#dúchais

[hyacinthsdiamonds]

LIG DON PHÁISTE A TEANGAÍ DÚCHAIS A LABHAIRT PÁDRAIG!

[flemlem]

Is ea lá teanga inniu i QSMPblr !!!! Labhrím Gaeilge ach ní scríobhaim as gaeilge go minic, tá brón orm! Is breá liom mo theanga dúchais ach mar níl a fhois ag formhór dúine Gaeilge, uraintea ní scríobhaim as Gaeilge de gnáth. Tá sceitimíní an domhain orm don lá atá inniu :]

[misneachsblr]

Maidin Luain Cincíse

“Maidin Luain Cinchíse” is one of my favourite Irish songs. It was written by the Munster poet Mícheál Óg Ó Longáin (1766-1837). Earlier Irish poets tended to be supporters of Jacobitism; however, Ó Longáin was a staunch republican, and even served as a messenger in the United Irishmen. The song, which laments the failure of the 1798 uprising, likely draws from his own personal experiences. Ó Longáin’s disappointment at the failure of his home province to rise is also expressed. I feel that this closeness to the writer is what makes the song so powerful.

“Maidin Luain Cincíse” means “Whit Monday Morning”, and refers to the Monday after Pentecost Sunday (usually referred to in England and Ireland as “Whit Sunday” or “Whitsun”). If I’m correct, I believe this would have fallen on May 28th in 1798. On that day in Wexford, the rebels successfully captured the garrison town of Enniscorthy. I’m not sure why this date is mentioned, as the song is lamenting defeat rather than victory. The language used seems to describe a rural rather than urban battle, too. I don’t know where Ó Longáin fought during the rebellion, and this would be key to understanding the exact situation he references. If anyone could help me check the date, or find the exact battle described, I would be most grateful! The mention of Whit Monday may also contrast the active state of the rebellion with that of Munster. The only major rebel action in Munster did not occur until the Battle of the Big Cross, on June 19th.

This version, sung by Aoife Granville (a folklore lecturer at my university) is the one I’ll translate. It’s considerably shorter than the texts I’ve found elsewhere. In places, different words are substituted. I think its arrangement is beautiful. It has an expressive quality that other versions I’ve found lack.

Maidin Luain Cincíse, labhair an síofra sa ghleann.

Do bhailíodar na cága chun ábhacht a dhéanamh ann

Do chruinníomar na dtimpeall, ‘s do lasamar ár dtinte

‘S do thógamar ceo draíochta go haoibhinn os a gcionn.

 Cá bhfuilid na Muimhnigh nó an fíor go mairid beo,

Ná cruinníd siad ‘nár dtimpeall is cabhrú linn sa ngleo?

Mar is deacair poirt do stríocadh ná clann búir do dhíbirt

Ónár mbailte dúchais dílis bhí ár sinsir riamh fadó...

 Pentecost Monday morning, the síofra spoke in the valley.

The jackdaws assembled, to make their fun there.

We gathered around, and we lit our fires

And we took a magic mist,  blissful, overhead.

 Where are the Munstermen, or the living image,

Won’t they come into our midst and help us in the fight?

For it’s difficult to strike port, or drive out the boorish clan,

From the sweet, native towns our ancestors held long ago.

 A particularly sad verse, not in this version:

Beir scéala suas chun Mumhan uainn, a rún ghil ‘s a stór,

Agus inis an scéal faoi chumha dóibh go bhfuil an sciúirse ‘nár gcomhair;

Mar is mó leanbh fireann fionn geal agus ainnir mhilis mhúinte

Agus ógfhear cliste lúfar san úir uainn ag feo.

 Bear a story from us up to Munster, bright darling, treasure,

And tell the lonely tale to them that the scourge is among us

For there are many fair bright manly lads, and sweet schooled maidens,

And agile clever young men, rotting in the earth.

[dan-the-adiposer]

Power for indigenous people Power for indigenous people Power for indigenous people I SAID POWER FOR INDIGENOUS PEOPLE, I AM SICK AND TIRED OF THESE COLONIAL NATIONS --- Cumhacht do na pobail dúchais Cumhacht do na pobail dúchais Cumhacht do na pobail dúchais DÚIRT MÉ CUMHACHT DO NA POBAIL DÚCHAIS, TÁ TUIRSE COSÚIL LE GHALAR ORM MAR SEASANN NA NÁISIÚIN COILÍNEACHA SEO FÓS

[pansnovidinnia]

Ná déanaimis dearmad ar ár dteangacha dúchais!

Labhraímid Gaeilge agus Úcráinis. 🐱 (Braitheann sé seo ar náisiúntacht agus mianta pearsanta, ar ndóigh).

Gabh mo leithscéal. Is breá liom an dá theanga seo agus níl mé ag iarraidh iad a imithe.

miao. 🐱

[toinghaeilge]

Footses in Tea and Bread

The etymology for nocht, meaning "naked" is very straightforward, coming from Old Irish nocht (naked, bare, uncovered), from Proto-Celtic *noxtos, which is in turn from Proto-Indo-European root *nogw-, also meaning "naked". It is related to the English "naked".

You might see the rhyming phrase an bocht is an nocht: the poor and the naked. 

Naked Feet

The etymology for the adjective cosnochta, meaning “barefooted” is:

cos (foot) + nochta (nude)  → cosnochta (barefooted)

Ó Dónaill’s Foclóir Gaeilge-Béarla (1977) mentions the following usage:

Arán, prátaí cosnochta: dry bread, potatoes

Braon tae cosnochta: a drop of tea by itself

So unbuttered bread and potatoes and tea without milk or sugar would translate as barefooted bread, potatoes and tea respectively. 

