#astrocyty

[anatomia-czlowieka-pl]

KOMÓRKI I TKANKI cz. 8/9

TKANKA NERWOWA

Tkanka nerwowa składa się z neuronów (komórek nerwowych) i komórek glejowych (neurogleju). Neurony przetwarzają i przewodzą impulsy elektrochemiczne w wyniku procesów neuronalnych (komórkowych). Komórki glejowe wspierają układ nerwowy, ale nie mają właściwości przewodzących. Główną częścią neuronu jest ciało komórki. Jego cytoplazma zawiera zwykle organelle komórkowe. Jedynie retikulum endoplazmatyczne występuje wyjątkowo pod postacią skupisk zwanych ciałkami Nissla. Wzrost neuronów następuje w wyniku procesu migracji i rozgałęziania wypustek. Neurony przewodzą impulsy i są podstawowym elementem mózgowia i rdzenia kręgowego (centralnego układu nerwowego; CUN), a także nerwów czaszkowych i rdzeniowych (obwodowego układu nerwowego).

RODZAJE NEURONÓW

W zależności od liczby wypustek (biegunów) neurony dzielą się na trzy kategorie strukturalne: jednobiegunowe, dwubiegunowe i wielobiegunowe. Silnie rozgałęzione wypustki to dendryty, które przesyłają sygnały do ciała komórki (od którego są oddalone). Z kolei cieńsze, długie i minimalnie rozgałęzione wypustki to aksony, które przewodzą impulsy z ciała komórki do innych neuronów. Do każdej kategorii strukturalnej należą neurony różnej wielkości i różnych kształtów. Neurony jednobiegunowe mają lub zdają się mieć (jak w przypadku neuronów pseudojednobiegunowych) jedną wypustkę, która tuż przy ciele komórki rozgałęzia się na część osiową i obwodową (neuron czuciowy obwodowego układu nerwowego). Obie wypustki przewodzą impulsy w tym samym kierunku i są określane jako aksony. Neurony dwubiegunowe posiadają dwie wypustki (osiową i obwodową, zwane również aksonami) przewodzące impulsy w tym samym kierunku. Neurony wielobiegunowe mają trzy lub więcej wypustek - jedna z nich jest aksonem. Neurony ruchowe wysyłają impulsy do innych neuronów lub efektorów (mięśni szkieletowych i mięśni gładkich). Neurony jednobiegunowe i dwubiegunowe przewodzą głównie impulsy czuciowe.

Większość aksonów jest otoczona jedną lub większą ilością (do dwustu) warstw izolujących fosfolipidów (otoczek mielinowych), które zapewniają szybsze przewodzenie impulsów nerwowych. Otoczka jest wytwarzana przez komórki glejowe oligodendrocyty w centralnym układzie nerwowym oraz przez komórki Schwanna w obwodowym układzie nerwowym. Wszystkie aksony obwodowego układu nerwowego są otoczone błoną komórkową z osłonki Schwanna (neurolemmą), ale niekoniecznie mieliną. Przerwy między komórkami w otoczce mielinowej - zwane przewężeniami Ranviera - wzmacniają impuls sygnału nerwowego. Komórki Schwanna umożliwiają odrost aksonalny, w obrębie obwodowego układu nerwowego.

Komórki glejowe (neuroglej) znajdują się zarówno w centralnym, jak i obwodowym układzie nerwowym (komórki Schwanna). Astrocyty protoplazmatyczne (największe komórki glejowe) występują głównie w istocie szarej centralnego układu nerwowego (dendryty, ciała komórki), astrocyty włókniste zaś głównie pomiędzy pokrytymi mieliną aksonami w istocie białej centralnego układu nerwowego. Ich wypustki łącza się z neuronami i naczyniami krwionośnymi, stanowiąc metaboliczną, biochemiczną i fizyczną barierę zabezpieczającą układ nerwowy. Być może odgrywają również rolę w tworzeniu bariery krew-mózg. Oligodendrocyty są mniejsze niż astrocyty, mają mniejsze wypustki i znajdują się w pobliżu neuronów. Mikroglej to małe fagocyty (komórki żerne), które znajdują się w mózgowiu oraz rdzeniu kręgowym i biorą udział w usuwaniu umierających neuronów.

