#шайыр

[oboiaktau]

🔺Әдемі интерьерлер жасау қиын емес. Ең бастысы - дұрыс тұсқағазды таңдау. 🔺Түсқағаз сатып алыңыз   ұсынылған коллекция біздің дүкенде бар. Бізде олар бар ең төменгі баға. 🔺Түсқағаздың қасиеттері - жақсы өнімділік, тозуға төзімділік және беріктік, техникалық қызмет көрсетудің қарапайымдылығы, орамның өлшемі - 0,53х10,05 🔺Emilliana Parati Италия багасы 1 рулоны 6800 тг 📱 87011442165 Нурсулу #түсқағаздар #түсқағаздардүкені #ақтауда #ақтаумаңғыстау #шетпе #бозжыра #жетібай #бейнеу #ақшұқыр #сайөтес #жаңаөзен #фортшевченко #тұщыбек #таушық #емір #жыңғылды #шайыр #ақтобе #алға #атырау #орал #қызылорда❤️ #шымкент❤️ #алматы🍎 #нурсултан #актау #обоиактау #актауобои #мангистауобои #обоимангистау (at Green Park) https://www.instagram.com/p/CLTqtKfMxyC/?igshid=13w2z1sh1wmmz

[svettara15]

​​ВСТУПИ В DIAMOND FLIGHT 🔝Diamond flight – это закрытый элитный клуб APL. Участники этого клуба – надёжная опора Компании во все времена. 💎Символ клуба – украшение в виде золотого шмеля с вкраплением абсолютно чистого бриллианта. Учёными доказано, что шмель в силу существующих законов аэродинамики "не может" летать, так как его крылья слишком слабы для такого тяжелого тела. Но, к счастью, шмель не знает физики и ее законов и спокойно летает, наслаждаясь жизнью и не подозревая, что противоречит законам природы. Так и наши рекрутеры делают невозможное, наперекор всяким законам! ✅2019 - Артык и Александра Мурадовы, Гульнара Овезова, Андрей и Лариса Нагель, Ирэн Шмидер, Светлана Руснак, Виталий и Надежда Бертрам, Ивано Куриленко и Мария Кремер, Борис и Тамара Скворцова, Александр и Светлана Шалимовы, Валерий и Ирина Фукс, Вадим и Ирина Войтюк, Ирина Вазенмиллер, Гульнара Кабиденова, Ирэн Терра Шмидер. ✅2018 - Владимир и Татьяна Янсон, Александр и Ирене Фройнд. ✅2017 - Виталий и Надежда Бертрам, Хелена Кайм, Патимат Зайнулабидова, Владимир и Татьяна Янсон, Вальдемар Нэб и Мария Август, Валентина Гущина, Абдукодир Сатторов и Нигора Джабарова. ✅2016 - Эмма Поль, Юрий Блинов, Вальдемар Неб и Август Мария Шайыр Мамбетова, Минзифа Фадеева, Кристина Стороженко, Байсеит Орозалиев, Денис Иванов, Виктор и Любовь Вильман, Динар Наралиева, Гаджи и Жавгар Гаджиев, Р��взат Абдулаева, Петра Вис, Нелли Дитц-Шпиц, Дильдекан Тоиалиева, Аксана Ибиева. ✅2015 - Наталия Пусташова, Евгения Новикова. ✅ 2014 - Елена Динеева, Магомед и Мадинат Ибрагимовы, Нина Шашукова, Светлана Пронько, Нина Царикович, Набиюлла и Гульнара Асельдеровы, Хадижа Исрапилова. 🙌🏻Именно благодаря таким Партнерам, Компания APL быстро взлетела и заняла лидирующие позиции на рынке МЛМ-индустрии уже в первые годы своего существования. ❓А у вас есть на груди золотой шмель? #apl #aplgo #ВСТУПИ_В_DIAMOND_FLIGHT (at Tiraspol) https://www.instagram.com/p/CAdc0ZvgIEM/?igshid=g84annvqxa8f

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on https://kmborboru.su/2019/10/15/anna-ahmatovanyn-rekviem-poemasyn-shajloobek-d-jsheev-kyrgyzchalady/

Анна Ахматованын “Реквием” поэмасын Шайлообек Дүйшеев кыргызчалады

Кыргыз адабиятында биринчи жолу!

ЫРАКМАТ!

Кыргыз Эл акыны Шайлообек Дүйшеев Анна Ахматованын “Реквием” поэмасын кыргызчага которуп бүткөнүн угуп, аябай сүйүнүп олтурам. Бул иш улуу акындын белгилүү саптарын которуудан башталып, анан киришкен ишин аягына чыкмайын жаны тынбаган дулдул Шакем татаал чыгарманы баса олтуруп которуп салды. Билгенге бул пил көтөргүс опол тоо эмгек. Анна Ахматованын акындык өнөрүнүн Кан-Теңир чокусундай алыстан көрүнүп турган, жаралашы кечээки тарых—акындын совет кезиндеги татаал, трагедиялуу турмушунан сызылып чыккан, жеке кайгы-касиретин доордун добушуна айлантып, көп катмарлуу, көп маанилүү, окуган адамдын ой-сезимин зылдай басып, өткөндү, учурду, келечекти кенен ойлонтуп салган чыгарма жаратып салган. Акындын кайгысы, трагедиясы аягында келип замандын ыйы, доордун азабы катары чыгат. Шакем ушул 196 саптын ичине камтылган татаал ойлорго чүмкүп, ар бир сөздүн түбүнө түнөп, анда айтылгандарды өзүнө жакын кабыл алып, “Реквиемге” күйүп-бышып, эмнеликтен адамдар бирин бири жок кылып, бирин бири кыйнап, канбайрамды салышат суроосуна башын оорутуп, кыйлага чүнчүдү. Кандайынан келгенде да кыргыз тилинин мындай улуу классикаларга “тиши” өтпөйт, мындайларга алы жетпейт деп бышкырык аткандарды таза мыш кылып, “Реквиемдин” кыргыз кыртышына өнүп, эне тилибизде эркин сүйлөп чыгышына опсуз мээнет сарптаган Шайлообек акынга ыракмат!

Бекташ ШАМШИЕВ, филология илимдеринин кандидаты

________________________

Анна АХМАТОВА

РЕКВИЕМ

(1935—1940)

Оронбодум алтын, күмүш, шайыга, Оор кезеңде ооздук менен суу ичтим. Элим менен бирге болдум дайыма, Эл уу ичсе мен да кошо уу ичтим. 1961

КИРИШ СӨЗ ОРДУНА

Ежовщинанын каардуу жылдарында мен он жети ай бою Ленинграддын түрмөлөрүндө кезекте тургам. Ошондой күндөрдүн биринде кимдир бирөө мени бүшүркөп тааныды. Арт жагымда турган, ээриндери көгөрүп чыккан аял, албетте менин атымды өмүрүндө укпаса дагы, уйкудан ойгонуп кеткенсип серпилди да кулагыма акырын шыбырап (ал кезде баары эле шыбырап сүйлөп калышкан):

– А сиз ушуларды жаза аласызбы?-деп сурады.

Мен:

– Жаза алам, – дедим.

Ошондо, ал аялдын, ага дейре такыр эле күлкү жолобой качып калган жүзүндөкжылмаюуга окшогон бир нерсе пайда боло түштү.

1957-жыл, 1-апрель. Ленинград.

АРНОО

О, кудай-ай, мындай тозок кайда бар? Бул азаптан тоо бүктөлүп, токтоп калды дайралар. Түрмөлөрдүн бирок бекем эшиги, А аржактан тиктейт көрдүн тешиги. Ким бирөөнүн шамал сылап жүзүнөн, Ким бирөөнүн түгөнүүдө кешиги. Биз баарыбыз тагдырлашпыз, азган-тозгон арыган, Солдаттардын зыл ташындай кадамы, Каалгалардын кайчылдаган үнү ачкыч кажыган. Кутпа жайлар көркоолукка көнүккөн, Кудурет да, Кудай дагы жөнүккөн. Купкуу болгон шаардын илкип карааны Аттап жылат жансыз жаткан өлүктөн.

Күн чүмкөнүп, Нева туман, думугат, Курган үмүт өчпөйт дале көңүлдөн. Өкүм… Дароо көз жаш куюлат, Түрмөдөн да, дүйнөдөн да бөлүнгөн. Бүт жашоону жүрөктөрдөн суургандай, Таштандыга таштаганы тургандай, Келет араң… Эптеп бузбай ыргагын, Кайда менин курбуларым, курганым, Кайда менин жинди болгон жылдарым? Не болду экен ызгаарында Сибирдин, Айды тыткан бороонунда иңирдин, «Кошкула!» деп айткан соңку сөздөрүм, Колуңарга тийер экен кимиңдин? Март 1940.

КИРИШҮҮ

Болгон, болгон, кандын жыты малаңдап, Ленинградда, түрмөлөрдүн ичинде. Дарга асуучу жип-шуулары салаңдап, Өлүктөрдүн куунап-жыргап жүзүндө. Соолор такыр акыл-эстен айныган, Соттолгону солбуп келип токтогон. Коштошуунун чолок ырын каңгыган, Паровоздун кыйкырыгы коштогон. Так төбөмдө ажал турган жымыңдап, Эч айыпсыз өчүп Русь, өчүп Күн, Эч айыпсыз тепселүүдө кайгым да Канды кечкен таманында өтүктүн, Ыйды кечкен дөңгөлөктүн алдында.

I

Апкетишти үйдөн сени таңга жуук, Таштандыны апкеткендей андагы. Караңгыда балдар көзүн канга жууп, Калч-калч этип колдон түштү шам дагы. Унутулбайт! Унутулбайт эч качан! Чекеңдеги муздак тери ажалдын, Эрдиңдеги сууктун ызгаар илеби. Жалгыз уулу, жан эринен ажырап, Жолун тосуп асмандагы Кудайдын, Кремлди тиктеп алып улуп турган аялдардын иреңи. 1935. Күз. Москва

II

Агат жымжырт Тынч Дон күндөгү, Ай сапсары биздин үйдөгү. Шапкеси шаңсыз кыйшайган, Шайы кетип, алсыз кыйкайган. Сары санаа жеген, соолуткан, Ушул аял жалгыз, оорукчан. Эри көрдө, уулу түрмөдө, Эч жан жоктур мындай дүйнөдө. Маңги кылган маңыз түн күбө, Мага дуба кыла жүргүлө.

