#μετάδοση | Explore Tumblr posts and blogs

justforbooks · 4 months ago

Text

Το φαγητό ως ευκαιρία για καλό μεροκάματο: Η νέα πραγματικότητα στο ελληνικό TikTok

Μήπως η απατηλή εξουσία των αυτοχρισμένων γαστρονομικών tiktokers γίνεται μπούμερανγκ για τα μαγαζιά και κάνει περισσότερο κακό στο φαγητό παρά καλό;

Πριν από 14 χρόνια, όταν το Instagram εμφανίστηκε και γέμισε με φωτογραφίες φαγητού, τα πράγματα ήταν πιο αγνά και το «instagrammer» δεν ήταν ιδιότητα που μπορούσες να θεωρήσεις επάγγελμα. Μετά ήρθαν οι influencers με τους εκατοντάδες χιλιάδες followers και τα stories και μια ολόκληρη γενιά είδε το Instagram ως μέσο για εύκολο κέρδος, γιατί με λίγες φωτογραφίες μπορούσες να βγάλεις μεροκάματο, που σε αρκετές περιπτώσεις σήμαινε χιλιάδες ευρώ (δολάρια κ.λπ.).

Υπάρχουν λογαριασμοί χρηστών που βγάζουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ τον χρόνο, ακόμα και εκατομμύρια, με μηδέν κόστος, με μόνο εξοπλισμό ένα καλό smart phone και content μερικές φωτογραφίες ή σύντομα βίντεο φαγητού. Το φαγητό είναι απίστευτα ελκυστικό, εθιστικό και τους αφορά όλους − είναι κάτι που όλοι φωτογραφίζουν (κυριολεκτικά όλοι) και μοιράζονται σε story και σε post, και συνήθως μαζεύει τα περισσότερα like.

Ο αριθμός των followers και των like ορίζει και την αξία σου στο «χρηματιστήριο» των social media και, με όρους οικονομίας, σε κάνει μέχρι και πολύτιμο. Δεν έχει σημασία ποιος είσαι ή αν γνωρίζεις το αντικείμενο∙ το μόνο που έχει σημασία είναι το πόσο δημοφιλής είσαι. Η αισθητική και η γνώση έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Όλη αυτή η ψευδαίσθηση εξουσίας που δημιουργεί αυτή η νέα κατάσταση έκανε τα πράγματα να ξεφύγουν εντελώς στο TikTok, όπου οι ηλικίες των χρηστών είναι όλο και μικρότερες: μια γενιά μεγαλωμένη με το Instagram, που θεωρεί ότι τα βίντεο μπορούν να γίνουν η εύκολη λύση για χρήμα και δημοτικότητα. Αυτή την ψευδαίσθηση την ενίσχυσε η απόλυτη ελευθερία που θεωρούν ότι τους παρέχει το μέσο και η έλλειψη νομικού πλαισίου που να ορίζει κανόνες − γιατί ήταν κάτι εντελώς νέο και απρόβλεπτο.

Το TikTok γέμισε ανθρώπους που κάνουν βίντεο φαγητού και θεωρούν ότι μετά τους πέντε χιλιάδες followers ο κόσμος τους ανήκει. Έχουν πιστέψει ότι η ιδιότητα «tiktoker» τους δίνει το δικαίωμα να μπαίνουν όπου θέλουν και να τραβούν βίντεο, να μοιράζονται με όλους κάθε στιγμή της καθημερινότητάς τους, να κάνουν κριτική και να βαθμολογούν ό,τι τους αρέσει και ό,τι δεν τους αρέσει. Τα ratings είναι από τα πιο δημοφιλή βίντεο και όσο πιο κάφρικος και σκληρός ο τρόπος που τα παρουσιάζει κανείς, τόσο πιο μεγάλη είναι και η ανταπόκριση των followers.

Ο κόσμος διψάει για hate watching, διψάει για κριτική, έστω και σε επίπεδο ανοησίας, διψάει για σχόλια για το φαγητό ενός μαγαζιού, και τα βίντεο με τη βαθμολογ��α σε εστιατόρια και ταβέρνες έχουν πολλαπλασιαστεί. Στην αναζήτηση του like και των νέων followers η κατάσταση έχει γίνει ασύδοτη και ανεξέλεγκτη, και το πιο μεγάλο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν τα μαγαζιά. Τα οποία μαγαζιά δημιούργησαν εν μέρει όλο αυτό που συμβαίνει, γιατί είχαν και έχουν το πιο μεγάλο όφελος από την προβολή. Πλήρωναν και πληρώνουν tiktokers για να προωθήσουν το μαγαζί τους. Όταν όμως ακολουθεί μια στρατιά από άσχετους δημιουργούς βίντεο, που ζητάνε δωρεάν γεύματα και λεφτά για να κάνουν ένα story, βρίσκονται μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση που δεν ξέρουν πώς να τη διαχειριστούν.

Το ζήτημα είναι, μπορεί οποιοσδήποτε να έρθει ακάλεστος στο μαγαζί σου και να κάνει live μετάδοση, ακόμα κι αν δεν δείχνει πρόσωπα πελατών και εργαζομένων; Μήπως τα αμέτρητα βίντεο που ανεβαίνουν στο TikTok χωρίς κανένα μοντάζ, χωρίς καμία αισθητική κατεύθυνση και από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με το φαγητό κάνουν μεγαλύτερο κακό από ό,τι καλό; Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι έχουν δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, και χρειάζονται νέοι νόμοι για να ξεκαθαριστεί το θολό τοπίο που επικρατεί αυτήν τη στιγμή. Και για τους ιδιοκτήτες ενός μαγαζιού, αλλά και για τους tiktokers.

✔ «Έχω δει να παραπονιούνται σε βίντεο ότι ήταν ωμό το ταρτάρ!»

Ο Ikon5 (Κωνσταντίνος Αντωνιάδης) έχει έναν από τους πιο δημοφιλείς λογαριασμούς φαγητού στο ελληνικό TikTok, το ikon5eats, με περισσότερους από 140 χιλιάδες followers. «Η επαγγελματική σχέση μου με το φαγητό ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, όσο καιρό έχω το ΤikΤok και το Instagram, το οποίο είναι πλέον αμιγώς φαγητού», λέει. Στο Instagram έχει περίπου 30 χιλιάδες followers.

«Τα βίντεο που κάνω δεν είναι κριτικής, θα τα χαρακτήριζα μικρά ντοκιμαντέρ που παρουσιάζουν τα εστιατόρια και τα σημεία όπου μπορείς να φας το πιο νόστιμο φαγητό στην Αθήνα και εκτός Αθήνας, και παρουσιάζω μέσα απ’ αυτά τους ανθρώπους που φτιάχνουν τα πιο νόστιμα πιάτα. Δηλαδή παρουσιάζω τους δημιουργούς, κατά κάποιον τρόπο, την ιστορία τους, το πώς παρασκευάζουν το φαγητό που μας προσφέρουν κ.λπ.

Δεν κάνω κριτική, καταρχάς γιατί δεν έχω γνώσεις πάνω στη γαστρονομία, δεν μαγειρεύω, εμπιστεύομαι απλώς τον ουρανίσκο μου. Πέρα απ’ αυτό, ό,τι παρουσιάζω είναι κάτι που το έχω προεγκρίνει. Επειδή είναι πολύτιμος ο χρόνος του καθενός που με ακολουθεί, δεν θέλω να του τον σπαταλάω παρουσιάζοντας αρνητικά πράγματα. Οπότε, ούτως ή άλλως, παρουσιάζω πράγματα τα οποία εγώ τα γουστάρω. Αν δεν τα γουστάρω, δεν μπαίνουν στα social media μου. Δεν θα παρουσιάσω τα φαγητά που γίνονται trends και είναι υποκινούμενα από PR agencies τα οποία έχουν στείλει ταυτόχρονα δέκα ανθρώπους να γράψουν γι' αυτά. Δεν λειτουργώ ποτέ έτσι, θα πάω μόνος μου όταν γουστάρω, θα το κανονίσω με τους δικούς μου χρόνους, κι όταν έχω τσεκάρει ότι κάτι είναι πραγματικά καλό.

Το κοινό που με παρακολουθεί θεωρώ ότι με εμπιστεύεται γιατί δεν έχει φάει ποτέ “φόλα” από μένα. Ποτέ δεν έχω κάνει βίντεο live. Δεν θέλω να προσβάλω ανθρώπους που κάνουν live στο TikTok, αλλά δεν μου αρέσει καθόλου αυτό το πράγμα, θεωρώ ότι γίνεσαι μαϊντανός. Με ενοχλεί που κάνουν βίντεο για φαγητό άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση μαζί του, που όλοι τα κάνουν όλα. Με πλησιάζουν για χορηγίες, για πράγματα που είναι άσχετα με το φαγητό, και με πολύ καλά λεφτά, και λέω όχι γιατί θέλω να είμαι πολύ συγκεκριμένος. Θέλω να με ταυτίζουν με το φαγητό και τα εστιατόρια, ούτε να διαφημίζω ξυραφάκια, ούτε αυτοκίνητα, ούτε ρούχα.

Πάντα όπου πάω είναι ενημερωμένοι, δεν διανοούμαι να ανοίξω το κινητό μου αν δεν έχω συνεννοηθεί με τον ιδιοκτήτη, με τον εστιάτορα και με τον σεφ και με τα παιδιά στην κουζίνα ότι είναι όλοι σύμφωνοι, το θεωρώ φοβερή αγένεια να πας και να μην το ξέρουν. Εκτός κι αν πάω για να δοκιμάσω. Αν μου αρέσει, θα έρθω σε επικοινωνία με τον σεφ, με τον εστιάτορα και θα τους πω “μου αρέσει αυτό και θέλω να το δείξω”. Κι επειδή η δουλειά που κάνω σχετίζεται με πολύ γνωστούς σεφ, που πάνε κόντρα σε αυτό που γίνεται συνήθως στο TikTok, συνήθως με καλούν οι ίδιοι, οπότε δεν τίθεται τέτοιο θέμα με μένα.

Είμαι ένας άνθρωπος που πηγαίνει με τους κανόνες, και αγαπώ τη γαστρονομία, τους σεφ, τα εστιατόρια, οπότε δεν λειτουργώ αυθαίρετα, κι επίσης δεν θεωρώ τον εαυτό μου influencer, σιχαίνομαι τον όρο. Δυστυχώς, επειδή για το φαγητό ενδιαφέρονται όλοι και βλέπουν ότι φέρνει πολλά views, έχουν αναμειχθεί άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν καθόλου γνώσεις∙ δεν ξέρουν ποιοι είναι οι σεφ, δεν ξέρουν τι είναι αυτό που τρώνε, δεν ξέρουν καν ότι το ταρτάρ δεν πρέπει να είναι ψημένο, ότι τρώγεται ��μό (έχω δει να παραπονιούνται σε βίντεο ότι ήταν ωμό το ταρτάρ!), είναι άνθρωποι παντελώς άσχετοι με το αντικείμενο αυτό και δυστυχώς το μόνο που έχουν για να πορευτούν είναι τη γλώσσα τους. Και είναι μια απαίδευτη γλώσσα, τα μόνα που τους αρέσουν είναι το τσένταρ, το μπέικον και το σουβλάκι, τίποτα άλλο.

