Młoda Polska
[WIP]
Nazwa: Młoda Polska, modernizm (fr. nowoczesny), neoromantyzm, fin de siecle (fr. koniec wieku), la belle epoque (fr. piękna epoka)
Ramy czasowe: 1870-1914 Europa; 1890-1918 r. Polska (wtedy powróciła tradycja romantyczna, zaczęto wydawać francuskich modernistów i zaczęli pisać Żeromski i Przerwa-Tetmajer)
Filozofia (odpowiedź na pozytywistyczny "optymistyczny racjonalizm", nastrój antyracjonalny, niepokój związany z końcem wieku)
Artur Schopenhauer i schopenhaueryzm - świat jest przedmiotem nieosiągalnych ludzkich pragnień i piekłem. Życie to walka z góry skazana na porażkę. Szczęście jest dla człowieka nieosiągalne, doświadcza on tylko cierpienia. Pozorną satysfakcję dają: sztuka, przyroda, miłość fizyczna, nirwana. Groza życia jest większa od grozy śmierci.
Fryderyk Nietzsche i nietzscheanizm - przewartościował wszystkie wartości, odrzucił chrześcijaństwo i powiązane postawy. Stworzył koncepcję nihilizmu, ideę nadczłowieka - jednostki silnej fizycznie i psychicznie, wybijającej się ponad przeciętny tłum. Odrzucił wszelkie normy moralne i obyczajowe.
Henry Bergson i bergsonizm - światem rządzi pęd życiowy. Najlepiej poznać świat intuicją.
Dekadentyzm - nurt światopoglądowy i artystyczny (NIE filozofia). Postawa wyrażająca pesymistyczne nastawienie do życia i świata, spowodowane kryzysem wartości, bezradnością wobec istniejącego zła, niechęcią do wszelkich przejawów aktywności. Dekadenci odczuwali smutek, apatię, melancholię, tęsknotę, rozczarowanie.
Kierunki artystyczne: dekadentyzm; impresjonizm (fr. uchwycenie momentu, stosowanie epitetów kolorystycznych, zwracanie uwagi na kolory i światło, próba uchwycenia momentu w przyrodzie, subiektywność przekazu, dominacja melancholii, melodyjność, rytmiczność); ekspresjonizm (wyrażanie swoich emocji)
Życie artystyczne w Polsce toczyło się głównie we Lwowie, Krakowie (Kabaret Zielony Balonik, cyganeria krakowska zwana Bohemą), Zakopanem (wieczory literackie, taternicy), Warszawa (mniej).
Tatry - popularny motyw w literaturze, poezji, muzyce i sztuce Młodej Polski. Interesowano się historią i kulturą góralską, sięgano po gwarę podhalańską, wzornictwo, pasterstwo, budownictwo.
Kultura: impresjonizm, secesja, styl zakopiański (architektura S. Witkiewicza);
Zagraniczny
"Zbrodnia i kara" Fiodor Dostojewski
Powstanie: 1867, polskie wydanie: 1888
Gatunek: powieść psychologiczna
Czas i miejsce akcji: Moskwa. Akcja rozpoczyna się w poniedziałek, 7 lipca 1865 r. i trwa 14 dni (+epilog)
Fabuła: Rodion Raskolnikow, ubogi (były) student prawa, zastawiał swoje rzeczy* u lichwiarki, o której zabiciu często myślał. Po upewnieniu się, że jest to słuszna decyzja (pomoc finansowa ludziom jej dłużnym, rozmowa z pijakiem Marmieładowem, podsłuchanie rozmowy o zabiciu lichwiarki, przekonywaniu się o jej szkodliwości) idzie popełnić morderstwo. Zabija Alonę i Lizawietę, która wróciła niespodziewanie do mieszkania. Kradnie zastawione rzeczy i ucieka (ledwo). Zaciera ślady zbrodni. Zostaje wezwany na policję, jako że był klientem lichwiarki. 4 dni leży z gorączką w łóżku, majaczy. Odwiedza Sonię Marmieładow (prostytutkę) i rozmawiają o Bogu, czytają ewangelię o wskrzeszeniu Łazarza. Rodion odbywa też rozmowę z sędzią śledczym, który mówi mu o sposobie prowadzenia śledztwa w taki sposób, że przestępca po jakimś czasie sam przyznaje się do winy. W czasie kolejnej rozmowy z Sonią Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa lichwiarki. Wkrótce do Raskolnikowa przychodzi sędzia śledczy informując go o dokonanej rewizji w jego mieszkaniu, sugeruje mu również, żeby Raskolnikow sam zgłosił się do więzienia. Rodion przyznaje się do morderstwa Alony, wyrokiem s��du zostaje skazany na katorgę, gdzie towarzyszy mu Sonia. Po pewnym czasie wyroku Rodion uznaje swoją winę i nawraca się.