III

Жок, мен эмес, андан алысмын, Мен антелбайм, айтпа аларды. Чүпүрөктөп, чүмкөп салышсын, Апкетишсин Түндү, Фонарды.

IV

Энчилеткен эмес эч бирин, Эркеси эле үйдүн, короонун. Царскселолук шайыр селкинин Ким билиптир мындай болорун— Киргизалбай тамак-ашыңды, Кресттеги ыйлуу катыңды. Жаңы жылдын төктүң музуна Көзүңдөгү ысык жашыңды. Түрмөлөрдө улам жыгылып, Түнү бою ажал кыдырып. Үнсүз-сөзсүз, кылдай күнөөсүз, Канча өмүрлөр жатты кыйылып… 1938

V

Он жети ай мени сенделттиң, Оорумсуң, оюм, санаамсың. Бутун да өптүм желдеттин, Баламсың балам, балаамсың. Түрүүлөй басты жин-арам, Түйүнүн турам чечелбай. Кимиси жырткыч, ким адам, Өлүмдү күттүм кетелбай. Чиркөөдөн чыккан үндөрдүн, Түтүндүү изи түндөрдүн Кайдадыр каңгып агылат. Карегин менден албастан, Жакында болчу кырсыктын Жылдызы көзгө чагылат. 1939

VI

Апталар жеңил өтүүдө. Түшүнбөйм, эмне болгонун, Түрмөдө, сенде-- ойлорум. Агыш түн дагы кириптир, Акырын басып жүрүптүр. Шумкардын оттуу көзүнөн, Өзүңдү көрүп каралдым, Өлүмдү уктум сөзүнөн. 1939. Жаз

VII

ӨКҮМ

Кулагым угар сөз эле, Антээрин билгем булардын. Кулады таштай өзү эле, Мен бейбак дагы чыдармын.

Ансыз да ишим чачтан көп, Ак уруп азап тартпайын. Жалаасын камдап жаткан көп, Жашоомду кайра баштайын.

Чын эле... Күздүн табыбы, Ээлентти көңүл кушумду. Ээн үйдө Күндүн жарыгы, Мен күткөн майрам ушулбу? 1939. Күз. Фонтандуу Үй.

VIII

ӨЛҮМГӨ

Сен баары бир келмек элең—неге бүгүн кечиктиң? Айтчы күткөн оңой бекен өлүмдү? Шамды өчүрүп, ачып койдум эшикти, Келиш сага кеп эмес го кенедей, Кандай келсең дал ошондой кенебей, Жардырып кел снарядың ууланган, Же баш кесер бандит болуп келе бер, Же жомок бол каалагандай кууланган-- Жанды оозума тиштеп жатып өлөйүн, Сандалдагы саман өңү саргарган, Саткындардын кебетесин көрөйүн. Маган эми баары бир, Түндүк Уюл жылдызынын жарыгы, Енисейдин селдеп-ташып акканы. Ашыктардын арзуусунун жалыны, Ажал келип каректерин жапканы. 19-август 1939. Фонтандуу Үй

IX

Акылды каптап тунарык, Жанымдын жармы бөгөлдү. Шарапка тынбай сугарып, Мас кылып жатты өрөөндү.

Түшүнүп турам мен аган, Жеңилип бериш керегин. Өзүмдү угам деле анан, Башкага келет жөнөгүм.

Толтургум келип кемтемди, Жалбартсам дагы көзүмдү. Алдыртпай эч бир нерсемди, Апкетти жалгыз өзүмдү.

Азаптан жаны таш болгон, Уулумдун көзү каар элес. Добул да эмес, жаан эмес, Жолуга турган маал эмес.

X

БАТАЛГА

Не рыдай Мене, Мати, во гробе зрящия

1

Периштелер куунап-жыргайт, кубанат, Асманды отко жагып жатат будалап. Аласалып, аяк-башы көрүнбөй, Алай-дүлөй, акыр заман, кыямат.

2

Крест дагы, Ай да Жиндин күчүндө, Чиркөөлөр да, Мечиттер да түтүндө. Жер жалындап, ээрип, түгөп, аз-аздан Жексен болуп бара жатты бүтүндөй.

ЭПИЛОГ

1

Өмүр көрдүм күлдөй күбүп, тагдыр айдап экчелген, Үрөй учкан коркунучту шыбырашкан кептерден. Клинопистин барактарын таш чополуу дептерден, Кыйноолордун бырыштарын азап тарткан беттерден. Кышка жетпей кыроо баскан кара-күрөң чачтардан, Маркумдардын эрининен өлөрүндө жылмайып, Күлгөндөн да коркуп жатып кургаарына аз калган. Дуба кылдым жалгыз эле өзүмө эмес, дагы да, Мени менен күнү бою тургандардын баарына. Бурганактуу аязда да, жайдын кайнак күнүндө, Түрмөлөрдүн кызгылт, дүлөй дубалынын түбүндө.

2

Кирип келди аза күтүү сааты санап биерди, Көрүп турам, угуп турам, сезип турам силерди: Калт-калт этип терезеге араң жеткен сени да, Кара жерге кепини жок жалаң кеткен сени да, Сени дагы, күч-кубатты берсе экен деп түрүңө, Айттым эле: “Күндө келем, келген өңдүү үйүмө!” Баарыңарды атайт элем атыңардан кез келген, Жок кылыптыр тизмеңерди, табалбадым эч жерден. Шейит кеткен баарыңарга берсин орун жаннаттан, Кудай эми төрүңөрдү бейиш кылсын ал жактан. Мен силерди эстейм дайым, өлүм мени жеңсе да, Мен силерди унутпаймын, тозок кайра келсе да. Сөзсүз менин оозумду жаап, сүйлөтүшпөйт, тыйышат, Так ошондо жүз миллион эл кыйкырып чыгышат. Алар дагы башкалардай мени дагы эстешсин, Келген адам өлгөн күнү бүгүн тура деп кетсин. Качандыр бир бул өлкөдө ким бирөөлөр эскерип, Койсокпу деп ойлонушар мага балким эстелик. Коло менен тургузчулар же чекчүлөр таш менен, Макулдугум берет элем мына мындай шарт менен: Койбогула, мен төрөлгөн, көк деңиздин жанына: Кол үзгөмүн мен деңизден, көргөзбөгүн аны маа. Дагы болбойт сейил курган бакка алпарып бөлөсөң, Мени ал жерден таппай жүрөт издеп курган көлөкөм. А мында мен үч жүз сааттап шордуулардын кешигин, Алып келип күткөндө да ачкан эмес бирөө чыгып эшигин. Коркушсун деп кыйноолордон жаны оозуна көрүнгөн, Коркушсун деп колдоруна колгап кийген өлүмдөн. Унутсун деп, каны жерге агып жаткан жемпирдин, Ок жаңылган жырткычка окшоп улуганын кемпирдин. Мейли анда, кылымдарга кыймылдабас коло эстелик өң берсин, Карлар эрип аккан кези аялдардын аккан жашы өңдөнсүн. Түрмөлөрдөн учуп чыксын көгүчкөндөр алыстай, Нева менен сүзүп жүрсүн кеме, тыптынч, камыкпай.

1940, март Фонтандуу Үй

Кыргызчага которгон Шайлообек ДҮЙШЕЕВ, 14-октябрь, 2019-жыл, Таш-Дөбө айылы.

[timaynaz-blog]

_🌹🌼💝🎂🎉Гүлзин өздүк майрамың куттуу болсун! 😍 Сендей кыздар өтө аз, сулуусуң, акылдуусуң, адептүү, аракетчил, ыймандуу, эрктүү, адамгерчиликтүү, сыпайы, шайыр, татуу, айта берсе толтура жакшы сапаттарга ээсиң. Эч качан жүзүңдөн жылмайуу кетпесин. Сендей кызды тарбиялаган ата энеңе Жараткан узун өмүр берсин. 🧚🏼‍♀ Ар бир өткөн жыл мурунку жылдан дагы да көбүрөөк ийгилик алып келсин. 🎓 Сыныф биринчиси гана болбостон баардык жерде алдыда бол. 👩🏼‍🏫 ИншаАллах баары сен ойлогондой болот, дайым максаттарың бийик болсун! 👩‍👧‍👧 Үй бүлөлүк бакыт да кем болбосун жашооңдо. 🌸 Сени тааныганым үчүн мутлуйум. 💐ийи ки варсын 🌺Ийи ки доодун. 🌹Сени чооооок севийорум. 🌷Кичинекейибиз😁 туулган күнүң куттуу болсун! ❤🎂_🎁🎉🎈 (Asia/Bishkek)

[oboiaktau]

Думаю многим пригодится . Сохраняйте. Дорогие друзья!!!! Мы, ждём вас 👉🏻 в нашем ИНТЕРНЕТ МАГАЗИНЕ Заказать легко, не выходя из дома 🏠 сидя на диване 🛋 БЫСТРАЯ ДОСТАВКА 🚚 📦 🔥👉🏻 Обязательно заходите и пользуйтесь с удовольствием 👉🏻 и в удовольствие 🙏 🧢 В шапке профиля нашего инстаграм есть активная ссылка #обоиактау #обои_актау #обоиактобе #обоиатырау #түсқағазақтау #түсқағаз #түсқағазжапсырамыз #кілемақтау #клеемобои #oboiaktau #oboi_aktau #aktau_insta #aktau7292 #aktau #aktauinsta #aktaugram #aktau_life #zhanaozen #fortshevchenko #shetpe #rixosaktau #akimatmangistau #mangistauaktau #mangistau_insta #taushykshubaty22 #шубат #шайыр #вседляремонта (at Актау Мангистау) https://www.instagram.com/p/CEsGUaisb3i/?igshid=1mz8qww3npv2k

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmborboru.su/2018/03/19/zhamijla-povesti-tuuraluu-kyzyktuu-15-fakty-moskvada-zharalgan-kyrgyz-povesti/

"Жамийла" повести тууралуу кызыктуу 15 факты. Москвада жаралган кыргыз повести

Чыңгыз Айтматовдун “Жамийла” повести кыргыз адабиятчылары Кеңешбек Асаналиевдин сөзү менен айтканда “чыгармачылык бешенесин ачкан жаш кезинин шедеври, колго бир тийген асыл заты”, Камбараалы Бобуловдун айтуусунда “сүйгүнчүктүү чыгармасы, көкүрөк баласы, айдыңдуу талаада эч кимден тартын��ай бардык үнүн созуп ырдаган жаштык ыры”.