Αυτό που κάνουν είναι επικίνδυνο, γιατί απευθύνονται σε μικρό ηλικιακά κοινό, το οποίο επίσης δεν έχει κριτήριο για να ξεχωρίσει ποιος είναι γνώστης και ποιος δεν είναι, ποιος παρουσιάζει πράγματα με σωστό τρόπο και ποιος όχι. Το κοινό επηρεάζεται και διαμορφώνει τάσεις, δυστυχώς, και για μένα αυτό είναι απαράδεκτο. Γι’ αυτό και διαφοροποιούμαι από όσα συμβαίνουν, ποτέ δεν θα κάνω ratings, δεν θα πω ποτέ 8 στα 10 και 9 στα 10, αυτές τις βλακείες τις θεωρώ κακόγουστες. Δεν λέω “τιμούλες”, αυτό το απαράδεκτο, λες και είμαι κατάλογος. Μπες στο Google και δες τις τιμές, αν σου κάνουν ή όχι. Επίσης, δεν μου αρέσει η αυθαιρεσία να μπαίνει ο καθένας όπου θέλει, να ανοίγει το κινητό του και να λέει βλακείες. Είναι για μένα εγκληματικό.

Θεωρώ ότι πρέπει να απαγορευτεί διά νόμου η βαθμολογία από οποιονδήποτε σε οποιοδήποτε μέσο, αλλά ξέρω ότι είναι ακραίο αυτό που λέω και δεν γίνεται να εφαρμοστεί. Όλοι ξέρουμε όμως ότι στο Google θα μπουν να βαθμολογήσουν ή οι φίλοι σου ή οι εχθροί σου, γι’ αυτό και βλέπεις μόνο πέντε αστέρια ή μόνο ένα. Κανείς δεν μπαίνει χωρίς λόγο. Το Google κάνει μεγάλο κακό, γιατί μπαίνει ο κάθε άσχετος, ο οποίος ανυπόγραφα και αυθαίρετα εκφράζει μια γνώμη. Δεν γίνεται να αφηγηθείς κάτι που δεν γνωρίζεις. Θα είναι βλακεία αυτό που θα πεις.

Δυστυχώς είναι απαίδευτο το κοινό. Δεν φταίνε οι tiktokers −αυτοί μπορεί να είναι ανόητοι−, αλλά φταίνε οι ανόητοι που τους ακολουθούν και τους ακούνε. Γιατί οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να πει οτιδήποτε σε αυτή την ιντερνετική συνθήκη, το θέμα είναι εσύ τι παιδεία έχεις, από ποιον επιτρέπεις στον εαυτό σου να επηρεαστεί. Υπάρχει πάρα πολλή ανοησία, υπάρχει έλλειψη παιδείας, υπάρχει έλλειψη γνώσης και ό,τι συμβαίνει είναι ανεξέλεγκτο. Κάποτε ίσως να γινόταν λίγο διαφορετικά, δηλαδή μπορούσες να διαβάσεις από κριτικούς κάποια πράγματα, από ανθρώπους που ήταν πιο εκπαιδευμένοι. Σήμερα είναι μεγαλύτερη η επικινδυνότητα, γιατί είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα αυτό που θα διαβάσεις ή θα δεις να είναι από κάποιον ημιμαθή, που μπορεί να κάνει κακό σε ένα εστιατόριο, ακόμη και ακούσια, επειδή είναι άσχετος και μεταφέρει λάθος πληροφορίες. Αυτό έχει διογκωθεί πολύ λόγω των social media».

✔ «Το ότι έχεις στόμα δεν σημαίνει ότι ξέρεις και τι τρως»

Ο Θωμάς Δεληγιάννης είναι chef και content creator, με ένα εξαιρετικά δημοφιλές προφίλ για φαγητό στο ελληνικό TikTok: Το chefthomas_ έχει σχεδ��ν 110 χιλιάδες followers.

«Είμαι μάγειρας εδώ και δώδεκα χρόνια και τα τελευταία τέσσερα σεφ», λέει. «Βίντεο ξεκίνησα να κάνω πριν από ακριβώς έναν χρόνο. Έχω συνολικά περίπου 130 followers σε όλες τις πλατφόρμες, και τα βίντεο που κάνω είναι διάφορα facts μαγειρικής, πηγαίνω σε μαγαζιά, κάνω food reviews και δείχνω συνταγές μαγειρικής και όσα ξέρω γενικά για τη μαγειρική.

Επιλέγω τα μαγαζιά που θα πάω και δεν βρήκα ποτέ τον λόγο να κάνω κακή κριτική. Αν πάω σε ένα μαγαζί και δεν μου αρέσει, δεν το αναφέρω καν, το βρίσκω τελείως χαζό να δείξω στον κόσμο ένα μαγαζί και να του πω να μην πάει. Δεν θα ανέβαζα ποτέ μια κακή κριτική, το βρίσκω κακόγουστο και άχαρο, για ποιον λόγο να μπεις σε ένα προφίλ το οποίο βασίζεται στην ψυχαγωγία για να δεις δράμα; Είναι και ο λόγος που δεν βλέπω τηλεόραση. Αν δεν έχω να σου δείξω κάτι ευχάριστο, αυτόματα δεν έχω και λόγο ύπαρξης. Είναι πολλά τα μαγαζιά που έχω πάει για να γυρίσω βίντεο και δεν μου άρεσαν. Και δεν γύρισα το βίντεο. Είναι τόσο απλό. Τα μαγαζιά που δείχνω το γνωρίζουν, δεν έχω ποτέ πάει σε μαγαζί χωρίς άδεια και δεν θα το έκανα και ποτέ.

Δεν ξέρω αν μετράει η γνώμη μου ή όχι λόγω ιδιότητας, κυρίως έχει να κάνει με το αν κάποιος δει το βίντεο και αποφασίσει να πάει εκεί και συμφωνήσει ή διαφωνήσει με αυτά που λέω. Από εκεί και πέρα, δεν θεωρώ ότι είμαι πιο έξυπνος ή περισσότερο γνώστης από τον δίπλα σε καμία περίπτωση, απλώς ως άνθρωπος ο οποίος έχει εργαστεί κάποια χρόνια σε αυτόν τον χώρο, μπορώ να φάω ένα πιάτο φαΐ και να καταλάβω δύο πράγματα παραπάνω από κάποιον που δεν μαγειρεύει. Θεωρώ ότι για να υπάρχει αξιοπιστία σε οποιαδήποτε μορφή social media, πρέπει αυτό που δείχνεις να το γνωρίζεις κιόλας. Δηλαδή αυτός που θα δείξει φαΐ, πρέπει να είναι μάγειρας, π.χ. Βλέπω τον τελευταίο καιρό ότι ο κάθε άσχετος, ο οποίος ασχολείται με γυμναστήριο και απλώς μετά την προπόνηση πεινάει πολύ, ξαφνικά γίνεται ειδικός και κάνει review στα μαγαζιά, με ποιο κριτήριο; Το ότι έχεις στόμα δεν σημαίνει ότι ξέρεις και τι τρως.

Η αλήθεια είναι πως ακούγεται στην πιάτσα ότι υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν εκβιαστικά∙ δεν ξέρω ποιοι είναι, αλλά σοβαροί άνθρωποι δεν θα έκαναν κάτι τέτοιο. Ηθικά δεν το δέχομαι. Οι περισσότεροι που κάνουμε αυτή τη δουλειά είμαστε ερωτευμένοι με το φαγητό, οπότε δεν θα μπορούσαμε ποτέ να το δούμε σαν ωμή μπίζνα. Βλέπεις άτομα που το κάνουν τελείως corporate όλο αυτό και δεν πάνε παρακάτω, ο κόσμος δεν θέλει να τους δει.

Μόνο την τελευταία εβδομάδα, έχω λάβει πενήντα e-mail από ανθρώπους που με καλούν στο μαγαζί τους για να φάω και να κάνω βίντεο, με αμοιβή, με τα οποία η ομάδα μου δεν ασχολείται καν. Εμείς επιλέγουμε πού θα πάμε. Ήρθε κάποιος, π.χ., και μου λέει “έχω ανοίξει ταβέρνα στον Όλυμπο, σε παρακαλώ έλα και πες μου και πόσα θες”. Δεν πάει έτσι. Δεν γίνεται να παρουσιάσεις ένα μαγαζί που δεν ξέρεις πώς είναι, αν είναι ασφαλή τα φαγητά τους, και να πεις στον κόσμο “πήγαινε φάε εκεί” απλώς επειδή πήρες λεφτά. Δεν θα το έκανα ποτέ αυτό.

Στα βίντεό μου παρουσιάζω αυτά που στο δικό μου στόμα έκρινα ότι μου αρέσουν. Δηλαδή, ακόμα και να μην είναι γαστρονομικά άρτιο ένα μαγαζί, αν το φαΐ το βρω νόστιμο −γιατί στο τέλος της ημέρας μιλάμε για το να είναι νόστιμο το φαΐ−, εκεί τελειώνει το έργο, γιατί δεν είμαι κριτικός φαγητού, είμαι μάγειρας. Ως μάγειρας κρίνω αν κάτι μου αρέσει ή όχι. Και ξαναλέω, είμαι μάγειρας, φαντάσου αύριο να δείχνω βίντεο με μέικ απ ή να δείχνω μαθήματα για πιλότους, αντιλαμβάνεσαι πόσο γελοίο θα είναι αυτό.

Με το φαγητό ασχολούνται πάρα πολλοί, αλλά αυτήν τη στιγμή στο ελληνικό TikTok είναι ζήτημα αν είμαστε πέντε οι άνθρωποι που δείχνουμε φαγητό και όντως έχουμε μαγειρέψει φαγητό για κόσμο σε εργασιακό περιβάλλον. Άντε να είμαστε έξι…».

✔ «Το viral κρατάει μια βδομάδα, άντε δύο, το πολύ»

Ο Κώστας Καπετανάκης είναι CEO του Estrella Group με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Το Estrella είναι από τα μαγαζιά που προωθήθηκαν πολύ από τα social media και μάλιστα το μπουγατσάν ήταν από τα πρώτα viral φαγητού στην Ελλάδα, με προβολή σε πολλά ξένα μέσα.

