#jan baptiste beerblock

[joostjongepier]

Wat?   De barmhartige Samaritaan (2e helft 16e eeuw) door een anonieme kunstenaar, Zicht op de westgevels van de ziekenzalen (eind 17e eeuw) door een anonieme kunstenaar, Zicht in de ziekenzalen van het Sint-Janshospitaal (1778) door Jan Baptiste Beerblock, De heilige Ursula (begin 16e eeuw) en De heilige Barbara (eind 15e/begin 16e eeuw) beide door anonieme kunstenaars, Reliekschrijn van de heilige Ursula (1859), Portret van zuster Anna-Thérèse Useel (1738) toegeschreven aan Matthias de Visch en Portret van een hospitaalzuster (2e helft 18e eeuw) door een anonieme kunstenaar

Waar?   Museum Sint-Janshospitaal, Brugge

Wanneer?   9 januari 2024

In de middeleeuwen was het St. Janshospitaal in Brugge de belangrijkste stedelijke instelling voor zieken en behoeftigen. Het complex werd regelmatig uitgebreid, verbouwd en gerenoveerd. De kerk dateert uit de vijftiende eeuw. In 1977 verhuisden de ziekenhuisdiensten naar het nieuw gebouwde AZ Sint-Jan in Sint-Pieters. Kerk en Corneliuskapel zijn dienst gaan doen als museum, dat onder meer een plek bood aan een aantal werken van Hans Memling. Het staat daarom ook bekend als Hans Memling Museum. In die hoedanigheid bezocht ik het vele jaren geleden. Onlangs is het museum na een grondige renovatie heropend. Het hospitaal, dat er meer uitziet als een kerk, is gewijd aan de geschiedenis van het pand, de er beoefende geneeskundige praktijken, de zusters die de zorg voor hun rekening namen en kunst. Het hoogtepunt wat dit laatste betreft is een zaal die is gewijd aan Hans Memling. De wereldberoemde Sint Ursula-schrijn is te vinden in de kerk.

De expositie begint met het feit dat het woord hospitaal en het Engelse woord hospitality (gastvrijheid) alles met elkaar te maken hebben. We zien een aantal Bijbelse scènes die dit illustreren. Zo is er een anoniem werk met de gelijkenis  van de barmhartige Samaritaan (Lucas 10:25-37) . Een joodse man wordt overvallen en halfdood achtergelaten aan de kant van de weg. Er komen een priester en Leviet (een lid van de stam van Levi)  voorbij, maar zij passeren aan de overkant van de weg zonder te helpen. Dan komt er een Samaritaan langs. Hij stopt, ondanks de vete tussen Samaritanen en joden, helpt en verzorgt de man.

Vanaf ca. 1150 kwamen vooral kansarme Bruggelingen en passanten naar het Sint-Janshospitaal. Het complex was grotendeels zelfvoorzienend, met een moestuin, boomgaard, bakkerij, kerkhof en brouwerij. Zielzorg was minstens zo belangrijk in de middeleeuwen als het verlenen van medische hulp. De grote ziekenzaal sloot aan bij de kerk, zodat de zieken vanaf hun bed de mis konden meemaken. Als de medische wereld machteloos staat, en dat gebeurde nogal snel in de middeleeuwen, rest slechts hoop op bovennatuurlijke bijstand. Die kon geboden worden door zogenaamde geneesheiligen, zoals Cornelius (stuipen) of Rochus (de pest). De heiligen Ursula en Barbara zorgden ervoor dat je niet plots stierf, zodat je je kon voorbereiden op het leven na de dood. Relieken (stoffelijke resten van heiligen) speelden ook een belangrijke rol in het geven van hoop. Deze werden bewaard in, vaak rijk versierde, reliekhouders. Door deze aan te raken, te kussen of erbij te bidden, hoopte men op een gunst van de betreffende heilige.

Voor zorgverleners in een middeleeuws ziekenhuis was gevaar voor eigen leven een dagelijkse realiteit. Ze werkten tussen bloed, braaksel en urine in een tijd dat niemand nog weet had van virussen en bacteriën. De zusters deden hun werk vanuit roeping. De mortaliteit was hoog. Zestien procent van de zusters stierf binnen vijf jaar.