#anti-imperialistisch denken | Explore Tumblr posts and blogs

ericbartelsnl · 4 years ago

Text

Over terroristen in Brussel en terugkeer naar de rede

Eric Bartels stuit in zijn onderzoek naar de oorzaken van het fundamentalistische geweld op de basis van de verschillen tussen de Westerse en de moslimcultuur. Consequent onder ogen zien dat onderscheid, maant hij. En zonder misplaatst schuldgevoel graag. 'Het is een oorlog tussen onderbuik en rede.'

Deze column is het voor het eerste geplaatst in Follow The Money in 2016.

Gebeurtenissen als de aanslagen in Brussel zijn een barometer voor de staat van denken van de westerse burgers en hun politici. Uit de reacties blijken onze bewuste maar ook onbewuste overtuigingen over onszelf, de Westerse cultuur en de Westerse maatschappelijke ordening. Tevens blijkt dan hoe wij onszelf zien in de context van andere culturen en maatschappelijke ordeningen. De reacties na Parijs, Keulen en Brussel geven ons een perfect inzicht in het Westerse denken over onszelf in de context van de wereld. Het is dit denken dat mij ernstig zorgen baart, vooral als ik constateer dat dit denken ook begint te ontstaan bij onze jeugd. Ik constateer een totaal gebrek aan kennis over de Westerse geschiedenis en filosofie in relatie tot andere culturen. Ik zie dit als een ernstige bedreiging voor onze Westerse verworvenheden.

Op dezelfde dag als de gebeurtenissen in Brussel verscheen een interview met GroenLinks partijvoorzitter Jesse Klaver over het vluchtelingenprobleem. Hij zegt daarin onder meer: 'Fundamentele waarden die onze samenleving groot maken staan onder druk: gastvrijheid en verantwoordelijkheid nemen voor mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld.' en 'Als iemand bescherming bij je zoekt, dan stuur je ze niet terug.' Volgens Klaver zijn dus gastvrijheid en het nemen van verantwoordelijkheid voor mensen op de vlucht fundamentele waarden van onze samenleving. Als mensen bij ons bescherming zoeken stuur je ze niet terug, maar neem je ze op. Hij geeft hier blijk van een diepgewortelde Westerse conditionering die ik 'het christelijk-socialistische wereldbeeld” noem. Het is het wereldbeeld van de zwakke mens die beschermd dient te geworden. De mens die niet in staat is zichzelf te beschermen en ook niet verantwoordelijk is voor het eigen bestaan.

Sterker nog, volgens Klaver is onze samenleving verantwoordelijk voor die mens. Het is het concept van de overheid als hoedende Vader en Moeder die het zwakke kroost dienen te beschermen. Je uitgangspunt van denken moet dan zijn dat mensen zwak zijn en beschermd dienen te worden. Het wordt hoog tijd dat we die conditionering eens gaan loslaten. Zeker in relatie tot het vluchtelingenprobleem en fundamentalistisch terrorisme.

"Je uitgangspunt moet dan zijn dat mensen zwak zijn en beschermd dienen te worden. Het wordt hoog tijd dat we die conditionering eens gaan loslaten. Zeker in relatie tot het vluchtelingenprobleem en fundamentalistisch terrorisme."

Karakter of omgeving

In eerdere artikelen geef ik aan dat er aan het einde van de 19e eeuw een specifieke omslag heeft plaatsgevonden. Voor dat tijdstip was de algemene overtuiging dat de mens volledig verantwoordelijk was voor het eigen bestaan. Het begrip 'karakter' stond in dat denken centraal. Goed gedrag duidde op een goed karakter, slecht gedrag duidde op een slecht karakter. Vanaf de Amerikaanse arbeidsonlusten in 1861 veranderde dat beeld. Sociologen en psychologen begonnen te wijzen op de erbarmelijke omstandigheden van de arbeiders en zagen dat als oorzaak van het destructieve gedrag van de arbeiders.

Vanaf dat moment begon ons denken over menselijk gedrag te veranderen. Daar waren we er eerst van uitgingen dat de individuele mens te allen tijde zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen gedrag, verschoof het vanaf het einde van de 19e eeuw naar de gedachte dat de sociale context verantwoordelijk is voor ons gedrag. Dat denken maak sindsdien onderdeel uit van onze Westerse conditionering. Klaver geef daar ook weer blijk van. Hetzelfde zien we terug in de discussies over de motieven van de Brusselse terroristen. Allerlei oorzaken worden aangedragen, van de uitzichtloosheid van de daders tot het optreden van de Amerikanen, maar nergens wordt de verantwoordelijkheid bij de daders zelf gelegd.

Schuld en verantwoordelijkheid

Het is denken en conditionering die heel sociaal lijken, maar het niet zijn. Die reduceren mensen tot slachtoffers, tot hulpbehoevenden. Zodra je een zwerver geld geeft bevestig je de zwerver in zijn of haar zwerver-zijn. Zijn de vluchtelingen slachtoffers? Als je dat standpunt inneemt, moet je ook van mening zijn dat deze mensen dus geen invloed hebben kunnen uitoefenen op hun lokale omstandigheden. Ze deden er in feite niet toe. Als je als uitgangspunt neemt dat een mens te allen tijde verantwoordelijk is voor het eigen bestaan en de eigen omstandigheden en daartoe ook de fysieke en intellectuele hulpmiddelen heeft, is deze mens ten alle tijden medeverantwoordelijk voor de maatschappelijke omstandigheden in zijn of haar land van herkomst.

