#republiek gallery

[clarkkantagain]

ignazio lozano via republiek gallery

[kunsthalextracity]

“Passen deze racistische en koloniale beelden nog in onze hedendaagse samenleving?”

Ibrahim Mahama maakte een kleine replica van het omstreden standbeeld van pater De Deken dat in Wilrijk staat. Met het kunstwerk wil de Ghanese kunstenaar de bezoeker een spiegel voorhouden. “Wat zegt ons cultureel erfgoed over de manier waarop we naar de geschiedenis kijken en hoe we vandaag onze samenleving vormgeven?”

Tekst: Janine Meijer Foto: Mark Rietveld

Kunsthal Extra City is gehuisvest in de gebouwen van voormalige wasserij Goossens en kampt met een logistiek probleem. Er is geen verwarming. Vooral in de wintermaanden is dat bijzonder lastig. Het wordt onaangenaam koud in de ruimtes. Dat maakt het voor bezoekers weinig aantrekkelijk om lang stil te staan bij de getoonde kunstwerken.

Daarom is Extra City in de wintermaanden meer een openluchtmuseum dan een klassieke kunsthal. De kunsthal start de komende drie jaar een samenwerking met het Middelheim-museum rond de betekenis van monumenten in de stad van vandaag.

De eerste die in het kader van dit project een opdracht kreeg, is Ibrahim Mahama (30). De jonge kunstenaar afkomstig uit Ghana werd bekend met zijn kunstwerken van jute zakken.

“In West-Afrika zijn overal in het straatbeeld jute zakken te zien”, vertelt Mahama. “Ze worden gebruikt om cacao, koffie, bonen of rijst in te vervoeren. Je kan de zakken zien als het symbool van de internationale kapitalistische economie. Maar ze zijn ook onlosmakelijk verbonden met de mensen die ze hebben geweven, volgestopt met goederen, op hun rug gedragen of op een andere manier vervoerd. De zakken zijn bijzonder stevig en worden vaak lange tijd gerecycled. Het gebruik laat sporen op de zakken na; menselijke sporen zoals zweet maar ook sporen van de goederen die erin werden vervoerd. De jute zakken zijn huiden die het sociaal, economische en politieke erfenis verraden.”

Mahama vraagt de Afrikaanse eigenaren om hun jute zakken af te staan en geeft nieuwe exemplaren in ruil. De oude zakken gebruikt hij om gebouwen mee in te pakken. “Ik geef de gebouwen een tweede huid. En toon tegelijkertijd een stuk geschiedenis of een stuk hedendaagse realiteit. Publieke ruimtes worden bepaald door de gebouwen die er staan. De jute zakken zorgen voor een extra dimensie en dagen de passant uit om erover te reflecteren.”

Standbeeld pater De Deken

De manier waarop publieke ruimtes worden ingedeeld, welke monumenten of standbeelden er staan en welke boodschap die uitdragen, is een rode draad doorheen het werk van Mahama. “Monumenten staan voor iets collectiefs. Het draagt bij aan de manier waarop een plaats zich aan de buitenwereld presenteert. Wat zeggen de hedendaagse gebouwen en monumenten en het aanwezige cultureel erfgoed over de geschiedenis van een plek? Maar ook: wat zegt het over de manier waarop we vandaag onze samenleving vormgeven?”

Toen de kunstenaar door Antonia Alampi -één van de twee curatoren van de tentoonstelling Extra Citizen- werd gevraagd om een werk te maken, was deze vraag het centrale uitgangspunt. Mahama verdiepte zich in het cultureel erfgoed in Antwerpen en stootte al snel op het standbeeld van Jean-Marie Hérain uit 1904 dat in Wilrijk staat. Het werk toont een witte pater die zijn knie laat steunen op een zwarte slaaf die zich onderdanig aan zijn voeten heeft geworpen met zijn handen in elkaar gevouwen. Alsof de zwarte slaaf -vermoedelijk afkomstig uit Kongo- de witte pater om vergeving smeekt. Het standbeeld stond vroeger centraal op de Bist in Wilrijk, maar is na de heraanleg van het gemeenteplein verhuisd naar een plek aan de rand.