Мына ушул чыгарманын айланасында фактыларды жыйноого айтматовтаануучу, адабиятчы жана педагог Абдыкерим Муратов жардам берди.

Бүгүн “Жамийла” ошол повесть тууралуу 15 фактыны сунуштайбыз.

“Жамийла” Москвада жазылган.Жаш жазуучу Чыңгыз Айтматов Максим Горький атындагы дүйнөлүк адабият институтунда окуп жүргөн 1956-1958-жылдарда, Тверь саябанындагы батирде жашаган кезде бул шедевр чыгармасын жараткан.

Чыгарма кыргызча жазылган.Айтматов алгачкы аңгемелерин орусча жазып, орус тилиндеги басылмаларга чыгарып келсе, “Бетме-бет” жана ушул “Обон” повесттерин адегенде кыргызча жазган. Кийин кайра орусча жазууга өткөн.

Александр Твардовский аталышын оңдоп койгон. Жазуучу “Обон” повестинин орус тилиндеги вариантын Москвадагы “Новый мир” журналына алып барганда анын редактору “Джамийла” деп атын оңдоп, анан журналдын 1958-жылдагы №8 санына (3-32-беттер) чыгарган.

Адегенде “Обон” деген ат менен жарыяланган. Аны кыргызча “Ала-Тоо” журналы 1958-жылы №10 санына басып чыгарган. Чыгарманын аты Даниярдын Жамийлага август түнүндө ырдап берген ырынан улам ушундай аталган.

Мухтар Ауэзов ак жол каалаган. Ошол кезде СССРде эң кадырман казак жазуучусу Ауэзов 1958-жылы 23-октябрдагы “Литературная газетага” Айтматовго жана анын “Жамийласына” ак жол каалаган макаласын “В добрый путь” деген ат менен чыгарат.

Луи Арагон жогору баалаган. Ошол кезде жалпыга таанымал француз жазуучусу Арагон “Жамийла” повестин “Дүйнөдөгү махабат жөнүндөгү эң сонун баян” деп атап, ал тууралуу макаласын 1959-жылы апрелде Парижден басып чыгарган.

Жазуучуга Лениндик сыйлыкты алып келген чыгармалардын бири. “Повести гор и степей” деген китеби үчүн Айтматовго 1963-жылы 21-апрелде СССРдеги эң жогорку сыйлык – Лениндик сыйлык ыйгарылган. Ал китепке орус тилинде жазылган “Кызыл жоолук жалжалым”, “Биринчи мугалим”, “Бото көз булак” деген чыгармалары менен бирге “Жамийла” повести да кирген. Бул сыйлык кыргыз жазуучуларынын ичинен биринчи жана акыркы жолу да ушул китепке бирилген. Ушул эле жылы ноябрь айынан тартып ушул китептин арты менен жазуучу Адабият жана искусство боюнча Лениндик сыйлыкты ыйгарып берүү комитетинин курамына кирген.

Повесттеги стилдик жаңылык. Окурмандар үчүн повестти күтүүсүз нерсе – бүт сюжеттин биринчи жак – өспүрүм бала Сейит тарабынан баяндалып берилиши эле, бул кыргыз адабияты үчүн жаңылык гана болбостон, ошондон кийин бул ыкманы көптөгөн жаш жазуучулар туурап чыккан.

  “Жамийла” кинофильминен кадр

Кыргызстан Жазуучулар союзундагы ташбараң. 1959-жылы 16-январда Фрунзе шаарында Жазуучулар союзунда “Жамийла” повестинин тилине арналган партиялык талкуу жыйыны болуп, анда 23 адам чыгып сүйлөп, чыгарманын тилин талдоого караганда авторго “согушта жүргөн күйөөсүн таштап кеткен бузулган аял” тууралуу дооматтар айтылып, жаш жазуучуну келекелеп да, сындап да чыгышат. Эки гана “жаш бала” – кийинки белгилүү сынчылар Камбаралы Бобулов менен Кеңшбек Асаналиев повестти жана анын авторун коргоого алган.

Жазуучуну жер караткан чыгарма. Ошол жыйынды жазуучу кийин атактуу болгондо мындай эскерет: “Жамийла” повести жарык көргөндө аттуу-баштуу, өзүбүздүн эле жазуучубуз аны абдан катуу сынга алды. Повестимди партиялык жыйында, коомчулуктун алдында талкалап салды. Ал өзүнүн повестке койгон дооматында адабий чыгармалардын маани жана мазмунун коммунисттик партиянын саясатына ылайыкташтыруу керектиги, соцреализмден алыстабоо, идеологиянын башкы нугу тууралуу айтып отуруп, акыры үй-бүлөдөгү ажырашуу иши коммунисттик партия тарабынан талкууланчу чоң нерсе экенин айтты. Партия негизинен үй-бүлө биримдигин сактаган элемент экенин баса көрсөтүп, акыры менин повестимде ушундай идеяларга дал келбеген сюжеттин болгонун белгиледи”… “…Менин жан дүйнөмдү өрттөгөн ушундай сөздөрдү эмне кыларымды билбей, аргасыз тыңшап отурдум. Кишилердин баары мени карап, каткырып күлүп жатышты. Айрымдары мени түрткүлөп, чымчылап да жиберди…” “…Аларга жооп бербей, аргасыз күлүп гана кутулдум. Бирок чындыгында, мындай окуя менин көңүлүмдө өмүр бою калды…”

Каармандардын прототиптери да бар. Бул тууралуу жазуучунун “Балалыгым” деген баянында мындай деп айтканын окуйбуз: “Алысыраак туугандарыбыздын эки уулу тең фронтко кеткен. Алардын улуусу аскерге алынардан мурда жаңы эле үйлөнгөн. Анда согуш башталганы калган экен. Ал жашына карабай армиянын катарына чакырылган. Чыгармадагы Жамийланын күйөөсүнүн турмуштук негизи – прототиби мына ошол жигит эле. Кийин бул эки бир тууган фронттон кайтпай калды. Жамийланын прототиби болсо өтө шайыр, ийкемдүү жаш келин эле. Ал Шекерден эмес, коңшу айыл көк-сайлык. Даниярдын прототиби эвакуациялангандардын бирөө болучу. Жаңылбасам, Казакстанда төрөлгөн, балдар үйүндө чоңойгон адам эле. Ал узун бойлуу, олбурлуу, көп сүйлөбөгөн, түнт жигит болчу. Бир топ согуш жарадарлары менен бирге Шекерге жиберилиптир. Баарынын эле согуштан алган жараттары жеңил болбогону менен эптеп жумуш кылса болот эле. Даниярды “өкмөттүн баласы” дешчү. Сол буту менен аксап басчу”. Андан ары жазуучу – бала Сейиттин прототиби алар качып кеткенден кийин артынан кууп барып, экөөнү станциядан таап алганын, кол кармашып кетип баратышканын, аларга жолугуп сүйлөшкөнүн, Карагыз энесинин эмне айтканын, алардын берген жообун да жазат.

Бул кара сөз эмес – ыр. “Жамийланы” талдаган адабиятчылар анын лиризмин жогору баалашты, лиро-романтикалык повесть дешти, өзгөчө “Август түнү” окуясын поэтикалык эпизод, прозадагы поэзия деп, чыгарманын бир дем менен окуларын өзгөчө белгилешти.

Бир айдын бестселлери. 2012-жылы Чыңгыз Айтматовдун “Жамийла” повести Улуу Британиянын эң ири Waterstones китеп сатуу тармагы тарабынан август айынын эң мыкты китеби катары табылган. “Жамийла” Айтматовду жана кыргыздарды, кыргыз адабиятын дүйнөгө тааныткан чыгарма. Повесть орусча чыгары менен бүт дүйнө жүзүнө которула баштады, кыргыз деген эл бар экенин, Айтматов деген жазуучу чыкканын дүйнө окурмандары биле баштады, жазуучуга да зор канааттануу берди. Кыргыз адабиятынын дүйнөлүк аренадагы арымы дал ушул чыгарма менен башталды.

Данияр менен Жамийланын сүйүүсү көркөм өнөрдүн башка формаларында жашоосун улантты. Кинодо “Жамийла” деген фильмди 1969-жылы Поплавская тарткан. Оператору – Кадыржан Кыдыралиев. Жамийланын ролун Наталья Аринбасарова, Даниярдын ролун Сүймөнкул Чокморов, Сейиттин ролун Насредин Дубашев ойногон. Дагы бир фильм 1994-жылы Моника Теубер (Кыргызстан, Германия, АКШ) тарабынан тартылган. Театрда повесттин негизинде Нурмаханов инсценировка жазып, Абдыкалыков сахналаштырган. Операда 1961-жылы Кыргыз мамлекеттик опера жана балет театрында Раухвергер музыкасын жазган “Жамийла” операсы ушул повестин негизинде коюлган. Музыкада казак композитору Илья Жакановдун “Даниярдын ыры”, “Жамийланын ыры”, Бек Борбиевдин “Жамийла” деген обондору ырдалып жүрөт.

Жамийла менен Даниярдын кийинки жашоосу уланып жатат.Каармандардын повесттен чекити коюлгандан кийинки тагдыры тууралуу да чыгармалар жазылды. Мурзапар Үсөн “Сейит” деген повестинде (“Ала-Тоо” журналы, 2016, №10) Москвадан санавиация менен Казакстанга келген Сейиттин ал жерден Данияр менен Жамийлага жолугуусу баяндалат.

Абдыкерим Муратов, “Sputnik-Кыргызстан”, 12.08.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/07/17/ulut-mu-un-k-g-salgan-kompozitor/

Улут муңун күүгө салган композитор

Композитор Акимжан Жээнбайдын чыгармаларында улут турмушундагы катаал драматизм пенде баласын коштой жүрчү арылгыс арман менен эриш-аркак сүрөттөлөт.

