ericbartelsnl

[ericbartelsnl]

RENAISSANCE 2.0 - PURPOSE AND THE END OF BRANDING AND MARKETING AS WE KNOW IT.

The logical transformation of Western capitalism from the industrial Henry Ford mindset to the purpose-driven Stradivarius mindset.

At the macro level, the Western world is currently in the midst of a brilliant and revolutionary transformation from traditional industrial capitalism to a new capitalism characterized by a radically different way of thinking and working. This development is a consequence of an underlying movement taking place at the behavioral level. I describe this in detail in my books. It is an extremely exciting and positive development that will substantially change our world. This article describes that development in outline form. In essence it is about the transformation from the so called Henry Ford mindset to the so called Stradivarius mindset. A fundamental change in thinking and working that will completely transform our economic landscape.

At the beginning of the industrial revolution, demand was still much greater than supply. Companies were essentially production factories. They made what they could technically make and there was always a market for it. Concepts like marketing and brand did not exist at all. At one point, at the beginning of the 20th century, there was a surplus of grain in America. Or, for the first time, there was more supply than demand. This dynamic gave rise to the concept of marketing. Marketing was essentially mapping out markets and demand and then directing sales activities to them. After a few years, the concept of brand emerged. The reason was the emergence of mass media. With that emergence of mass media, it became possible to send messages to everyone. To make that effective, clustered sales arguments were devised that applied to a large number of products. The concept of a brand was born. But both the concept of marketing and the concept of brand only became relevant when the product(s) already existed. These concepts literally arose to sell pre-existing products to consumers through mass media.

From push to pull

During the 20th century, marketing and brand shifted from push to pull. The process was literally reversed. From then on, marketing asked consumers what they wanted and then product development and production were asked to create and introduce those products.

Whether the product developers enjoyed making these products was completely irrelevant. And if they didn't have the knowledge and skill in house, that knowledge and skill was simply hired. Brands and companies were nothing more than soulless production lines with a beautiful cosmetic layer called ‘brand'. And despite the fact that every brand and company will deny this, this is still the case in most companies. It is the typical Henry Ford mindset way of thinking and way of working. But hidden from view by a fantastic inspirational brand layer, which even the employees often believe in. The illusion of all illusions.

Abraham Maslow

What people did not and still do not realize, however, is the development of the Western man and therefore the Western consumer. As the famous American professor and psychologist Abraham Maslow has described, people and human behavior are driven by need satisfaction. And the different categories of needs are hierarchies arranged in a pyramid model. When man has nothing, the primary need is food and drink. When man has food and drink structurally available, the primary need becomes safety. When man has structurally completed safety, the primary need becomes social connection with others. When social connection with others is structurally fulfilled, the primary need becomes self-esteem in the social context, or the need for respect from the social environment: significance. If that is generally well fulfilled, the primary needs becomes self actualization. Self actualization is the realization of the intrinsic inner potential in creating value for the world. Simply put, the tremendous satisfaction of using your own natural talents in your work and thereby providing optimal value to your environment.

From Maslow 1-4 to Maslow 5

I describe in my books 'HUMAN - the secret of being', THE PLAN - the mastery principle' and 'If you want to win, you shouldn't want to win' that Western societies have moved through this Maslow pyramid and are now on the border of Maslow 1-4 and Maslow 5. This practically means, among other things, that consumers buy products for very different reasons. Authenticity is increasingly becoming more important. Consumers want products from suppliers and brands that are themselves sincerely and intrinsically motivated to deliver that specific value. In other words, where the products are a pure manifestation of the actualizing self of the brand or company. So don't make what you can make and don't make what the customer asks you to make, but make what is an expression of your natural talents and thus your intrinsic self with the purpose that logically arises from that.

Brand and marketing are superfluous

If you really understand this, you will realize that concepts such as brand and marketing have actually become superfluous. You no longer make products that the customer asks for, you make products that are an expression of your intrinsic talents and the corresponding purpose. You also don't need to do consumer insights research anymore, because you already know what the value and the corresponding need is that you want to fulfill. That is the manifestation of your own intrinsic talents and motives. Just like Antoni Stradivarius made his genius violins because he could. And certainly the current consumer is extremely sensitive to that. Literally the concept of 'brand' is replaced by the concept of 'purpose'. Brand is cosmetic on the outside, purpose is to be completely authentic. Even typical marketing concepts such as identity and image can be jettisoned in this era. There is no longer a difference between image and identity. There is only the authentic self.