Verschillende actiegroepen vinden dat het standbeeld verwijderd moet worden. Het beeld van de blanke koloniaal die zijn knie plaatst op de zwarte slaaf is een verheerlijking van de missionering en kolonisering, vinden de actiegroepen. Die boodschap past niet meer in de openbare ruimte. Anderen vinden dat pater De Deken -die uit Wilrijk komt en als missionaris de wereld heeft rondgereisd- deel uitmaakt van het plaatselijk cultureel erfgoed. En daarom een plek in het centrum van de gemeente verdient.

Ibrahim Mahama wil het werk aangrijpen om mensen een spiegel voor te houden. Dat doet hij door een kleine replica van het beeld te maken. De replica wordt in rubber vervaardigd. De keuze voor rubber is niet toevallig. Kongo was het privébezit van de voormalig Belgische koning Leopold II. Tussen 1890 en 1910 moest de Kongolese bevolking rubber winnen en afstaan aan de koning als vorm van belasting. De handel in rubber was in die tijd enorm lucratief. Maar de omstandigheden waarin de rubberarbeiders moesten werken, waren onmenselijk zwaar. Het aantal doden was zeer hoog.

Het project van Ibrahim Mahama kreeg de naam On Monumental Silences. Door het beeld in rubber te gieten, geeft hij zijn kunstwerk een extra symbolische waarde. “Aan rubber kleeft symbolisch bloed. Door voor deze grondstof te kiezen, benadruk ik de uitbuiting van de arbeiders en het feit dat er tijdens de kolonisatie grote hoeveelheden grondstoffen uit Afrika zijn geroofd.”

Vandaag is er helaas weinig veranderd. Mobiele telefoons worden gemaakt van coltan. Dit is een erts dat wordt gewonnen in onder meer de democratische Republiek Congo.  De gewapende conflicten die regelmatig in het grensgebied van Congo-Kinshasa en Rwanda uitbreken, worden door beide partijen deels met illegale handel in coltan en bloeddiamanten gefinancierd.

Aangepast monument

“De aanwezigheid van het beeld als dat van pater De Deken in de Vlaamse openbare ruimte verbaast mij niet”, zegt Ibrahim. “Er staan overal op de wereld soortgelijke beelden die eenzelfde sfeer uitdragen. Denk maar aan wat er afgelopen zomer in Charlottesville in de Amerikaanse staat Virginia gebeurde. Daar kwam het tot hevige rellen tussen voor-en tegenstanders van een standbeeld van Robert E. Lee. Hij was de aanvoerder van de zuidelijke staten in de Amerikaanse burgeroorlog en een voorstander van slavenhandel. Een groep betogers die het beeld wilden verwijderen, werd brutaal aangevallen door blanke racisten. De rellen toonden de noodzaak van een goed debat over de plaats van racistische en koloniale monumenten in onze steden.”

“Het valt op dat monumenten en gedenktekens van koloniale nalatenschap zelden gecontextualiseerd zijn”, vult curator Antonia Alampi aan. “De beelden krijgen weinig duiding. Ze staan in de openbare ruimte zonder dat er uitleg wordt gegeven over de geschiedenis van deze beelden en de tijd waarin ze werden gemaakt. En ook zonder dat racisme of geweld expliciet wordt veroordeeld.”

Toch is Mahama geen voorstander van het verwijderen van standbeelden zoals dat van pater De Deken. “Dan maken we dit deel van de geschiedenis onzichtbaar en stopt de reflectie. Ik wil juist dat het monument mensen aanzet tot nadenken over hoe onze samenleving vandaag in elkaar zit. Welke beeld willen we onze kinderen geven van de koloniale geschiedenis? Passen deze racistische en koloniale beelden nog in onze hedendaagse samenleving? En daaropvolgend de vraag: hoe willen we vandaag met elkaar omgaan?”

Behalve de replica in rubber komt er ook een tweede versie van het standbeeld in klei. Kunsthal Extra City gaat in januari een gespreksavond organiseren waarop geïnteresseerden in gesprek met Mahama suggesties kunnen doen om het monument in klei te veranderen. Met de input van de aanwezigen zal de kunstenaar op diezelfde avond de kopie in klei aanpassen. Van dat aangepaste nieuwe standbeeld -door Mahama countermonument genoemd- wordt ook een rubberen afgietsel gemaakt. Beide rubberen sculpturen worden in Extra City getoond.