[an-spideog]

Tá go deimhin! Dráma raidió de shórt éigin, is dóigh liom.

Ní éisteas féin leis, áfach, mar sin nílim cinnte an cainteoirí dúchais nó foghlaimeoirí athá ann. Tá cainteoir dúchais ann ar dtúis ar a laghad.

An bfhuil a fhios ag aon duine má tá CD (fiú amháin, físeáin ar líne) na An Triail ann?

[toingaeilge]

How to Say: “I’m done for!”

These all mean “I’m done for”, but they come in great variety and flavour:

Tá mé críochnaithe I am ended

Tá mé ullamh I am finished

Tá mo chnaipe déanta My button is made

Tá mo ghnó déanta My business is done

Tá mo phort seinnte My tune is sung

Tá mo chaiscín meilte My bread is burnt (caiscín is specifically a wholemeal/brown bread)

Tá mo chosa nite My feet are washed

[rabbitfeet200]

Irish Language

C

Obair- Work pictiúr- Picture éasca- easy Star- History eolaíocht- Science matamaitic- Maths tíreolaíocht- Geography eilimintí nádúrtha- Natural elements Tine- Fire Talamh- earth Uisce- water aer /gaoithe- Air/Wind

traenacha- Trains innill- Engines Gal- Steam peitril / díosa- petrol/diesel leictreach- electric biúró- Biro , peann- -pen spúnóg- Spoon forc- Fork Scian-Knife Mór-Big Asal- Donkey Salach- Dirty Spéir- Sky Codail- Sleep Sámh- Tight Éist- Listen Tuig-To Understand Cúl- Goal Eorpach -European Celitis- Celtic Ársa- Ancient Sean- Old Níos Sine- Older is sine- Oldest An- the Seachtú- seventh Céad- 100- Century Máthair- Mother Teanga-Tongue Gaeilge- Gaelic na hAlbain- Scottish Gaeilge- Gaelic Mhanann- Manx Óileán-Isle/Island, Mhanann-Man Fileata- Poetic Bóín Dé- Lady Bird (God's Little Calf) Mac Tíre- Wolf (Son Country/Son of the land ) *Athrú- Change Ag Forbairt- Developing/Evolving *An- The t- am- Time ar fad- all* Na- The Normannaigh- Normans Pingin- Penny Giúistís- Magistrate/Judge ( both words are originally Norse) An- The Naoú Déag -19th Céad- 100/Centuary (1800's) Greim-Grip Smacht- Control Labharta- Spoken i rith- through out/during the course of Dúshlán- challenge/difficulty go leor- Many Imeallaithe- Marginalized/isolated An-The Eaglais- Church Chaitliceach- Catholic Oideachas- Education An-The Mhéanaicme- middle classes riaradh- Administration Comhairle- council/advice Rialtas- Government Óibríonn- works, áitiúl- local Comhairleoir- Councillor Cathrach- City Cén Fath?- Why? Níl a fhois agam- I do not know fhois- know An-the Pholaitíocht- politics Suim- interested An-the Dlí- law éadan- against *An-The Taoiseach- Chief, Príomh-prime aire-minister Tánaiste-deputy Rialtas- Government na hÉireann-Irish/Ireland* An- The Cháin-Tax Fuath-Hate Cánacha- taxes liom-I Físeán- Video An-The Cogadh- War troideann-fighting tiortha- countries Tíre- Country fud-all/throughout Adhlacóir- Under taker Ámharach/ Ádhúil- Luckily/fortunately Áisiúil- useful/convenient Óstan- Hotel aerfort- airport Anlann- Sauce/Dressing Annan- Pineapple An Astráil- Australia San- In Bótar- Road Anois- Now Críocnaithe- finished Sionnach- fox, Madra Rua- Fox (Madra-Dog Rua-Red) síul- walking féar- grass pógíni Gréine- freckles sun kisses Póg-kiss grain-sun haghaidh-face Fia- Deer Rua-Red Fiáin-wild Gráinneog- hedgehog ( Gráinne -Grain- óg-young) iora- squirrel rua- red Giorria-Hare Bróc-Badger fhaiteach- shy/private Cú Faoil- Irish Wolf Hound dog Madra-Dog Madraí-dogs dúchais/dúchsach-native Bóín- Runt Bó- Cow Buachaill- boy Mhór- Big - big shot Bealach na bó finne- the milky way (The way of the fair/white cow) inis bó finne- the island of the white cow inis-island Inisbofin Bainne-milk Bó-cow, Bleachtáin-plenty - cowslip Bóthar- road, Bó-cow, thar- over/on top of Bóithrín- small road Maith Tú- Well done Maith Sibh Féin- good on you (plural) Comhghardeas- congratulations éacht- achievement déanta-great hálainn-lovely farriage- sea aoibhinn-delightful taitneamh-time chairc- fun siopadóireacht-shopping cuma-look bheith-increadably fhásta- mature/grown up ghalánta-beauthfuil iontach- wonderful féachaint- looking cliste-clever speisisalta-special bualadh- privilege go béasach-polietly foighne-patience taitneamhach-enjoyable breá sásta -delighted Cúrsaí- things feabhsú- improving feabhsaíonn-improves aois-age chumasach-capale healaíonta-skillfully Comhrá- conversation Físeán- Video Is Mise- I am Is as- I am from Ceart go leor-alright fadbh ar bith- no problem ghrainghraif saoire- Holiday Photos Laethanta Saoire- Holidays Mí na meala- honey moon Mas- If Mhaith-like leat-you Mar- For shampla- example fanfaimid- wait go maire tú an lá- many happy returns Nollaig- Christmas Shona- Happy Athblian- year faoi mhaise dhuit-Happy new year Caitheamh aimsire- Hobbies foghlaim- learning ag Síul- walking, ag rith-running ag Damhsa/rince-dancing taistil- to travel ag léamh- reading amach-every séasúir- seasons na blianna- year an t-earrach-spring, ag teacht-is coming, an samhraidh- summer tráthnóna- afternoon, fada- long, breá-love