Raskolnikow: winny zabójca czy czciciel idei praktycznego rozumu?
kontekst: nietzscheanizm (Rodion uważa że jest silną jednostką, która może pozbyć się słabszej dla dobra społeczeństwa [gone wrong])
Etos chrześcijańskiej ofiary: Sonia Marmieładowa
kontekst: biblijna przypowieść o wskrzeszeniu Łazarza (ulubiona Soni, która ma nadzieję, że jak Łazarz zmartwychwstanie do nowego życia, bez grzechu, za który uważa prostytucję, z której się utrzymuje)
Poeci przeklęci:
Charles Baudelaire
[bodler]
"Padlina"
łączy tradycyjną poezję z elementami nowatorskimi
sytuacja liryczna - spacer i rozmowa zakochanych, którzy spotykają po drodze padlinę
słownictwo - dosadne, wulgaryzmy, wiele środków stylistycznych (barokowych): kontrast, peryfraza, metafory, epitety, wyliczenia, apostrofy
tradycyjna budowa z 4-wersowych zwrotek
nietradycyjne ujęcie tematu śmierci i przemijania
podmiot: mężczyzna, artysta, który snuje refleksje nad śmiercią i przemijaniem i dzieli się nimi z ukochaną, czyli adresatką.
poeta zestawia romantyczną scenerię z naturalistycznym opisem padliny
zestawienia: letni piękny poranek vs plugawa padlina, kobieta vs trucizna i zgnilizna, słońce vs rozkład ścierwa, błękit i kwiat vs smród i szkielet
turpizm - fascynacja brzydotą
postawa dekadencka - pesymistyczny nastrój wiersza, poczucie bezsensu istnienia, rozczarowanie wartościami, które przemijają
"Albatros"
bohater liryczny wiersza - poeta i tytułowy albatros (poeta zauważa ich podobieństwo)
lecąc przez niebo albatros jest piękny, ale złapany w sidłą jest osaczony i niezdarny
poeta i jego twórczość są podobnie piękne, jeśli są wolne, nieograniczone cenzurą
opuszczone skrzydła albatrosa - utracone możliwości poety, który nie może wznieść się na skrzydłach poezji
motyw poety i ptaka - aluzja do poezji Horacego (przemiana artysty w łabędzia) i Kochanowskiego
Arthur Rimbaud
[rembo]
"Moja Bohema"
bohater liryczny - artysta-włóczęga, który nie dba o dobra materialne
podmiot jest ubogi materialnie - bez żalu opisuje swoje dziurawe spodnie, podartą bluzę i zniszczone buty
dla kontrastu ma bogatą wyobraźnię
mówi o swoim życiu z humorem i dystansem
pozostaje wierny poezji i Muzie, żyje, by tworzyć, a nie zdobywać bogactwo; idzie przez świat, zachwyca się przyrodą, śpi pod gołym niebem
gdyby miał lirę, śpiewałby i grałby jak poeci antyczni
motyw homo viator
Paul Verlaine
[werlę] sorry jednak nie przerabiałam żadnych jego wierszy, ale jest w trójce z Rimbaud i Baudelairem
Polski
Poezja
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Główny poeta Młodej Polski, wiersze programowe epoki, związany z Zakopanem (młodość), Krakowem (studia i twórczość), Warszawą (choroba i bieda). Nie należał do cyganerii krakowskiej, był dandysem. Tematyka jego wierszy: filozoficzna, tatrzańska, miłosna, autotematyczna (o poezji).