Antonia Alampi: “We gaan niet alleen mensen uit de kunstenwereld uitnodigen op de gespreksavond met Mahama, maar voornamelijk organisaties die zich engageren op het vlak van dekolonisatie en antiracisme. On Monumental Silences van Ibrahim Mahama is het eerste kunstwerk in een reeks die tot doel heeft onze omgang met hedendaagse monumenten kritisch te beoordelen. Geschiedenis is niet alleen het vak van historici. We mogen er allemaal een kritische noot bij plaatsen als dat nodig is. Het gaat ook niet alleen om monumenten die vrij expliciet een racistische boodschap uitdragen, zoals het beeld van pater De Deken in Wilrijk. Wat te denken van standbeelden van Christoffel Columbus als de ontdekker van Amerika? Wat moet de inheemse bevolking van Amerika van deze monumenten denken?”

Black Star Lines

Ibrahim Mahama groeide op in Tamale in Ghana in een middenklasse gezin met vier jongens. Zijn vader zag al op jonge leeftijd een kunstenaar in hem. Ibrahim was als kind altijd aan het tekenen. Zelf koos hij liever voor de vakken geschiedenis, economie en literatuurwetenschappen in het middelbaar onderwijs. In zijn vrije tijd ging hij naar de kunstacademie. “Bezig zijn met kunst voelde als een ware bevrijding. Toen ik naar de universiteit in Kumasi ging, was ik overtuigd: ik moest iets met kunst gaan doen.”

De eerste jaren maakte Mahama vooral kunstwerken in plaaster. Later kwamen daar de jutezakken bij. De echte doorbraak kwam in 2014 met zijn eerste internationale tentoonstelling bij De Saatchi Gallery in Londen. Een jaar later volgde de Biënnale van Venetië waar hij een driehonderd meter lange muur in jute zakken inpakte. Blootgesteld aan de weerselementen veranderde de installatie in de loop van de tijd van vorm en van kleur. Ook bouwde Mahama een enorme muur van houten bakjes waarmee schoenpoetsers in Afrika rondlopen. In de bakjes bewaren ze doekjes en poetsmiddelen om hun werk te doen.

Mahama combineert zijn internationale werk met een project in Ghana dat lokale jonge kunstenaars aanzet om hun talenten te ontwikkelen. Het project gaf hij de naam Black Star Lines naar de vaarlijn van de Pan-Afrikaanse leider Marcus Garvey die zwarte Afro Amerikanen terugbracht naar het continent van hun voorouders. “In Ghana en ook andere Afrikaanse landen groeit van onderuit een nieuwe generatie jonge kunstenaars die staat te poppelen om zich op de internationale kunstscène te begeven. Ik geef hen graag een duw in de rug.”

Lees meer over het werk van Ibrahim Mahama op: http://www.apalazzo.net/exhibitions_upcoming.html

[nonfictieblog-blog]

Recensie van: Bart Haeck, Na de kater: hoe we ons geloof in de Europese Unie verliezen, Uitgeverij Polis, 2017 (256 p.)

Review: 

“Onder de brandende actualiteit loopt een trage rivier.”

De Tijd-Journalist Bart Haeck begint zijn boek met deze woorden van de Poolse journalist Ryszard Kapuściński. Opvallend: in Ontredderde Republiek haalde Mia Doornaert hetzelfde citaat van stal.

Beide journalisten buigen zich over sluimerende gevoelens van onvrede, ontgoocheling en vertwijfeling. Doornaert zocht naar de wortels van de Franse verdeeldheid, terwijl Haeck voorbij de oppervlaktegolfjes van de Europese berichtgeving kijkt om uit te pluizen waarom ons ongebreidelde geloof in de Europese Gedachte de voorbije jaren een knauw heeft gekregen.

De Europese droom verdampt

De Europese Unie is een project dat in België traditioneel op veel bijval kon rekenen. Daar heeft ons land ook alle reden toe: zowel politiek als economisch zijn we te klein om tegen onze buurlanden op te boksen, maar in het samenwerkingsverband met de Europese grootmachten hebben we wel iets in de pap te brokken. Dat de EU een belangrijke motor van de Brusselse economie is, helpt wellicht ook een handje.