Steve Jobs

What is marketing then? It is a well-known fact that Stradivarius leader Steve Jobs, CEO of Stradivarius company Apple, incredibly hated the word marketing. When I was younger I didn't understand that, now, after 17 years of scientific research into the behavior of leaders, brands and companies, I do. As a typical Stradivarius leader, he hated creating products based on market research. Stradivarius didn't make his violins based on market research either. He made them because it was what he did best and therefore what he enjoyed doing most.

Our Henry Ford conditioned Western mind will then immediately cry out, "But then you don't know at all if customers will buy that product, do you?" I have news for you: by definition, they actually like doing that. There are two reasons for this. The first is fairly easy to explain, the second a bit more complicated. I will describe both reasons.

Self-actualizing consumers

Today's self-actualizing consumers want authentic products from authentic, intrinsically motivated brands and suppliers. They increasingly dislike being lied to. They don't want to be fooled. They experience that as an insult. They want to buy violins from Stradivarius and not from the furniture factory, which also started making violins to maximize the capacity of its production machines. And they are right too, because the chances of the furniture factory making a violin that even comes close to the violins of Stradivarius are literally zero.

Then the more complex and deeper layer. I will try to keep this short and if you want to know more I recommend you read my books.

If you look closely at biological life it is an organic system of reciprocal value. Trees and plants give off oxygen, which mammals breathe in, which then breathe out CO2 which in turn is food for the trees and plants. So organic life has evolved over billions of years in total reciprocity. That is not a spiritual viewpoint or spiritual vision, that is a simple empirically verifiable scientific observation.

If all organisms fully actualize the intrinsic potential they have in the world, and thus provide the value to the world appropriate to their intrinsic present potential, we will have a total optimal organic reality. Man is the only organism on this planet that is able to choose not to fully actualize the self in the world. And then does so constantly. From our cognitive will, we are constantly making choices that go directly against actualizing our intrinsic potential in the world. People whose intrinsic potential is optimally actualized in the profession of carpentry choose to become tax consultants. People whose intrinsic potential is optimally expressed in the profession of artist choose to become lawyers. And so on and so forth. And so also brands and companies whose intrinsic potential is optimally expressed in making the most delicious soups, suddenly start making detergents, shampoos, deodorants and hair dryers, because market research shows that there is a lot of money to be made if you start making them. After all, it is what the consumers asked for! Then there are wonderful advertising campaigns about how great these products are. I have news for you: that's what today's consumers are less and less likely to be into. But the underlying Henry Ford thinking and working is extremely persistent.

Stradivarius thinking and working

And Apple proves day in and day out that the Stradivarius thinking and working is also extremely more financially rewarding. And if you think about it calmly, this is also completely expected: your people work with much more satisfaction, your products approach perfection, you don't have to lie anymore, you are completely authentic, in short, your universe is completely in balance. Everything has been brought into alignment.

It's so simple. So simple, in fact, that it is sometimes mind-boggling to see how this simple truth is so difficult for people to grasp. But this too is simple to explain. We all think we are very free beings with completely free will. Psychologically, that is utter nonsense. Any professional psychologist or neurologist will agree with me. Our behavior is to a large extent fully conditioned. That absolutely has its uses too. When you're driving at high speed on the highway, it's nice that your brain knows exactly how to steer. If you had to think again with every action, you'd be in the guardrail in no time. The problem only arises when our conditioning, acquired in the past, no longer matches today's reality. And that is the case right now.

In love with conditioning

We humans are completely in love with our own conditioning. In fact, we have made it part of our identity. The fixed opinions that we have are a systematic part of our own I and I image. So we are extremely defensive when we are asked to examine this conditioning, let alone let it go. We would rather throw ourselves into the abyss. This is what the Swiss psychiatrist Carl Gustav Jung calls "ego": that part of our neurology that is concerned with retaining what is. That is definitely an important function. Without that function, we would perish. But there is also a part of our neurology that Carl Gustav Jung calls "soul": that part of our neurology that explores, investigates, takes on adventure and seeks new ways. That is the unconditioned part of our neurology. Jung describes in detail that in self-actualizing people the ego and soul are in complete balance. In have news for you: that is still the case in very few people.