«Παρακολουθώ στο TikTok φαγητό αναγκαστικά, κυρίως λόγω δουλειάς, αλλά γενικά τα περισσότερα βίντεο τα θεωρώ βαρετά και κάνω κατευθείαν scroll down», λέει. «Λόγω αλγορίθμου, μου βγαίνει πιο πολύ το ελληνικό TikTok, αλλά παρακολουθώ κάποια εστιατόρια −περισσότερο στο εξωτερικό και λίγα στην Ελλάδα− που έχουν TikTok. Οι Έλληνες tiktokers που μου βγαίνουν πηγαίνουν και τρώνε και κάνουν κριτικές και οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι άσχετοι. Είναι πάρα πολύ νεαροί, δεν έχουν κάποια εμπειρία και καταλαβαίνουμε όλοι ότι αυτό το πράγμα γίνεται για λεφτά.

Υπάρχουν τέσσερις-πέντε tiktokers που ασχολούνται με το φαγητό στην Ελλάδα οι οποίοι είναι σοβαροί, μετράει για μένα η γνώμη τους και με επηρεάζουν σε κάποιον βαθμό. Θα πήγαινα σε ένα μαγαζί που το προτείνει κάποιος από αυτούς που παρακολουθώ. Για μένα παίζει μεγάλο ρόλο ποιος κάνει το βίντεο. Δεν με επηρεάζει καθόλου ένας που βγαίνει στην πιάτσα και προτείνει ένα μαγαζί, δεν θα πήγαινα να το δοκιμάσω. Γενικά, πάντως, επηρεάζεται το μαζικό κοινό.

Δεν έχουμε δουλέψει με το TikTok ως επιχείρηση, έχουμε κάνει κάποια δικά μας βίντεο παρουσίασης επαγγελματικά, με κάμερες και με σκηνοθέτες, χωρίς να κάνουμε αυτό το απαίσιο story telling ή να βάζουμε τα παιδιά που δουλεύουν σε μας να μιλάνε· για μένα αυτό είναι αποκρουστικό. Δεν κυνηγάμε το viral αυτήν τη στιγμή, χτίζουμε ένα επαγγελματικό προφίλ. Και ό,τι κάνουμε είναι δικιά μας παραγωγή, δεν έχουμε συνεργαστεί με tiktokers, παρότι έχουμε παραπάνω από δέκα αιτήματα την εβδομάδα για να έρθουν να κάνουν TikTok με ανταπόδοση, κυρίως δίνοντάς τους φαγητό.

Δεν είναι ότι τσιγκουνευόμαστε, έχει να κάνει με το ποιος είναι αυτός που το ζητάει∙ εγκρίνουμε μόνο τις προτάσεις όσων μας αρέσει η αισθητική τους. Πλέον ζητάνε και λεφτά. Στην εποχή του Instagram, όταν ξεκίναγε όλο αυτό, έφτανε μόνο η ανταποδοτικότητα σε φαγητό∙ την εποχή του TikTok ζητάνε και χρήματα. Είδα πρόσφατα μια περίπτωση που την αποκάλυψε επιχειρηματίας από την Τήνο στο Instagram, ότι είχε στείλει κάποια σε ένα γνωστό μαγαζί ένα μήνυμα και ζητούσε ανταποδοτικά φαγητό, όχι εκβιαστικά, αλλά απαιτούσε, και της απάντησε η επιχειρηματίας “δεν μπορώ να το κάνω αυτό και κάνε ό,τι θες”.

Αυτό που είναι πραγματικότητα είναι ότι τη νέα γενιά, 16-25, ίσως και μέχρι τα 30, την επηρεάζει ακόμα και ένας άγνωστος tiktoker και έχω δει να γίνονται μαγαζιά viral ή γνωστά επειδή κάποιος πήγε και έφαγε εκεί και το πρότεινε στο προφίλ του. Ή έκανε έναν διαγωνισμό, ένα giveaway, έτσι δουλεύει τώρα το σύστημα, δυστυχώς. Έχω δει μαγαζιά που δεν έχουν κάποιο περιεχόμενο να αποκτούν τρελό hype. Έχω ακούσει ότι tiktoker πήγε σε ένα μαγαζί, έκανε βίντεο με ένα γεύμα, το ανέβασε στο TikTok και μετά ο μαγαζάτορας τον πήρε τηλέφωνο και του είπε ότι ήταν fully booked για τρεις εβδομάδες. Βέβαια, το viral κρατάει μια βδομάδα, άντε δύο, το πολύ.

Επειδή κι ο γιος μου είναι σε νεαρή ηλικία, ξέρω ότι είναι μια γενιά που νομίζει ότι όλα μπορούν να γίνουν πάρα πολύ εύκολα, παίρνω μια κάμερα και είμαι tiktoker. Ε, δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα, κι αυτό το λέω από την εμπειρία μου. Οπότε γίνονται χοντρά λάθη. Αν δεν κάνεις ό,τι ζητήσουν, καταλήγουν στον ρεβανσισμό, λένε “θα βάλω κακή κριτική ή θα πω στους φίλους μου να μην έρχονται”, τα έχω δει αυτά και τα έχω ακούσει, στην πιάτσα ακούγονται. Κάποιοι ζητάνε πολύ λίγα λεφτά, 50, 100 ευρώ, κάποιοι ζητάνε πολύ περισσότερα. Μας έχουν ζητήσει για ένα βίντεο και 500 και 700 ευρώ, τα οποία φυσικά δεν δώσαμε.

Προσωπικά δεν θα επέτρεπα σε κάποιον που δεν έχει πάρει άδεια να μπει στο μαγαζί μου και να κάνει ζωντανή μετάδοση∙ όχι με τραμπουκισμούς και βία. Αυτό που θα έκανα, αν ήμουν εκεί και το έβλεπα, θα ήταν να τηλεφωνήσω στον δικηγόρο μου. Τι γίνεται με τα προσωπικά δεδομένα; Αυτός που κάνει το βίντεο ��πορεί να δείχνει το δικό του πρόσωπο, αλλά είναι σε ιδιωτική επιχείρηση, είναι πολύ λεπτό το ζήτημα και θέλει νομική υποστήριξη, γιατί είναι άγνωστο ποια είναι τα δικαιώματά σου και ποια του επισκέπτη στο μαγαζί σου.

Σίγουρα θα άφηνα τον οποιονδήποτε να κάνει βίντεο τα φαγητά, δεν μπορώ να το απαγορεύσω, ακόμα και αν λέει ότι δεν του αρέσουν. Όπως κάνει ο άλλος μια κριτική στο Google, μπορεί να βγει από το μαγαζί και να ανεβάσει ένα βίντεο και να πει “δεν μ’ άρεσε αυτό”. Δεν μπορείς να το αποφύγεις. Αλλά το να κάνει live κάποιος μες στο μαγαζί και να δείχνει πρόσωπα εργαζομένων και πελατών, αυτό είναι σίγουρο ότι απαγορεύεται.

Επειδή είμαστε ήδη δώδεκα χρόνια στο κομμάτι της εστίασης, έχουμε πλέον εμπειρία, ξέρουμε ποιοι είναι στην πιάτσα, ποιοι είναι αξιόλογοι, αν κάνουν σοβαρή δουλειά − έχει μεγάλη βαρύτητα και η ποιότητα της εικόνας και ο εξοπλισμός με τον οποίο γυρίζουν τα βίντεο. Επίσης, τι μαγαζιά ανεβάζει; Δεν το λέω ελιτίστικα, θέλω κάποιον που έχει συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και συγκεκριμένες επιλογές, δηλαδή η μαζικότητα δεν μας ενδιαφέρει, όσο καλός κι αν είναι. Έχουμε μπει σε μια λογική, όλη η αγορά, να βγάλουμε το νέο viral γιατί νομίζουμε ότι αυτό θα μας φέρει τον κόσμο. Πιστεύω όμως ότι το κομμάτι viral τελειώνει σιγά-σιγά, γιατί κρατάει πάρα πολύ λίγο, εξαιτίας της άπειρης πληροφορίας που δέχεται ο χρήστης και των πολλών κοινωνικών δικτύων. Έχω δει κατά τη διάρκεια της χρονιάς να γίνονται πράγματα viral αλλά να ξεχνιούνται σε τρεις μέρες, οπότε δεν ήρθαν για να μείνουν.

Γενικά, το κακό με τα social media έχει παραγίνει. Διάβαζα ότι στη Βρετανία θα απαγορευτούν οι διαφημίσεις πρόχειρου φαγητού μετά τις εννιά το βράδυ και αυτό θα ισχύει και για τα social media, κάτι που είναι τρομερή αλλαγή, γιατί αν ένας/μία influencer ζει απ’ αυτό και θέλει να διαφημίσει ένα μπέργκερ ή μια πίτσα, δεν θα μπορεί στην Αγγλία να το κάνει, θα στενέψουν τα περιθώρια».

✔ «Τα μαγαζιά που έχουν στηθεί ινσταγκραμικά ή έχουν δομηθεί πάνω στο TikTok "ταΐζουν" το σύστημα με τους tiktokers»

O Κωστής Καρατζιάς είναι επιχειρηματίας στον χώρο της εστίασης, συνδεδεμένος με μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα και πετυχημένα projects των τελευταίων χρόνων: το Tarantino, το Pizza Ηood και το Fysika by Dough, με μεγάλη εμπειρία στα social media.

«Ανήκω σε μια κατηγορία ανθρώπων που τους έχουν κουράσει τα social media», λέει, «και μας πετυχαίνεις σε μια φάση που ως επιχείρηση όλο αυτό που γίνεται με τα social media το διαχειριζόμαστε κάπως ιδιαίτερα, στην ουσία το “κόβουμε”, γιατί έχει ξεφύγει πλέον το παιχνίδι. Βέβαια, εμείς το φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση, δηλαδή κάποια μαγαζιά στήθηκαν πάνω στα social και πλέον έχουν περάσει στη δ��ύτερη φάση τους, που έχει χαθεί ο έλεγχος. Κι αυτό αφορά κριτικές ανθρώπων σχετικών και μη με το φαγητό και τα TikTok βίντεο που κάνουν μπαίνοντας μέσα στα μαγαζιά, το οποίο ήταν κάτι που το θέλαμε, αλλά τώρα δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε. Όχι μόνο στην Ελλάδα, το ίδιο γίνεται παντού.

Υπάρχουν μαγαζιά που έτσι κι αλλιώς έχουν ουρές και δεν το έχουν ανάγκη το TikTok, που λειτουργούν με τον old school τρόπο, το word of mouth, κι εγώ είμαι σε αυτήν τη μεριά, δεν με κερδίζει η εικόνα για να πάω να φάω κάπου. Δηλαδή αν μου πει κάποιος που εμπιστεύομαι “έφαγα εκεί και ήταν γαμάτα”, θα πάω να το δοκιμάσω. Μου αρέσει αυτή η διαδικασία, γιατί νιώθω ότι όλο το άλλο είναι λίγο εφήμερο. Δεν εμπιστεύομαι το TikTok. Το παρακολουθώ γιατί είναι παντού μες στη ζωή μου, εννοείται, πιάνω τον εαυτό μου να σκρολάρει και να βλέπει πράγματα, αλλά είναι τόσο γρήγορη αυτή η διαδικασία και είναι όλα τόσο ίδια πια, συνεχίζουμε με το επόμενο και το επόμενο βίντεο. Αυτό με έχει κουράσει, βλέπεις να κάνουν όλα τα μαγαζιά το ίδιο γύρισμα. Η φάση με το φαγητό έχει παραγίνει.