Bart Haeck stelt echter vast dat er twijfel in ons Europese toekomstbeeld is geslopen: het onvoorwaardelijke geloof in Europa als een project waar we met z’n allen beter van worden, vertoont barsten. Met zijn boek Na de kater: hoe we ons geloof in de Europese Unie verliezen, gaat hij op zoek naar de oorzaken van deze nieuwe terughoudendheid. En vraagt hij zich af hoe het verder moet.

Zeven barsten in het vertrouwen

De huidige onzekerheid over Europa is het resultaat van verschillende kleine beslissingen en grote besluiten, stelt Haeck. Hij wijdt zeven hoofdstukken aan evenveel breuklijnen: de Griekse crisis, de Brexit, het aanslepende probleem van sociale dumping, de vluchtelingencrisis, de voelbare gebreken van de euro, de verdeeldheid over internationale handelsverdragen en de radeloosheid bij Europese landbouwers.

Elk van deze problemen knaagt aan belangrijke poten van het Europese project: de solidariteitsgedachte van Robert Schuman, het streven naar politieke eenmaking, de supranationale samenwerking, het ideaal van de interne markt en de meerwaarde van een gemeenschappelijke munt. Haeck kijkt voorbij de waan van de dag en reconstrueert zorgvuldig het ontstaan en verloop van deze zeven pijnpunten.

Hij illustreert ook hoe Europa in de voorbije jaren te kampen kreeg met een ongelukkige samenloop van omstandigheden: toen David Cameron in de zomer van 2015 bijvoorbeeld met zijn ellendige referendum op de proppen kwam, sleepten de Europese leiders zich net van de ene crisisvergadering naar de andere om Alexis Tsipras en Yanis Varoufakis in het gareel te krijgen.

Grensoverschrijdende antwoorden

In tegenstelling tot James Kirchick heeft Bart Haeck het niet over het einde van Europa. Hij vraagt zich wel af hoe het nu verder moet. Volgens hem moeten we in eerste plaats de Europese politiek beter leren begrijpen:

Om de zoektocht naar een nieuwe start te beginnen, is het nodig om goed de groeiende ontgoocheling en de twijfel over de Europese droom in Vlaanderen te begrijpen. Soms is de onvrede terecht, soms helemaal niet. (p. 235)

Daarnaast mogen we het grote plaatje niet uit het oog verliezen: toen het Nobelprijscomité in 2012 de Nobelprijs voor de vrede aan de Europese Uniek toekende, huldigde het precies dat: de vrede, democratie en welvaart die Europa hebben gekenmerkt in de voorbije 50 jaar.

Internationale samenwerking zal nooit evident zijn en deelstaten zullen zich moeten leren neerleggen bij democratische beslissingen op Europees niveau, ook als dat niet helemaal hun zin is. Volgens Haeck ontbreekt het nationale politici echter nog te vaak aan consequentie, waarbij ze in hun eigen hoofdsteden niet durven te verdedigen wat ze in Brussel hebben afgesproken.

De belangrijkste conclusie is wellicht dat we moeten beseffen dat Europa meer dan ooit nodig is. Zoals Open VLD-fractieleider Patrick Dewael het verwoordde: “Veel uitdagingen zijn grensoverschrijdend. De antwoorden moeten dat ook zijn.” In tijden van digitalisering, fiscaal shoppende multinationals, klimaatverandering en geopolitieke spanningen moet Europa met gezamenlijke antwoorden komen om de nodige slagkracht te behouden.

Zoals het gaat met katers. Je zweet ze uit. Je staat weer op. En je gaat verder. En probeert het beter te doen. (p. 235)

Heldere gids in het Europese kluwen

Bart Haeck loopt sinds 2003 in de Wetstraat rond voor De Tijd. Hij maakte verschillende eurogroepen en Europese toppen mee en beleefde de aaneenrijging van Europese crisismomenten vaak vanop de eerste rij, in de perszalen van het Berlaymont- of Justus Lipsiusgebouw. Hij sprak in de loop der jaren met verschillende Belgische politici en put uit zijn eigen archief om sleutelmomenten te reconstrueren.