an fómhar- autumn an geimhreadh-winter crua-hard/diffcult domhan-world

Ag Canadh- To Sing

A Stór- sweetheart/honey/my love/treasure

Fada-long

Tír- Country

Teanga- Language

Scéal- News

Cé Tuasa/Cé thú fein- who are you?.

Is Mise- I am

Caithimh Aimsire- Hobbies

Shuimiúil- interesting

Uimhir- Number

Ghutháin- phone

Gabh Mo Leithscéal- excuse me

Brón Orm- sorry

Déanach-late

Isteach- inside

amach- outside

Dóigh- think/suppose

Chuma/cuma-look

iontach-fantastic/wonderful

Is Cuma- never mind, don't worry about it, don't care, don't mind

Lá- day

Ar Ais- be back

Siopa- Shop

Caife- Coffe

Síos- down

suigh- sat

scuaine- queue

Salann- Salt

Sceallóga- chips

Subh- Jam

Ith- eat

ioc- pay

an Bille- the bill

Ordaigh- order

Cáca/Cistí- Cake

Pléigh- discuss

Siad- they

Si- she

Sé- he

Pancóg- Pancake

Plodaithe- packed

Amharc-to look

Mhaith- good

Mbiachlár- Menu

Chlar- programme

Scanan-Film

Telefis- television

Muinteoir- people

Thart-Around

Ceannaigh- to buy

Píosa- Piece

Cara- Friend

Cara Mór- great friend

Áran Ban- White bread

Ban- White

Áran- Bread

Anraith- soup

Anraith Glasraí Le Huachtar- Cream of Vegetable soup

Glasraí- Vegetables

Le Huachtar- cream

Anlann Donn- Brown Sauce

Anlann- Sauce

Donn- Brown

Íarnóin- afternoon

iasc- fish

Agus- and

Íspini agus brúitín- bangers and mash

Íspini - Sausages

Chomh Bog- Soft

Leis- As

Im- Butter

Feitheamh- wait

freastalái- waiter

Fág- leave/exit

Méan Lae- Mid day

Feoil- meat

Eagraigh-organize/arrange/plan

- week

Cruinniú- meeting

A Stóirín -little treasure

A rún- secret/mystery love

Croí- heart

Thit- Sank

mo- my

Grá-love

Cúl- Cool

Fáinne- ring

Fáinne Pósta- weeding ring

Pósta- weeding

Óir- gold

Aoibhneas- bliss/great joy

Aoibhneas gan deireadh- unending joy

Aoibhneas an Dúlra- nature's beauty

Dúlra- nature

Draíocht- magic

Slat Draíochta- magic wand

Slat - wand

Abhainn- river

Chanáil- canal

Óileán-island

Saoirse- freedom

troid- fighting

Bríste- Trousures/pants

Briste- broken

Éachtach -epic/extraordinary

Taispeántas- performance

Éadóigh- Unlikely

Bain-Take

Anois-now

Éadrom-light (Not heavy) /strict

Solas- Light

Béil

Source: myself and Also: Youtube

[k00261680]

Song for Ireland

Composition of the Irish folk Song. The writer romanticises Ireland and its beauty in day to day life. I decorated the poem to create that romantic and atmosphereric tone. The song has a majestic atmosphere and is delivered in a poetic way. Is léir tá grá don áit dúchais lárnach sa amhrán seo . (It is clear that love for the native place is cental throughout this song).

[celiarmedias]

Dearcadh na hÉascoilte

(Uncleftish Beholding as Gaeilge)

Murar léigh tú "Uncleftish Beholding" le Poul Anderson, Seo é an bunsaothar agus má tá suim agat leis, féach ar r/anglish ar reddit. Ní haistriúcháin direach é, ach lean mé na rialacha céanna. Níor úsáid mé ach focail dúchais gaeilge (gan iasachtaí Béarla, Laidin, Gréigis, etc.) Bhí craic air dóigh agam leis an smaointurgnamh seo.