Το inbox στα προφίλ και των τριών μαγαζιών μας είναι γεμάτα μηνύματα ανθρώπων που ζητάνε να έρθουν στα μαγαζιά να κάνουν βίντεο − από μοντέλα μέχρι ανθρώπους με ελάχιστα views. Δεν καταλαβαίνω τι θέλουν, να τους κάνω εγώ διάσημους τελικά; Άλλο να είναι ένας opinion leader, να ‘χει μια πορεία στον χώρο, να το κάνει σοβαρά, κι άλλο να το κάνουν όλοι για τη φάση των views.

Όσοι έρχονται στα μαγαζιά το κάνουν από μόνοι τους, δεν απαγορεύω σε κανέναν, είμαστε στην εποχή του TikTok και του βίντεο. Όπως μπορείς να γράψεις στο Google ότι έφαγες καλά ή χάλια χωρίς να έχεις έρθει, το ίδιο μπορεί να κάνει και οποιοσδήποτε για ένα μαγαζί. Κρινόμαστε από όλους, αυτό είναι de facto, άρα το αφήνω να συμβαίνει και απλά δεν το "ταΐζω". Δεν μπορούμε να το κράζουμε αυτό, γιατί εμείς το δημιουργήσαμε. Γι’ αυτό αφήνω να έρθει οποιοδήποτε στα μαγαζιά μου να κάνει βίντεο, αλλά στην κουζίνα μου δεν περνάει κανείς. Είναι νόμος απαράβατος να μην ενοχλήσει το προσωπικό, στην κουζίνα μπαίνει μόνο με άδεια από μένα. Τώρα το τι θα κάνει έξω στη σάλα, εάν θα κάνει αρνητική ή θετική κριτική στο βίντεο, είναι κάτι το οποίο το αφήνω να συμβαίνει γιατί δεν με αφορά. Δεν με αφορά μια καλή ή κακή κριτική στο Google, ούτε σε ένα βίντεο. Εγώ ξέρω τι κάνω στα μαγαζιά μου.

Αυτοί που μας προσεγγίζουν συνήθως ζητάνε το γεύμα για να πάρουν από σένα views. Το 70-80% δεν ζητάνε κάποια οικονομική συναλλαγή, αλλά να έρθουν να κάνουν το βίντεο και να πάρουν ό,τι views μπορούν για να ανεβάσουν τα προφίλ τους. Αυτοί που ζητάνε και χρήματα είναι αυτοί που έχουν πολύ μεγάλο αριθμό followers − συνήθως όμως είναι άνθρωποι που θέλουν να πάρουν αναγνωρισιμότητα μέσα από τα μαγαζιά.

Μας έχει συμβεί το εξής: μας έστελνε ένας άνθρωπος εμμονικά την κλασική ��τάκα “τι μου δίνεις για να κάνω ένα giveaway τώρα;”. Ούτε καν “γεια”, μόνο αυτή την ερώτηση. Την έστειλε σε όλες τις σελίδες που διαχειριζόμαστε πάνω από 200 φορές. Τον μπλόκαρα, με κίνδυνο να βγει να με κράξει, αλλά δεν με ενδιαφέρει. Στην Ελλάδα είναι λίγα και πολύ συγκεκριμένα τα άτομα που κάνουν σοβαρά αυτήν τη δουλειά, ειδικά στο TikTok.

Το Trip Advisor έχει πεθάνει, αλλά πολύς κόσμος μπαίνει στο Google για να βρει πού να πάει να φάει. Είσαι στον χάρτη, π.χ., στο Κουκάκι, πατάς να δεις πού έχει καλές κριτικές και εκεί θα πας να φας. Αυτό παίζει πάρα πολύ, μπαίνουν στα μαγαζιά μας κοιτώντας τα κινητά, τουρίστες ως επί το πλείστον, που σημαίνει ότι ένα καλό Google account σού φέρνει πελατεία. Απλώς το Google account το κερδίζεις με την ποιότητα και το σέρβις σου, κι αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσω tiktokers.

Από την άλλη, υπάρχουν μαγαζιά που έχουν στηθεί ινσταγκραμικά ή έχουν δομηθεί πάνω στο TikTok, τα οποία έχουν κάνει “γωνιές” για Instagram και TikTok· αυτά τα μαγαζιά “ταΐζουν” όλο αυτό το σύστημα με τους tiktokers, και φυσικά αυξάνεται και πληθύνεται το κοινό που κάνει βίντεο stories. Είναι και μια εύκολη δουλειά για τους νέους, πολύ καλύτερη από μια συμβατική δουλειά, και προφανώς τούς αποφέρει και χρήματα αυτό το πράγμα, οπότε γιατί να μην το κάνουν; Oι ίδιοι οι μαγαζάτορες συντηρούμε αυτό το σύστημα: αν ο tiktoker πάει σε 10 μπεργκεράδικα, π.χ., και του ανοίξουν την πόρτα γιατί έχουν ανάγκη να πάρουν αναγνωρισιμότητα, θα απαιτήσει να έρθει και στο δικό σου μαγαζί, και αν του πεις “όχι, φίλε μου, δεν θέλω”, θα γίνεις και ο μαλάκας της υπόθεσης.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν κριτική φαγητού στα βίντεο και στο Google είναι άσχετοι με το αντικείμενο, και η δουλειά της κουζίνας μου περνάει σε τελείως δεύτερη μοίρα, δεν υπολογίζεται από κανέναν. Δυστυχώς, αυτό είναι πλέον κομμάτι του παιχνιδιού. Ήμουν μέτοχος σε ένα μαγαζί το οποίο κυνηγούσε το TikTok πάρα πολύ και αποχώρησα γι’ αυτόν τον λόγο, δεν με αφορούν αυτού του είδους τα μαγαζιά. Θέλω να προσφέρω αυτό που είμαι, και είμαι εστιατόριο. Μπορεί να μου κάνει και καλό όταν κάποιος έρθει και κάνει βίντεο, αλλά δεν το επιζητώ. Και το όφελος είναι κάτι παροδικό, γι’ αυτό και κλείνουν συνέχεια μαγαζιά. Κάνουν ένα buzz τρελό, έναν, δύο, τρεις μήνες, μετά πέφτει η δουλειά και κλείνουν. Η εστίαση θέλει 24/7 να είσαι από πάνω. Αν δεν έχεις ποιότητα να προσφέρεις, τι να σου κάνει το TikTok;».

✔ «Το να μπαίνεις στον ιδιωτικό χώρο του άλλου με το κινητό στο χέρι είναι βίαιο, ασκείς bullying»

Η Μαριλού Παντάκη είναι σεφ, συγγραφέας δύο γαστρονομικών βιβλίων και food blogger με ένα από τα πιο ισχυρά brand names στα ελληνικά social media, το Madam Ginger.

«Έχω 225 χιλιάδες followers στο Instagram, άλλους τόσους στο Facebook και 80 χιλιάδες στο TikTok», λέει. «Κάνω βίντεο μαγειρικής, βίντεο για το πώς θα κάνεις τη ζωή σου πιο οικολογική, πώς θα ζεις πιο βιώσιμα, ενημερωτικά βίντεο για τη χορτοφαγία, και κάνω και βίντεο για το πού θα φας στην πόλη, σε ποια μαγαζιά, πού είναι τα ωραία σημεία, ποια είναι τα καινούργια spots. Δεν κάνω κριτική, παρουσιάζω κάποια μαγαζιά που μου αρέσουν και πηγαίνω και τρώω, τα οποία τα προτείνω γιατί έχουν καλό φαγητό, ή έχουν κάτι να πουν, ή έχουν κάτι καινούργιο. Δεν είναι η δουλειά μου να κάνω κριτική, δεν είναι κάτι που έχω σπουδάσει, δεν είμαι γευσιγνώστρια, πρέπει να έχεις τεράστια εμπειρία σ’ αυτό, να έχεις φάει σε πάρα πολλά διαφορετικά εστιατόρια για να μπορείς να κάνεις κριτική. Εγώ δεν θα μπορούσα να το κάνω.

Η κατάσταση που ζούμε ξεκίνησε από το Instagram, αλλά το TikTok την έχει μπουστάρει τρομερά γιατί είναι μια πλατφόρμα που απευθύνεται σε ακόμα πιο νέα παιδιά, που είναι στα social media και κάνουν βίντεο από τα 9 και τα 10 τους, ενώ η γενιά μου ξεκίνησε στα 30.

Να σου πω την αλήθεια, δεν παρακολουθώ τα βίντεο που είναι live, μόλις μου βγει live στο TikTok το κάνω αμέσως skip. Δεν μπορείς να πας σε έναν ιδιωτικό χώρο και να κάνεις live μετάδοση βίντεο και να δείχνεις πρόσωπα, να δείχνεις τον χώρο, δεν συμφωνώ καθόλου με αυτό που γίνεται. Τα live στα social τα θεωρώ μια σύγχρονη φτηνή τηλεόραση για τις μάζες, που ενισχύουν το hate watching, το οποίο είναι τεράστιο φαινόμενο στην εποχή μας. Υπάρχει και κόσμος που, εκτός από το ότι ο ίδιος κάνει hate watching, δηλαδή παρακολουθεί accounts ή lives που μισεί, για τα οποία νιώθει άσχημα συναισθήματα, και γουστάρει να το αισθάνεται αυτό εκείνη την ώρα, υπάρχουν κι αυτοί που δημιουργούν accounts τα οποία ανταποκρίνονται σε αυτό το πράγμα: θα κάνω ένα account το οποίο θα είναι μισητό, θα έχει unpopular opinions ή θα έχει hating, ή θα έχει βία ή θα έχει κάτι ενοχλητικό, και υπάρχουν άνθρωποι που τρέφονται από αυτό. Είναι ο απόηχος της κοινωνίας αυτήν τη στιγμή, που είναι σούπερ βίαιος, βλέπεις κάθε μέρα παραδείγματα, τη βία στα σχολεία ανάμεσα στα παιδιά και μια κοινωνία που βράζει, και αυτό το πράγμα μεταφέρεται στα social media. Ειδικά από τα πιτσιρίκια που πέρασαν εγκλεισμό λόγω Covid, που έμειναν δύο χρόνια κλεισμένα στο σπίτι και με περιορισμούς κι ακόμα δεν μπορούν να συνέλθουν.