“Эне, Акимжанды сизге тапшырдым…”

Айкөл Манастан тарта кыргыз элинин башынан өткөн тарыхый учурлардын кыйласы музыканын тилинде баяндалат. Мындан жети жыл илгери Бишкектин «Ала-Тоо» аянтында 7-апрелде төгүлгөн канга аза-кошогу, коммунисттик замандагы кандуу алаамат — репрессия курмандыктарын эскерген «Ата-Бейит», жанкечтилердин колунан набыт болгон Уркуя Салиеванын жаркын элесине арналган чыгармасы композитордун чабыты кенен, масштабы бийик экенин айгинелейт.

Композитордун “Манас, Манас” чыгармасы кыргыз баласынын улуттук сезимин козгоп, сыймыгын арттырган, учкул кыялынан жаралган мыкты туундулардын бири. Эмнеликтен драмалуу, трагедиялуу темага кайрылып, андан кыргыздын өткөнү менен бүгүнкүсүн аңдоого өзгөчө көңүл буруп калышынын себеп-жөнүн композитор жеке турмуш-жайына, балалык кезине байланыштырат.

— Апам мен он бир айлык кезимде каза болуп калыптыр. Айымтилла деген апам чоң энем Айкызга: “Эне мен болбой калдым окшойт. Ичер суум бүтту окшойт. Акимжанды сизге тапшырдым, сизди Кудайга тапшырдым” дептир. Билгендердин айтымында, апам аябай шайыр, сулуу, эки бети кыпкызыл шайыр келин болгон экен. Карабайсыңбы эми отуз жашында өтүп кетип жатпайбы.

Акимжан Жээнбайдын музыкасына ичтен азыктантып, ага дайыма жөндөм-шык берип турган булагы — элдик оозеки чыгармачылык, фольклор. Композитор элдик чыгармачылыктын аяк-башы көрүнбөгөн мейкинине сүңгүп кирип, анын формасы менен мазмунуна ыктуу өң-түс берип, элдик учкул кыялдан жаралган чыгармалардын диапазонун кеңейтүүнү жакшы көрөт.

Акимжан Жээнбайдын хордук, аспаптык, симфониялык чыгармаларында элдик музыканын кылымдарды карытып келген кайрыктары, улуттун кыйла кылымдык кайгысы менен кубанычынын, арман-асиретинин үнү угулуп турат.

  Шаардагы жалгыз калпакчан адам

Композитордун өзү улуттук баалуулуктарга өзгөчө көңүл буруп, аларды баарынан алдыга коюп келатышынын жөн-жайын мындайча түшүндүрдү:

— Биз өзүбүзчө эгемендикке жеткенден кийин баары кыргызча болот, эркектердин баары калпак кийип, кабат үйлөрдүн алдында боз үйлөр тигилип, кыз-келиндерибиз жарашыктуу улуттук кийим менен чыгат деп ойлогом. Ата-энелерибиздей калпак, тебетей кийип, кыздардын ажарын үкүлүү топу ачып дегендей… Мен Кыргызстанды таптакыр башкача элестеткем. Болбой эле таптакыр башка жакка кетип баратабыз. Мен калпакчан жүрөм. Өзүмдү шаардагы жалгыз кыргыздай сезем. Башкалары шапке кийип алган же жылаңбаш. Кыргызда “Бөркү бардын көркү бар” деген жакшы сөз бар. Колдон келсе кыргыздар улуттук эле кийимдерин кийсе. Баарысы кийишсе. Жазуулар орусча же англисче болуп кетти. Алардын жанында кыргыз тили бөжүрөп эле калды.

Бала кезинен музыка дүйнөсүнө арбалып, табияттын деми менен көңүлгө кыт куйгандай орноп калчу учкул кайрыктар делебесин козгоп, аны улуттук аспаптардын жардамы менен комуз аркылуу ачыкка чыгарууга дилгир улан кантип симфония дүйнөсүнө аралашып кеткенин деле аңдабай калган.

— Мен симфониялык музыка жазам деп алдыма максат койгон эмесмин. Ошого туш келип калдым. Тематикага. Мен колдон келсе комуз менен күү чыгармакмын. Биз комуз күүсүнө жетпей жатабыз. Мына ошол эле Карамолдо Орозов, Ыбрай Туманов, Шекербек Шеркулов, Атай Огонбаевдин кандай деген сонун күүлөрү бар. Биздин композиторлор ошого жеткен жок. Биз ошолорго жетүүгө аракет кылышыбыз керек. Моцарттай, Бетховендей болуштун кажети жок. Аларды билүү керек. Биз бабалардан келаткан учукту улаганга милдеттүүбүз.

Музыка изилдөөчү Жамила Маматованын ырасташынча, Акимжан Жээнбайдын «Ата-Бейит» трагедиясында сталиндик кандуу жазалоого кабылгандардын арманы, ишке ашпай калган үмүт-кыялдары, жаш кезинде жалп өчкөн кайрандардын кайгысы чагылдырылган. Композитордун чоң атасы да «эл душманы» катары айыпталып, атылып кеткен.

— Терең адам ичиндеги ыйды, муңду, ошолордун көз жашын ушул татаал симфониялык чыгармада чагылдырышынын өзү да жөн жеринен келбесе керек. Бул вокалдык-симфониялык кошок деп бекеринен аталбаса керек. Ошол жерде аялдардын ыйын берип жатат. Эркектердин ыйлаганын көрсөтүп жатат. “Эрлер кайтты! Шерлер кайтты! Баштар жатат!” деп ошол окуяны болуп жаткандагыдай чагылдырып отурганы композитордун чеберчилиги. Анан Апрель окуясына байланыштуу аза-кошогунда да эркектердин арманы, кошогу “Ой, ой, ой” деп кайгыны берип жатат. Эркектердин кошогун укса болот. Ойду өздөрү айта албай ыйлап турат. Эркек кошок кошпойт, бирок аны ар ким ички сезими менен аңдай алат, — дейт Жамила Маматова.

Кыргыз музыкасынын бүгүнкү бийик деңгээлин аныктап турган таланттуу композиторлордун бири Акимжан Жээнбай ушу тапта чыгармачылык изденүү менен жашоодо. Анын чыгармалары республикада, чет өлкөлөрдөгү өнөр секисинде жаңырып, музыка сүйүүчүлөрдүн сый-урматына арзып келет. Композитор Кыргызстандын коомдук-саясий турмушуна да активдүү аралашып, атуулдук позициясын жашырбай, өз пикирин тартынбай ачык айта алат.

Бекташ Шамшиев, «Азаттык», 05.07.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/03/22/zhetekchiligi-kylymdarga-lg-bolup-kalchu-insan/

Жетекчилиги кылымдарга үлгү болуп калчу инсан…

Кыргыздын атын алыска, даңкын далайга чыгарган инсандарыбыз аз эмес. Алардын бири Кыргызстандын тарыхында, маданияттын басып өткөн жолунда ташка тамга баскандай өз изин калтырган Күлүйпа Кондучалова менен маек куруу бактысы мага да туш болгон эле. Кезинде кыргыз маданиятын жандантып, көтөргөн Кыргыз ССРнин биринчи тышкы иштер министри жана Маданият министри Күлүйпа Кондучалованы – «Тянь-Шандын темир айымы» дешчү. Кыргызстандагы профессионалдык искусствонун гүлдөшү анын ысымы менен байланыштуу. Анткени, Күлүйпа Кондучалованын мезгилинде маданияттын биринчи карлыгачтары учуп чыкты. Кинематографияда да бир топ жакшы ийгиликтер жаралды. Кыргыз Республикасынын экс-президенти Роза Отунбаева, Күлүйпа Кондучаловага «Кыргыз Республикасынын Баатыры» деген наам ыйгарып, «Ак Шумкар» төш белгисин таккан эле, эмесе чыган инсандын көзү тирүүсүндө бизге берген маегине көз чаптырыӊыздар… Кыргыздын сыймыктуу инасанынын арабыздан кеткенине 4 жылга чамалап калды.

Өмүр жолу: 1920-жылы Күлүйпа Кондучалова Чүй областынын Аламүдүн районундагы Кара-Жыгач айылында, кедей дыйкандын үй-бүлөсүндө жарык дүйнөгө келген. Айылдык мектепте, андан кийин Фрунзедеги педагогикалык окуу жайында окуган. 1938-жылы окууну бүтүп, Куланактагы толук эмес орто окуу мектебинде эки жылга жакын окуу бөлүмүнүн башчысы болуп иштейт. 1940-жылы Кыргызстан ЛКСМ Тянь-Шань облкомунун лектору болуп эмгектенет… 1958-жылы К.К. Кондучалова Кыргызстандын маданият министри дайындалып, бул кызматта 22 жыл иштеди. Улуттук маданияттын өнүгүшүнө зор салым кошуп, ошол убактагы жаш таланттардын (Бүбүсара Бейшеналиева, Сайра Кийизбаева, Бакен Кыдыкеева, Болот Миңжылкиев, Төлөмүш Океев, Нуртай Борбиев ж.б.) көбүнүн жылдызын жандырган.

Сыйлыктары: Кондучалова — I и III даражадагы«Манас» орденинин ковалери, Ленин орденинин ээси, Эмгек Кызыл Туу ордени, «Ардак белгиси» ордени, «Эмгектеги артыкчылыгы үчүн», «Эмгектеги кайраттуулугу үчүн», жана «1941-45-жылдардагы Улуу Ата мекендик согуштагы кайраттуулук эмгеги үчүн» медалдары менен сыйланган.

  Күлүйпа Кондучалова: «Ата-энем жетимчиликти башынан өткөргөн экен»

— Ата-энем Кондучал менен Токсумак бизге башкача мамиле жасашаар эле. Анткени, экөө тең жетимчиликти баштарынан өткөргөндүктөн, бизди эч нерседен кем кылбаганга аракет кылышчу. Боз үйдөн жаңы тамга көчүп киргенибизди бүдөмүк билем. Менин оюмча 1924-жылдар болсо керек. Үйдө орус меш бар болчу. Ага нан бышырбасак да, суук боло калганда жанына барып жылынчубуз.