Het is denken en het is conditionering die heel sociaal lijken, maar het niet zijn

Dat is overigens iets anders dan het begrip 'schuld'. Schuld verwijst naar verwijtbaarheid. Verantwoordelijkheid verwijst naar invloed, ertoe doen. Dat zijn twee verschillende zaken. In die visie zijn de vluchtelingen zelf individueel verantwoordelijk voor een vluchteling-zijn en dragen wij geen enkele verantwoordelijkheid voor hun vluchteling-zijn. Zodra wij ons daarvoor verantwoordelijk voelen en de vluchtelingen helpen vluchteling te zijn, bevestigen wij de vluchtelingen in hun vluchteling-zijn, in hun onvermogen verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen maatschappelijke ordening. Natuurlijk weet ik dat de meeste van deze mensen uit dictaturen komen en dat het voor ons Westerlingen veel eenvoudig is om invloed uit te oefenen op onze maatschappelijke ordening. Maar ooit bestond ons continent ook uit dictaturen en het zijn uw en mijn voorouders die dat zelf hebben weten te veranderen in een verlichte democratie. Wat was er gebeurd als al die voorouders hadden kunnen vluchten naar een al bestaande democratie?

Als het gaat om het vluchtelingenprobleem zien we in het Westen aan beide kanten van het spectrum irrationaliteit en onderbuikgevoelens. Aan de ene kant hysterisch schreeuwende, middelvinger opstekende tegenstanders van opvang, aan de andere kant televisiepersoonlijkheden die zalvende woorden uitsprekend logeerkamers inrichten voor vluchtelingen of er een vakantie op Lesbos aan wijden. Het redden van de zwakkere als vakantie-uitje.

Christelijk socialisme

In de reacties op de gebeurtenissen in Brussel zien we diezelfde christelijk-socialistische conditionering terugkomen. Het terrorisme wordt in dat denken bijvoorbeeld veroorzaakt door de 'uitzichtloosheid' voor jonge moslims. Uitzichtloosheid? Ik dacht dat wij in een democratie leven waarin iedereen die het wil kan studeren. Waarin iedere burger de ruimte krijgt om zichzelf te ontplooien en het eigen domein vorm te geven. Het is precies dit soort slachtofferdenken dat Jesse Klaver laat zien in zijn interview. Het is allemaal niet onze schuld, het komt door omstandigheden. 'Aangeleerde hulpeloosheid', noemt de beroemde Amerikaanse wetenschapper Dr. Martin Seligman dat.

Andere commentaren leggen de oorzaak van het gedrag van de terroristen en zelfs van het gedrag van ISIS als geheel bij de invallen van Amerika in Irak en het gedrag van de Westerse mogendheden in het verre verleden. De oorzaak ligt niet bij de daders, noch bij de cultuur waar ze uit voortkomen, maar bij het Westen zelf. Wij zijn de oorzaak van alle ellende. Het is een geluid dat mij zeer bekend voorkomt, omdat het de gangbare mening vormde op de Amsterdamse universiteiten toen ik daar in de jaren '70 studeerde. Het waren de jaren waarin het Westen door menigeen werd gezien als 'imperialistisch' en Mao, Che Guevara en zelfs Stalin werden gezien anti-imperialistische helden. Zoals ik in eerdere artikelen heb geschreven, bestaat er in het Westen blijkbaar een onderhuids spanningsveld tussen onze Westerse verworvenheden en onze perceptie van de waarde daarvan.

En vanuit deze perceptie observeren wij het gedrag van terroristen die, uit naam van een geloof, wandaden plegen en concluderen wij dat het wel aan ons moet liggen: de Westerse imperialisten die de wereld hebben veroverd en daar nu de rekening voor gepresenteerd krijgen. Maar de werkelijkheid is dat moslimfundamentalisten niet alleen aanslagen plegen in Amerika en Europa, maar ook in Afrika, Turkije, Rusland en andere locaties. Het gaat schijnbaar helemaal niet alleen om het 'imperialistische Westen'. Laten we daarom eens onderzoeken of er ook andere verklaringen mogelijk zijn. Laten we beginnen te onderzoeken hoe de Westerse wereld en de Arabische wereld zich hebben ontwikkeld. Om dat duidelijk te maken ga ik even terug naar de beroemde Griekse filosoof Aristoteles.

Aristoteles

Volgens Aristoteles bestaat er een fundamentele overeenkomst tussen hoe het universum werkt en hoe wij zelf functioneren. Onze menselijke rede maak het mogelijk dat wij logisch kunnen nadenken met doelgerichte gedachte-patronen. Volgens Aristoteles functioneert het universum ook logisch en doelgericht. Als je bijvoorbeeld een kastanje in de grond plant, groeit daar in principe altijd een kastanjeboom uit. Een logisch, doelgericht patroon dus. Volgens Joden, Moslims en Christenen - de monotheïstische religies - duidt dat op het bestaan van een bovennatuurlijke schepper. Aristoteles zag het natuurlijke universum daarentegen als zelfvoorzienend. Het is niet God die doelen realiseert, het is de intrinsieke natuurlijke doelgerichte beweging in het organisme zelf.