So examining our own conditioning and letting go of it evokes tremendous resistance. Therefore, as a person, brand or business, you need professional help to transform from the money and process driven Henry Ford mindset to the purpose and creation driven Stradivarius mindset. And thus examining and letting go of existing conditioning and replacing it with conditioning that fits the Stradivarius way of working. What I always recommend in this process is to let go and stop using the concepts of marketing and brand. Replace that, for example, with concepts like intrinsic why and intrinsic how.

Apple and Product Creation

Let me make that concrete. In a Stradivarius company, one department is central: Product Creation. This department is responsible for conceiving and creating products. They do this based on the intrinsic archetypal architecture that consists of the intrinsic why and the intrinsic how. Archetypes are universal story themes. A story theme is always a hero who, with the help of a helper, defeats a certain dragon in a certain way. Or, a customer who solves a specific problem with the help of a supplier's product. If you start from universal story themes, it has been scientifically proven that this resonates by far the most with consumers worldwide. The why-archetype of a company, respectively proposition, is intrinsic. In other words, you don't invent it, you discover it. It's been there from its inception. That why-archetype is why the customer buys from you. For example, if the why-archetype of a proposition is the Innocent, the customer seeks the paradisiacal state of simplicity, convenience and happiness. Then the how-archetypes are the intrinsic way how you do that as a company. They are your natural talents. That too can be determined archetypically. For example, Apple has as its why-archetype the Magician, that is, customers want and get products that help them be Magicians. So: the magic of transformation.

The how archetypes of Apple are Innocent (ultimate elegant simplicity) Artist (creativity, creative power and artistry), Sage (analytical and methodical) and King (ultimate professionalism). I think we all recognize that.

Apple's Product Creation department creates new products from this intrinsic archetypal model. So from the inside out. Legendary is Steve Jobs' story about the first iPhone. A journalist asked him how they had arrived at the product, what market insights the first iPhone was based on. Steve answered that the iPhone was not based on market insights at all. "We all hated our cell phones terribly. They were ugly, clunky, with very awkward metal keys and overall incredibly user unfriendly. So I asked a team to come up with some ideas about a typical Apple cell phone. We just wanted a cell phone that we and our families and friends would be happy with and proud of." For fun, you should try telling this story to a marketer or brand director. They'll always sit there and look at you with laughter. "Well nice story Eric, but of course this is nonsense. A nice PR story." They just can't imagine from their existing conditioning that a large company like Apple makes products that are not based on market research and market insights. It's typical and classic Henry Ford conditioning at work.

Trees don’t produce helium. Why do you?

Indeed, in a Stradivarius company, this is how it happens. After all, they have known for a long time what the most important consumer insight is. They don't need to do any research for that. That consumer insight is intrinsic to them. It is innate. Always present. The perfect expression of their natural talents. A tree doesn't need to think about consumer insights. Its natural talents are completely focused on making oxygen. Or, put another way, making oxygen is the intrinsic logical consequence of her working talents. So in a Stradivarius enterprise, the role of marketing is many times smaller. They have nothing to do with product development. At most, they provide information about the market so that the salespeople and advertising agencies can take it into account in their work. At most, the Product Creation department takes into account such market information when it comes to details like color and other details. As long as it does not interfere with the intrinsic expression of their own intrinsic talents.

Marketers always think that it is completely normal and natural for a tree to produce helium instead of oxygen because market research shows that people need it. It doesn't work that way. A tree is not naturally directed to make helium. So it's contrived cognitive nonsense. Every Stradivarius leader and every Stradivarius company understands that consciously or unconsciously.

So I'm not saying that market research is utterly nonsensical. I'm just saying that it needs to know its place in the current Stradivarius era. At best it is supportive but it should never be leading, as it was in the Henry Ford era. So launching a brand in the current Stradivarius era is nonsensical. You can launch a value proposition, but the brand is already there. That is, after all, the company that is launching it with its intrinsic and natural purpose.