Το να μπαίνεις στον ιδιωτικό χώρο του άλλου με το κινητό στο χέρι είναι βίαιο, ασκείς βία εκείνη τη στιγμή. Ασκείς bullying, και το ξέρεις και το τρέφεις αυτό, γιατί από κάτω θα έχεις χίλια σχόλια που θα σε αποθεώνουν, “μπράβο, καλά του τα 'πες, μάγκα μου”, και μπορεί να λες βλακείες, ανοησίες, να μην ξέρεις τι σου γίνεται. Μπορεί να στράβωσες από κάτι που σου είπε κάποιος και να είπες “τώρα θα δεις τι θα σου κάνω με το ΤικΤοκ!”. Για μένα όμως φταίει και ο viewer, φταίει κι αυτός που θα πει “δεν θα φάω σε αυτό το μαγαζί” γιατί το είπε το 16χρονο που πήγε με το live, που έβαλε 3,5 στα 10 και υπάρχει μόνο μέσα από αυτό. Τη σαχλαμάρα την τρέφουν οι 1.000 viewers και τα 1.000 like που θα πάρει αυτός που τη λέει.

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που όσο πιο πολύς κόσμος σε βρίζει, τόσο πιο σημαντικός γίνεσαι. Αυτό δείχνει μεγάλη δόση εμπάθειας. Είναι και θέμα ηθικής, πρέπει να έχεις και ένα είδος ηθικής μέσα σου για να καταλάβεις ότι αυτό που κάνεις μπορεί να βλάψει περισσότερους ανθρώπους, και όχι απλώς έναν μαγαζάτορα που στην έσπασε ή και όντως δεν κάνει καλή δουλειά. Πέρα απ’ αυτόν, υπάρχουν ψήστες, ντελιβεράδες, κάποιος που καθαρίζει, δέκα και δεκαπέντε οικογένειες που βιοπορίζονται από το μαγαζί.

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κριτική σκέψη, δεν υπάρχει γνώση, όλα αυτά που συμβαίνουν είναι μια ξεπατικωτούρα της Αμερικής. Βλέπεις ότι στην Αμερική είναι όλοι με ένα κινητό στο χέρι και κάνουν TikTok, υπάρχουν στιγμιότυπα πλέον από παντού, τράκαρε ο τάδε και το κάνει βίντεο, υπάρχουν άπειρα βίντεο σεξιστικά, ρατσιστικά, σεξουαλικά, οπότε τα πιτσιρίκια παρακολουθώντας ένα αμερικανικό TikTok βλέπουν ότι εκεί υπάρχει ελευθερία, οπότε σου λένε “γιατί να μην το κάνω κι εγώ;”.

Έχω φίλους στο Instagram ή στο TikTok που μπορεί να έχουν μια κανονική δουλειά, είναι δημόσιοι υπάλληλοι, διαφημιστές, και παρ’ όλα αυτά χειρίζονται τα social media τους σαν να είναι influencers, θα πάνε στην παραλία και θα ανεβάσουν το αντηλιακό τους, θα πάνε στην ταβέρνα και θα κάνουν φωτογράφιση του φαγητού, θα αναλύσουν τα πιάτα. Ο ρόλος του influencer έχει φύγει από το επαγγελματικό κομμάτι, υπάρχει το ερασιτεχνικό και πλέον έχει περάσει και στο “είμαστε όλοι influencers, οπότε όλοι κάνουμε stories”. Είναι τρομερό φαινόμενο αυτό.

Το κριτήριο για την αξία, το credibility του καθενός μας για τις γνώσεις του είναι, δυστυχώς, ο αριθμός των followers, το πόσους χιλιάδες followers έχει. Έχουμε γίνει όπως στο “Black Mirror”, που η αξία σου στην κοινωνία υπολογιζόταν από το πόσες καρδούλες είχες πάνω απ' το κεφάλι σου».

✔ Τι ορίζει η νομοθεσία

Τι γίνεται όμως με τη νομοθεσία; Υπάρχει νομικό πλαίσιο που καθορίζει τα δικαιώματα ενός καταστηματάρχη ή ενός video creator; Μέχρι πού φτάνει η εξουσία ενός tiktoker; Η Λασκαρίνα Λιακάκου, νομικός και συνεργάτιδα της LiFO, αναφέρει όσα ορίζει το ισχύον νομικό πλαίσιο.

«Έστω ότι tiktoker πάει σε κατάστημα και μαγνητοσκοπεί live το μαγαζί, κάνοντας κριτική και τραβώντας βίντεο τα πρόσωπα των πελατών και των εργαζομένων. Μεταξύ tiktoker και εργαζομένων δεν υπάρχει κάποια έννομη σχέση. Άρα αυτοί δεν μπορούν να πουν “είμαι εργαζόμενος και έχω δικαίωμα να μη βιντεοσκοπούμαι λόγω αυτής μου της ιδιότητας”. Αυτό θα το έλεγαν αν τους βιντεοσκοπούσε ο εργοδότης.

Μεταξύ tiktoker και ιδιοκτήτη δεν υπάρχει κάποια έννομη σχέση πάνω στην οποία ο ιδιοκτήτης να πατήσει και να πει “βάσει αυτής της σχέσης δεν έχεις δικαίωμα να βιντεοσκοπήσεις την επιχείρησή μου”. Επειδή δεν υπάρχουν αυτά, εργατικές διατάξεις και αστικός κώδικας φεύγουν απ’ το παράθυρο. Όταν δεν έχουμε έννομη σχέση, αναγκαστικά πάμε στο Σύνταγμα, στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και σε ειδικούς νόμους.

Δικαιώματα του δημιουργού και της ελευθερίας έκφρασης: Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Συντάγματος, η ελευθερία έκφρασης είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα, το οποίο περιλαμβάνει την ελευθερία του λόγου και την καλλιτεχνική έκφραση (άρθρο 16 Σ). Επομένως, ο tiktoker, ως δημιουργός περιεχομένου, μπορεί να επικαλεστεί την ελευθερία έκφρασης όταν βιντεοσκοπεί και δημοσιεύει το περιεχόμενο του φαγητού. Το δικαίωμα αυτό προστατεύεται επίσης από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).

Παράλληλα, η βιντεοσκόπηση ως καλλιτεχνική έκφραση καλύπτεται και από την προστασία του πνευματικού δικαιώματος, το οποίο κατοχυρώνεται τόσο από το Σύνταγμα (άρθρα 2 παρ. 1, 3 και 5 Σ) όσο και από διεθνείς συνθήκες, όπως το άρθρο 27 παρ. 2 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το άρθρο 17 παρ. 2 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ωστόσο, οι ελευθερίες αυτές δεν είναι απόλυτες. Η επίκληση της ελευθερίας της έκφρασης δεν είναι θεμιτή όταν παραβιάζονται άλλες νομοθετικές διατάξεις που επιβάλλουν θεμιτούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, η ελευθερία έκφρασης δεν επιτρέπει την προσβολή της προσωπικότητας ή την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, όπως ορίζεται στα άρθρα 9 και 9Α του Συντάγματος. Αυτές οι προσβολές, όπως η δυσφήμηση ή η καταγραφή χωρίς συναίνεση, μπορούν να αποτελέσουν ποινικά κολάσιμες πράξεις (άρθρα 361 επ. Ποινικού Κώδικα).

Δικαιώματα του ιδιοκτήτη και προστασία της ιδιοκτησίας: Ο ιδιοκτήτης/η ιδιοκτήτρια του καταστήματος έχει το δικαίωμα να προστατεύει τον χώρο του/της, καθώς η ιδιοκτησία προστατεύεται από το άρθρο 17 του Συντάγματος. Το δικαίωμα της προστασίας της ιδιωτικής περιουσίας δίνει στον ιδιοκτήτη τον έλεγχο για το τι επιτρέπεται ή όχι να συμβαίνει εντός του καταστήματός του, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά εμπορικές δραστηριότητες, όπως η βιντεοσκόπηση για διαφημιστικούς ή άλλους σκοπούς.

Επιπλέον, με βάση το άρθρο 9 του Συντάγματος περί απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής, ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε καταγραφή που αφορά την προσωπική του σφαίρα ή τον επαγγελματικό του χώρο, εφόσον δεν έχει δώσει ρητή συγκατάθεση. Αυτό συνδέεται και με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, που ενισχύεται από τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (GDPR). Σύμφωνα με το άρθρο 85 του GDPR, η χρήση προσωπικών δεδομένων για δημοσιογραφικούς ή καλλιτεχνικούς σκοπούς πρέπει να σέβεται τις αρχές της αναλογικότητας και της συναίνεσης.

Σύγκρουση δικαιωμάτων και αρχή της αναλογικότητας: Όπως προκύπτει από τα άρθρα 5Α και 9Α του Συντάγματος, τα δικαιώματα στην πληροφόρηση και την προστασία των προσωπικών δεδομένων μπορεί να συγκρούονται. Στην περίπτωση αυτή, η αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Σ) απαιτεί μια στάθμιση των συμφερόντων. Η ελευθερία έκφρασης δεν πρέπει να ματαιώνει το δικαίωμα της ιδιοκτήτριας να ελέγχει τον χώρο της ή να προστατεύει την εικόνα και τη φήμη της επιχείρησής της.

Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΠΔ) έχει αποφανθεί ότι η καταγραφή σε δημόσιους χώρους για πολιτιστικούς, καλλιτεχνικούς ή ενημερωτικούς σκοπούς δεν παραβιάζει την προστασία προσωπικών δεδομένων, αρκεί να μην προσβάλλεται η ιδιωτική ζωή και να υπάρχει συναίνεση. Στην παρούσα περίπτωση, ωστόσο, το κατάστημα αποτελεί ιδιωτικό χώρο, και η βιντεοσκόπηση χωρίς τη συναίνεση του ιδιοκτήτη μπορεί να θεωρηθεί παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία και την προστασία προσωπικών δεδομένων.

Τι πιστεύω ότι συμβαίνει πρακτικά: αν και είναι συχνό φαινόμενο οι επιχειρηματίες να επιδιώκουν τη διαφήμιση μέσω των social media και να επιτρέπουν τη βιντεοσκόπηση, αυτό δεν αίρει την ανάγκη για ρητή συγκατάθεση, ιδιαίτερα όταν ο ιδιοκτήτης εκφράζει σαφώς την επιθυμία του να σταματήσει η καταγραφή. Η σιωπηρή συναίνεση μπορεί να ισχύει σε περιπτώσεις που υπάρχει προφανής αποδοχή ή ενθάρρυνση για την καταγραφή, αλλά όταν υπάρχει αντίθεση από την πλευρά του ιδιοκτήτη, η νομική υποχρέωση του καταγράφοντος είναι να σεβαστεί το αίτημα αυτό.