  “Үстү саман менен жабылган мектеп”

— Бейтааныш адамдар ар бир үйгө баш багып, элдин сабатсыздыгын жоюу боюнча түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, аял-эркек, улан-кыздардын жашынын өтүп кеткенине карабай, окута башташты. 1928-жылы Кара-Жыгач айылында мектеп ачылды. Алгач, үстү саман менен жабылган, эки бөлмөлүү жер төлөдө окудук. Классыбызда узун кара стол, отургучтар, анан дубалда доска бар. Ары жакта меш бар эле, суук болгондо үйдөн отун, тезектерди алып келип жагып, жылынып алчубуз.

  “Айылдын эли үчүн чоң жаңылык болду”

— Кийин-кийин, октябрга жакын биздин айылга чыныгы мектеп курушту. Мектептин ачылышы биздин айылдын эли үчүн чоң жаңылык болду. Жаңы салынган мектепке жакынкы үч айылдан балдар келип, бардыгы 40 окуучу, 3 мугалим болду. Менин атам да менин билим алышымды каалап, мектепке алып барды. 1932-жылы төрт жылдык башталгыч классын бүтүрдүм.

  «Мен тамга тааныган мектептин бир жак башы дүкөн болуп калды»

— Менин биринчи тамга таанып, билим алган мектебимдин имараты азыр да элге өз кызматын кылып келет. Тактап айтканда, мен окуган мектептин бир жак башы дүкөн, экинчи тарабы компьютердик-клуб болуп калды. Өкүнүчтүүсү, азыркы балдардын чоң ата-чоң энелери ошол жерден (комп. клуб) билим алып, элге таанылганын биле беришпейт.

  “Бүбүсарага караганда Сайра Кийизбаева ачык эле..”

— Чыгармачылыктагы кыздардан Бүбүсара Бейшеналиева жана Сайра Кийизбаевалар менен жакын мамиледе болуп, сырыбызды бири-бирибизден жашырчу эмеспиз. Бүбүсара… Эң күчтүү, акылдуу жана улуу актриса. Бир жолу ага: «Бүбүсара, артисттердин жарымы ушу сендей болсо, мен көп ойлонбойт элем» — деп айтып күлүп калчу элем. Өзүнүн жеке маселеси менен менин кабинетимдин эшигин бир да жолу ачпады. Сырын ичине катып, ооруганын да мага айтчу эмес. Катуу ооруп калганын, доктурлардан укчумун. Ал эми Сайра Кийизбаева ага караганда ачык эле.

  Бексултан Жакиев, Кыргыз эл жазуучусу: «Жети өмүрүн жерге киргизе жемелегенин көргөн эмесмин…»

— Кондучалова маданиятты оңой доордо жетектеген эмес. Бирок, ошондой кыйын шартта бийликтин каарынан акылы менен айла-амал таап, таланттуу чыгарма жаралса, анын кендирин кезбей, иш жүргүзө бергендиги үчүн Кондучалова «Кондучалова» деген легендага тете атакка жеткен. Күлүйпа эженин министрлик талабы, үлгүлүү жүрүм-туруму, ой-пикирлеринин орундуулугу, чыгармачыл адамдарды эркин кармап, кагып силкпеген сабырдуулугу калыстыкка жол ачкан деген ойдомун. Эженин жетекчи катары дагы бир үлгү болорлук сапаты: эч качан эч кимди көкөлөтө мактачу эмес, ошондой эле жети өмүрүн жерге киргизе жемелегенин укан эмесмин.

  Ирина Оролбаева кызы: «Атам Токмоктогу балдар үйүндө чоңоюптур»

— Атамдын бир туугандары жок, Токмоктогу балдар үйүндө чоңоюптур. Атам абдан сулуу, билимдүү жана шайыр адам болчу. Финансы техникумун бүтүрүп, Жалал-Абадда иштеп жүргөн кезинде апам менен таанышып калышыптыр. Атамдын биринчи аялы каза болуп калыптыр. Андан Диас аттуу бир баласы бар. Биз аны Дима дейбиз. Экөө үйлөнгөндөн бир жылдан кийин Гүл-Жамал аттуу кыздуу болушат. Биздин үйдө аттарыбыз орусчага ыктап кетет. Мен төрөлгөндө атам атымды Ирина деп коюптур. Үйдөн конок үзүлчү эмес. Биринчи «особнякта» жашап, андан кийин азыркы Эркиндик бульварындагы үйгө көчүп келгенбиз.

  “Туура эмес диагноздун айынан каза тапты”

— 1961-жылы атам катуу ооруп, тура эмес коюлган диагноздун айынан каза болду. Ошондо атам болгону 50 жашта эле. 40 жаштагы апам 3 баласы менен жесир калды. Атам өлгөндөн кийин үй-жумуштарын таенем кылып, апам кыям жасаганда эле ашканага кирчү. Кыям боюнча алдына киши салдырчу эмес, бирок апамдын тамакты мыкты жасаарына эч ким ишенбейт. Апамдын кыялын таятама окшоштурушат, бирок апасынын кыялынан да алса керек деп ойлойм. Атам менен апам элдердей болуп эле бизди конокко ээрчитип алышчу. Бирок, коноктор кирген үйгө кирбей, башка бөлмөдө отурчубуз. Үйгө да коноктор келип калганда, бир нерсе сурамак түгүл, алардын үстүнө кирчү да эмеспиз.

  “ Бейшеналиева, Кийизбаевалар апамдын жакын курбулары эле”

— Эң жакын курбулары Сайра Кийизбаева, Тилен Тургунбаева, Бүбүсара Бейшеналиева, Гүлүм Малабаева, Сагын Шералиева, Күлжаке Усубалиева, Анна Тихоновна Юматова эжелер болгон. Кызыгы, жаш жагынан кичүү курбулары Күлүйпа Кондучаловнаны эже дешкен. Мисалы Бүбүсара эже апамды бир да жолу «сен» деп айткан эмес. Курбулары менен дайыма курортторго барып эс алып келишчү. Бир жолу, апам курорттон жаңы эле келип, Сайра эже менен жарым сааттан ашык телефон аркылуу сүйлөшүп жатканын көрүп, «Бир ай курортто чогуу жүрүп, сөзүңөр бүтө элекпи?» — деп күлдүм эле. Чыгармачылыктын мурдагы муундары апамды «эне» дешет. Апам азыркыга чейин өзүнөн кийин келген Кыргызстандын бардык маданият министрлери Д. Назарматов, Ж. Нусупова, М. Баялинов, А. Стамов, А. Токтосартовдор менен жакшы мамиледе.

Маектешкен Төлөбүбү Касымалиева, «Чагылган», 11.03.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/03/05/t-nd-k-kyrgyzdarynyn-tu-guch-zhazma-akyny-moldo-kylych-shamyrkan-uulu/

Түндүк кыргыздарынын туңгуч жазма акыны — Молдо Кылыч Шамыркан уулу

Молдо Кылыч Шамыркан уулу (1866, Кочкор району – 1917) – түндүк кыргыздарынын туңгуч жазма акыны; «замана» агымынын көрүнүктүү өкүлү. Сарыбагыш уруусунун белгилүү манабы Төрөгелдинин небереси. Ал жаш кезинен диний мектептен сабаты ачылып, ырларын жазма түрүндө жараткан.

1910-ж. өзү да бир аз убакыт бала окуткан. Ал өзү жашаган учурдагы коомдун зиреги, шарттуу түрдө билимдүүсү, карапайым элдин мүдөөлөшү болгон. Эл кыдырып, аш-тойлордо ырдаган эмес. Чыгармаларында элди эмгекке бак-шак тигип, отурук алууга үндөгөн. Паракорлор менен зулумдарды жектеп, орус падышачылыгынын эзүүчүлүк саясатына каршы болгон. Адилет, теңдик заманын көксөп, ошону менен катар, эл бийлеген манаптардын бузук иштеринин таасиринен калктын да адеп-ахлагынын бузулушунун көбөйүшүн элдин динден тайганынан көргөн. Анын «Кыз-жигит», «Балбан», «Алдамчы», «Кол казал», «Керметоо», «Жинди суу», «Чүй баяны», «Канаттуу», «Бүркүттүн тою», «Буудайык», «Зар заман», «Зилзала», «Көбөй Сулган» ж. б. казалдары бар. Молдо Кылычтын замандаштарынын айтуусуна караганда, ал «Чүй баянын» жазгандан кийин гана акын аталып, эл оозуна кире баштаган. Бирок бул анын биринчи казалы эмес, андан мурда «Кыз жигит», «Көбөй, Султан» деген казалдарынын жазылгандыгы айтылган. «Кыз жигит» чыгармаларынын туну экендиги чындык болуу керек. Анткени, мунун көркөмдүк жагы башкаларга караганда анчалык жогору эмес, сөз чебердик жагынан да такшала электиги байкалат. Ошондой эле бул казал элдик-фольклор стилинде жазылган, акындын чыгармачылык бөтөн-чөлүгү, анын чыгармачылык жүзү анчалык байкалбайт. »Чүй баянында» Токмок шаары жана Чүй өрөөнүнүн жаратылыш байлыктары жөнүндөгү казалын өзүнүн кара Кочкорунун биринчи жолу Чүйгө келип, Токмок шаарын көргөндөн кийин 80-жылдардын акырында жазган болуу керек. «Чүй баянынын» адабий мааниси менен бирге, анын тарыхый мааниси зор. Мындан кыргыз жерине шаар түшүп, кыргыз элине жаңы тиричилик мамилеси кире баштагандыгы көрүнөт. Ошондуктан, «Чүй баянын» тарыхый-социалдык поэма деп атасак болот. Турмушту терең байкаган кылдат акын коомдук окуялардын улам татаалданып, улам чырмала беришин жазбай көрөт. 1910-жылкы жер силкингенден кийин жазган «Зилзиласында» ал 1916-ж. козголоң болоорун болжойт:

«Беш-алты жыл ичинде, Бир алаамат башталар».