Het is echter vooral zijn helderheid die Haeck tot een uitstekende gids in het Europese kluwen maakt. Complexe thema’s zoals de detacheringsrichtlijn of de werking van begrotingscontroles maakt hij inzichtelijk zonder saai of technisch te worden.

De auteur is zelf van mening dat we de Europese politiek – en de impact daarvan op Vlaanderen – beter moeten begrijpen. Met zijn boek levert hij daartoe zelf het perfecte hulpmiddel af: Na de kater presenteert op een duidelijke en verhelderende manier het speelveld voor de grote politieke zoektocht die ons te wachten staat. Politicoloog Carl Devos noemt het terecht verplicht leesvoer voor iedereen die de Europese én Vlaamse politiek in de komende jaren en decennia beter wil begrijpen.

Blijf op de hoogte via Facebook en Twitter of abonneer je op de VDF-nieuwsbrief. 

Gerelateerde boeken:

#gallery-0-4 { margin: auto; } #gallery-0-4 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 33%; } #gallery-0-4 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-4 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Het Einde van Europa – James Kirchick (2017)

Europa: een geschiedenis van grensnaties – Olivier Boehme (2016)

Ontredderde Republiek – Mia Doornaert (2017)

Na de kater: hoe we ons geloof in de Europese Unie verliezen Recensie van: Bart Haeck, Na de kater: hoe we ons geloof in de Europese Unie verliezen…

[clarkkantagain]

ignazio lozano via republiek gallery

[nonfictieblog-blog]

Recensie van: Robert D. Kaplan, De verovering van Rockies: hoe haar geografie de rol van de Verenigde Staten in de wereld bepaalt (oorspronkelijke titel: Earning the Rockies: How Geography Shapes America’s Role in the World), Uitgeverij Spectrum, 2017 (224 p.)

“Wie wil weten hoe machtig een land is, moet beginnen met een analyse van de geografie”, aldus Robert D. Kaplan. Dat is ook precies wat de auteur beoogde met zijn boek De verovering van de Rockies. Het eindresultaat is een ge(s)laagde mix geworden: deels memoire, deels reisverhaal, deels geopolitiek pamflet.

Kaplan is niet de eerste de beste. De man is niet enkel bekend als journalist en bestsellerauteur, het is ook een befaamd politiek strateeg die al advies verleende aan het Pentagon en het Amerikaanse ministerie van Defensie. Kaplan is vlot van de tongriem gesneden en schuwt de controverse niet, maar als hij spreekt spitst menig politicus de oren.

Van Oost naar West

De verovering van de Rockies begint in Kaplans jeugd. Aangevuurd door de verhalen van zijn vader, een vrachtwagenchauffeur die het hele land doorkruiste, besluit hij om hetzelfde te doen. Hij begint aan de westkust in Massachusetts en rijdt per auto naar Californië aan de oostkust. Hij houdt halt in wegkwijnende dorpjes maar ook bij toeristische trekpleisters als Mount Rushmore.

Tijdens deze roadtrip wil hij de bijbelse proporties van het land opnieuw ontdekken en voelen wat er leeft onder de mensen. Maar bovenal wil hij met een beschrijving van het landschap uiteenzetten hoe de geografie van continentaal Amerika een allesbepalende factor is geweest in de lotsbestemming van de Verenigde Staten.

John Gast, American Progress (1872) via Wikimedia Commons

Kaplan betoogt dat de Amerikaanse expansie naar het Westen, over de Great Plains en voorbij de Rocky Mountains, een cruciale rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van het Amerikaanse karakter. Om dat punt te maken, gaat hij een boude stelling links of rechts niet uit de weg. Zo stelt hij onomwonden dat de eenzame, angstaanjagende vlakten een zekere mate van risicovol gedrag stimuleerden, volgens Kaplan nog steeds een fundamenteel kenmerk van de Amerikaanse persoonlijkheid.