Alles wat bestaat, zegt Aristoteles, is er natuurlijk op gericht zichzelf volledig te realiseren. Zo realiseert de kastanje zich in de kastanjeboom. De later seculiere Westerse wetenschappers van de 21e eeuw ontkennen dat er een intrinsieke betekenis in het universum bestaat. Alles gebeurt willekeurig. Aristoteles neemt dus een standpunt in tussen aan de ene kant de monotheïstische religies en aan de andere kant de moderne seculiere wetenschap.

Alles wat bestaat, zegt Aristoteles, is er natuurlijk op gericht zichzelf volledig te realiseren

Natuurlijk begreep Aristoteles dat bijvoorbeeld bomen geen doelen nastreven. Maar hij begreep ook dat kastanjes inderdaad altijd kastanjeboom worden. Hij verklaart dat door te zeggen dat natuurlijke substantie bestaat uit materie en vorm. Vorm betekent in zijn definitie de structuur waar het organisme naartoe beweegt.

Islamitische filosofen

Het werk van Aristoteles inspireerde aan het begin van de middeleeuwen Islamitische filosofen om hun geloof te verbinden met het aristoteliaanse gedachtegoed. In een, in essentie, gerichte poging om geloof en wetenschap te verbinden. Deze beweging werd in de islamitische wereld 'falsafah' genoemd. Hoogtepunt op deze beweging was het werk van de grote Cordobaanse te denker Averroës (Ibn Rushd). Aristoteles zag God niet als een scheppend opperwezen, maar als de realisatie zelf. Dat wat volledig gerealiseerd is. Volgens Averroës was dit niet de waarheid maar wel dichterbij de waarheid dan de letterlijke beschrijvingen in de Bijbel of de Koran, waar God wordt gezien als een wezen met een fysiek lichaam, die 'zit' op de troon en 'ziet' dat zijn creatie goed is.

Dergelijke interpretaties waren de orthodoxe moslims een doorn in het oog. Aan het begin van de 12e eeuw werden deze bedenkingen verwoord door de beroemde mythische filosoof al-Ghazali die stelde dat oorzaak en gevolg een illusie zijn omdat niet de natuur maar God de oorzaak van alles is. Met zijn boek The Incoherence of the Philosophers bracht hij eigenhandig de falsafah tot stilstand en daarmee de rol van de filosofie in het Arabische gedeelte van de islamitische wereld. Bekende filosofen werden verbannen en aan het verbinden van geloof en wetenschap kwam abrupt een einde. En het was niet zo dat geloof en wetenschap twee aparte domeinen werden, zoals je later in het Westen onder invloed van de beroemde theoloog Willem van Ockham is gebeurd, maar geloof werd als centraal uitgangspunt gezien waardoor wetenschap nagenoeg onmogelijk werd.

Geloof werd in het Westen uiteindelijk een privé-aangelegenheid. En wordt beleden in het privédomein. In de Arabische wereld is de Islam zowel een privé-aangelegenheid als een publieke aangelegenheid. Dat is rechtstreeks terug te voeren tot het werk van al-Ghazali in de 12e eeuw en het daarmee beëindigen van de dialectische ontwikkeling van geloof en wetenschap. Een ontwikkeling die in het Westen wel heeft plaatsgevonden, met name omdat het Christendom centraal was en is georganiseerd.

Christendom

Nadat in de 12e eeuw de Islamitische dialectische ontwikkeling was stopgezet, werd deze langzaam maar zeker door Christelijke theologen overgenomen. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in de verlichte democratische maatschappijvorm die wij in het Westen kennen. Een groot voordeel daarbij was dat het Christendom werd gedomineerd door de katholieke kerk met een centraal gezag. Vaak wordt dat als negatief beschreven, maar het heeft wel degelijk geholpen bij de bovengenoemde ontwikkeling.

Nadat in de 12e eeuw de Islamitische dialectische ontwikkeling was stopgezet, werd deze langzaam maar zeker door Christelijke theologen overgenomen

De Christenen en dus ook de Christelijke theologen dienden te gehoorzamen aan de paus, de Arabische Faylasufs (filosofen) waren onafhankelijke professionals. Daarom hadden ze meer vrijheid, maar waren ze ook een veel grotere bedreiging voor de orthodoxe religieuze leraren. Een enorme paradox. Geïnspireerd door al-Ghazali, besloten deze orthodoxe leraren zich gewoon af te wenden van de Faylasufs. Ook de katholieke kerk stond negatief tegenover het verbinden van het geloof met Aristoteles, maar toen toonaangevende theologen als bijvoorbeeld Thomas van Aquino zich met het onderwerp gingen bezighouden begon een proces waarin het kerkelijke gezag langzaam werd overtuigd van de relevantie van het genoemde dialectische proces. En toen het gezag eenmaal overtuigd raakte, was het pleit beslecht en werd het verbinden van geloof en wetenschap een geaccepteerd proces in de Westerse wereld.