[raraarara]

Astrocyty  ⭐️

Astrocyty posiadają małe ciało komórki i liczne wypustki. 

Astrocyty posiadające szeroko, symetrycznie rozgałęziające się wypustki znajdują się głównie w istocie szarej i nazywamy je protoplazmatycznymi.

Astrocyty rozgałęziające się niesymetrycznie w istocie białej nazywamy włóknistymi.

Wypustki astrocytów otaczają i separują neurony i często kończą się w postaci płytek w naczyniach krwionośnych, w ependymie oraz na powierzchni opony miękkiej

Mają pochodzenie ektodermalne

Odpowiadają za odpowiednie stężenie jonów potasu, zapobiegają dyfuzji neuroprzekaźnika poza szczelinę synaptyczną oraz - w niektórych sytuacjach - wiążą neurotransmitery, regulując tym samym siłę pobudzenia.

Oligodendrocyty  ❄️

Posiadają skąpe wypustki i znajdują się w drogach nerwowych (oligodendrocyty śródpęczkowe) oraz między neuronami (oligodendrocyty okołoneuronowe). Tworzą one osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym.

Oligodendrocyty znajdują się w ośrodkowym UN

pojedynczy oligodendrocyt jest w stanie wytwarzać mielinę na wielu wypustkach komórek nerwowych

Komórki Schwanna ☄️ (osłonkowe)

Występują w obwodowym układzie nerwowym

Podstawową rolą tych komórek jest tworzenie osłonek mielinowych na aksonach neuronów - jedna komórka Schwanna wytwarza mielinę maksymalnie na jednej wypustce nerwowej (w przeciwieństwie do oligodendrocytów)

Do komórek glejowych zalicza się także komórki Mullera w siatkówce, wykazujące cechy podobne do astrocytów, i tzw. komórki Bergmanna w móżdżku.

W układzie obwodowy do komórek glejowych zaliczamy komórki torebkowe (satelitowe) otaczające ciała neuronów w zwojach, komórki osłonkowe Schwanna (lemmocyty) oraz komórki podpórkowe w nabłonkach zmysłowych.

Komórki glejowe spełniają szereg ważnych funkcji w układzie nerwowym, z których należy wymienić:

Funkcję podporową.

Funkcję izolującą poszczególne neurony i grupy neuronów.

Posiadają zdolność fagocytozy i odgrywają rolę w procesach reparacyjnych tkanki nerwowej.

Spełniają ważną funkcję metaboliczną w regulacji środowiska metabolicznego neuronów oraz doprowadzaniu substancji odżywczych do komórek nerwowych.

Tworzą osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym (oligodendrocyty) oraz obwodowym (komórki Schwanna)

Włączone są w procesy wydzielnicze (ependyma).

[raraarara]

Układ nerwowy

 Jeeezzzzz, jak mi się nie chce. Oto notateczki dla pielęgniarek i paramedyków. Worda nie mam, a Google doc mnie wkurza.

Funkcje: - służy do komunikacji z otoczeniem - kontroli czynności organizmu jako całości oraz jego narządów wewnętrznych Podstawowa jednostka strukturalna: - neuron czyli komórka nerwowa Komórka nerwowa: - składa się z ciała komórki (perykarionu) i dwóch rodzajów wypustek wypustki (neuryty): - liczne i mocno rozgałęzione dendryty                                   - pojedynczy, o różnych długościach akson Charakterystyczne cechy komórki nerwowej: - pobudliwość - przewodnictwo impulsów - tworzenie połączeń z innymi komórkami za pomocą synaps Synapsy: - elektryczne - odstęp między komórkami tak mały, że przewodzenie polega na wędrówce jonów między komórkami a impuls przekazywany jest bardzo szybko (mięśnie, serce, kora mózgu), - chemiczne - odstęp między komórkami wielokrotnie większy, impuls przekazywany jest wolniej za pomocą neurotransmiterów. Ten typ przewodnictwa występuje np. w narządach wewnętrznych Komórki nerwowe (neurony): - czuciowe, aferentne - łączące receptory obwodowe z ośrodkami nerwowymi - ruchowe, eferentne - łączące ośrodki nerwowe z takimi narządami jak mięśnie i gruczoły - kojarzeniowe (wstawkowe) - łączące różne grupy neuronów między sobą