And in the end

So I predict that in 50 years, multi-brand companies like Unilever, KraftHeinz, Cargill, Mondelez, Proctor & Gamble and the like, will no longer exist in their current form. There will be a complete realignment within that market, creating companies that represent one purpose with one central core competency. Just like Apple and IKEA today.

[ericbartelsnl]

Live Your Inner Story

Don't live someone else's life, says entrepreneur-philosopher Eric Bartels. To be truly successful, individuals and businesses must live their own story. That starts with not listening to the customer.

Dit artikel verscheen voor het eerst op het platform Follow The Money in 2019.

In Western societies individuals are increasingly searching for fulfillment, happiness and meaning in their lives. In my personal life, people who know what I do for a living also tend to approach me for the same reason. There is a fascinating common theme in their personal biographies. They all seem to be living someone else’s story.

We are each born in a specific context. Our fathers and mothers raise us, our friends and family influence us and the culture we live in determines how we live. From day one, other people tell us what to do and, more importantly, what to be. Parents, friends, lovers and societies all project their own stories onto us. As a result, we slowly start to become reflections of others. We start to become what others want us to be. Or rather, what we think others want us to be.

Every organism, whether human being, animal, plant or organization, has an inner story to actualize. What the famous psychologist Dr Abraham Maslow calls ‘self-actualization’ is, in fact, the actualization of your own inner story. The great Greek philosopher Aristotle calls this inner story the ‘inner demon’, from the ancient Greek word ‘demon’, which represented one’s divine nature. According to Aristotle, God is neither an old man with a beard nor an intelligent designer, but a state of perfect action. By this definition, someone who actualizes the self is someone who actualizes their own inner story: someone who lives his or her own story and not someone else’s.

People who live their own stories are people who live lives full of direction, meaning, fulfillment and happiness. They live their lives in harmony with their inner demon, their inner genius, their inner spirit. Or, to use Buddha’s words: they have found what they should do and they are doing it.

Unavoidable

Are these people always happy? No, of course not. Don’t believe all these self-help authors and coaches with books and brochures that promise you everlasting happiness and bliss. They are lying, selling you hot air. Don’t let them Tony Robbins you.

This brings to mind a very nice story about the Buddha. One day, as the Buddha and his monks came into a small village near the Nepal border, a farmer ran towards the Buddha and threw himself at his feet. The Buddha helped the man to his feet again and asked, “What can I do for you?” The farmer looked the Buddha in the eye with great admiration and said: “Buddha, everyone knows you are a holy man, a master, a divine creature.” The Buddha interrupted the man: “My friend, I am none of these things, at least no more than you are. But please go on!” The farmer looked puzzled, but continued: “Buddha I am sure you can help me with my problems. I have 87 problems and I want to get rid of them all! Please help me get rid of them!” The Buddha looked him straight in the eye and said: “Sorry friend, I cannot help you there.”’ The farmer looked bewildered. “But, but, but - you are the Buddha, the enlightened one!” “Yes, that is true,” said the Buddha, “but I still can’t help you with your 87 problems.”

Now the farmer grew irritated. But before he could say anything, the Buddha said: “But I can help you with you 88th problem!” “My 88th problem? I don’t have an 88th problem!” “Yes, you do”, said the Buddha, “your 88th problem is that you do not accept the fact that you will always have 87 problems, very much like any other human being. 

What the Buddha meant was that problems are unavoidable. The real question is how to deal with them. Do they drag you down, or can you detach yourself enough from your problems that they don’t distract you, hurt you or disturb your neurological state? The Austrian psychiatrist Victor Frankl, who was Jewish, was captured and shipped to the German concentration camp Auschwitz. He later wrote a book about the experience entitled Man’s Search for Meaning in which he described how the Nazis attempted to de-humanize their prisoners by destroying their dignity. But the one thing the Nazis could not touch was the way people dealt with their circumstances. It is this freedom that the existentialist philosopher Jean Paul Sartre wrote about: the freedom to choose how you deal with whatever life throws at you. (Zie video van Frankl hieronder)

Industrial-age thinking

Most self-help books and coaches are rooted in the traditional capitalist assertion that anything is possible and that people can create all their own circumstances. This is typical industrial-age thinking: we can mold, make and break anything we want. It is The Secret (another famous self-help book and film); the message that you need only start thinking about 100 million dollars and the universe will give it to you. And should the money fail to flow in, then you and only you are to blame. Self-help gurus create their own markets. You buy a book, read it, try it, and if it doesn’t work then you feel bad because, according to them, it’s your own fault. So you buy another one, and another. That is the way to create a multi-billion dollar industry!