Het verbinden van geloof en wetenschap is een geaccepteerd proces in de Westerse wereld

Een laatste beslissende stap in dit proces werd genomen door de de Engelse filosoof en theoloog Willem van Ockham. Daar waar theologen als Thomas van Aquino trachtten het christendom te verbinden met de wetenschap, nam Van Ockham het standpunt in dat geloof en God alleen kunnen worden ervaren er niet logisch kunnen worden beredeneerd. Hij stelde voor het geloof en wetenschap te scheiden. Niet, zoals bij de islam, door de wetenschap ondergeschikt te maken aan het geloof, maar door geloof en wetenschap als twee aparte werkelijkheden te zien, die gewoon naast elkaar konden bestaan. Wat in de Islamitische wereld was gebeurd, was dat wetenschap werd gezien als strijdig met het geloof. Geloof en wetenschap werden dus in feite gezien als onderdeel van hetzelfde domein. Net zoals dat gebeurde door de meeste middeleeuwse Christelijke theologen. Willem van Ockham zag geloof en wetenschap als twee volstrekt gescheiden domeinen.

In de Islamitische wereld werd wetenschap gezien als strijdig met het geloof. Geloof en wetenschap werden dus in feite gezien als onderdeel van hetzelfde domein

Wetenschap ging over het domein van zintuiglijke, empirisch waarneming van de natuurlijke wereld. Geloof ging over het domein van het persoonlijk ervaren van eenheid met God. Een ervaring die niet wetenschappelijk kan worden verklaard. Zie bijvoorbeeld het boek ‘De Kinderen van Aristoteles’ van Richard Rubenstein, hoogleraar Conflict Resolution and Public Affairs aan de George Mason University.

Cruciaal

Dit simpele gegeven is cruciaal geweest in de ontwikkeling van onze Westerse maatschappijen. Geloof kon gewoon blijven bestaan, maar werd beperkt tot het private domein. Wetenschap kon ook gewoon blijven bestaan, was geen bedreiging voor het geloof en kon daardoor het Leitmotiv worden voor onze wetenschappelijke vooruitgang, maar ook voor onze publieke maatschappelijke vooruitgang. In de Islamitische wereld, waar een gelijkwaardige scheiding niet plaatsvond, kwam niet alleen de wetenschappelijke ontwikkeling nagenoeg tot stilstand, maar werd de Islam ook het organiserende principe voor de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening. Geen scheiding der machten, geen universele rechten van de mens, geen parlementaire democratie en geen vrije economische ontwikkeling. Dat kan ook niet als alles ten dienste staat van een geloof.

Dat kan alleen als het organiserende principe achter de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening de menselijke rede is, vrij van persoonlijke geloofsovertuigingen. Als de menselijke rede centraal staat, wordt waardevrij onderzocht welke belangen de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening moet dienen, respectievelijk welke behoeften de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening dient te bevredigen. Laten we dat verder onderzoeken.

Maslow

De bekende Amerikaanse wetenschapper Dr Abraham Maslow heeft in de 20e eeuw voortgeborduurd op het gedachtegoed van Aristoteles. Ook hij veronderstelt dat de mens primair wordt gedreven door de behoefte aan volledige zelfrealisatie. Om tot het punt van zelfrealisatie te komen, doorloopt de mens, in zijn ogen, een aantal behoeftestadia: primaire levensbehoeften > veiligheid > genegenheid > eigenwaarde > zelfrealisatie. Als een mens niets heeft wordt hij of zij gedreven door primaire levensbehoeften. Als die zijn ingevuld, komt de primaire levensbehoefte ‘veiligheid’ aan bod, enzovoorts. Recent onderzoek van bijvoorbeeld de positieve psychologen als Martin Seligman en Mike Csikszentmihalyi bevestigen de door Maslow beschreven behoeftenpiramide.

Als het zo is, dat mensen gericht zijn op het doorlopen van deze behoeftenstadia om uiteindelijk te komen tot volledige zelfrealisatie en de ontwikkeling van de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening is rationeel gericht op het bieden van een structuur waar binnen burgers optimaal kunnen komen tot het bevredigen van hun behoeften, moeten de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening zich ontwikkelen richting de liberale democratie die wij nu kennen. En dat is er dus ook precies wat we de laatste onder de jaren hebben zien gebeuren.

In de Islamitische Arabische landen heeft deze natuurlijke ontwikkeling niet kunnen plaatsvinden, gehinderd als zij werd en wordt door het ontbreken van eenzelfde scheiding tussen geloof en wetenschap. De ontwikkeling van de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordeningen in de Arabische landen heeft steeds ten dienste gestaan - en staat nog steeds ten dienste - van de Islam en de machthebbers die aanspraak maken op het representeren van die Islam. Als een staatsrechtelijk en maatschappelijke ordening niet gericht is op het bieden van structuur aan de burgers om de eigen behoeften te bevredigen, maar op het bieden van structuur aan een geloof om aanspraak te kunnen blijven maken op een centrale positie in deze ordening, is een situatie zoals we die zien in de Arabische landen het natuurlijke gevolg.