Tkanka glejowa:

Liczba komórek glejowych przewyższa znacznie liczbę neuronów (5-10 krotnie),

funkcja podporowa

funkcja odżywcza dla wysoko wyspecjalizowanych komórek nerwowych

w odróżnieniu od neuronów, mają zdolność mnożenia się przez całe życie

nie podlegają pobudzeniu

odżywia neurony

stanowi barierę krew-mózg (chroni neurony przed czynnikami potencjalnie toksycznymi)

Do komórek glejowych w układzie nerwowym ośrodkowym zaliczamy: astrocyty  ⭐️ , oligodendrocyty  ❄️ oraz komórki wyściółki (kurwa leśnej 🌲 (ependymy), a także komórki mezogleju.

Synapsy

Komórki nerwowe komunikują się między sobą oraz z efektorami poprzez złącza nerwowe zwane synapsami. W skład synapsy wchodzą:

Zakończenie nerwowe komórki przekazującej (np. aksonu lub dendrytu) tworzące tzw. część presynaptyczną synapsy, posiadające zagęszczenie presynaptyczne (80 nm), będące składnikiem błony presynaptycznej.

Szczelina synaptyczna (szerokość 20 nm),do której odbywa się wydzielanie neuroprzekaźników (mediatorów). Szczelina ta od zewnątrz otoczona jest wypustkami komórek glejowych.

Zakończenie postsynaptyczne, posiadające w błonie zagęszczenia postsynaptyczne W zakończeniu presynaptycznym znajdują się pęcherzyki synaptyczne o różnym kształcie (kuliste, owalne) i średnicy (od 20 do 160 nm), które zawierają neuroprzekaźniki (mediatory).

Do neuroprzekaźników należą: 

acetylcholina, 

aminy biogenne (adrenalina,noradrenalina, dopamina, serotonina),

aminokwasy (kwas gamma-aminomasłowy, GABA, glutamina, glicyna), 

peptydy

Ten rodzaj przekaźnictwa należy do przekaźnictwa chemicznego przez synapsy chemiczne.

W synapsach elektycznych przekazywanie informacji odbywa się w nich bez substancji chemicznych. Nie mają one zróżnicowanych błon pre- i postsynaptycznych, a szerokość szczeliny synaptycznej nie przekracza 2 nm.

Część eferentną, odśrodkową układu nerwowego, która unerwia mięsień sercowy, mięśnie gładkie i gruczoły, nazywamy układem nerwowym autonomicznym

Topograficzny podział układu nerwowego:

1) OŚRODKOWY UN - systema nervosum centrale - mózgowie + rdzeń kręgowy (encephalon + medulla spinalis) 

2) OBWODOWY UN - systema nervosum periphericum - nerwy czaszkowe (12 par) + nerwy rdzeniowe (31 par) + pnie współczulne oraz sploty w jamach ciała i narządach (nervi craniales(12) + nervi spinales(31) + t runci sympathici, plexi)

Pod względem kształtu neuronu, możemy wyróżnić:

1) Neurony jednobiegunowe występujące przede wszystkim we wczesnym stadium rozwoju

2) Neurony dwubiegunowe, charakterystyczne dla niektórych zwojów czaszkowych (np. zwój spiralny ślimaka). Odmianą neuronów dwubiegunowych są neurony pseudojednobiegunowe - pojedyncza wypustka dzieli się w pobliżu ciała komórki na akson i dendryt. Neurony te występują w zwojach rdzeniowych oraz w większości zwojów nerwów czaszkowych.

3) Neurony wielobiegunowe - posiadające mnogie dendryty, wychodzące z wielu biegunów komórki. Występują w ośrodkowym UN i w zwojach autonomicznego UN.