"Koniec wieku XIX"
tematyka filozoficzna
dekadentyzm
pytania o sens wartości postaw, uczuć, które kwestionuje podmiot
podmiot odrzuca przekleństwo, ironię, modlitwę, rozpacz, walkę, rezygnację, wiarę w przyszłość i moźliwość zaspokojenia
nic nie ma sensu, nic nie pomaga człowiekowi w cierpieniu, życie to ironia
człowiek jest bezsilny wobec zła świata
podmiot wypowiada się w liczbie mnogiej - głos pokolenia młodopolskiego
podmiot=dekadent, nawiązujący do filozofii Schopenhauera
"Hymn do Nirwany"
tematyka filozoficzna
cechy hymnu - podniosły nastrój, zaznaczony adresat (Nirwana=bóstwo)
apostrofy do Nirwany co drugi wers
stan nirwany - ratunek przed złem i cierpieniem świata ziemskiego (buddyzm)
podmiot - dekadent, wywyższa Nirwanę i błaga ją o pomoc
nawiązania do filozofii Schopenhauera
podmiot opisuje swoją sytuację życiową i świat słownictwem nacechowanym emocjonalnie i negatywnie
epitety wartościujące, wyliczenia uczuć, stanów, metafor, hiperboli
wiersz stylizowany na litanię
parafraza modlitwy "Ojcze nasz"
świat - otchłań klęsk życiowych i cierpień, w życiu podmiot spotyka podłość ludzi, cierpienie, uczucie wstrętu i ohydy
spersonifikowana Nirwana jest jedynym ratunkiem, swoim oddechem i dotykiem przynosi ukojenie i odrywa od rzeczywistości, odrywa od myśli
podmiot chce, by ten niebyt zapanował na całej ziemi
"Lubię, kiedy kobieta..."
tematyka miłosna
erotyk
nowatorski i odważny opis aktu miłosnego
podmiot - mężczyzna (teoretycznie podmiot nie ujawnia swojej płci i mówimy, że to mężczyzna z powodu heteronormatywności, ale patrząc na to, jak bardzo samcoalfowy jest ten wiersz, zgodzę się, że podmiot to on) opisujący sytuację i doznania związane z aktem miłosnym
czterokrotne powtórzenie "lubię" podkreśla brak zaangażowania emocjonalnego
opis fizyczny kobiety - omdlewa, blednie, jej oczy zachodzą mgłą
podmiot po akcie obojętnie traktuje kobietę, myśli o czymś zupełnie innym
podmiot to prawdopodobnie dekadent, który w miłości też nie znajduje satysfakcji
"Evviva l'arte"
poezja autotematyczna
niech żyje sztuka
sztuka dla sztuki
podmiot - artysta, który wypowiada się w imieniu innych. Wartości, które się dlań liczą to sztuka, duma i sława
motywy non omnis moriar i exegi monumentum
sława artysty, odporna na przemijanie
artysta to człowiek wyjątkowy, obdarzony talentem przez Boga, dla którego nie liczą się materialne aspekty życia, pogardza pieniędzmi, filistrami, patrzy na resztę społeczeństwa z wyższością, nazywają się królami, są skazani na konflikt z mieszczaństwem, życie w nędzy i przedwczesną śmierć, jednak nie zamieniliby swojego losu na życie w dostatku
"Melodia mgieł nocnych"
tematyka tatrzańska
podmiot - tytułowe mgły, ukazane nocą nad Czarnym Stawem Gąsienicowym
antropomorfizacja - mgły przedstawione jako dzieci
mgły tańczą, okręcają się, bawią się puchem mlecza, ścigają nietoperza, próbują pochwycić gwiazdę
impresjonizm bo mgły to zjawiska ulotne
oddziaływanie na zmysły (synestezja):
węch: woń rzeźwa, wonne
wzrok: barwne, tęcza blasków, gwiazd promienie, głąb błękitna
słuch: szmer, dźwięczne, wiatr uciszony
spadająca gwiazda przypomina o przemijaniu, śmierci i wprowadza smutek
"Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej"
tematyka tatrzańska
opis pejzażu górskiego
podmiot spogląda na dolinę ze szczytu
technika impresjonistyczna - uchwycenie momentu
poranek w górach, gdy mimo promieni słonecznych przyroda dopiero się budzi
synestezja: "senna zieleń", "cisza uroczysta"
oddziaływanie na zmysły:
wzrok: mgła złocista, srebrno-tęczowy, skrzy i mieni, szara ściana, srebrzystoturkusowa cisza
słuch: głuchy las, szumiący potok, srebrzystoturkusowa cisza
wrażliwość na barwy - impresjonizm
opis przyrody - nastrój pogodny, zmienia się w pesymistyczny, gdy podmiot spogląda w przepaść, która kojarzy mu się z pustką (powraca uczucie tęsknoty, żalu, melancholii)
Jan Kasprowicza
Pochodził z chłopskiej rodziny, uczył się w wiejskiej szkole na Kujawach, kończył pruskie gimnazjum, studiował w Lipsku, Wrocławiu. Tworzył (chronologicznie) poezję społecznikowską (kontynuacja idei pozytywistycznych); modernistyczną: symboliczną i impresjonistyczną, buntowniczą i ekspresjonistyczną; poezję klasycystyczną (etap harmonii).