"Geen scheiding der machten, geen universele rechten van de mens, geen parlementaire democratie en geen vrije economische ontwikkeling. Dat kan ook niet als alles ten dienste staat van een geloof"

ISIS

Natuurlijk heeft met name de laatste inval van de Amerikanen in Irak een situatie geschapen waarin organisaties als ISIS ruimte kregen om zich te manifesteren, zoals ons door sommige opinieleiders wordt voorhouden. Maar toen de Amerikanen ons bevrijdden van de nazidictatuur, ontstond geen ISIS maar een parlementaire democratie. Waarom? Omdat door de scheiding van geloof en wetenschap in het Westen een cultuur heeft kunnen ontstaan waarin rede en wetenschappelijke vooruitgang onderdeel van onze cultuur zijn geworden. Een cultuur waar mensen zelf kunnen nadenken. Waar mensen naar eigen inzicht opleidingen kunnen volgen. Waar mensen zelf hun eigen geloofsovertuigingen kunnen kiezen.

Wij hebben, met vallen en opstaan, een toestand bereikt waarin de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening ten dienste staat van de zelfrealisatie van iedere burger. We hebben bij die ontwikkeling niet alleen fouten gemaakt, maar ook misdaden begaan. Slavernij, imperialisme en een afgrijselijke oorlogen hebben daar onderdeel van uitgemaakt. Ik wil dat op geen enkele wijze goedpraten. Maar we hebben wel een toestand bereikt zoals ik hierboven heb beschreven. Een toestand die in de Arabische wereld op geen enkele wijze tot stand is gekomen, waardoor nog steeds miljoenen mensen worden onderdrukt.

Wij hebben een toestand bereikt waarin de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening ten dienste staat van de zelfrealisatie van iedere burger

Het ISIS-monster is er altijd geweest. Veroorzaakt door de ontwikkeling in de Arabische islamitische wereld die ik hierboven heb beschreven. Die kwam alleen niet tot uiting omdat dictators het monster onder controle hielden, respectievelijk gebruikten om het eigen volk op een verschrikkelijke manier te onderdrukken. Inderdaad, toen de Amerikanen in Irak Saddam Hussein versloegen, werd het monster vrijgelaten en ontaardde het land in sektarische oorlogen. De inval in Irak is haalde het deksel van de put, maar het werkelijke probleem is de staat waarin het Arabisch continent verkeert door de centrale positie die het geloof inneemt in de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening. We moeten deksel en put vooral niet verwarren.

"het werkelijke probleem is de staat waarin het Arabisch continent verkeert door de centrale positie die het geloof inneemt in de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening"

Europa

In hoeverre heeft het Europese terrorisme in naam van de Islam te maken met deze ontwikkeling? Laten we dat eens verder onderzoeken. Ik zag laatst bij Jeroen Pauw een interessant interview met een 30-jarige Marrokkaanse man die eerst geradicaliseerd was en toen gederadicaliseerd. Hij vertelde dat zijn radicalisering was begonnen na de aanslagen van 9/11. Hij was altijd al moslim geweest, maar normaal praktiserend. Hij voelde zich ook gewoon Nederlander. Door de discussies die na 9/11 volgden, was hij zich steeds meer bewust geworden van zijn moslim-identiteit.

Wat mij vooral opviel was dat zijn moslim-zijn volledig onderdeel uitmaakte van zijn culturele identiteit die vervolgens weer volledig onderdeel uitmaakte van zijn totale identiteit. Dus, toen na 9/11 het moslim-zijn onder vuur kwam te liggen, voelde hij dat als een aanval op zijn eigen identiteit. Het is een bekend psychologisch fenomeen dat mensen de neiging hebben hun overtuigingen onderdeel te maken van de eigen identiteit. Dat wat wij identiteit noemen bestaat altijd uit niet-geverifieerde overtuigingen. In de Westerse wereld is het geloof echter iets waarvoor je kiest. Het maakt niet cultureel deel uit van je identiteit, het is een gekozen identiteit. Het kan zijn dat jouw familie streng gelovig is, maar er is geen culturele druk dat ook te zijn. Hoogstens bestaat er een familiaire druk. Het publieke domein is waardevrij en ontdaan van verplichte spirituele ideologieën. De keuze is altijd aan jou. Je kunt een aanval op jouw geloof zien als een aanval op jouw persoonlijke identiteit, maar nooit als een aanval op jouw culturele identiteit.

In de Westerse wereld is het geloof echter iets waarvoor je kiest. Het maakt niet cultureel deel uit van je identiteit, het is een gekozen identiteit

In de Arabische wereld is de Islam volledig onderdeel van de culturele identiteit en ook nog eens van de staatsrechtelijke en maatschappelijke identiteit. De Islam is overal. Het is jij, geloof, wet, gedragsnormen, rechterlijke macht en meer. Scheiding der machten is totaal afwezig. Er bestaat geen natuurlijke dialectiek, nauwelijks oppositie, geen vrije pers, geen tegengeluid. De burgers in dergelijke landen hebben nooit de mogelijkheid gekregen een eigen individuele identiteit te ontwikkelen die een natuurlijke afstand heeft tot een eventuele culturele en maatschappelijke identiteit. In het Westen voelen we ons hoogstens verbonden met het democratische erfgoed en zelfs daar stellen velen van ons vraagtekens bij.