If you haven't read "Uncleftish Beholding" le Poul Anderson, here is the original and if you're interested, check out r/anglish. This isn't a direct translation but I followed the same rules; I only used words of native, Irish origin (no English, Latin, Greek etc.) I had alot of fun with this as a thought experiment)

~~~~~

Cuid is mó a n-aoise, ní raibh a fhios ag na daoine na bunaonad dar déantar gach rud; Ní fhéadfadh siad ach a shamhlú. Thosaíomar a fhoghlaim, de bharr an fás na n-eolaíochtaí, agus tá dearcadh¹ ábhair agus fuinnimh againn a fhulaingíonn ár bhfairísí, sa dhomhan na hoibre agus sa dhomhan an bhaile.

Is é na dúile a nascann ar a lán bealaí le tionscnamh an chuid eile. Bhí a fhios againn faoi dhá dhúile is nócha, idir {Uisceghin}, an dúil is éadroime, agus {Nuadha-ábhar}, an dúil is troime. Rinneamar níos mó anois, Mar {Léarábhar} agus {Donnábhar}.

Tá na dúile ann mar cáithníní darb ainm {éascoilteanna}.

Tá siad an-bheag go deo; Tá an ríomh éascoilteanna i ngrán uisceghine amháin thart ar a dó os comhair dhá neamhnithe is fiche. Cónaisceann formhór éascoilteanna chun {troimíní} a dhéanamh. Mar sin,

tá dhá éascoilteanna Uisceghine i dtroimín Uisceghine, dhá éascoilteanna i dtroimín {Géarghine}, agus araile. (Cloíonn cineálacha áirithe leo féin, amhail {Grianábhar}; Comhghreamaíonn cuid eile mar oighreacha an tan² a bhfuil siad ina seasamh daingean³, amhail Iarann; agus tá níos mó cuingbhealaí ann fós.) An tan a nascann dhá éascoilteanna éagsúla i dtroimín, déanann siad

{comhdhúile}. Mar sin, is uisce é an chomhdhúil dhá éascoilt uisceghine

le héascoilt géarghine, agus is féidir a bheith na céadta céad céad éascoilteanna i dtroimín amháin feola; uisceghin, géarábar, {gualábhar} agus {neamhábhar} den chuid is mó.

Ar dtús, creideadh gur liathróid crua é an éascoilt nach bhféadfadh a scoilteadh níos faide, agus sin fáth an ainm. Tá a fhios againn anois go bhfuil cáithníní níos lú isteach. Tá {eithne} throim ann a bhfuil lucht tintrí deimhneach aici, agus timpeall uirthi, tá cáithnín amháin nó níos mó a bhfuil lucht diúltach air. Is é uisceghin an éascoilt is lú. Is cáithnín deimhneach amháin é a eithne, darb ainm {céadachán}. Tá cáithnín diúltach amuigh, darb ainm {tintreachán}. Tá troime ar an gcéadachán a 1840-oiread níos mó ná mar atá ag an tintreachán. Chreid na heolaithe san am fadó go bhfithisíonn trintreacháin thart ar an eithne, amhail an Domhain thart ar an Ghrian, ach tuigimid faoi láthair go bhfuil siad mar a bheadh tonnta nó scamaill ann.

Faightear cáithnín eile leis an gcéadachán i ngach éascoilt eile, chomh trom leis an gcéadachán ach gan lucht atá air, darb ainm {díbheochán}.

Tá fhios againn faoi chineál uisceghine ina bhfuil díbheochán amháin san eithne; agus tá dhá dhíbheocháin i gcineál eile. ach tá an dá chineál gann go deo.

Grianábhar is ea an gcéad dúil eile, a bhfuil dhá chéadachán agus dhá thintreacháin inti. Tá dhá dhíbheochán ag an ghnáthchineál. Má tá níos mó ná níos lú ann, beidh sé ag réab as a chéile go luath. Beidh níos mó sonraí faoi seo níos déanaí.

{Clochábhar} is ea an tríú dúil, trí chéadachán atá inti, agus a cuid féin díbheocháin. Agus mar sin de,

thar gnáthábhar mar gualach (sé chéadachán) nó iarann (sé is fiche)

go dúile a fhuarthas níos déanaí. Ba Nuadha-ábhar í an deireadh, gur thosaíomar ag déanamh cuid níos airde fós.

Is iad na tintreacháin a neascann éascoilteanna le chéile, mar sin socraíonn a n-ionnas cad é iompar na dúile agus cé na troimíní is féidir léi a dhéanamh. {Measceolaíocht} is ea an eolaíocht faoin iompar seo, dá ilchineál ar bith. Chonaic measceolaithe, fad a leanann an scéal na dúile ar aghaidh, go bhfuil tréithe ag formhór na ndúl cosúil le cinn atá rompu, in aiste athfhillteach.

Mar dheismireacht⁴, ní féidir le clochábhar (3), salannábhar (11),

Feamainnluaithábhar (19), deargábhar (37), ná seallghlasábhar (55) a nascadh ach le haon éascoilt uisceghine amháin, cé gur féidir le gualábhar (6), dragartábhar (14), uiledhuineábhar (22), stán (50), agus luaidhe (82) a nascadh le ceithre chinn. Feictear é seo go soiléir, má chuirtear gach dúil sa {chlár athfhillteach na ndúl}.