"Z chałupy" - "Sonet I"
Realizm, poezja społecznikowska
bazowane na młodości Kasprowicza
obraz badzo biednej wsi kujawskiej
z perspektywy czasu wspomnienia, choć smutne, są inspiracją i źródłem tematów
poeta próbuje wpłynąć na poprawę sytuacji najbiedniejszych
"Z chałupy" - Sonet XXXIX
Realizm, poezja społecznikowska
bohater liryczny - chłopskie dziecko =, które bardzo chciało się uczyć, mimo trudnych warunków
trudna sytuacja doprowadza do jego przedwczesnej śmierci
w losie dziecka poeta widzi swoje dzieciństwo i młodość
"Krzak dzikiej róży"
cykl 4 utworów
opis krajobrazu Tatr, w którym pojawiają się limba, krzak dzikiej róży i skały
Impresjonizm i symbolizm
I sonet:
pejzaż górski o poranku, gdy przyroda nie jest jeszcze do końca rozbudzona
impresjonizm i synestezja:
wzrok: ciemnosmerczyste, krwawy pąs, szare złomy, bujne trawy
dotyk: śliska, głaźne, zimna
słuch: cisza
róża symbolizuje młodość, życie, piękno, siła, zdrowie
limba symbolizuje starość, śmierć, brzydota, słabość, chorobę
^różne etapy i stany życia człowieka
personifikacja róży: jest samotna, senna, zadumana, zalękniona (tak jak dusza dekadenta)
skały symbolizują siłę i obojętność na to, co się dzieje wokół
II sonet
ten sam krajobraz, ale w południe
słońce oświerla skały, wodospad i krzak
synestezja: niebieskim lśni krysztale, światłością stały się granity, ciemnosmreczyński, bladobłękitne, szumna siklawa, srebrnolity, w słońcu płonie, zatopion w szum
symbolika róży i limby jak wyżej
sonet III
w krajobrazie pojawiają się zwierzęta: kozice, ptaki, świstaki
popołudnie
powietrze przeszywają dekadenckie jęki i żale
sonet IV
krajobraz powoli zapada w sen
obraz został rozszerzony o zapach ziół
światło daje blask księżyca
synestezja:
dotyk: miękki aksamit
wzrok: seledyn błyszcz, biel
słuch: echowe grania
zapach: ziół świeże pęki
ślad ludzkiej aktywności - odgłosy muzyki lub śpiewu
symbolika róży i limby się nie zmienia
sonety tworzą zamkniętą całość, ukazując obraz górskiej przyrody od świtu do zmroku. Poeta wykorzystike impresjonimz i symbolizm. Motyw przyrody pełni funkcję symboliczną.