Gescheiden entiteiten

Ik heb al eerder geschreven dat geloof, het geloven en het individu drie gescheiden entiteiten zijn. Kritiek op een geloof is niet hetzelfde als kritiek op het geloven of kritiek op het gedrag van het individu. En kritiek op het gedrag van het individu is niet hetzelfde als kritiek op het geloof. Zelfs als er al een relatie bestaat tussen het geloof en het gedrag van het individu, blijft het gedrag van het individu de verantwoordelijkheid van het individu en niet van het geloof. Ieder mens heeft altijd een keuze. Mens-zijn ís individueel kiezen. Maar geloofsystemen kunnen we wel degelijk invloed uitoefenen op het gedrag van mensen. Het is empirisch gezien volstrekt legitiem dat te onderzoeken. Toch stuit dat bij veel mensen op grote weerstand.

Arthur van Amerongen en Bill Cosby

De Nederlandse journalist Arthur van Amerongen werd jarenlang gezien als een van de grote talenten van de linkse journalistiek. Hij schreef onder andere voor Vrij Nederland in De Groene Amsterdammer. Acht jaar geleden verscheen zijn boek Brussel: Eurabia, waarin hij waarschuwt voor het moslimextremisme in Molenbeek. Speciaal voor dat boek ging hij in Molenbeek wonen. Nadat zijn boek was uitgekomen werd hij door de Vlaamse media uitgemaakt voor 'fascist', 'racist', 'xenofoob' en 'islamofoob'. Terwijl zijn boek was gebaseerd op gedegen empirisch onderzoek.

Wat is dat toch dat wij niet normaal kunnen reageren als iemand een bepaald geloof of een bepaalde cultuur kritisch onderzoekt? Vaak wordt dan in koor geroepen dat het betreffende geloof of de betreffende cultuur wordt 'gestigmatiseerd'. Maar sinds wanneer gaat het niet meer om de feiten? Als je feitelijk vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt, mag je dat dan niet zeggen omdat je hem dan 'gestigmatiseert'? Of mag je dat dan niet zeggen omdat je daarmee de donkere medemens 'stigmatiseert'?

Of mag je het niet zeggen omdat je daarmee de Amerikanen 'stigmatiseert'? Ben je dus een racist als je vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt? Onderzoek dat eens zelf. Als jij stelt dat iemand een racist is omdat hij vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt, geef je alleen maar aan dat je zelf een racist bent. Want jij denkt dan bij ‘Bill Cosby’ direct aan zijn kleur en genetische groep, in plaats van aan het unieke individu ‘Bill Cosby’.

Geloof en identiteit

Als je Arthur van Amerongen een xenofoob noemt omdat hij de moslimgemeenschap in Molenbeek heeft onderzocht en daar kritische conclusies uit trekt, stel je de individuele mens gelijk aan zijn of haar geloof en dat geloof gelijk aan de cultuur. Dat is nou precies wat ik bestrijd. In het Westen hebben wij die begrippen voorbeeldig ontkoppeld. Het publieke domein is waardevrij en biedt de burger de ruimte om individuele keuzes te maken. In onze maatschappelijke ordening kies je een geloof, in de Arabische wereld bén je een geloof.

In de Westerse wereld kies je een eigen identiteit en bepaalde je je eigen verhouding tot de cultuur en de maatschappelijke ordening, zolang als je de basisspelregels maar naleeft. Spelregels die alleen maar bestaan om mensen juist de vrijheid te geven om zelf hun identiteit te kiezen en hun verhouding tot anderen. Als iemand mij vertelt dat onderzoek heeft aangetoond dat de protestantse achtergrond van Nederland ervoor heeft gezorgd dat Nederlanders over het algemeen zuinig zijn, voel ik mij, als Eric Bartels, totaal niet aangesproken.

Ik ben Eric Bartels en ik heb, voorzover het mogelijk is dat bewust te doen, zelf mijn identiteit gekozen. Ik ben Nederlander omdat ik hier bent geboren. Daar heb ik niet voor gekozen. Dat feit is dan ook geen onderdeel van mijn eigen identiteit. Ik studeer en beoefenen sinds 15 jaar het boeddhisme, maar ik noem mezelf nooit ’boeddhist’. Dat ben ik ook niet. Ik ben Eric Bartels. Een aanval op het boeddhisme of de Boeddha laat me volkomen koud. Ze zijn geen onderdeel van mijn identiteit. Een onderzoek naar eventuele misstanden in het boeddhisme staat volledig los van mezelf. Dat geldt ook voor het eventuele negatieve resultaat. Dat kan als je in een verlichte democratie woont. Dan schep je jezelf.

Als je dus Arthur van Amerongen een racist of xenofoob noemt, omdat hij schrijft over problemen in het islamitische Molenbeek ben je zelf een racist en xenofoob. Ik zal dat uitleggen. Zoals ik eerder stelde zijn ‘geloof ’, ‘iemand die gelovig is’ en ‘iemand’ drie verschillende entiteiten. Iemand is niet zijn geloof en iemand die gelovig is, is daarnaast ook nog vele anderen dingen. Dat is een feitelijkheid. Als je van die logische feitelijkheid uitgaat, staat kritiek op een geloof volledig los van ‘iemand die gelooft’ en ‘iemand’. Andersom, als je kritiek heb op ‘iemand die gelooft’ staat dat volledig los van het ‘geloof ’ en zelfs van ‘iemand’. Als iemand, zoals bijvoorbeeld Arthur van Amerongen, dus een kritische analyse schrift over de Molenbeekse moslim-gemeenschap, is dat feitelijk gezien niet hetzelfde als kritiek op de Islam als zodanig en ook niet hetzelfde als kritiek op iedereen die moslim is. Als je dat toch aanneemt, ben je zelf racist en xenofoob, omdat jij dan die verbinding wél in je hoofd hebt zitten.