Бирок Кылычта материалисттик, диалектикалык түшүнүк болбогондуктан, ал бул чырмалышкан коомдук окуяларды түшүндүрө албайт. Бул окуяларды «бири-бирине көрсөткөн кылмышы артып, күнөөсү көбөйгөн адамзатка Кудай Тааланын көрсөткөн каарыдыр» деп гана түшүнөт. Мына ушунун натыйжасында Кылычтын бул дүйнөгө нааразылыгы арбып «акырет жайын» ойлоно баштайт. «Чүй баянында» Чүйдөгү болгон ар уруу канаттуулардын аты аталып алардын көптүгү, ар биринин жаратылышы, күн көрүштөрү да ар башка экендиги сүрөттөлгөн. Бул казалдагы болгон идеялык пикири ушул, анда андан башка эч кандай кошумча пикир жок. Эми «Канаттуулар» менен «Бүркүттүн тоюнда» канаттуулардын жайы сүйлөнгөнү менен ага кошумча социалдык пикирлер кошулат. Куштардын мамилесинен коомчулуктун, кишилердин мамилеси көрүнөт. Ошентип бул «Канаттуулар» менен «Бүркүттүн тою» тамсилге өтөт. «Канаттуулардагы» ар бир куштун кылык-жоругунан, мүнөзүнөн кишилердин кылык-жоругун, мүнөздөрүн көрүүгө болот. Бүркүт, ителги, шумкар, ылаачын, туйгун, тунжур сыяктуу алгыр куштар, булар – баатырлар, эрлер, берээндер.

Кылыч булардын балбандыгына, кайратына, шамдагайлыгына ыраазы болот. Бул баатыр куштарга жору, кузгун, кажырларга окшогон арам тамак залимдерди карама каршы коёт. Карга, сагызгандарды коркок, кошоматчы, сугалак шылуундар катарында көрсөтөт. Кекилик, чил, бөдөнө, өрдөк, безбелдектерге окшогон канаттуулар көрүнгөнгө жем болгон момундар сыпатында жазылган. Тоту, булбул, торгойлор болсо – калың кара куштардын ичиндеги көркөм – гөзөлдөр, шайыр – чечендер, сопу – эшендер катарында сыпатталат.

«Зар заман» Молдо Кылычтын эң ири чыгармасы. Зар замандын санатын айтып жатып, акын өзүнүн 32 жашка чыккандыгын белгилеген. «Зар заман» санат түрүндө жазылган. Анда ыраттуу өнүктүрүлгөн сюжет, тема жок. Молдо Кылыч эң абалы падыша өкмөтүнүн колониялык саясатын, жергиликтүү бий-болуштардын адилетсиз сурагын, эзилген элдин кыйналган абалын айтып «Зар заманын» баштаган болуу керек. Кийин ага улам жаңы материалдар кошулуп, идеялык-тематикалык жактан көп тармактуу болуп кеткен. Поэма:

«Акылы бар карылар, Жаңы келген күйөөдөй, Сабыры көп адамдар, Жүк көтөргөн түйүндөй» – деген сыяктуу оригиналдуу, терең маанилүү салыштырууларга бай. 1911-ж. жер титирөөнүн негизинде жазылган «Кыссан ил зилзала» 1911-ж. Казандан китеп болуп басылып чыккан. Бул кыргыз адабиятындагы азыркы белгилүү эң алгачкы китеп. Кийин 1925-ж. «Тамсилдер» деген ат менен Москвадан китеби чыгып, ага «Канаттуулар», «Буудайыктын тою» («Бүркүттүн тою» деп аталат), «Буудайык» деген казалдары кирген. Бишкекте 1939-ж. балдарга арналып «Канаттуулар», 1946-ж. Т. Саманчиндин түзүүсүндө «Иргелген казалдар» деген китептери жарык көргөн. Ысымы Кочкор районундагы айылга берилген. Учурда Чолпон айыл аймагындагы Моло Кылыч айылы деп аталып келет.

«Kochkor.info», 11.10.2016-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/02/23/taalaj-nurkemel/

Таалай Нуркемел

ЖОГОЛГОН МУУНДАР

* * *

Караңгыдан жол издеген адаммын, Күндүз колго кармап алган чырагым. Сени узатып үйдөн жолго чыкканда, Карап турдум үзүлгөнчө карааның. Kарап турдум бактыбызды жолдогу, Оор өңдөнөт кара сумкаң колдогу. Турмуш кандай, сүйүү кандай деп, Сенде да бар нечен санаа, толгонуу.

  * * *

…Бир өмүрдө күткөн жалгыз тагдырды, Жолуктурду кармап алтын балыкты. Көз жаштарың мончок болуп төгүлүп. Ошондо бир баркың билбей калыпмын. Толкун урган аңтарылган кайыкмын. Эми биздин чексиз махабаттар деп, Чексиз терең сырлар мемен алыштым.

  * * *

Дал ушундий жылдыздуу түн кечте мен, Нечен ирет сен деп, сени эскерем. Кечир мени, кошулбаган тагдырга, Нелер болбойт алтын башты тепсеген. Алтын башты кылыч болбойт чаппаган. Дайра болбойт сырын ичке катпаган Сүйүү сырдуу ылайдагы алтында��, Сөз берметин курап акын даңтаган.

  СЫРЛАРЫ АЧЫЛБАГАН СУРДУУ КЕЧТЕР

Кызыл от. Ак мөңгүдөн ашып барат, Тоолорду, ай талааны муңкандырып. Чыйрыгып турат айдың, кечки талаа, Кемирген ооздугун тулпар тынып.

Көөдөй түн, койнундагы тиричилик, Жашоонун кызыгына үмүт арбын. Арбактар эркин жүрөт түшкө кирип, Мүрзөлөр челегиндей аарылардын.

Күркүрөп коктудагы сайдын суусу, Күтүрөп төө чайнаган тикенектер. Короодо койдун сүрдүү бышкырыгы, Үргөнү же болбосо жаалып иттер.

Кадамың — терең чуңкур аңга окшойт, Буттарды жипсиз байлап ойду козгойт. Тарыхта жексен болуп талкаланган, Кыямат-кайымдардан элди жоктойт.

Ураган күмбөздөрдүн арасынан, Энедей инген боздойт, буура боздойт. Аралап салаалаган жылдыздарды, Жер Эне кайдан учкан, кайдан токтойт? Сырлары ачылбаган сүрдүү кечтер, Чыйрыгат мендик окшойт, сендик окшойт.

  ПОЭЗИЯ

Жан жолдошум, сүйүүм дагы ыр болуп Куткардың сен канча азап кайгыдан. Тагдырымдын түшкөн жолу кыр болуп, Түнөк таптым поэзия айлынан.

Жуткан аба, поэзия ичкен суум, Жашоомдогу жакшы өткөргөн өмүрүм. Жер каратпай көтөрүлгөн ыйык туум, Ырларымда — эң бир кымбат көңүлүм.

Сыйдан кетсем бирок ырдан кетпедим, Кайгымды да, жашымды да аарчыды — ыр. Оттой кылган бир акындын көздөрүн, Поэзия мага келген бактыдыр!

Курч канжардай поэзия сырлары, Бөксөртпөдү, сындырбады шагымды. Менин жашоом, менин бактым бул дагы, Ыр бар жерде жашоо кандай жагымдуу.

Жан жолдошум, сүйүүм дагы ыр болуп, Көңүлүмдү чөктүрбөдүң, көтөрдүң. Адамдарга ачылбаган сыр болуп, Атыр жели мага согот көчөңдүң!

  ТОЛКУН ЖИРЕЙ БЕРИШСИН

Кайгырыптыр деп айтпасын акын деп, жаздым бир топ шайыр, шаңдуу ырларды. Кыйналган оор күндү эми эскербейт, адам деле болот экен ит жандуу.

Кыйналдым деп арыз, муңду айтканда, капа болот жакшы адамдар жанымда. Турмушка алар жаңы күлкү чачканда, өрттү козгоп салгым келбейт жалынга.

Эч санаа жок, күлкү-шаттык чачылып, жакшы адамдар жарык маанай төгүшсүн, Жакшы ырлар жатыптыр деп жазылып, кемеге окшоп толкун жирей беришсин.

  ТЕҢИР ТОО ЖӨНҮНДӨГҮ ЫРЫМ

Сен аскасың, биз бүркүтпүз шаңшыган, бир өзүңдөң көккө учканы талпынам. Канат талса кайра өзүңө кономун, ырымды да сага жазып калтырам.

Тазалык бар ак мөңгүдөй жүрөктө, дастандар бар сага арналчу тилекте. Баатырдык бар бир өзүңө шерденип, кайра сага кайтып жаткан күрөштө.

  * * *

Жолугуу бар биз турмуштан күтпөгөн, Ыр шилтедим башын баштап бүтпөгөн. Поэзия – казан болсо калдайган, Мен түбүндө түпкүч болуп бүктөлөм…

  АТА-ЖУРТКА ТААЗИМ

Жол тартканда Ата Журтка кайрылып, Борошо уруп, бороон-чапкын сайбулут.

Асман «гүлдүр», алай-дүлөй чагылган, Көк жаркылдап, көл нөшөрдү жамынган.

О, бул, менин бактыма окшоп төгүлгөн, Мени күтүп сагынган бейм өмүрдөн.

Жаркылдаган чагылганга коштолуп, Бир жарк этип жануу кыйын от болуп.

Ата Журтка «жарк» деп жарык чачкандай, Нөшөр болсок, терең болсок асмандай.

Бороон болсок боройлогон талаада, Сүйүү арнап салбай муңга, санаага.

Мөңгү болсок Ата-Журтка нур берген, Чексиз кылым жашоо өткөргөн бул жерден.

Асман болсок кучак жайып караган. Түн түгөлдөп жылдыздарын санаган.

Мекен үчүн мээрим төккөн бабалар, Кубат болуп калкка сансыз кылымдар.

Ташкындаган дайра болсок алкынган, Таң нур болсок жашоосуна жаркыган.

Ата Журтка арман болбой түбөлүк, Таазим кылып Мекенди, элди сүйөлүк.

Ушул бакыт кызмат кылуу калкыңа, Таазим кылуу Ата-Журттун шартына.