"Dies irae"
Wizja katastroficzna i ekspresjonistyczna
tom hymnów "Ginącemu światu"
lore: Kasprowicz rozstał się z żoną (chyba ktoś mu ją odbił), miał kryzys światopoglądowy, załamanie psychiczne i załamanie wiary w Boga, dobrze znał Biblię, interesował się psalmami i muzyką organową +fin de siecle
nastrój buntowniczy, pesymistyczny i katastroficzny
ekspresjonizm: słownictwo nacechowane ekspresywnie, dynamiak obrazu (czasowniki), hiperbole, oksymorony, kontrast, symbol, wykrzyknienia; obrazowanie apokaliptyczne
podmiot liryczny hymnu - grzesznik, który zwraca się do Boga z błaganiem
sytuacja liryczna - dzień Sądu Ostatecznego
opisy zbliżającego się końca
nastrój przerażenia
bohaterka wiersza - Ewa, wącha róże grzechu i winy
podmiot z jednej strony błaga Boga o litość, a z drugiej stawia Stwórcy zarzuty o zło i cierpienia na świecie, niszczenie świata i obojętność wobec ludzi; bluźni w Jego stronę
podmiot jako reprezentant ludzkości czuje się samotny, opuszczony przez Boga, przerażony Ewą uwodzącą Szatana
podmiot przeżywa rozdarcie wewnętrzne, strach, rozpacz, nie traci jednak nadziei na łaskę Boga
konteksty: artystyczny (ekspresjoznim), historycznoliteracki (symbolizm), tematyczno-literacki (Apokalipsa Św. Jana, Bibilia), kulturowy (rozmowa z Bogiem jak Hiob czy Konrad)
i potem miał etap harmonii i pogodzenia z Bogiem; franciszkańska pokora, ale to nas, mam nadzieję, nie obowiązuje
Leopold Staff
Staff - debiut w Młodej Polsce, poeta w dwudziestoleciu międzywojennym, w czasie wojny i we współczesności
"Deszcz jesienny"
deszcz jesienny - motyw przewodni, wprowadza nastrój smutku i melancholii
konwencja snu - sen wywołany miarowo padającym deszczem
pierwsza strofa: upersonifikowane marzenia i sny tułają się po świecie w poszukiwaniu miejsca na groby, ubrane w żałobne łachmany. Płaczą, symbolizują stan duszy dekadenta
onomatopeje - słowa brzmią jak deszczyk, a potem jak ulewa
postawa dekadencka, nawiązanie do filozofii Schopenhauera
"Kowal"
sonet (forma wymagająca dużego warsztatu poetyckiego)
podmiot: kowal, który wykuwa z bezkształtnej masy swoje serce, czyli charakter
podmiot pracuje nad sobą, jest silny i zdeterminowany (jak Hefajstos)
"każdy jest kowalem własnego losu"
odpowiedź na nietzscheanizm
Staff odrzuca wszystko co w nim sprzeczne z chrześcijaństwem (kult nadczłowieka); dla niego nadczłowieczeństwo to dążenie do wyrabiania w sobie najlepszych wartości etycznych przez pracę i wysiłek
wyjątkowo optymistyczny jak na charakter epoki
"Przedśpiew"
"O miłości wroga"
filozofia franciszkańska
6 dwuwierszy, każdy zaczyna się opisem krzywdy dokonanej przez bliźniego. Każdy wiersz – to „policzek”; potwarz, zdarcie płaszcza na mrozie, podpalenie, grzech wobec ukochanej kobiety… A mimo to skrzywdzony nazywa wroga „bratem” i wykazuje, że czynione zło obraca się przeciw złoczyńcy, nie przeciw męczennikowi.
Konkluzja: skrzywdzony woła o modlitwę za duszę dręczyciela, bo jest ona zgubiona. Realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga – wybaczenia i miłości bliźniego.
Stanisław Wyspiański
"Wesele"
Powstanie: zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi, które odbyły się 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach. Postacie są inspirowane prawdziwymi gośćmi wesela.
Gatunek: dramat
Czas i miejsce akcji: noc 20/21 listopada 1900 roku w czasie wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny w tradycyjnej chłopskiej chacie w Bronowicach (opis chaty jest pewnie ważny: dużo rzeczy związanych z kulturą i religią, OBRAZY)
Kompozycja
Fabuła: jest wesele chłopka x inteligent, a potem panna młoda dla beki zaprasza duchy. Okazuje się że duchy mają wielki przekaz dla każdej postaci z osobna, a Gospodarzowi każą zrobić powstanie. Plot twist: Polacy nie potrafią robić powstań i nie dochodzi ono do skutku.
Bohaterowie:
Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz, mieszkaniec Bronowic, żonaty z chłopką, Anną Mikołajczykówną. Rozumie inteligencję i chłopów, dlatego przychodzi do niego Wernyhora, który daje mu rolę przywódcy powstania. Gospodarz jest niezdecydowany, powierza ważne zadanie nieodpowiedzialnemu Jaśkowi. Słucha się Gospodyni.
Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa, siostra Panny Młodej. Wzorowa gospodyni i żona, decyzyjna, mówi mężowi, żeby schował złotą podkowę, którą gubi Wernyhora
Pan Młody - Lucjan Rydel, poeta; żeni się z chłopką, Jadwigą Mikołajczykówną, chłopoman, nie rozumie obyczajów wsi, lubi jej wyidealizowany obraz. Pokazuje się mu widmo hetmana Branickiego (zdrajcy z konfederacji X), które sugeruje, że Pan Młody czuję się jakby zdradzał inteligencję.
Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku w stroju panny młodej, “kolorowa bajecznie”. Jest rezolutna i pełna dystansu do tego, co się dzieje wokół.
Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, brat Gospodarza, w jego wierszach dominuje dekadentyzm. W trakcie wesela poeta flirtuje z Maryną, ale bardziej interesuje go Rachela - uosobienie poezji, kobieta tajemnicza, mocno odczuwająca obecność pierwiastków nadnaturalnych w świecie. Poeta traktuje jednak Rachelę jako kolejną zdobycz, swój podbój miłosny. Poeta jest sztuczny, bierny, nieautentyczny, nie umie być wieszczem i przewodnikiem narodu. Ukazuje mu się Rycerz (Zawisza Czarny, o którym próbuje napisać wielkie działo), który mówi mu o bezużyteczności jego poezji.
Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego krakowskiego pisma “Czas”. Ma pobłażliwy stosunek do chłopów, nie traktuje ich jako potężnej narodowej siły. Zbywa słowa Czepca o zainteresowaniu chłopów polityką i sprawami narodowymi. Podobnie drwi z kobiet. Jego duch - Stańczyk - pokazuje mu, że jest bierny, jego uczucia rozpaczy, tragicznego patriotyzmu są sztuczne, próbuje obudzić w Dziennikarzu wstyd, poczucie bezwartościowości jego pozy, nazywa go “puszczykiem”, który głosi upadek, nieszczęście, zamiast poszukiwać dróg ratunku. Dziennikarz ma się za poważnego, cieszącego się autorytetem człowieka, a tymczasem jest zwyczajnym błaznem, który “oślep gna we własne próchno” - dąży do samozagłady, samozniszczenia.
Rachela - Pepa (Józefa) Singer, córka Hersza Singera, Żydówka; uosobienie poezji. Jedyna z postaci postrzega wesele jako przedmiot poezji i temat literacki (jak Wyspiański). Chłonie nastrój zabawy i przeczuwa niezwykłe wypadki, jakie wkrótce będą miały miejsce. Jest nadwrażliwa, jest indywidualnością i wyróżnia się wśród gości weselnych już choćby przez sam fakt, że przyszła sama, bez zaproszenia, licząc na gościnne przyjęcie. Znalazła się na weselu z wewnętrznej potrzeby, a nie z powodu towarzyskich powiązań. Rachela to także uosobienie kobiecości w stylu młodopolskim: jest piękna, ubrana i uczesana zgodnie z modą modernizmu. Rachela odznacza się typowo młodopolską wrażliwością i sposobem przeżywania. Chyba z jej winy przychodzą duchy*
Żyd - Hersz Singer, karczmarz z Bronowic*
Ksiądz - jest partnerem Żyda w interesach, to jemu Żyd płaci czynsz za wynajmowanie karczmy, u niego ma zresztą długi.
Dziad - staruszek pamiętający jeszcze rabację galicyjską z 1846 r.; nigdy już nie otrząsnął się ze strasznych wspomnień; goście weselni - panowie i chłopi - przypomnieli Dziadowi okrucieństwa przeszłości. Nawiedza go Upiór - Jakub Szela
Czepiec - Błażej Czepiec; uosobienie mitu racławickich kos, ma wszystkie cechy idealnego chłopa-kosyniera: interesuje się polityką i wydarzeniami, które się wokół rozgrywają, jest odważny, ale i porywczy, zawzięty, uparty, najpierw działa, później myśli, w każdej chwili gotów jest rozpocząć walkę.