John Lennon’s famous lyric “life is what happens to you while you are busy making other plans” is much closer to the truth than positivity guru Tony Robbins’ statement that we can bend the universe and create anything we desire. Does that mean we are slaves of circumstances? No! On the contrary. First, we have the freedom to choose how to deal with our circumstances, just as Victor Frankl did in Auschwitz. And secondly, very importantly, we can connect to our inner genius, our inner story.

Typical industrial and dualist thinking is that a rational thinker can make or break anything he wants to. We are the industrialists who can bend, mold and create nature and our personal circumstances to our own benefit. This is a conditioning that we acquired as a result of the Western Enlightenment, which also brought us the industrial age and capitalist societies. But it is only a cultural conditioning, a specific mode of perception. And it is less and less relevant to our lives today. We are now moving into a new arena in which a new mode of perception is required. A non-dualistic mode of perception. System thinking. Holism.

We must not try to mold reality with our cognitive left-brain thinking we can be anything we want, but look inside and find our natural inner genius, our natural inner story. Even as we do that our problems will continue to come and go; we will have worries and setbacks; we will occasionally feel disappointment, pain and sorrow. But at least we will be living our own story and not someone else’s. And at least we will have the freedom to decide how to deal with that disappointment, sorrow and pain.

Inner genius

When people ask me for help, I always ask them: “Do you think you live your own life, your own story?” And they always look puzzled at this. But somewhere deep in their eyes I see that they know what I mean. Helping people find their own stories is very rewarding and very fulfilling. I see people change when they find it and start living it. They still experience setbacks, pain, sorrow and problems, but it is much easier for them to cope when they feel connected to their inner genius. To their own inner story.

For human organizations like companies and institutions, the same holds true. In the old (but still extant) industrial-age mode of perception and thinking, companies look outside themselves and ask their customers what to be. The prevailing thought is that a company is no more than a reflection of the needs of others. This is the same way that individual people organize their lives around what they think others expect from them. 

I think it is fair to say that the majority of people and companies in industrialized capitalist societies are living someone else’s story. People do it because they want to live up to the expectations of others as well as the mores and needs of society. And companies do it because they believe that a company is an automaton which exists only to fulfill the needs of customers, rather than a living organism with its own inner story.

Master organizations like Apple Inc have actualized their inner genius and do live their own story. And because they do so, customers feel attracted to the Apple proposition. Apple has never asked customers what it should be. It just knows. And because it knows, it is authentic and real. This is a whole new way of thinking and being. It is the way of thinking and being that will grow rapidly in the coming years.

Eric Bartels, 2019.

[ericbartelsnl]

Over terroristen in Brussel en terugkeer naar de rede

Eric Bartels stuit in zijn onderzoek naar de oorzaken van het fundamentalistische geweld op de basis van de verschillen tussen de Westerse en de moslimcultuur. Consequent onder ogen zien dat onderscheid, maant hij. En zonder misplaatst schuldgevoel graag. 'Het is een oorlog tussen onderbuik en rede.'

Deze column is het voor het eerste geplaatst in Follow The Money in 2016.

Gebeurtenissen als de aanslagen in Brussel zijn een barometer voor de staat van denken van de westerse burgers en hun politici. Uit de reacties blijken onze bewuste maar ook onbewuste overtuigingen over onszelf, de Westerse cultuur en de Westerse maatschappelijke ordening. Tevens blijkt dan hoe wij onszelf zien in de context van andere culturen en maatschappelijke ordeningen. De reacties na Parijs, Keulen en Brussel geven ons een perfect inzicht in het Westerse denken over onszelf in de context van de wereld. Het is dit denken dat mij ernstig zorgen baart, vooral als ik constateer dat dit denken ook begint te ontstaan bij onze jeugd. Ik constateer een totaal gebrek aan kennis over de Westerse geschiedenis en filosofie in relatie tot andere culturen. Ik zie dit als een ernstige bedreiging voor onze Westerse verworvenheden. 