  КӨЛ ЖАНА КАШКА-СУУ

Толкундун жыты тоолорду каптап аркырап, Эриген мөңгү ээгинен суусу тамчылап. Муздаган жылга койнунда жатат Кашка-Суу Атылып таштан, кыпчылып ташка шаркырап. Чыйрыгат үшүп, өзөн, тоо турат жаңырып, Салаңдап турган аскалар сүрдүү багынып, Жылаңач айды булуттар соруп, жытташып, Жылдыздар көзү чок болуп күйөт балбылдап. Айлуу түн ичи, азыр мен Кашка-Суу жээктеп, Келемин көлгө чачылган оюм ирээттеп. Касиет сенде караймын түнкү көл түбүн, Үшүбөс чыйрак балалык – ысык өттү күн. Бабалар мында жайлашкан жылдап, кылымдап, Кулундай күлүк күндөрүм калган өспүрүм. Кусалык бүгүн көөдөндү жара тепчүдөй, Жылдыздай болуп чачылып дүйнөм кетчүдөй. Көздөрүм өтүп, көл сени тартат карегим, Бакытым тоодон балбылдап келет өксүбөй. Сагындым көлүм, желиңди муздак, Кашка-Суум, Жандүйнө нуру жабышат сени өпкүлөй!

  ТУУЛГАН АЙЫЛ

Мединадан ыйык туулган айылым, Арча-кайың, аяйм суунун балырын. Өрттөй кызыл гүл каптаган тоол��рго, Мен тагдырдын байлап койгом жарымын.

Сен бар үчүн ыраазымын тагдырга, Өзүң аскар сүйүүмө да, жакшы ырга. Тулпар туйлап чаң ойноткон көчөлөр, Өз айылым менин таалай-бактым да.

Арып-ачып түндө келсем капалуу, Баладаймын аскар-зоодой аталуу. Итчиликти кечиресиң сүйөсүң, Жөнөтөсүң оңдоп-түздөп катаны.

Башка жерден аш жесем да, баш жесем, Бир сен үчүн бардык дүйнө башка экен. Бүркүт көктү самап турган сыңары, Мен талпынып уча каччу аска экен.

Мөңгү этектеп Кара-Кече суулары, Шарпылдаган Соң-Көлүмдүн куулары. Така урулган төрт туягы тыбырап, Күтсө керек атакемдин бууданы.

Солкулдаган жар боорунда ышкындар, Кымыздыгың бүт сезимди туткундаар. Капчыгайда карагатка киргенде, Кайсалактап ташты кошо жуткуң бар.

Кырк шейит кыз Кыз-Коргондун керемет, Алп тарыхтын жашы тамат себелеп. Керек болсо мен кечирип калганда, Көөдөнүмдө көңүл дартым көбөйөт.

Теңир тоолуу Баш-Кууганды айылым, Алп толкунга көөдөн тоскон кайыгым. Күн асмандан жарык чачып турганда, Күндөй мага чачып турган жарыгым. Менин туулган Баш-Кууганды айылым.

  КЫШ

Ак кар басты жер бетин, Короо, үй, тоо, аңызды. Көк муз каптап көл четин, Жээк көмкөрдү кайыкты.

Кар алдында гүл бүрү, Жерге сүңгүп качууда. Жаз чыкканда бир күнү, Чанак жарып ачууга.

Кышкы жылуу үй – жородон, Бакылдап эл тарабайт. Үшүп чыкпай короодон, Иттер гана абалайт.

Зыңылдаган аяздын, Сыйкыры бар түгөнбөс. Дөңдөн кулап топ балдар, Ырдап күйөт темир меш.

Кулак-мурдун кызартып, Балдар муз тээп жарышкан. Бутактардын кырына, Карлар жатып алышкан.

Чийнелерге чөп басып, Атка чегип кар жирейм. Тердегенде Буурул ат, Каардуу бороон калды дейм.

Күркүрөгөн күбүргө, Турат балдар кезекте. Суудан келет челекти, Артып алып эшекке.

Шатыраган күлүктүн, Таноосуна муз тоңот. Күрткү карлар үшүгөн, Кыш жылаңач – натюрморт.

  ГОМЕР

Жолуга албай жолун тосуп убайым, Тарткан акын жолунда мен турамын. Гомер өзү ташпы, адамбы ким билет, Мен андыктан кандай арга кыламын. Сокур дешет сойгон дастан терисин. Ташта отуруп дастан жазган дегим ким? Болгону таш сокур адам кейпинде. Кудайларын даңктайт грек жеринин, Сулуулук бар, сүйүү да бар, каргыш бар. Жаралуу, өлүү, оту да бар жана ызгаар, Уурдоо, тоноо, жалын учкан согуштар. Жамандык бар, жакшылык бар, жеңиш бар, Баласынын башын жуткан кудайлар. Кылыч сүйрөп кеткен баатыр жолдор бар, Ууну сунган укмуш сулуу колдор бар. Асыл Мекен деп жүрөгүн арнаган, Арман иште өлгөн каардуу баатырлар. Маскарапоз мас күчүнө куусу анда, Арам ташын катып алган коюнга. Чокутушкан боорун итке, куштарга Канын төккөн, жанын сайган кыздарга. Жараткандын жанын катуу оорутуп, Жалындаган айланышкан муз карга. Крон өңдүү ач көз, канкор адам бар, Каны бузук, дили бузук маскара. Аны айтсаң арман айтуу чак келбейт, Ааламда бүт акын даңкы бап келбейт. «Иллиада», «Одиссея» көз болгон, Бүт дүйнөнү көрүш үчүн төп бойдон. Хиостогу ташка бул чын белгилүү, Алп Гомердин акындыгы, эрдиги. Ахиланын, Одиссейдин, Гектордун, Менелайдын, Еленанын, Паристин, Троянын он жыл күйгөн өрт күнү. Жаркыраган тунук көз жок чырактай, Чын турмушта жашап өткөн изи жок. Сөөгү да жок, алтын башы, каты жок, Сүйгөнү жок, катар жүргөн досу жок. Гомер – кудай, балким, Гомер өзү жок.

  ЭЛЕС

(Мыскал Өмүркановага)

Жаралып жакшы обон жаны менен, Туптунук Жумгалымдын таңы деген. Ырдаган шаңдуу ырың эске түштү, Жаңырткан залдын ичин шаңы менен.

Жаш элем тарабаган кумар жакшы, Артисттер биздин үйдө ырдап жатты. Эт кайнап, арак ичип, той топурап, Бир укмуш ыр дүйнөгө аралашты.

Коңшулар, элдер келип туш-тараптан, Ыр угуп терезеден акмалашкан. Эжеке! Мыскал эже!.. – деп кыйкырып, Куданы сыйлагандай сыйлап жаткан.

Жаш элем бүгүн катуу өкүнөмүн, Сизди аңдып мен тактага бекинемин. Ошондо элестериң аз-аз калган, «Мыскал» – деп көп шыбырап көкүрөктөн.

  СУЛУУ ӨМҮР

(Таттыбүбү Турсунбаевага)

Күндө ырбатып жандүйнөнүн жарасын, Ээндеттиң сулуу-өмүр арасын. Таланттарды уурдай берсең сен ажал, Саяктарга колго түшүп каласың.

Эжем барда гүлдөп кино, сахна, Табияттын так өзүнө жарашып. Таң каламын кең Жумгалдын кызына, Адам тургай ажалдын да жаны ашык.

Мезгил чогуу калыстыкка келели, Болуу керек ажыроонун ченеми. Чексиз берип сулуулукту, талантты, Колдон айрып алдың Татты эжемди.

Гүлгө жетпей, Күнгө жетпей самаган, Калат тура кара жерде ар адам. Бир өлүмдүн барлыгына ишенип, Мен кайратты андан күчтүү кыла алам.

Тагдыр мага, балким, таалай бересиң, А эжемди кандай кайрып келесиң. Адам ата, Обо эненин балдары, Күн алдында күчтүү ажалды жең өзүң.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/02/16/ryskulova-zhazuuchu-bolsom-zhazat-elem-atti/

Рыскулова: Жазуучу болсом жазат элем, аттиң...

Баш сүрөттө Кадыркул Өмүркулов жана Бүбүсара Рыскулова

ЭстутумЭкинотасмасынын сценаристи, “Ак куулар конгон айдың көлдүн” режиссеру Кадыркул Өмүркуловго дагы башка классикалык кинотасмалардын сценарийлери таандык экени маалым.

Бирок, жазуучу Касымаалы Жантөшев белгилүү сценаристтин атасы, акын Нуркамал Жетикашкаева энеси болгонун, анын залкар таланттардын ордосунда чоңойгон бактылуу да, татаал да тагдырын билгендер аз.

Жазуучунун жубайы, “Сезим” кризистик борборунун жетекчиси Бүбүсара Рыскулова жазуучунун чыгармачылык дүйнөсү, жеке турмушу жана арманы тууралуу “Азаттыкка” сыябан-маек курду.

“Азаттык”: Агайды мен элүүдөй сценарийи, ондон ашык ��итеби бар, белдүү жазуучу, таланттуу сценарист катары билем. Бирок, купуя дүйнөсүн сизден артык эч ким билбесе керек. Сизди агай менен “Бакайдын жайыты” тасмасы тартылып жатканда таанышкан, ага залкар актер Муратбек Рыскулов салым кошкон дешет, чынбы?

Бүбүсара Рыскулова: Салымы бар деп ойлойм. Кийин Муратбек Рыскулов, Сабира Күмүшалиева эже экөө бизге өкүл ата, өкүл эне болушту. Алиман Жангорозова, Батипа Малдыбаева эжелер бар болчу. “Бакайдын жайытына” жаш артисттерди издеп атышыптыр. Бир жарым жылдай студияда окуп, театрда бир аз иштеп калган кезим болчу.

18 жашта элем. Актриса болоюн деген каалоом бар эле. Абдыашым Көбөгөнов, Муратбек Рыскулов, Даркүл Күйүкова, Сыдыкбек Жаманов өңдүү чыгаандар сабак беришчү. Адегенде кыйналганым – айылдан кичинекейимде келип, орус мектепте окуп калганым болду. Мага “Бечара энемдин ак чачы” деген спектаклде жаш кыздын ролун бермей болушуп, “к” тамгасын кыргызча айтпасаң албайбыз дешти. Эне тилим да, тез эле көнүп алдым, анан жаш кыз эмес, башкы роль – эненин ролун беришти.