Isia - córka Gospodarza, do niej przychodzi Chochoł
Marysia - do niej przychodzi zmarły narzeczony, Widmo
Inteligencja i chłopi (akt 1 bohaterowie i pierwowzory, poglady na wieś historię politykę szczęście w życiu system wartości)
Znaczenie spotkań postaci realistycznych z fantastycznymi (akt 2 kto z kim w jakim celu z jakim przesłaniem lub zadaniem i jak się kończy spotkanie)
Symbole (przedmioty postacie sceny - znaczenie)
Złoty róg - symbol walki, znak czynu, ma poderwać ospałe społeczeństwo. Do walki nie dochodzi, bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi.
Czapka z piorem - symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.
Złota podkowa - zgubiona przez Wernyhorę, symbol powodzenia
Sznur - symbol niewoli.
Dzwon Zygmunta - symbol wielkości Polski.
Kosy nasadzone na sztorc - mit racławicki, gotowość walki, siła chłopów
Chocholi taniec - marazm.
"Noc listopadowa"
Powstanie: 1904 r., zainspirowane powstaniem listopadowym i wizytą w Warszawie
Gatunek: dramat historyczny
Czas i miejsce akcji: pierwsze godziny powstania listopadowego, 29 XI 1830 r., Łazienki i okolice, śródmieście Warszawy
Fabuła: wybucha powstanie listopadowe*
Bohaterowie
a) historyczni
Piotr Wysocki - współorganizator powstania
Joachim Lelewel - historyk, który przez krótki czas dowodził powstaniem, ale nie potrafi zdecydować między objęciem dowództwa a pozostaniem z chorym ojcem
Walerian Łukasiński - więzień Belwederu, ma kajdany (symbol niewoli), czuje, że nadeszłą chwila wolności iżyczy powstańcom odwagi i wytrwałości; cytuje słowa "Ody do młodości" A. Mickiewicza, wzrusza się z powodu powstania. Cytat o wolności jest nawiązaniem do Janczewskiego z "Dziadów" 3, który 3x krzyknął "Jeszcze Polska nie zginęła"
Seweryn Goszczyński
Ludwik Nabielak
Jan Zajączkowski
Florian Dąbrowski
Józef Chłopicki - generał powstania, powstańcy znajdują go w teatrze na "Fauście"; Nike Napoleonidów wzywa go do objęcia dowództwa, on je obejmuje, ale nie wierzy w powodzenie powstania. Gra z Nike w karty, które przepowiadają dalsze losy powstania: ucieczkę księcia i przegraną Polaków.
Ksawery Bronikowski
Józef Zaliwski
Józef Nowicki PL^
Mateusz Lubowidzki - współpracownik Rosjan
Stanisław Potocki - współpracownik Rosjan
Wincenty Krasiński (był w "Dziadach") - współpracownik Rosjan
Wielki Książę Konstanty - Rosjanin,przeciwnik powstania, włada w Polsce, ignoruje początkowe info o powstaniu i nie chce uciekać, żąda władzy większej od brata (cara Rosji), jest arogancki, despotyczny, porywczy, okrutny, oskarża żonę o zdradę, nakazuje zniszczyć Warszawę
Joanna Grudzińska - Polka, żona Konstantego
Kuruta - rosyjski generał
Gendre - rosyjski generał gr.
Makrot - tajny agent carski
b) mitologiczne
Pallas Atena - bogini wojny sprawiedliwej (gdzie atakowani się bronią), wzywa do sienie boginie zwycięstw Nike, zapowiada wojnę Polski z carem, wzywa Piotra Wysockiego
Ares
Hermes
Demeter i Kora - matkę i córkę rozdzieliła śmierć. Gdy Kora odchodzi do Hadesu, życie na ziemi zamiera. Rozstaniu towarzyszy płacz, matka nie może się z nim pogodzić, ale Kora wie, że musi iść. Opis jest nacechowany emocjonalnie, pokazuje bezsilność i dramat matki, jak cierpiały matki powstańców. Symboliczne znaczenie historii: ofiara powstańców, tak jak Kora powracająca na wiosnę, nie będzie daremna i wyda plon w postaci odzyskanej w przyszłości wolności. Jak ziarno wschodzi po zimie, tak ziarno bohaterstwa zostanie przechowane i wzejdzie w odpoweidnim momencie ("Umierać musi, co ma żyć" -Kora)("Dziady" 3: bajka Goreckiego też ma metaforę ziarna).