Άρα: ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη διακοπή της βιντεοσκόπησης, καθώς προστατεύεται από το δικαίωμα στην ιδιοκτησία (άρθρο 17 Σ) και την προστασία των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 9Α Σ, GDPR). Αντίθετα, η ελευθερία έκφρασης του tiktoker δεν μπορεί να υπερισχύσει όταν παραβιάζονται τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη, ειδικά σε ιδιωτικό χώρο.

Αν ο tiktoker πάρει το σουβλάκι και πάει σε δημόσιο χώρο, ο περιορισμός σχετικά με την ιδιωτικότητα του καταστήματος δεν ισχύει».

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

#just for books #message from the editor #ντράπηκε και η ντροπή

5 notes · View notes

justforbooks · 3 months ago

Text

Νίκος Καρατζάς

Συνέντευξη με τον ιδιοκτήτη του ΙΑΝΟΥ για τα 40 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας της βιβλιοφιλικής αλυσίδας πολιτισμού

1984 - 2024: Ο IANOS έγινε 40 χρονών και η ψυχή του, ο Θεσσαλονικιός Νίκος Καρατζάς, αποτιμά το χθες και νοσταλγεί το μέλλον της μεγαλύτερης βιβλιοφιλικής αλυσίδας πολιτισμού της χώρας.

«Κατηφόρισα στον Νότο γιατί εξαρχής, παρά την τεράστια επιτυχία, δεν μπόρεσα να δομήσω στη Θεσσαλονίκη έναν IANO όπως τον ήθελα, λόγω της στενότητας του χώρου. Έκανα απόπειρες να μετακινηθώ από το στρατηγείο της Αριστοτέλους σε κτίρια όπου θα μπορούσα να υλοποιήσω τον πυρήνα των ονείρων μου. Αν θυμάσαι, το 1984, με το που ανοίξαμε στη Θεσσαλονίκη, είχα βάλει στο πατάρι μας 5 τραπεζάκια για καφέ, με μάρμαρο, σιδερένια πόδια, βιεννέζικες καρέκλες – έναν υπαινιγμό δηλαδή ενός φιλολογικού καφέ-γκαλερί, που όμως επ’ ουδενί δεν μπορούσε να φιλοξενήσει τις μουσικές ή θεατρικές παραστάσεις που επιθυμούσα. Για να κάνουμε μεγάλα και ένδοξα πράγματα στη Θεσσαλονίκη της πρώτης περιόδου, βγαίναμε από το βιβλιοπωλείο της Αριστοτέλους, όπως κάναμε φερ’ ειπείν εκείνη τη μεγαλειώδη νύχτα για τη Βούλα –για την Ελλάδα, ρε γαμώτο– Πατουλίδου στον Μύλο, ή με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Τραϊανό Χατζηδημητρίου και την εκδήλωση για τη Γεωπολιτική στο Ολύμπιον. Ακόμα όμως και στις εκδηλώσεις μας εντός του βιβλιοπωλείου, όπως για παράδειγμα με τον Νίκο Παπανδρέου όταν κυκλοφόρησε τους “Δέκα μύθους και μια ιστορία” ή τον Μίμη Ανδρουλάκη με το περίφημο “Μι εις τη Νι”, έξω από τον ΙΑΝΟ μαζεύονταν μέχρι και χίλιοι άνθρωποι για να τις παρακολουθήσουν. Αναπόφευκτα τα πλήθη παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα εντός από τη γιγαντοοθόνη που στήναμε στην πλατεία. Οργανώσαμε πάνω από 100 τέτοια μεγάλα γεγονότα με μετάδοση μέσω γιγαντοοθόνης.

»Εκείνο το διάστημα ήμουν πρίγκιπας στη Θεσσαλονίκη. Την Παρασκευή το απόγευμα έφευγα για τον Όλυμπο και επέστρεφα στην πόλη την Τρίτη το πρωί. Την επόμενη Παρασκευή, μετά τις 4, γυρνούσα στον Όλυμπο για να καβαλήσω το άλογό μου, να περπατήσω στα μονοπάτια, να χαθώ στον ορίζοντα, να φυτέψω δέντρα, να καλλιεργήσω τις τριανταφυλλιές μου, να ασχοληθώ με τα πουλερικά στο κοτέτσι.

»Μπορούσαμε βέβαια να κατεβούμε πολύ νωρίτερα στην Αθήνα. Έχοντας μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον Μπαμπινιώτη της Φιλεκπαιδευτικής και των Αρσακείων, όταν άδειαζε το κτίριο που μετά έγινε η Στοά του Βιβλίου, ο Μπαμπινιώτης με κάλεσε για να μου το δείξει. Τότε πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα να ανοίξω τον ΙΑΝΟ του Νότου. Ο γιος μου όμως, ο Κωστής, ήταν 5 ή 6 χρόνων και σκέφτηκα πως αυτή η δόξα δεν θα ήταν διόλου σημαντική αν, παλεύοντας να κυνηγήσω όλα αυτά που ονειρεύτηκα, έπρεπε να αφήσω μόνο το παιδί μου. Και πιθανόν, μια μέρα που θα επέστρεφα στη Θεσσαλονίκη ίσως να τον πετύχαινα στην πλατεία Ναυαρίνου να αγοράζει δόσεις ή να κάνει πράγματα που κανένας γονιός δεν θα ήθελε να δει να συμβαίνουν στο παιδί του. Παράτησα την ιδέα και συνέχισα να κατεβαίνω στην Αθήνα με τον Χριστιανόπουλο όταν ήταν να παρουσιάσουμε ποιήματά του, ή με τον Σαββόπουλο για τη “Σούμα” του. Κατ��βαινα όμως και για τον Πορτοκάλογλου, τον Λουδοβίκο, τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, μια και είχαμε ξεκινήσει τις ένδοξες μουσικές αφιερωματικές εκδόσεις μας.

»Τότε έμενα στο κέντρο –κέντρο καράκεντρο– που με βόλευε για όλα τα ραντεβού μου, όμως τη φορά που αμέλησα να κάνω κράτηση, κατέλυσα στο Εσπέρια. Δίπλα από το Εσπέρια ήταν το άδειο κατάστημα της Σταδίου και με το που το είδα, ζήτησα από τους θυρωρούς οι οποίοι είχαν το κλειδί να μου το δείξουν. Μαγεύτηκα! Ο χώρος είχε το μέγεθος για να πραγματώσω όλα όσα ονειρεύτηκα να κάνω στη Θεσσαλονίκη, καθώς διέθετε ένα πολύ μεγάλο και πλήρως αξιοποιήσιμο πατάρι, σε αντίθεση με το πατάρι του ΙΑΝΟΥ στον Βορρά: Όταν μια φορά ήρθε ο Παναγιώτης Φασούλας για να με χαιρετήσει, τον είδα να σκύβει διπλωμένος στα δυο και ντράπηκα. Στην Αθήνα, όμως, με το που είδα το άδειο κτίριο της Σταδίου είπα “εδώ είμαστε, τώρα είναι η ώρα για τον ΙΑΝΟ του Νότου”. Στα εγκαίνια του ΙΑΝΟΥ στη Σταδίου, οι μετρητές μας κατέγραψαν προσέλευση 4.800 ατόμων. Τραγούδησε ο Σαββόπουλος, ο Λουδοβίκος, ο Πορτοκάλογλου, με τον Ρασούλη να διαβάζει αυτό που δεν είχε προλάβει να μελοποιήσει. Και με το καλημέρα ήταν τόσο μεγάλη η επιτυχία και ο παροξυσμός με τις εκδηλώσεις μας, που αναγκαστικά έπρεπε να κοινοποιώ το πρόγραμμά μας στο αστυνομικό τμήμα Ακροπόλεως, αφού υπήρξαν στιγμές που το πλήθος έκλεινε τη Σταδίου ερήμην μας. Όλες οι εκδηλώσεις ήταν δωρεάν.

»Στον ΙΑΝΟ της Σταδίου, με το που ξεκινήσαμε τα αφιερώματα στους 20 σημαντικούς Έλληνες στιχουργούς, μαζεύτηκε η Εθνική Ελλάδος γιατί πέρα από τους απλούς Αθηναίους φιλότεχνους, που απολάμβαναν εκδηλώσεις με συγγραφείς και κάθε είδους καλλιτέχνες, σύχναζαν και επιχειρηματίες ή πρόεδροι οργανισμών».

Εδώ είναι ο παράδεισος κι η κόλαση εδώ

«Ο Μητροπάνος είχε τρία χρόνια να βγει από το σπίτι του για να τραγουδήσει μετά την αναγκαστική αποχή εξαιτίας της μεγάλης περιπέτειας με τον καρκίνο και της εγχείρησης στο Παρίσι. Ήρθε όμως στον ΙΑΝΟ για να τιμήσει τον Θάνο Μικρούτσικο. Δεν βάλαμε εισιτήριο γιατί δεν ήταν συναυλία. Η παρουσία του σχετίζονταν με την απονομή του πλατινένιου δίσκου που έδωσε στον Μικρούτσικο η Μίνος EMI για την 4η εκδοχή του Καββαδία, την οποία δισκογράφησε ο Θάνος με τον Κούτρα. Ήταν μια απίστευτη νύχτα, ο κόσμος τρελάθηκε, μια κοσμοσυρροή ανεπανάληπτη, όπως ανεπανάληπτος ήταν και ο πανικός που με έζωσε. Έδωσα εντολή να κλείσουμε την πόρτα το�� καφέ για να σταματήσει ο συνωστισμός και, επειδή ήταν αδύνατον να κλειδώσουμε και την πόρτα του βιβλιοπωλείου, αναγκάστηκα να βάλω φύλακες στην είσοδο. Με έλουσε κρύος ιδρώτας στην ιδέα ότι τυχόν κραδασμοί στις σκάλες θα έκαναν το πατάρι να καταρρεύσει.

»Τη στιγμή που ο Μητροπάνος ερμήνευσε το “Από του αιώνα την παράγκα”, βίωσα το πιο εκκωφαντικό παραλήρημα που έχω δει ποτέ να προκαλεί ένα τραγούδι σε κοινό. Παρασύρθηκα κι εγώ από το μεγαλείο της στιγμής και, ξεπερνώντας τον φόβο, ένιωσα μια ευγνωμοσύνη για το σύμπαν και την καλή μου τύχη που με αξίωσαν να τα ζω όλα αυτά εκεί: στο καφέ του ΙΑΝΟΥ κι όχι σε κάποιο γήπεδο ή σε κέντρο διασκέδασης. Όμως η φοβία μου για τυχόν ατύχημα επανήλθε, συλλογίστηκα “πω πω, αν συμβεί το μοιραίο και χαθώ κι εγώ με τον κόσμο, θα φύγω ευτυχισμένος έχοντας πεθάνει σε μια στιγμή υπέρτατης δόξας. Αν όμως επιζήσω, μαθηματικά θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου στη φυλακή ή σε κάτεργο”. Εκείνη η νύχτα ήταν η πιο φρικτή εμπειρία της ζωής μου, ένα ταξίδι αλέ ρε τουρ από την κόλαση στον παράδεισο και από τη χαρά και την ευδαιμονία στον πανικό και την τρέλα.