Een paar jaar geleden had de Harvard-universiteit een zeer interessante online onderzoekstest op de eigen website staan. Als je de test deed werden er razendsnel gezichten van verschillende culturen getoond in combinatie met woorden die je moest aanklikken. De test was een gevalideerde test om je diepere racistische neigingen te meten. Een bekende zwarte Amerikaanse schrijver, Malcolm Gladwell, had die test zelf gedaan. Tot zijn schaamte en verbazing kwam eruit dat hij op onbewust niveau racistisch was. Een interessante bevinding was dat mensen die de neiging hebben anderen bij het minste of geringste racistisch te noemen, zelf in de Harvard-test slecht scoorden. Dat sluit volledig aan bij wat ik hierboven beschrijf.

Veel beschuldigingen van rascisme komen voort uit verbindingen die zich in het hoofd van de beschuldiger zelf bevinden. Ik schreef ooit een Engelstalig artikel met de titel: Neuro Linguïstisch Programmeren: Machineguns For Chimpansees. Ik wilde daarmee aangeven dat een krachtige psychologische tool als NLP in de handen van minder ontwikkelden uiterst gevaarlijk is. Tot mijn stomme verbazing beschuldigde een bekende NLP-trainer mij van racisme. Ik begreep het letterlijk niet en had het erover met mensen in mijn omgeving. Totdat iemand tegen me zei: “Weet je wat het is Eric, ik denk dat de NLP-trainer de link legt tussen ‘chimpansee’ en ‘de zwarte medemens’...”. Ik viel van mijn stoel van verbazing realiseerde me dat hij gelijk had. De NLP-trainer ventileerde inderdaad gewoon zijn eigen racistische conditionering.

Overigens heeft de schrijver dezes de Harvard-test ook gedaan. En tot mijn grote opluchting bleek ik tot de kleine groep te horen die een volstrekt neutraal resultaat laten zien. Ofwel, de mensen die niet alleen op bewust maar ook op onbewust niveau niet racistisch zijn. Ik heb genoeg ego om dat toch even te vermelden. Terug naar ons onderzoek.

Spanningsveld

De aanvallen van door de Islam geïnspireerde terroristen op Westerse doelen veroorzaakt blijkbaar in mensen met een Arabische achtergrond een spanningsveld tussen hun eigen identiteit en de Westerse maatschappij waarin ze wonen, omdat het moslim-zijn volledig onderdeel is van hun culturele en daarmee hun eigen identiteit. De eerdergenoemde Marokkaanse jongeman gaf dat in het gesprek met Pauw ook aan. Als Islamitische terroristen een oorlogsdaad verrichten tegen het Westen, voelt men een natuurlijke verbondenheid met de terroristen. Niet vanwege het geweld, maar vanwege de identificatie met het eigen moslim-zijn.

Maar er is meer en dat komt naar voren als we het verschil onderzoeken tussen moslims in de Verenigde Staten en moslims in Europa, zoals is gedaan door het gerenommeerde Pew Research Center, een onafhankelijke Amerikaanse denktank uit Washington D.C. Het Pew-onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat de meeste Europese moslims zichzelf primair zien als moslim en dan pas als staatsburger. Dat sluit aan bij het verhaal van de dertigjarige Marokkaan bij Pauw. In Amerika is het echter anders. Meer dan de helft van de in de Verenigde Staten levende moslims zien zichzelf primair als Amerikaans staatsburger en dan pas als moslim. Toch ziet een substantieel gedeelte van de moslims zich ook daar dus nog steeds primair als moslim.

Europa en Amerika

Het verschil tussen Europa en Amerika heeft volgens het Pew onderzoek te maken met het feit dat Amerikaanse moslims beter zijn ge��ntegreerd in de samenleving dan in landen als Oostenrijk, België, Bulgarije, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Zweden, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. Als reden geeft het Pew Research Center het enorme verschil in aantallen aan. In Amerika is de moslim-populatie ongeveer een procent van de gehele populatie. In de Europese landen ligt dat tussen 5 en 10 procent. In Amerika omarmen 74 procent van de Amerikaanse moslims het idee dat je als mens verder kunt komen in de maatschappij als je hard werkt. In de Europese landen ligt dat percentage veel lager. Pew onderzoek geeft ook aan dat de kans dat Amerikaanse moslims een lager inkomen hebben dan andere Amerikanen maar twee procent verschilt van het gemiddelde. Ook dat ligt in Europa veel lager. In Molenbeek is de werkloosheid onder moslims bijvoorbeeld meer dan 40 procent.