Nike: boginie zwycięstw spod Termopil, Cheronei, Salaminy, Maratonu i Napoleonidów - niektóre nie chcą brać udziału w powstaniu uznawanym za niehonorowe, zapowiadają przegraną powstańców
Charon
Satyrowie
Połączenie bohaterów historycznych i mitologicznych i ich znaczenie
"Moralność pani Dulskiej" Gabriela Zapolska
Powstanie: 1906 r., zainspirowane historiami o prawdziwej miejskiej kołtunerii (fuzja 3 historii)
Gatunek: komedia obyczajowa (wg Zapolskiej "tragifarsa kołtuńska") (dramat naturalistyczny)(wg niektórych tragedia)
Czas i miejsce akcji: początek XX w. (współczesność), około doby. Lwów (lub Kraków w zależności od adaptacji), salon mieszczańskiej rodziny Dulskich
Fabuła: pobudka w mieszkaniu Dulskich. Aniela Dulska nie pozwala służącej, Hance, odejść z pracy. Mela i Hesia wychodzą na pensję. Dulska wypowiada mieszkanie lokatorce (bo przyciągnęła uwagę gazet swoją próbą samobójczą. Nie to co ta prostytutka, porządna kobieta, bo płaci, a jej goście parkują daleko). Zbyszko wraca z nocnej kawiarni. Okazuje się, że ma romans z Hanką (wg Dulskiej trzyma go to w domu, więc jest spoko), a Hanka mówi, że jest w ciąży. Drama. Zbyszko na złość matce ogłasza, że ożeni się z Hanką. Załamana Dulska prosi o ingerencję Juliasiewiczowej, której udaje się namówić Zbyszka do rezygnacji ze ślubu, a Hankę do odejścia za odszkodowaniem (1000 koron). Wszystko wraca do normy. A i jeszcze był Felicjan Dulski, ale on jest 99% comic reliefem, radzi sobie z żoną nie odzywając się, tylko raz mówi coś w stylu a niech was wszyscy diabli.
dulszczyzna - pozorna moralność, życie w zakłamaniu, obłudzie i dbanie tylko o pozory. Kodeks "moralny" Anieli Dulskiej:
- ocenianie ludzi po statusie społecznym, pogarda do służby
- materializm, chciwość i skąpstwo
- życie w obłudzie lepsze od plotek
- pozwalanie na niemoralne zachowanie syna w "słusznym" celu
- podporządkowanie konwenansom
kołtuneria - ludzie (mieszczaństwo) o ograniczonych horyzontach myślowych, nietolerancyjni, zakłamani, zacofani.
Zbyszko nienawidzi kołtuństwa i jego zakłamania, ale uważa, że nie można od niego uciec, gdy ktoś już się kołtunem urodził.
Obraz życia mieszczańskiej rodziny - życie „kołtunerii” (zakłamanego, pełnego hipokryzji mieszczaństwa). Tytułowa Dulska stała się synonimem osoby pozbawionej kręgosłupa moralnego, dbającej o swój wizerunek, a nie faktyczną uczciwość swoją i swojej rodziny, dla niej ważne są pieniądze i opinia innych.
Poglądy i system wartości Dulskiej - brak wartości oprócz tego, żeby o niej nie mówiono "kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie" i "na to mamy 4 ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział". Nie obchodzi jej niczyje dobro (rodziny, lokatorów ani Hanki), jest bezwględna; dominuje nad rodziną, jest kontrolująca i wyrachowana.
Dramat ma cechy tragiczne, komiczne, realistyczne, naturalistyczne
motywy
dekadentyzm
coś smutnego jeszcze jeden kolor został
natura
Tatry
patriotyzm
miłość
żyjemy w społeczeństwie
chłopomania, chłopi (usunęli mi żółty w międzyczasie???)
Bonus z epoki: La belle epoque (polski serial), Niebezpieczni dżentelmeni (polski film), 1899 (Netflixowy serial)
Rent - La vie Boheme (bohema, dies irae)
11 notes
·
View notes