»Αργότερα, την εποχή που με τον Μικρούτσικο κυκλοφορήσαμε τον μελοποιημένο Καβάφη σε cd και βιβλίο, αποφασίσαμε να κάνουμε δύο παρουσιάσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη που συμπίπταν με τη γιορτή για τα 25 χρόνια του ΙΑΝΟΥ. Ο Θάνος εκείνη την περίοδο είχε κυριευθεί από μια πλάνη. Πίστευε πως ο μελοποιημένος Καβάφης θα είχε την ίδια μεγάλη επιτυχία που είχε ο μελοποιημένος Καββαδίας του. “Να ξέρεις, Νίκο, πως αυτό θα μας δέσει εις τους αιώνας των αιώνων”. Του είπα: “Θάνο, είμαι σίγουρος ότι θα μας δέσει με βαθιά φιλία και αγάπη, αλλά όχι επειδή θα κερδίσουμε πλατινένιο δίσκο”. Βλέπεις, είχαμε τυπώσει μόνο 3.000 αντίτυπα και ο Θάνος, υπεραισιόδοξος, αναρωτιόταν με ποια ταχύτητα άραγε θα μπορούσαμε να τυπώνουμε άλλα 3.000. Εκείνος επιμελήθηκε τη δισκογράφηση και ο ΙΑΝΟS τύπωσε το βιβλίο, το οποίο εγκαινίασε τη μνημειακή σειρά μας με τις πολυτελείς κασετίνες που περιείχαν φωτογραφικό υλικό και τυπωμένους στίχους σε ακριβή τετραχρωμία. “Θάνο μου, ξέχνα το, αυτό με τις πλατίνες δεν θα γίνει ποτέ”. Μου απάντησε: “Νίκο, δεν ξέρεις, αλλά εγώ το ψυχανεμίζομαι το σουξέ μας”. Είπα: “Φίλε, δεν αμφιβάλλω πως ξέρεις τον Καβάφη άριστα, τον δούλεψες λέξη προς λέξη, όμως εγώ ξέρω αυτήν την αγορά που εσύ ως καλλιτέχνης ούτε την έμαθες ούτε και θα τη μάθεις ποτέ. Έκανες την επιτυχία, με μια αθωότητα, ένα θάρρος, ένα ένστικτό και μια τρέλα που σε οδήγησαν στον Καββαδία. Αυτό, όμως, δεν θα το ξαναζήσεις ποτέ. Θα ήθελα πάρα πολύ να είχαμε συναντηθεί στην εποχή του Καββαδία, γιατί σήμερα θα ήμασταν πάμπλουτοι οι δυο μας, πραγματώνοντας κάθε τι που θα μας ερχόταν στο μυαλό”. Έτσι έγινε: Δεν εξαντλήσαμε ποτέ τα 3.000 αντίτυπα, γιατί η εποχή έκανε τη μεγάλη στροφή, οι παλιές μέρες έσβηναν και τα πράγματα στον πολιτισμό άλλαζαν άρδην.

»Με τον Μίκη, που ήμουν επίσης ο εκδότης του, κάναμε εξίσου μεγάλα πράγματα. Στη Θεσσαλονίκη, αν θυμάσαι, μπήκαμε στο καράβι και ήταν μέσα ο Παπάζογλου, ο Σαββόπουλος, ποιητές, μεγάλοι μουσικοί, όμως από κάποιο σημείο και μετά ο Θεοδωράκης δεν μπορούσε, λόγω της υγείας του, να μετακινηθεί. Οπότε, τι κάναμε; Καλούσαμε 12 μέσα ενημέρωσης, με μία όμως μόνο κάμερα να μοιράζει την εικόνα, και η εκδήλωση μεταδιδόταν από το σαλόνι του. Ο Μίκης είχε το πιο ωραίο σαλόνι της Ελλάδας, καθόσουν εντός του και έβλεπες μπροστά σου την Ακρόπολη σε μια συγκινητική εγγύτητα».

Αθήνα και Θεσσαλονίκη, βίοι παράλληλοι

«Υπάρχουν άνθρωποι που ζούνε στου Ζωγράφου, τη Νέα Σμύρνη, τα Πατήσια, την Κυψέλη και το Παγκράτι, είναι όμως σαν να ζούνε σε ένα άλλο σύμπαν και όχι στην Αθήνα. Είναι τόσες πολλές οι “πόλεις” που αλληλοδιεισδύουν η μία μέσα στην άλλη και ταυτόχρονα αγνοεί η μία την άλλη στην πρωτεύουσα. Πόλεις που σνομπάρουν η μία την άλλη, δυσφορούν η μία με την άλλη, και αυτό συμβαίνει πλέον και στη Θεσσαλονίκη. Είναι επομένως πολύ λάθος οι απλουστεύσεις και οι χαριτωμενιές τύπου η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη έχουν η κάθε μια την ταυτότητά τους και αυτές οι δυο ταυτότητες δήθεν συγκρούονται, γιατί και η Θεσσαλονίκη πλέον έχει πολλές ταυτότητες, όπως άλλωστε και το Αγρίνιο, το Μεσολόγγι ή η Αλεξανδρούπολη. Έτσι εξηγώ πώς βρισκόμαστε να έχουμε προστριβές και διαφορές ακόμα και σε πράγματα που παλιότερα συνιστούσαν έναν κοινό παρονομαστή. Οι άνθρωποι όμως πλέον δεν έχουν κοινούς παρονομαστές. Πόση κουβέντα να κάνεις με έναν παοκτσή που θέλει την Κυριακή να πάει να εκτονωθεί και να δείρει, ει δυνατόν, έναν αρειανό ή να τον μαχαιρώσει; Ή με έναν Ολυμπιακό που επιθυμεί την εξόντωση της ΑΕΚ; Και το λέω εγώ που ο γιος μου είναι παοκτσής. Θεωρώ πως δεν υπάρχει πεδίο συνομιλίας, η εποχή μας μυρίζει κίνδυνο. Πλέον είναι ποιος θα τραβήξει πρώτος μαχαίρι και για αυτόν τον λόγο ακριβώς, επειδή ��μείς του πολιτισμού δεν έχουμε κουλτούρα και ψυχισμό μαχαιροβγάλτη, θα είμαστε πάντα εύκολα θύματα όλων αυτών που με βία και επιθετικότητα όχι μόνο διεκδικούν το δικό τους αλάθητο, αλλά και θέλουν να μας να το επιβάλουν με το στανιό».

Ο Μεγάλος Αιρετικός!

«Υπάρχουν πολλοί πυρήνες που από την αρχή δεν θέλησαν τον ΙΑΝΟ και τις πρωτοβουλίες του στην Αθήνα. Γιατί ήμασταν και παραμένουμε ένας αιρετικός τόπος που αναπτύσσει και καλλιεργεί τον διάλογο επί παντός του επιστητού. Αυτό ενοχλεί, όμως είναι η φύση μου τέτοια: Θέλω να λέω τη γνώμη μου και να αναταράζω τα πράγματα. Θέλω να παράγεται συνεχώς ένας διάλογος. Να τι εννοώ για τον ΙΑΝΟ με ένα παράδειγμα: Προσωπικά, παρ’ ότι δεν ήμουν ΠΑΣΟΚ, φιλοξένησα στον ΙΑΝΟ τη Μαργαρίτα Παπανδρέου και το βιβλίο της, το οποίο ήρθε να παρουσιάσει ο Πάγκαλος. Ήρθε και όλη η φρουρά του Γιώργου, που τότε ήταν πρωθυπουργός, αλλά ο ίδιος έλειπε ταξίδι στην Αμερική, συν φυσικά η οικογένεια Παπανδρέου, με εμένα από πλευράς μου να σκηνοθετώ δυσάρεστες ερωτήσεις για τον διάλογο που θα ακολουθούσε. Γιατί αυτή είναι η εμμονή μου: Θέλω ο IANOS να παραμείνει εσαεί τόπος διαλόγου κι έτσι εξηγείται το γιατί με ελκύουν οι κουβέντες που παράγουν αντιθέσεις. Μερικές φορές τα καταφέρνω, άλλες όχι. Ήθελα, ας πούμε, να βάλω τον Γιανναρά με τον Ράμφο να συζητήσουν στο ίδιο τραπέζι, να κάνουν δηλαδή από κοινού δύο εκδηλώσεις-αναγνώσεις με θέματα την Πατρίδα, τη Γλώσσας και το Ήθος. Το είχε δεχτεί ο Ράμφος, δεν κατάφερα όμως να πείσω τον Γιανναρά».

Αναμνήσεις από την κρίση

«Χονδρικά αποτιμώντας τα 40 χρόνια μας, θεωρώ πως ο IANOS από το 1984, που άνοιξε, μέχρι και σήμερα, πέρασε 4 φάσεις. Η δεύτερη ήταν το 2005 που κατηφορίσαμε στην Αθήνα, αλλά την επόμενη δεκαετία πλάκωσε η εποχή της κρίσης, η οποία πέρα από την εθνική οικονομική συρρίκνωση είχε επίπτωση και στο ηθικό των ανθρώπων. Πολλοί ήταν αυτοί που περιέπεσαν σε κατάθλιψη, έχασαν την όρεξή τους και έτσι οι επιτυχημένες μας εκδηλώσεις συνέχισαν μεν να έχουν ασφυκτική προσέλευση εντός, όμως εκείνο το πυρετικό που συνέβαινε στα ανέμελα, ας τα αποκαλέσω, χρόνια έπαψε να συμβαίνει. Στην Κική Δημουλά βέβαια πάλι ξανακλειδώσαμε την πόρτα για να μην περάσουν άλλοι άνθρωποι μέσα, το ίδιο και στη βραδιά με την Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ.