An tan a fhaigheann éascoilt tintreachán os cionn a cuid féin, tagann lucht diúltach uirthi. Tan a chailleann sí tintreacháin, tagann lucht deimhneach uirthi. {Fánaí} a thugtar ar a leithéid de cháithnín, mar cuirtear comhlúth air ag na luchtanna éagsúla. Tan a chomhlúthaíonn tintreacháin asaibh féin, is féidir leis a beith ann mar saighead gealáin, drithle de roinnt ábhair dhaingin, nó an gnáthshreabhadh tintreachán trí shuaithní⁵.

Maidir leis an éascoilt féin; tá níos mó céadacháin agus díbheocháin ag eithne níos troime. Agus tá na díbheocháin ina bhformhór go luath. {Comhaghaidheanna} a thugtar ar na héascoilteanna a bhfuil líon céanna céadachán ach líon éagsúil díbheochán uirthi. Mar sin, tá ocht ndíbheochán agus ocht gcéadachán ag gnáth-ghéarghin, ach tá cineálacha eile ann le cuig, sé, seacht, naoi, deich agus aon chéadachán déag. Cuirtear síos ar chomhaghaidheanna mar óghas⁶ an dá cháithnín eithne, mar sin tá géarghin-13, géarghin-14 agus mar sin de; ach tá géarghin-16 is gnáthúla go mór agus go fada. Ó tharla go bhfuil an líon céanna tintreachán agus céadachán acu, gníomhaíonn na comhaghaidheanna dúile ar an gcaoi chéanna ó thaobh measceolaíochta. Ach tá éagsúlachtaí beag eatarthu i ndáiríre, na dúil throime go háirithe, agus is féidir leas a bhaint astu, chun comhaghaidheanna a scagadh as a cheile.

Is gearr a mhaireann an cuid is mó de na comhaghaidheanna. Briseann a n-eithní as a cheile. Agus briseann gach ceann ar a luas féin, darb ainm {leathré}, eadh ón⁷, an t-am ina bhfuil leath de na héascoilteanna in athriocht.

{Meath gaghníomhach} a thugtar ar an athrú seo. Is féidir leis seo a tharlú go mall nó go tapa, agus i meathbhealach ar bith as na céadta dubha acu, ag brath ar airionna na heithne. Is féidir le heithne dhá chéadachán agus dhá dhibheochán a chur amach, eadh ón, eithne grianábhair, agus mar sin léimfidh sí síos dhá chéim ar an Chlár, agus ceithre throimí éascoilteacha. Is féidir leis tintreachán a chaith as díbheocháin, agus ar an gcaoi sin déanann céadachán den dhibheochán. Mar sin, ardaítear an éascoilt céim amháin ar an chlár, ach coinníonn sí a troime féin. Caitheann eithní áirithe {fritintreachán}, cáithnín chomh troime leis an dtintreachán is ea, ach tá lucht deimhneach air. Teilgtear í céim amháin síos ar a chlár mar sin, agus coinníonn sí a troime féin freisin.

Is chomh minic a chuirtear cáithnín amach atá gan lucht ná troime, darb ainm an {díbheochtáinín}. Agus cáithnín gile⁸ ina tonnfhad anghearr a thugtar le formhór de mheath gaghníomhach.

Cé go n-oibríonn gile mar tonn, formhór an ama, Is féidir a fheiceáil air mar cáithnín, an {gileagán}. Dúramar cheana féin, gur féidir le cáithnín ábhair a oibriú mar cloch ach mar tonn chomh maith. I measc na n-éascoilteanna, ní tharlaíonn eachtraí go leanúnach, ach titeann siad in éineacht, ag léimneach transa seasúna atá faoi chosc. Leagtar an smaoineamh seo amach ag {Dearcadh Léime}.

Agus murar leor sin, níl éagsúlacht ann idir ábhar agus fuinneamh. Ba chirte a rá gur ionann iad, agus is féidir ceachtar acu a bhaint as an ceann eile. Is ea an cothromú eatarthu gurb é fuinneamh an t-iolrach ábhair faoin ceathrú cumhacht luais na gile.

Chlaochlaigh eolaithe comhaghaidheanna dúile go dúil eile trí cáithníní a scaoileadh chun eithní. Mar sin, rinneadar learábhar agus donnábhar de nuadha-ábhar, agus chuadar tharstu seo. Is an-ghaghníomhach iad na dúil antroime agus ní fhaightear iad lastall de na ceartaibh na ndaoine.

Tá ard-chomhaidheanna áirithe {éagobhsaí}. Eadh ón, tan a bhuaileann díbheochán ar an eithne nuadha-ábhar-235, mar dheismireacht, briseann sí ina heithní níos lú agus saor-dhíbheocháin; agus is féidir leis an dara ceann níos mó nuadha-ábhar-235 a scoilt. Tan a tharlaíonn sé seo, déantar fuinneamh as troime. Ní a lán den céad troime, ach mar sin féin tá sé uafásach.

Má tá neart go leor ann, is féidir éascoilteanna éadroime a chomhleá. Sa ghrian, agus trí sraith bualtí, déantar éascoilt grianábhair de ceithre éascoilteanna uisceghine. Cialltear roinnt troime mar fuinneamh, agus arís, tá an fuinneamh go mór mór le taobh an fuinneamh a fhaightear ó imoibriú measceolaíocht mar tine.

Sa lá atá inniu ann, beartimid an dá ghnímh éascoiltí againn, le cogadh a fhógairt; agus tugann scoilteadh eithní teas agus tintríocht duinn. Tá súil againn déanamh mar an gcéanna le comhleá, agus is féidir leis coire ainsic⁹ a thabhairt le leas don chine daonna.

Is dócha go bhfuil na blianta mochta orainn!

¹ Dearcadh = Teoiric

² Seasamh Daingean = Pas Soladach