Een land met een missie

Hoe dan ook, door de verovering van eindeloos uitgestrekte lappen grond kreeg in Amerikaanse geesten het idee vorm dat de Verenigde Staten een missie in de wereld hadden: het geloof in een Manifest Destiny. De unieke geografie van continentaal Amerika heeft er volgens Kaplan voor gezorgd dat de VS ongeziene macht konden verwerven. Een gunstige ligging, diepe havens, bosrijke en vruchtbare grond vol bodemschatten en een netwerk van bevaarbare binnenwateren hebben van de VS in sneltempo een economische en militaire wereldmacht gemaakt.

Dit alles bracht niet enkel een sterk nationaal bewustzijn met zich mee, maar ook een bepaalde verantwoordelijkheidszin. Volgens Kaplan zijn de VS het aan de rest van de wereld verschuldigd om het broze mondiale machtsevenwicht te bewaren. Met hun vloot bewaken ze de wereldzeeën en via NAVO houden ze de Russen uit Europa. Niet omdat ze dat zo graag willen, maar omdat hun natuurlijke dominantie hen daartoe veroordeeld heeft. Kaplan geeft toe dat de invasie van Irak een blunder was (hoewel hij er destijds zelf voorstander van was) maar betoogt dat Amerika niet anders kan dan een internationale militaire rol te blijven spelen.

De twee Amerika’s

De auteur noemt zijn land zelf ‘de meest indrukwekkende politieke eenheid in de wereld en waarschijnlijk ook de geschiedenis’. Maar ook de VS zijn niet immuun voor het populistische spook dat door Europa waart, stelt hij. Interessant detail: Kaplan schreef dit boek in de lente van 2015, toen de verkiezingsstrijd voor het Amerikaanse presidentschap nog in alle hevigheid moest losbarsten.

Door tijdens zijn reis mensen te observeren en hun gesprekken in bars en diners af te luisteren (“want anders zeggen mensen niet wat ze écht denken”), stelde de auteur vast dat de Amerikanen uit het wijde binnenland nog bitter weinig te maken hebben met de elite die vooral de oostkust rond New York en Washington bevolkt.

Door het verdwijnen van de middenklasse ontstaan volgens Kaplan gaandeweg twee Amerika’s: aan de ene kant een modieuze en gemondialiseerde elite, aan de andere kant de Amerikanen die Hillary Clinton als ‘deplorables’ omschreef: arm, nationalistisch, vaak obees en gefrustreerd politieke praatjesmakerij. Dat Trump een jaar later in het zadel werd geholpen, houdt alvast een pak meer steek na het lezen van dit boek.

Politiek pamflet

In het laatste, meer academische hoofdstuk gaat Kaplan dieper in op de hedendaagse wereldwijde machtsverhoudingen. Hij ziet verschillende redenen tot ongerustheid en concludeert dat de VS hun frontier-mentaliteit vooral moeten behouden:

De wereld die ik beschrijf staat niet per se op de rand van oorlog, maar is wellicht voller, nerveuzer en banger dan ooit, zonder dat er in de verste verste een land te vinden is met zo’n ‘imperialistisch’ bereik als de VS.

De verovering van de Rockies is een interessant en onderhoudend boek. Het telt maar een kleine 200 pagina’s maar staat bol van de scherpe observaties. De stellingen van Kaplan zijn weliswaar onomwonden en af en toe besluipt je het gevoel dat zijn beweringen niet altijd even onderbouwd zijn. Los daarvan: de auteur geeft je een hoogst originele kijk op de Verenigde Staten en de rol die het land speelt in de wereld. Kaplan is een vlotte verteller, al wordt zijn betoog nu en dan wat drammerig. Vooral het laatste hoofdstuk leest meer als een politiek pamflet en lijkt weggelopen uit een ander boek.

Blijf op de hoogte via Facebook en Twitter of abonneer je op de VDF-nieuwsbrief. 

Titelfoto via Pexels.com.

Gerelateerde boeken:

#gallery-0-4 { margin: auto; } #gallery-0-4 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 33%; } #gallery-0-4 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-0-4 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */

Het Einde van Europa – James Kirchick (2017)

Ontredderde Republiek – Mia Doornaert (2017)

Samenleven met gezond verstand – Patrick Loobuyck (2017)

  De verovering van de Rockies: hoe Amerika tot dominantie werd veroordeeld Recensie van: Robert D. Kaplan, De verovering van Rockies: hoe haar geografie de rol van de Verenigde Staten in de wereld bepaalt…