Μία τομή μέσα στην κρίση ήταν όταν το 2016 κάναμε τον παιδικό ΙΑΝΟ στη Μητροπόλεως, φέρνοντας στα εγκαίνια τον δημοφιλέστερο έλληνα συγγραφέα παιδικών βιβλίων, τον Ευγένιο Τριβιζά. Ξεκινήσαμε στις 6 το απόγευμα και στις 12 τα μεσάνυχτα ο Τριβιζάς συνέχιζε να υπογράφει, δε θα κλείναμε ούτε την επόμενη ημέρα! Γιατί ο Τριβιζάς δε βάζει μια σκέτη υπογραφή. Ρωτάει: Πώς σε λένε; Α, Περικλή! Λοιπόν, Περικλή, σου αρέσουν τα περιστέρια; Δε μου αρέσουν τα περιστέρια, μου αρέσουν οι σκύλοι, λέει ο Περικλής, κι έτσι ο Ευγένιος προσπαθεί να ζωγραφίσει έναν σκύλο ειδικά για τον Περικλή, αφού ο Τριβιζάς θεωρεί ότι αυτό θα είναι μια εσαεί ανεξίτηλη εμπειρία για κάθε Περικλή, που θα θυμάται ότι τον συνάντησε. Πάνω στην κρίση ήταν που ανοίξαμε και τα 7 μπαζάρ, αφού αγοράσαμε όλο το απόθεμα των Ελληνικών Γραμμάτων, που τα πτώχευσε ο ΔΟΛ, ο οποίος εκείνο τον κα��ρό πήγαινε επίσης για πτώχευση. Οι προτάσεις για τα Ελληνικά Γράμματα ήταν 6-7, όμως η μόνη πρόταση που έλεγε “αγοράζω και πληρώνω αμέσως” ήταν του ΙΑΝΟΥ. Παίρνω λοιπόν 650 παλέτες και συγχρόνως καταρρέει ο Γιαννίκος με το κανάλι Alter και τις δισκογραφικές Λύρα, MBI, Legend. Κι έτσι μπορούσες να αγοράσεις όλο το ελληνικό τραγούδι, Χατζιδάκις, Σαββόπουλος, Πορτοκάλογλου, όλο το ελληνικό τραγούδι ήταν εκεί. Στην Αθήνα ανοίξαμε το μπαζάρ μας στον Φωκά, που είχε επίσης πτωχεύσει. Προσλαμβάνω 5 άτομα και την τρίτη μέρα λειτουργίας προσλάβαμε άλλους πέντε. Είχαμε 3 ταμεία με 30 άτομα στην ουρά, ήμασταν ανοιχτά από τις 9 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ. Έτσι στην κορύφωση της κρίσης λόγω υπάρχουσας ρευστότητας εμείς κάναμε μια κούρσα τρελής ανάπτυξης: Στην Αθήνα, είχαμε άλλα πέντε μπαζάρ και έψαχνα χώρο για να ανοίξουμε μπαζάρ και στον Πειραιά.

Σήμερα στην κατηγορία “Καθαρόαιμα βιβλιοπωλεία”, ο ΙΑΝΟS με τους 100 εργαζόμενους είναι το πιο ανεπτυγμένο δίκτυο και ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής αγοράς βιβλίου. Βέβαια, τα δίκτυα και των μικρών και των σχετικώς μεσαίων βιβλιοπωλείων συρρικνώνονται, η κυριαρχία των ηλεκτρονικών καταστημάτων επιτρέπει σε έναν άνθρωπο που είναι στις Σέρρες να παίρνει το βιβλίο που θέλει χωρίς τη μεσολάβηση του τοπικού βιβλιοπώλη. Παρεμπιπτόντως, είμαστε το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο που “ανέβηκε” στα τέλη του 20ού αιώνα. Το υπογραμμίζω: στον 20ό και όχι στον 21ο, εφαρμόζοντας από το ξεκίνημά μας τη μέθοδο των πιστοποιημένων συναλλαγών για να μην κινδυνεύουν οι αγοραστές μας από κλοπές».

Ο Ντοστογιέφσκι και ο Καβάφης στον καιρό των BigData

«Το βιβλίο συρρικνώνεται και τα βιβλιοπωλεία δεν είναι και στα καλύτερά τους, γιατί οι Έλληνες που μέσα στην κρίση του κορωνοϊού άρχισαν να διαβάζουν, αποξενώθηκαν εκ νέου, αλλά και γιατί οι νέοι δεν βρίσκουν πια το βιβλίο σέξι. Ειδικά στις νεότερες γενιές τα ποσοστά των αναγνωστών είναι πολύ μικρά. Οι ταμπλέτες δίνουν και στους παλιούς και στους νέους την αίσθηση ότι διαβάζουν, αλλά είναι αποδεδειγμένο πως στην πραγματικότητα δεν βοηθούν στην εμβάθυνση. Δεν μπορείς να διαβάσεις ένα βιβλίο από ταμπλέτα, το πείραμα απέτυχε παγκοσμίως. Στην Αμερική οι ψηφιακές εκδόσεις στην αρχή άγγιξαν διψήφια ποσοστά, γύρω στα 17-18%, αλλά σήμερα κινούνται χαμηλά στο 11-12%. Στην Ευρώπη δε, τέτοιου είδους φορμάτ δεν έφτασαν καν σε διψήφια νούμερα.

»Παρένθεση: Μια μεγάλη εκδοτική μας επιτυχία ήταν και το βιβλίο “Μπαμπά… (μια κανονική μέρα)” του Αντώνη Κανάκη, συγκινητικό βιβλίο, όχι σαχλότητα. Η έκδοση κυκλοφόρησε σε μια δύσκολη συγκυρία, ήταν η εβδομάδα που έκλεισαν οι τράπεζες πριν το δημοψήφισμα του 2015. Ο Κωστής, ο γιος μου, που είχε αναλάβει τη συμφωνία, από την αρχή είχε στο μυαλό του να το κάνουμε και ebook στην πλατφόρμα της Apple. Ενώ λοιπόν μέσα στο 2015 το βιβλίο πούλησε περίπου 15.000 χάρτινα αντίτυπα, στην Apple δεν πουλήθηκαν ούτε 350 ψηφιακά βιβλία, ενώ υποθετικά το νεανικό target group του Κανάκη θα προτιμούσε την ψηφιακή έκδοση. Πάντως όσο κι αν οι προβλέψεις για το μέλλον είναι δυσοίωνες, θεωρώ ότι θα υπάρχει πάντα χώρος για τα βιβλιοπωλεία, τους εκδότες και το τυπωμένο βιβλίο. Έχω πειστεί και το στοιχηματίζω κιόλας, παρ’ όλο που μιλώ για ένα μέλλον που δεν θα δω. Φυσικά, δεν υπάρχουν εγκυκλοπαίδειες, ούτε πληροφοριακά βιβλία, δεν θα υπάρχουν καν ταξιδιωτικοί οδηγοί, εφόσον και το πιο ασήμαντο κινητό πλέον μπορεί να σου δώσει τις πληροφορίες που χρειάζεσαι, οι οποίες μάλιστα επικαιροποιούνται πανεύκολα. Όμως πάντα οι άνθρωποι θα ζητούν να διαβάζουν τον Ντοστογιέφσκι, τον Μάρκες και τον Καβάφη σε χαρτί, αφού η γοητεία της ταμπλέτας στερεί ζωτικό χώρο από την αυτοσυγκέντρωση και τα βιβλία απαιτούν αυτοσυγκέντρωση.

»Δυστυχώς έχει ανοίξει ένα ρήγμα ανάμεσα στον άνθρωπο του 20ού αιώνα και σε αυτόν του 21ου. Τα νέα παιδιά που μπαίνουν στην περιπέτεια της ζωής αποστρέφονται ή είναι αρκετά αποξενωμένα από πολύ σημαντικά βιβλία που κάποιος πρέπει να έχει διαβάσει πριν πεθάνει. Υπάρχουν ακόμα, εννοείται, νέοι άνθρωποι που ανακαλύπτουν τον Ντοστογιέφκι, όμως είναι τόσο μειοψηφικοί, που είναι δυσδιάκριτοι στις πλατείες, στα καφέ, στα πεζοδρόμια και στα πανεπιστήμια. Στη δική μου νεότητα, αυτό ήταν το κυρίαρχο μοντέλο: Εάν έλεγες σε κάποιον έναν στίχο του Έζρα Πάουντ και δεν μπορούσε να σου απαντήσει με Πάουντ, τότε θα σου απαντούσε με Έλιοτ, με Ελύτη ή με Σεφέρη. Τώρα αυτοί οι συνομιλητές σπανίζουν. Στη νέα γενιά κάποιοι τέτοιοι είναι συλλεκτικά κομμάτια!»

Και η επόμενη μέρα;

«H ερώτηση πονάει, γιατί από την αρχή, όταν τα σχεδίαζα όλα αυτά και ιδιαίτερα τη μετάβασή μας στην Αθήνα, θεωρούσα πως ο γιος μου θα ήταν η επόμενη γενιά που θα συνέχιζε. Βέβαια ο Κωστής, πολύ σωστά και επιτυχημένα όπως αποδείχτηκε, όταν στην Ελλάδα τα πράγματα έφτασαν σε μια οριακή στιγμή, με τη χώρα να μην ξέρει πού θέλει να πάει, στράφηκε στον τουρισμό και τα ξενοδοχεία. Η κίνησή του ήταν σοφή, τον καμαρώνω και τον χαίρομαι, ταυτόχρονα όμως αισθάνομαι μια μοναξιά λόγω του ότι δεν υπάρχει η επόμενη γενιά που θα αναλάβει τον ΙΑΝΟ. Γι’ αυτό και στ’ αλήθεια θα χαιρόμουν πολύ αν κάποιος μου χτυπούσε την πόρτα λέγοντας “Νίκο, εγώ θέλω να είμαι η επόμενη γενιά στον ΙΑΝΟ”. Γιατί αισθάνομαι πως ήρθε η στιγμή να αποστρατευτώ τιμητικά, παραμένοντας ένας απλός σύμβουλος σε ένα τυχόν τέτοιο εγχείρημα.

»Βλέπεις, αγαπητέ, δεν μπορώ να συνεχίσω στον ίδιο ρυθμό και για τα επόμενα σαράντα χρόνια. Γιατί υπάρχει ο Όλυμπος, τα ταξίδια που δεν έκανα, τα βιβλία που δεν διάβασα, η ξεγνοιασιά που απεμπόλησα τα περασμένα 40 χρόνια – για να μη σου πω η ξεγνοιασιά που απεμπόλησα τα τελευταία 50 χρόνια, αφού όταν λέμε 40 χρόνια ΙΑΝΟS, αναφερόμαστε στα χρόνια του βιβλιοπωλείου, τη στιγμή που εγώ και ο ΙΑΝΟS προϋπήρξαμε ως ένα πολύ δυναμικό περιοδικό. Να γιατί είμαι αμήχανος με την ερώτησή σου για το μέλλον του ΙΑΝΟΥ και σου εξομολογούμαι το όνειρο-επιθυμία που τρέφω για κάποιον ο οποίος θα χτυπήσει την πόρτα και θα μου πει “και θέλω και μπορώ να συνεχίσω”. Αυτός ο κάποιος πρέπει να είναι γεμάτος αγάπη για τον πολιτισμό και το βιβλίο, γιατί επενδυτικά μια τέτοια κίνηση δεν είναι και ό,τι καλύτερο μπορεί να κάνει κανείς σήμερα. Αλλά για όποιον το αγαπάει, το βιβλίο παραμένει ένας τρόπος να μπορείς να ζεις ωραία και να δουλεύεις κάνοντας το χόμπι σου επάγγελμα».

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

#just for books #Νίκος Καρατζάς #IANOS #portrait

5 notes · View notes