“Азаттык”: “Бакайдын жайытындагы” ролуңуз биринчи эмес турбайбы?

Бүбүсара Рыскулова: Кинодо биринчиси, анан акыркысы да болду. Бир күнү көчөдөн кармап эле бирөө киного тартабыз деп чакырды. Тийишип атат го деп, качып кетсем, театрга аркамдан келиптир.

“Азаттык”: Кадыркул Өмүркулов бекен?

Бүбүсара Рыскулова: Жо-ок. Экинчи режиссерлордон го. Кадыр агайыңарды кинотасмага сынак учурунда көрдүм. Мага көңүл деле бурган жок. Сценарий жазып, Москвадан кинематографисттер институтун (ВГИК) жаңы бүтүрүп келип, эч кимди теңине албай турган кези экен. Жанында режиссер Төлөмүш Океев бар. Кыздардын баары аларды карашат. Мени көпкө чейин караган деле жок. Акырындап жакындаша баштадык. Анан эки жылга жакын сүйлөшүп жүрүп, баш коштук.

  “Менин биринчи универс��тетим”

“Азаттык”: “Бакайдын жайыты” акыркы ролум деп атасыз. Кадыркул агайга турмушка чыгышыңыз актердук карьераңызга бут тоскон жокпу?

Бүбүсара Рыскулова: Мен негизи артист болом деп музыкалык окуу жайдагы окуум калып калган. Анан үйлөнгөндөн кийин Кадыркул «сен окушуң керек, билимиң жок болсо мага кызыксыз болот» деди. Ошентип Искусство институтун бүттүм. Балдар кичинекей, окууга талап күчтүү, мен болсо кыйналам, окугум келбей “сага диплом эле керек болсо дипломдуу кыздар толтура, ошолорго барчы” дейм. Кадыр китептер менен жабдыйт, балдарды караганга киши табат, “кийин рахмат айтасың” дейт. 18 жашымда жолугуп, ошондон тарта инсан катары калыптанганыма салымы чоң болду. Мен ыраазымын. Аны мен “биринчи университетим” дейм.

50 жылга жакын чогуу жашадык. Бир сырдуу, бир кырдуу адам эле. Шайыр көрүнгөнү менен түнттүгү да бар эле. Таарынса жазылышы кыйын эле. Кээде асман түшүп кетсе да катуу, кескин айтып койчу. Тиричиликке такыр жок болчу.

“Азаттык”: Кадыркул Өмүркуловду азыр айрым сынчылар могикандардын акыркысы деп атышпайбы. Чыгаан сценарист болчу. Чыгармачылык дүйнөсү кандай эле?

Бүбүсара Рыскулова: Башында киного түшүп атканда “Бакайдын жайытын” деле түшүнгөн эмесмин. Кадырдын чыгармачылык дүйнөсүн кийин-кийин, чыгармаларын кайталап окуп атып түшүндүм. Азыр деле кайра-кайра окуганда терең философиялык чыгармалар катары тааныйм. ВГИКте окуп жүргөндө Кадырдан негизги темаңыз эмне деп сураганда “Мен өмүр бою бир эле теманы жазып келатам” деп айткан экен. “Бакайдын жайыты”, “Мөңгү муңу”, “Ак куулар конгон айдың көл” – бардыгында адам, табият, Жер эне тууралуу жазган. Биринчи чыккан “Жылдыздуу түн” деген китебинде “Бурма” деген аңгемеси бар. Жыйырма жашында жазган. Ошондо минтип атат:

“Экөө ээн жолдо келатышты:

— Жерден эмне булоо чыгат? Же күйүп атабы, — деп сурады Кубат.

— Дем алып атат, — деди Бурма”.

Жыйырма жашында ушинтип жазып атат. Кийинки “Жылдыздуу түн”, “Жер касиети”, “Эски тегирменде” деле – адам менен табияттын байланышы. 27 жашында Төлөмүш экөө – бири Москвада, бири Фрунзеде отуруп “Бакайдын жайытын” кантип иштешкени тууралуу каттары бар. Ошол “Бурмадагы” лейтмотивди, сызыкты акыркы күнүнө чейин алып келген.

Акыркы күндөрү «мен бир чоң чыгармага отурганы жатам, бышып деле калды, убактымдын көбү өтүп кетти» деп айтты эле. Тилекке каршы, 72 жашында кетип калды. Жазылган үзүндүлөрү бар, бирок, жазуучу болбогондон кийин толуктай албайм да. Бирок кыргыз элине чоң эле иш калтырды. Эми баасын деле алды. Эл жазуучусу болду. Бирок, биздин үй-бүлөдө балдарга байланышкан көйгөйүбүз бар. Мен ачык адам катары айтайын десем, өзү аны каалачу эмес.

  “Кадыркул “күйүп” кетти”

“Азаттык”: Өзүнүн да балалыгы татаал экен. Ошол эле учурда кызыктуу, чыгармачыл адамдардан чыккан экен го. Мисалы, энеси акын Нуркамал Жетикашкаева болсо, атасы Өмүркул биринчи кинорежиссер болгон дешет. Кийин экинчи атасы Касымаалы Жантөшевдин колунда чоңоюптур.

Бүбүсара Рыскулова: Чынында Кадырдын үч атасы, үч энеси болгон экен. Мен деле 70тен ашып калдым, аттарын айта берейин, тергебесем кечиришээр. Өз энеси — Нуржамал. Кийин 90го чыкканда дүйнө салды. Өзүбүз жерге бердик. Нуркамал балалуу болбой калып, бир тууганы Нуржамалдын уулун ымыркайында багып алыптыр. Өз атасы да, экинчи атасы Жумакмат да Кадыр кенедейинде эле согушка кетип, кайтпай калышыптыр. Москвада окуп жүргөндө Өмүркул атабыздын Кронштаддагы эстелигине кийин гүл койдум деп айтып калчу.

Кадыркул Өмүркулов, Нуркамал Жетикашкаева (ортодо)

Кийинки чоңойтуп, эрезеге жеткирген, үйлөнткөн атасы Касымаалы Жантөшев болгон. Байбичеси каза болгондо Нуркамал Жетикашкаеваны алып беришет. Кадыр ошондо 1,5 жашта болгон. Нуркамал апабыз 30дан ашып каза болот. Ошондо өз апасы келсе кетпей койгон экен. Сыдыкбеков, Токомбаев арачы түшүп алып калышыптыр. Кийин окуусун бүткөндөн кийин Касымаалы атабыз энесине алып барып, мына эми балам десең болот деп Кадырды тапшырган экен. Абдан жакшы адам эле.

Бир жолу экөөбүз сүйлөшүп жүргөндө таанышат элем деп, театрга пирожки көтөрүп алып барыптыр (күлөт). Шопоков көчөсүндө жер тамда турушчу. Үйлөнгөндөн кийин бөлүндүк да. Тун кызым боюмда бар. Келсек бирин-серин байлаган шабдалысы бар эле. Ошондон бирди жаздыгынын астына катып коюптур, менин көзүмчө же деп берип, карап отурган. Атабыздын көзү биз үйлөнгөндөн бир жылдан кийин өттү.

Кадыр атасын абдан жакшы көрчү. Мурда Жантөшев экен, кийин кайсы бир себептер менен кайра эски фамилиясына өтүп алыптыр.

“Азаттык”: Чынында балалыгы бала көтөрө алгыс татаал болгон экен. Ошол балалык уйгу-туйгусун бөлүшчү беле?

Бүбүсара Рыскулова: Ошондой залкар адамдардын арасында чоңойсо деле жеке арманы да болду. Бирок, адамгерчилиги, үй-бүлөгө, балдарга мамилеси өзгөчө болчу. Улам карааны алыстаган сайын чанда кезикчү инсан катары баалайм. Грибоедов бир “Акылдан азап” менен тарыхта калды. Изилдөөчүлөр “Мөңгү муңу” кимдин муңу?” деп жазышкан. Ичинде көп муңу бар эле. Анын баары өзү менен кетип калды.

Эми биздин жашоодо ачуу-таттуу болду. Баштан көп нерселер өттү. Ыраазымын. Султан Юсупов — байкем, Мукаш Абдраев — жездем. Эгер алар Бишкекке алып келбесе, Молдобасанов, Давлесов сыяктуу залкарларды көрбөй, жашоомо ушундай из салынбай калат беле…

“Азаттык”: Азыр эми Кадыркул Өмүркуловдун, Нуркамал Жетикашкаеванын, Касымаалы Жантөшевдин мурастарына ким кам көрүп атат?

Бүбүсара Рыскулова: Бул иш бизде кыйыныраак. Кадыр атасы (Касымаалы Жантөшев), апасы (Нуркамал Жетикашкаева), өзү тууралуу бир китеп чыгарам деп атты эле. Тилегине жетпей калды.

“Азаттык”: Балдардан агайдын, сиздин жолду жолдогондор барбы?

Бүбүсара Рыскулова: Кызым мени менен иштейт. Бир баласы Кадырды жолдомок, дымагы, ички сезимдери, билими менен ашса ашмак, кем болмок эмес. Тилекке каршы, социалдык ооруга кабылды. Кадыр ошону көтөрө албай күйүп кетти. Мен деле ошону жон терим менен сезген үчүн ушул иште жүрөмбү деп ойлойм.

“Азаттык”: Азыр эми “Сезим” аркылуу далай адамдарга колдоо көрсөтүп келатасыз. Ал үчүн сизге терең ыраазычылык. Ден соолукта болуңуз.

Бүбүсара Рыскулова: Силерге да ырахмат. Агайыңарды эстеп, билбеген жагын элге таанытып атасыңар. Эми бул аз эле бөлүгү. Ички дүйнөсүн кагазга түшүрө алган адам – жөн адам эмес да. Жазуучу болсом жазат элем, аттиң…

(Белгилүү сценарист, Кыргыз эл жазуучусу Кадыркул Өмүркулов 1941-жылы 16-февралда туулуп, 2013-жылы 6-декабрда көзү өткөн.)

Бурулкан Сарыгулова, “Азаттык”, 16.12.2017-ж.