³ Tan (a bhfuil) = Nuair (a bhfuil)

⁴ Mar dheismireacht = Mar shampla

⁵ Suaithne = Sreang

⁶ Den Sean-ghaeilge "Ógus" = Lánsuim

⁷ (Gan ghá de réir na rialacha) Den Sean-ghaeilge "Éd ón" = Is é sin le rá... ("i.e.")

⁸ D'fhéadfadh "solas" a bheith ó Shean-Ioruais

⁹ Coire Ainsic, coire dofholmhaithe an Daghdha

[stmcdaily]

Comhghairdeas mór le buaiteoirí chomórtais Sheachtain na Gaeilge ‘An Sóló Fada’ agus ar ndóigh le gach duine a bhí páirteach ann. Tá obair ar dóigh déanta agaibh uilig. Bígí bródúil asaibh féin agus bígí bródúil as an Ghaeilge - bhur dteanga dúchais. Seod luachmhair! 

[corkcitylibraries]

Mairéad Ní Ghráda agus An Triail

le Deirdre Swain

Is é 2021 bliain chuimhneacháin céad bliain ó fuair Mairéad Ní Ghráda bás. Drámadóir, craoltóir, múinteoir agus gníomhaí ar son na Gaeilge ab ea í. Is fearr aithne uirthi as a dráma, An Triail. Rugadh Mairéad i gCnoc a’ Daingin i gCill Mháille, Co. an Chláir ar 23 Nollaig 1896. Bhí Gaeilge thart timpeall uirthi i gcónaí agus í ag fás aníos. Feirmeoir agus cainteoir dúchais ab ea a h-athair, agus b’uaidh a fuair sí a grá don Ghaeilge agus a tiomantas ar feadh an tsaoil d’athbheochan na Gaeilge. Bhí sé báite sa traidisiún béil, agus bhíodh sé ag aithris an dáin, Cúirt an Mheánoíche le Brian Merriman go minic. Bhí Mairéad éadócasach i dtaobh na teanga Gaeilge. Dúirt sí uair amháin go raith áthas uirthi nár bhain sí leis an nglúin a chaillfeadh an Ghaeilge go deo.

Theastaigh óna tuismitheoirí go gcuirfeadh sí deireadh lena cuid oideachais tar éis na bunscoile ionas go raghadh sí ag obair ar an bhfeirm. Níor tharla sé seo; ina ionad, chuaigh sí go dtí meánscoil in Inis. Bhuaigh sí roinnt duaiseanna mar scoláire, agus bronnadh scoláireacht Chomhairle Contae uirthi go Coláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath, áit ar ghnóthaigh sí BA sa Ghaeilge, Bhéarla agus Fraincis agus MA sa Ghaeilge. Bhí sí i gCumann na mBan agus i gConradh na Gaeilge fad is a bhí sí ann. Cuireadh i bpríosún í uair amháin mar go raibh sí ag díol bratacha poblachtánacha ar Shráid Grafton, rud a mbíodh sí ag déanamh grinn de caoga bliain ina dhiaidh. D’oibrigh sí mar mhúinteoir agus ansan mar rúnaí príobháideach do Earnán de Blaghd, TD Chumann na nGael i gcéad Dáil an tSaorstáit nua. Lean sí uirthi ag obair dó i rith an Chogaidh Chathartha nuair a bhí sé ina Aire Airgeadais. Phós sí Risteard Ó Cíosáin, garda sinsearach, sa bhliain 1923, agus bhí beirt clainne acu, Séamas agus Brian. I 1926, thosnaigh an chéad stáisiún raidió in Éirinn, 2RN (a dtabharfaí Radio Éireann air níos déanaí), ag craoladh. Fostaíodh Ní Ghráda mar eagarthóir mná ar 2RN, ag cur cláracha do mhná agus do pháistí le chéile. Rinneadh príomh-chraoltóir an stáisiúin di i 1929. B’í an chéad chraoltóir mná in Éirinn agus sa Bhreatain agus b’fhéidir san Eoraip í. D’oibrigh sí mar chraoltóir ar feadh naoi mbliana.

Bhí baint ag Ní Ghráda le téacsleabhair scoile a scríobh do Phádraig Ó Siochrú (An Seabhac, mar a ghlaodh air), a bhí i roinn na leabhar scoile de Chomhairle Oideachais na hÉireann. Scríobh sí alán téacsanna oideachais, Progress in Irish san áireamh. Bhí sí ina h-eagarthóir ag de Brún agus Ó Nualláin, foilsitheoir téacsleabhair scoile. Dhein sí léirmheas ar fhoclóir Gaeilge De Bhaldraithe chun cabhrú le múinteoirí. Bhí sí chomh díograiseach gur lean sí uirthi ag cur leabhair scoile ar téip nuair a bhí sí breoite san ospidéal.

Bhí an-shuim aici i riachtanaisí oideachais leanaí, agus thuig sí aigne daoine óga go han-mhaith. Tá sé seo soiléir óna drámaí. Scríobh sí drámaí scoile a bhí bunaithe ar na scéalta Fiannaíochta, ar an miotaseolaíocht, ar an mBíobla, ar scéalta Aesop. D’aistrigh sí Peter Pan go Gaeilge (Tír na Deo). Scríobh sí leagain Ghaeilge álainne de scéalta sí ón sraith “Bóin Dé” nó na “Ladybird Books”. Chabhraigh sé seo le litearthacht a leathadh sa Ghaeilge. Samplaí dos na leabhair seo do pháistí a scríobh sí as Gaeilge ná: Na trí Bhéar (Goldilocks and the Three Bears), Codladh Céad Bliain (Sleeping Beauty), Luaithríona (Cinderella), Áille agus Brúid (Beauty and the Beast), Rápúnzell (Rapunzel) agus Seán agus an Gas Pónaire (Jack and the Beanstalk).