Op dezelfde dag als de gebeurtenissen in Brussel verscheen een interview met GroenLinks partijvoorzitter Jesse Klaver over het vluchtelingenprobleem. Hij zegt daarin onder meer: 'Fundamentele waarden die onze samenleving groot maken staan onder druk: gastvrijheid en verantwoordelijkheid nemen voor mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld.' en 'Als iemand bescherming bij je zoekt, dan stuur je ze niet terug.' Volgens Klaver zijn dus gastvrijheid en het nemen van verantwoordelijkheid voor mensen op de vlucht fundamentele waarden van onze samenleving. Als mensen bij ons bescherming zoeken stuur je ze niet terug, maar neem je ze op. Hij geeft hier blijk van een diepgewortelde Westerse conditionering die ik 'het christelijk-socialistische wereldbeeld” noem. Het is het wereldbeeld van de zwakke mens die beschermd dient te geworden. De mens die niet in staat is zichzelf te beschermen en ook niet verantwoordelijk is voor het eigen bestaan.

Sterker nog, volgens Klaver is onze samenleving verantwoordelijk voor die mens. Het is het concept van de overheid als hoedende Vader en Moeder die het zwakke kroost dienen te beschermen. Je uitgangspunt van denken moet dan zijn dat mensen zwak zijn en beschermd dienen te worden. Het wordt hoog tijd dat we die conditionering eens gaan loslaten. Zeker in relatie tot het vluchtelingenprobleem en fundamentalistisch terrorisme. 

"Je uitgangspunt moet dan zijn dat mensen zwak zijn en beschermd dienen te worden. Het wordt hoog tijd dat we die conditionering eens gaan loslaten. Zeker in relatie tot het vluchtelingenprobleem en fundamentalistisch terrorisme."

Karakter of omgeving 

In eerdere artikelen geef ik aan dat er aan het einde van de 19e eeuw een specifieke omslag heeft plaatsgevonden. Voor dat tijdstip was de algemene overtuiging dat de mens volledig verantwoordelijk was voor het eigen bestaan. Het begrip 'karakter' stond in dat denken centraal. Goed gedrag duidde op een goed karakter, slecht gedrag duidde op een slecht karakter. Vanaf de Amerikaanse arbeidsonlusten in 1861 veranderde dat beeld. Sociologen en psychologen begonnen te wijzen op de erbarmelijke omstandigheden van de arbeiders en zagen dat als oorzaak van het destructieve gedrag van de arbeiders.

Vanaf dat moment begon ons denken over menselijk gedrag te veranderen. Daar waren we er eerst van uitgingen dat de individuele mens te allen tijde zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen gedrag, verschoof het vanaf het einde van de 19e eeuw naar de gedachte dat de sociale context verantwoordelijk is voor ons gedrag. Dat denken maak sindsdien onderdeel uit van onze Westerse conditionering. Klaver geef daar ook weer blijk van. Hetzelfde zien we terug in de discussies over de motieven van de Brusselse terroristen. Allerlei oorzaken worden aangedragen, van de uitzichtloosheid van de daders tot het optreden van de Amerikanen, maar nergens wordt de verantwoordelijkheid bij de daders zelf gelegd. 

Schuld en verantwoordelijkheid 

Het is denken en conditionering die heel sociaal lijken, maar het niet zijn. Die reduceren mensen tot slachtoffers, tot hulpbehoevenden. Zodra je een zwerver geld geeft bevestig je de zwerver in zijn of haar zwerver-zijn. Zijn de vluchtelingen slachtoffers? Als je dat standpunt inneemt, moet je ook van mening zijn dat deze mensen dus geen invloed hebben kunnen uitoefenen op hun lokale omstandigheden. Ze deden er in feite niet toe. Als je als uitgangspunt neemt dat een mens te allen tijde verantwoordelijk is voor het eigen bestaan en de eigen omstandigheden en daartoe ook de fysieke en intellectuele hulpmiddelen heeft, is deze mens ten alle tijden medeverantwoordelijk voor de maatschappelijke omstandigheden in zijn of haar land van herkomst.