In Amerika omarmen 74 procent van de Amerikaanse moslims het idee dat je als mens verder kunt komen in de maatschappij als je hard werkt. In de Europese landen ligt dat percentage veel lager

Arabische moslims komen uit een cultuur die fundamenteel anders is dan de Westerse cultuur. Een cultuur die qua verlichte ontwikkeling al in de 12e eeuw tot stilstand is gekomen. Zaken die voor ons normaal zijn, zoals gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen, respect voor vrouwen, gelijkwaardigheid van homo's en hetero’s, vrijheid van meningsuiting, universele rechten van de mens, de vrijheid om je eigen identiteit te scheppen en dergelijke, zijn binnen de Arabische culturen niet normaal. Dat betekent dat als deze mensen een gezond functionerend onderdeel willen worden van onze maatschappij, een significant gedragstransformatie noodzakelijk is. Maak precies daar voelen velen van ons grote weerstand tegen. Daar komt ook het hele begrip multiculturele samenleving vandaan. Het hele idee dat onze maatschappelijke ordening en cultuur geavanceerder, menselijker en moderner is dan de maatschappelijke ordeningen en culturen in Arabische landen vinden wij intuïtief arrogant. Typisch imperialistisch. Altijd maar weer je wil opleggen aan de derde wereld. Maar beste mensen, het is 2016 en niet 1835 of 1725. Wat is geweest is geweest. We leven nu. En onze maatschappelijke ordening en cultuur zijn wel degelijk geavanceerder, moderner en menselijker dan de maatschappelijke ordeningen en culturen in Arabische landen. Of zou u liever in Saoedi Arabië willen wonen?

Philippe Breedlove

Het ontkennen van deze werkelijkheid heeft geleid tot islamitische broeinesten in verschillende Europese steden. Als 1 procent van de hele bevolking bestaat uit mensen met een fundamenteel andere culturele achtergrond, is assimilatie een realistisch natuurlijk proces. Maar als het percentage naar vijf procent of zelfs 10 procent stijgt, is dat proces vele malen moeilijker en loop je het risico van ghettovorming en dus afzondering. Dat is precies wat we bijvoorbeeld in Molenbeek zien. En dan is terrorisme een logische volgende stap.

De commandant van de NAVO, generaal Philippe Breedlove, vertelde het Amerikaanse Congres deze maand dat de massale toevloed van vluchtelingen naar Europa ISIS de kans geeft zichzelf te verspreiden 'als een kanker, voordeel halend uit dit pad van de minste weerstand en een bedreiging vormend voor alle Europese naties, en die van onszelf, voor terroristische aanvallen.' Toch blijven Europese politici en sommige media een nadruk leggen op 'naastenliefde', 'we moeten het sámen doen', 'we laten ons niet uit elkaar spelen' en zelfs, zoals Klaver stelt, 'de verantwoordelijkheid' die wij hebben om de vluchtelingen op te nemen. Het is precies deze houding die in Europa heeft geleid tot islamitische ghetto- vorming en terroristische broeinesten.

Natuurlijk moeten we het samen doen. Maar dan moet er wel een ‘samen’ zijn. Voor een ‘samen’ zijn gemeenschappelijke culturele waarden noodzakelijk. Iedere topondernemer weet dat. Je kunt geen bedrijf runnen als je schizofrene culturele waarden hebt. Je kunt ook geen land runnen met schizofrene culturele waarden. Alleen als immigranten in volle overtuiging bereid zijn hun eigen culturele waarde in te ruilen voor de Westerse culturele waarden kan er een werkend ‘samen’ zijn. Dat wil niet zeggen dat er geen verschillen tussen mensen mogen bestaan. Integendeel zelfs. Dat hoort juist bij een vrije samenleving. Maar ergens moeten al deze verschillen een sterke gemeenschappelijke basis hebben. Dat is wat we tientallen jaren ontkennen.

Moslimterroristen proberen onze Westerse beschaving terug te brengen naar de 12e eeuw, terug te brengen naar een tribale samenleving die wordt gedomineerd en gestuurd door een geloof en zich heeft ontdaan van iedere vorm rationalisme, rede en empirie. Het is een oorlog tussen onderbuik aan de ene kant en rede aan andere kant. Het grote probleem is echter dat wij het niet zien als een oorlog tussen onderbuik en rede. Zo zijn er intellectuelen en andere opinie-leiders, zoals de voormalige directeur terreurbestrijding Peter Knoope, die beweren dat het verschil tussen onze cultuur en de Arabische cultuur slechts een kwestie van smaak is. Zij vinden dat wij arrogant onze waarden aan de Arabieren willen opleggen en dat het geweld daaruit voortkomt. Het is alsof je mensen in 1943 verwijt dat zij de maatschappelijke ordening van Nazi Duitsland afkeurden en een voorkeur hadden voor een democratisch bestel. Het is dit soort cultuur-relativisme dat volgens mij het probleem mede heeft doen ontstaan en voorkomt dat we het oplossen.

Het is alsof je mensen in 1943 verwijt dat zij de maatschappelijke ordening van Nazi Duitsland afkeurden en een voorkeur hadden voor een democratisch bestel

Pas als we terugkeren naar de rede en onszelf toestaan empirisch naar de problematiek te kijken, kunnen we het oplossen. Iedere oplossing begint met een juiste, waardevrije analyse van de problematiek. Zolang we vanuit allerlei geloof-systemen en beperkende overtuigingen naar de werkelijkheid blijven kijken, zal de door de islam geïnspireerde terreur alleen maar blijven toenemen.

Ik hoop van ganser harte dat er politici zijn, die, anders dan Jesse Klaver, niet gaan gebukt onder een christelijk-socialistisch wereldbeeld en die waardevrij naar de wereld durven te kijken. Zoals hoort in een op rede geschoeide maatschappelijke ordening.

1 note · View note