Bhí grá ar leith ag Ní Ghráda don drámaíocht. Bhí droch-chaoi ar dhrámaíocht na Gaeilge agus í ag tosnú ag scríobh, ach d’athraigh sí é seo; bhí suim ag daoine ina drámaí fiú muna raibh aon Ghaeilge acu. Bhí sí ag cur Gaeilge ar fáil do dhaoine i slí taitneamhach tríd an amharclann. Rinne sí éacht thar na bearta ar son na drámaíochta sa teanga Gaeilge. Scríobh sí aon bhunsaothar drámaíochta déag i rith a saoil – níos mó ná aon dhrámadóir eile sa Ghaeilge. I 1933, bronnadh gradam Amharclann na Mainistreach ar a dráma, Mícheál. Bhí an dráma sin bunaithe ar scéal Tolstoy, Michael. Scríobh sí a céad dráma, Uacht, fad is a bhí sí ag múineadh Gaeilge sa Choláiste Cócaireachta i gCill Mochuda. Dá mic léinn é i ndáiríre, ach léirigh Mícheál Mac Liammóir é in Amharclann an Gheata.

Scríobh Ní Ghráda drámaí cumhachtacha a d’inis an fhírinne faoi ghnéithe de shaol na hÉireann ag an am. Phléigh siad fadhbanna na linne trí Ghaeilge. Bhí ar a cumas páirteanna fiúntacha a cheapadh do mhná ina drámaí, go háirithe do mhná óga, rud annamh i gcás dhrámadóirí na hÉireann, lasmuigh de Sheán O’Casey. Chuir a drámaí míchompórd ar dhaoine, mar phléigh siad ábhair ná raibh ceadaithe. Bhí téamaí iontu go raibh faitíos ar dhaoine aghaidh a thabhairt orthu, téamaí mar cás na mban a raibh leanbh acu lasmuigh de chuing an phósta, agus scéal na bpolaiteoirí lofa. Bhí sí go mór chun tosaigh ar lucht a linne.

Is é An Triail an dráma is iomráití a scríobh Ní Ghráda. Tá sé inchurtha leis An Giall le Breandán Ó Beacháin mar cheann dos na drámaí is rathúla sa teanga Gaeilge. Is dráma é atá an-chuí faoi láthair, i mbliain a foilsíodh Tuarascáil Deiridh an Choimisiúin Imscrúdúcháin ar Árais Máithreacha agus Naíonán. Tá sé tráthúil chomh maith mar go bhfuiltear ag plé cearta pháistí uchtaithe agus cearta a máithreacha faoi láthair, agus an éagóir a deineadh orthu. Cuimhne ar chailín bocht a díbríodh as Cill Mháille fadó agus gur ligeadh don bhfear dul saor ó mhilleán a chuir i gceann Mhairéid An Triail a scríobh. Chreid sí gur chóir go mbeadh comhoibriú idir dhrámadóir agus foireann amharclainne agus nach bhfuil i scríbhinn ach creatlach dráma; go bhfuil feabhsú le déanamh ag an léiritheoir air. Mar shampla, dhein sí athscríobh ar phíosaí de An Triail faoi threoir an léiritheora, Tomás Mac Anna, an deireadh san áireamh.

Is dráma tragóideach é An Triail a thugann cuntas ar an tslí a gcaitear le cailín óg, Máire, a mbíonn caidreamh aici le fear pósta agus a éiríonn torrach dá bharr. Teipeann a máthair agus a beirt dearthár uirthi. Bíonn a máthair buartha faoi thuairimí na gcomharsana, ach ní bhíonn imní uirthi faoi leas a h-iníne ná leas a gar-iníne. Níl trua ag éinne do Mháire ná ní chabhraíonn éinne léi seachas Mailí, a thugann dídean di, agus “Aturnae 2” ag a triail. Tugtar breith uirthi agus cáintear í. Ní theastaíonn ó athair a h-iníne an leanbh a fheiscint fiú. Ar deireadh, maraíonn sí í féin agus a leanbh, go bhfuil an-chion aici uirthi. Deireann Máire gur mharaigh sí a h-iníon mar gur cailín í; gur shaor sí í ó phian na mná nuair a mharaigh sí í. Tá an téama seo ar fud an dráma; cloistear guth Mháire á rá ag an dtús agus ag an deireadh. Is é an cheist a fhiafraítear sa dráma ná, “Cén fáth a dtárlaíonn rudaí mar seo in Éirinn?” Dúirt Tomás Mac Anna, an léiritheoir, go raibh an dráma seo go mór chun tosaigh ag plé ceist “Saoirse na mBan”. I slí, bhí Éire féin á chur faoi thriail ag an drámadóir. Thaitin An Triail go mór le Harold Hobson ón nuachtán an Times i Londain, agus mhol sé go h-ard é, cé nach raibh focal Gaeilge aige.

Léiríodh An Triail don gcéad uair in Amharclann an Damer i rith Féile Drámaíochta Bhaile Átha Cliath i 1964. Go gairid ina dhiaidh sin, d’aistrigh Ní Ghráda an dráma go Béarla, agus i 1965, léiríodh an leagan Béarla, On Trial, in Amharclann an Eblana. Cóiríodh An Triail don teilifís ansan, agus cuireadh isteach é i bhFéile Teilifíse Bheirlin 1965. B’annamh cláracha teilifíse á gcóiriú as drámaí i nGaeilge, ach b’amhlaidh do An Triail. Foilsíodh an t-aistriúchán Béarla i 1966.

