobe did not provide any escort service.

[adventures-of-the-blackgang]

Compagnie Maritime Belge / Compagnie Maritime Congolaise (Belgian Line/Belgian African Line) 1949