Het is denken en het is conditionering die heel sociaal lijken, maar het niet zijn

Dat is overigens iets anders dan het begrip 'schuld'. Schuld verwijst naar verwijtbaarheid. Verantwoordelijkheid verwijst naar invloed, ertoe doen. Dat zijn twee verschillende zaken. In die visie zijn de vluchtelingen zelf individueel verantwoordelijk voor een vluchteling-zijn en dragen wij geen enkele verantwoordelijkheid voor hun vluchteling-zijn. Zodra wij ons daarvoor verantwoordelijk voelen en de vluchtelingen helpen vluchteling te zijn, bevestigen wij de vluchtelingen in hun vluchteling-zijn, in hun onvermogen verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen maatschappelijke ordening. Natuurlijk weet ik dat de meeste van deze mensen uit dictaturen komen en dat het voor ons Westerlingen veel eenvoudig is om invloed uit te oefenen op onze maatschappelijke ordening. Maar ooit bestond ons continent ook uit dictaturen en het zijn uw en mijn voorouders die dat zelf hebben weten te veranderen in een verlichte democratie. Wat was er gebeurd als al die voorouders hadden kunnen vluchten naar een al bestaande democratie? 

Als het gaat om het vluchtelingenprobleem zien we in het Westen aan beide kanten van het spectrum irrationaliteit en onderbuikgevoelens. Aan de ene kant hysterisch schreeuwende, middelvinger opstekende tegenstanders van opvang, aan de andere kant televisiepersoonlijkheden die zalvende woorden uitsprekend logeerkamers inrichten voor vluchtelingen of er een vakantie op Lesbos aan wijden. Het redden van de zwakkere als vakantie-uitje. 

Christelijk socialisme 

In de reacties op de gebeurtenissen in Brussel zien we diezelfde christelijk-socialistische conditionering terugkomen. Het terrorisme wordt in dat denken bijvoorbeeld veroorzaakt door de 'uitzichtloosheid'  voor jonge moslims. Uitzichtloosheid? Ik dacht dat wij in een democratie leven waarin iedereen die het wil kan studeren. Waarin iedere burger de ruimte krijgt om zichzelf te ontplooien en het eigen domein vorm te geven. Het is precies dit soort slachtofferdenken dat Jesse Klaver laat zien in zijn interview. Het is allemaal niet onze schuld, het komt door omstandigheden. 'Aangeleerde hulpeloosheid', noemt de beroemde Amerikaanse wetenschapper Dr. Martin Seligman dat. 

Andere commentaren leggen de oorzaak van het gedrag van de terroristen en zelfs van het gedrag van ISIS als geheel bij de invallen van Amerika in Irak en het gedrag van de Westerse mogendheden in het verre verleden. De oorzaak ligt niet bij de daders, noch bij de cultuur waar ze uit voortkomen, maar bij het Westen zelf. Wij zijn de oorzaak van alle ellende. Het is een geluid dat mij zeer bekend voorkomt, omdat het de gangbare mening vormde op de Amsterdamse universiteiten toen ik daar in de jaren '70 studeerde. Het waren de jaren waarin het Westen door menigeen werd gezien als 'imperialistisch' en Mao, Che Guevara en zelfs Stalin werden gezien anti-imperialistische helden. Zoals ik in eerdere artikelen heb geschreven, bestaat er in het Westen blijkbaar een onderhuids spanningsveld tussen onze Westerse verworvenheden en onze perceptie van de waarde daarvan.

En vanuit deze perceptie observeren wij het gedrag van terroristen die, uit naam van een geloof, wandaden plegen en concluderen wij dat het wel aan ons moet liggen: de Westerse imperialisten die de wereld hebben veroverd en daar nu de rekening voor gepresenteerd krijgen. Maar de werkelijkheid is dat moslimfundamentalisten niet alleen aanslagen plegen in Amerika en Europa, maar ook in Afrika, Turkije, Rusland en andere locaties. Het gaat schijnbaar helemaal niet alleen om het 'imperialistische Westen'. Laten we daarom eens onderzoeken of er ook andere verklaringen mogelijk zijn. Laten we beginnen te onderzoeken hoe de Westerse wereld en de Arabische wereld zich hebben ontwikkeld. Om dat duidelijk te maken ga ik even terug naar de beroemde Griekse filosoof Aristoteles. 