Fuair an dráma seo ardmholadh ós na léirmheastóirí, ach bhí sé conspóideach nuair a chuireadh ar stáitse ar dtús é. Chuir an smaoineamh go rabhamar go léir ciontach a bheag nó a mhór san easpa carthanachta, isteach ar roinnt daoine: ionsaíodh an dráma toisc é a bheith “mímhórálta”. Léiríodh An Triail don gcéad uair ar 22 Meán Fomhair 1964, trí lá tar éis do Mhichael Viney an mhír dheireanach dá sraith altanna dar theideal, “No birthright” a fhoilsiú san Irish Times. Fiosrúchán criticeach ab ea an tsraith seo ar an tslí a chaitheadh le máithreacha in Éirinn nach raibh pósta. In alt amháin, deireann Viney go ndúirt máthair Éireannach amháin leis nár theastaigh uaithi go bhfillfeadh a h-iníon ar Éirinn agus go raibh a muintir agus a tír náirithe aici. In alt eile, deineann sé trácht ar chailín nach bhfuil pósta a insíonn dá máthair go bhfuil sí torrach. Dúirt sí nach raibh aon rud ag déanamh tinnis dá máthair ach tuairimí na gcomharsana. Cé go bhfuil sé deacair é seo a shamhlú inniu, taispeánann na cuntais seo go bhfuil léiriú cruinn sa dráma An Triail ar na dearcaí claonta agus cruálacha a bhí ag daoine ag an am sin i dtaobh máithreacha nach raibh pósta, agus ar an mbuairt a bhí orthu faoi thuairimí na gcomharsana.

Chaith Mairéad Ní Ghráda an dá bhliain dheireanacha dá saol san ospidéal. Fuair sí bás ar 13 Meitheamh 1971.

Tá cóip den leagan Béarla den dráma, On Trial, le fáil sa Leabharlann Tagartha. Tá leabhar ann leis faoi Mhairéad Ní Ghráda agus faoi dhrámadóirí eile a scríobh as Gaeilge: an teideal atá ar an leabhar seo ná An underground theatre: major playwrights in the Irish language, 1930-80 le Philip O’Leary. Is féidir breathnú ar na leabhair seo sa Leabharlann Tagartha nuair a ath-osclaíonn sé.

Tagairtí

Leabhair

-Breathnach, D. agus Ní Mhurchú, M. (1986). 1882-1982: Beathaisnéis a haon. Baile Átha Cliath: An Clóchomhar Tta.

-Ní, Ghráda, M. (c1978). An Triail/Breithiúnas: Dhá Dhráma. Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair.

-Ní Mhurchú, M. agus Breathnach, D. (1999). 1782-1881: Beathaisnéis [Maille le Forlíonadh le 1882-1982 Beathaisnéis agus le hInnéacs (1782-1999)]. Baile Átha Cliath: An Clóchomhar Tta.

-Titley, A. (2010). Scríbhneoirí faoi chaibidil. Baile Átha Cliath: Cois Life Teoranta.

Altanna ón Idirlíon

-Clare County Library (2021). Mairéad Ní Ghráda (1896-1971). 5 March. Available at: https://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/people/nighrada.htm (Accessed: 5 March 2021).

-Irish Theatre Institute (2021). Ócáid Chomórtha: A Celebration of Máiréad Ní Ghráda: Mairéad Ní Ghráda – Biography. 5 March. Available at: https://www.irishtheatreinstitute.ie/event.aspx?t=mir%C3%A9ad_n%C3%AD_ghrda&contentid=9289&subpagecontentid=9297 (Accessed: 5 March 2021).

-Irish Theatre Institute (2021). Ócáid Chomórtha: A Celebration of Máiréad Ní Ghráda: Production History. 5 March. Available at: https://www.irishtheatreinstitute.ie/event.aspx?t=an_triail_|_on_trial___production_history&contentid=9289&subpagecontentid=9302 (Accessed: 5 March 2021).

-Irish Theatre Institute (2021). Ócáid Chomórtha: A Celebration of Máiréad Ní Ghráda: Social Context. 5 March. Available at: https://www.irishtheatreinstitute.ie/event.aspx?t=social_context&contentid=9289&subpagecontentid=9303 (Accessed: 5 March 2021).

[unfetteredwood]

“Briseann an dúchais trí shúile an chait”/ “Breeding will break out in the eyes of a cat.”

~ An Irish proverb meaning you can tell someone’s true character from their eyes. {source}

*********

The above photo is an older portrait of Squeaky, and as her eyes reveal, she was the sweetest of kitties.

[marinederivednitrigin]

Ok lads wHat thefuck was with the filíocht anaithnid,,, saghas áit my arse. alls I was asking for was to be able to write about the fucking friendship between padraig, micilin and seamus in an tádh but noooo I had to write about saghas áit dúchais hONESTLY

[toinghaeilge]

Munster Interjections 4: In Conversation

General Conversation

A leithéid seo It’s like this

Tá Used to assert the following statement:

Cad é an scéal é? Tá, scéal ait What’s up? Actually, something rather odd

Agreeing with Someone

Sin é That’s right!

Abair é You can say that again!

Thar a bhfeacaís riamh Exactly so!

Encouraging Someone

Seo Come, now It is usually used with the vocative.

Seo, a dhuin’ uasail! Come now, sir!

Seo seo now, now; come, now I have discussed this as an onomatopoeia before, and it is more comforting than it is enthusiastic encouraging.

Commending Someone

Árdfhear Bravo!

Tair slán Well done! 

Is maith an áit ’na rabhais Well done! Used in approval of an act of statement

Hurá Hurrah! 

Others

Mo ghrá thú and mo cheól thu Well done! You’re my love and you’re my music respectively.

Ar aghaidh libh Carry on!

Isteach leat In you go!