Mózgowie

Z punktu widzenia topografii i rozwoju jest 5 części: 

Rdzeń przedłużony (medulla oblongata) -

Tyłomózgowie wtórne albo zamózgowie (metencephalon)

Śródmózgowie (mesencephalon)

Międzymózgowie (diencephalon) 

Kresomózgowie (telencephalon)

Z punktu widzenia klinicznego, wyróżniamy:

Mózg (cerebrum)

Móżdżek (cerebellum)

Pień mózgu (truncus cerebri) 

Mózg obejmuje istotę białą i szarą półkul a więc część kresomózgowia.

Rozwój układu nerwowego

U zarodka w 16 dniu, na grzbietowej powierzchni następuje zgrubienie ektodermy tworzące płytę nerwową.

Następuje poliferacja na obrzeżch płyty w czego skutek tworzą się bruzdy (rynienki) nerwowe (sulcus neuralis).

W 20 dniu następuje zbliżanie się do siebie bruzd i tworzy się cewa nerwowa

Otwór nerwowy przedni (neuroporus anterior) ulega zamknięciu w 24 dniu, a otwór nerwowy tylny (neuropors posterior) w 26 dniu.

Pod koniec 4 tyg. cewa nerwowa jest całkowicie oddzielona od jamy owodni

jeszcze przed zamknięciem cewy, wykształca się zagięcie głowowe na pograniczu przodomózgowia i śródmózgowia

po zamknięciu cewy, w odcinku głowowym zarodka, tworzą się trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe:

Przodomózgowie (prosencephalon)

Śródmózgowie (mesencephalon)

Tyłomózgowie (rhombencephalon)

Pęcherzyki mózgowe pod koniec 5 tygodnia ulegają na ostateczne pęcherzyki nerwowe, z których kształtują się części mózgowia osobnika dorosłego.

z przodomózgowia powstaje: kresomózgowie + międzymózgowie

śródmózgowie nie ulega podziałowi

z tyłomózgowia powstają: tyłomózgowie wtórne lub zamózgowie + rdzeniomózgowie lub rdzeń przedłużony

Cewa nerwowa ma kształt litery M w ciągu 5 tygodnia gdy cewa ulega zaginaniu (zagięcie szyjne, zagięcie mostowe)

kresomózgowie ulega powiększeniu, następuje zgłębienie w części środkowej i tworzą się półkule mózgu

W cewie nerwowej kształtują się 3 warstwy:

Najbardziej wewnętrzna:  macierz (warstwa rozrodcza, matrix). Otacza kanał środkowy

Obwodowo na macierzy: warstwa płaszczowa. Różnicowanie komórek progenitorowych na neuroblasty i glioblasty. Tworzy istotę szarą w obrębie rdzenia kręgowego i pnia mózgu

Najbardziej obwodowo: warstwa brzeżna składająca się z komórek glejowych oraz wypustek neuronów.

W części środkowej cewy nerwowej zaznacza się bruzda graniczna dzieląca cewę na część brzuszną (płyta podstawna) i część grzbietową (blaszka skrzydłowa)

W płycie podstawnej będą kiedyś rogi przednie,

W blaszce skrzydłowej - rogi tylne.

Struktury nerwowego układu obwodowego powstają z grzebienia nerwowego (crista neuralis), który powstał z komórek które wyemigrowały na zewnątrz z zamykającej się cewy nerwowej.

Pod koniec okresu zarodkowego pień mózgu jest znacznie bardziej zaawansowany w rozwoju w porównaniu z kresomózgowiem. W pniu tym kształtują się już dwa układy: monoaminoergiczny i cholinergiczny.

rozwój kory nowej, pojawia się w 8 tygodniu w miejscu przyszłej wyspy w postaci płyty korowej

Pierwsze połączenia synaptyczne rozwijają się w płycie podstawnej odcinka szyjnego rdzenia kręgowego w 6 tygodniu.

Osłonka mielinową zaczyna rozwijać się w 11-12 tygodniu, najpierw w układzie nerwowym obwodowym. Poprzedza ją intensywny rozplem komórek glejowych, tzw. glioza mielinizacyjna.