Aristoteles 

Volgens Aristoteles bestaat er een fundamentele overeenkomst tussen hoe het universum werkt en hoe wij zelf functioneren. Onze menselijke rede maak het mogelijk dat wij logisch kunnen nadenken met doelgerichte gedachte-patronen. Volgens Aristoteles functioneert het universum ook logisch en doelgericht. Als je bijvoorbeeld een kastanje in de grond plant, groeit daar in principe altijd een kastanjeboom uit. Een logisch, doelgericht patroon dus. Volgens Joden, Moslims en Christenen - de monotheïstische religies - duidt dat op het bestaan van een bovennatuurlijke schepper. Aristoteles zag het natuurlijke universum daarentegen als zelfvoorzienend. Het is niet God die doelen realiseert, het is de intrinsieke natuurlijke doelgerichte beweging in het organisme zelf.

Alles wat bestaat, zegt Aristoteles, is er natuurlijk op gericht zichzelf volledig te realiseren. Zo realiseert de kastanje zich in de kastanjeboom. De later seculiere Westerse wetenschappers van de 21e eeuw ontkennen dat er een intrinsieke betekenis in het universum bestaat. Alles gebeurt willekeurig. Aristoteles neemt dus een standpunt in tussen aan de ene kant de monotheïstische religies en aan de andere kant de moderne seculiere wetenschap. 

Alles wat bestaat, zegt Aristoteles, is er natuurlijk op gericht zichzelf volledig te realiseren

Natuurlijk begreep Aristoteles dat bijvoorbeeld bomen geen doelen nastreven. Maar hij begreep ook dat kastanjes inderdaad altijd kastanjeboom worden. Hij verklaart dat door te zeggen dat natuurlijke substantie bestaat uit materie en vorm. Vorm betekent in zijn definitie de structuur waar het organisme naartoe beweegt. 

Islamitische filosofen 

Het werk van Aristoteles inspireerde aan het begin van de middeleeuwen Islamitische filosofen om hun geloof te verbinden met het aristoteliaanse gedachtegoed. In een, in essentie, gerichte poging om geloof en wetenschap te verbinden. Deze beweging werd in de islamitische wereld 'falsafah' genoemd. Hoogtepunt op deze beweging was het werk van de grote Cordobaanse te denker Averroës (Ibn Rushd). Aristoteles zag God niet als een scheppend opperwezen, maar als de realisatie zelf. Dat wat volledig gerealiseerd is. Volgens Averroës was dit niet de waarheid maar wel dichterbij de waarheid dan de letterlijke beschrijvingen in de Bijbel of de Koran, waar God wordt gezien als een wezen met een fysiek lichaam, die 'zit' op de troon en 'ziet' dat zijn creatie goed is. 

Dergelijke interpretaties waren de orthodoxe moslims een doorn in het oog. Aan het begin van de 12e eeuw werden deze bedenkingen verwoord door de beroemde mythische filosoof al-Ghazali die stelde dat oorzaak en gevolg een illusie zijn omdat niet de natuur maar God de oorzaak van alles is. Met zijn boek The Incoherence of the Philosophers bracht hij eigenhandig de falsafah tot stilstand en daarmee de rol van de filosofie in het Arabische gedeelte van de islamitische wereld. Bekende filosofen werden verbannen en aan het verbinden van geloof en wetenschap kwam abrupt een einde. En het was niet zo dat geloof en wetenschap twee aparte domeinen werden, zoals je later in het Westen onder invloed van de beroemde theoloog Willem van Ockham is gebeurd, maar geloof werd als centraal uitgangspunt gezien waardoor wetenschap nagenoeg onmogelijk werd.

Geloof werd in het Westen uiteindelijk een privé-aangelegenheid. En wordt beleden in het privédomein. In de Arabische wereld is de Islam zowel een privé-aangelegenheid als een publieke aangelegenheid. Dat is rechtstreeks terug te voeren tot het werk van al-Ghazali in de 12e eeuw en het daarmee beëindigen van de dialectische ontwikkeling van geloof en wetenschap. Een ontwikkeling die in het Westen wel heeft plaatsgevonden, met name omdat het Christendom centraal was en is georganiseerd. 

Christendom 

Nadat in de 12e eeuw de Islamitische dialectische ontwikkeling was stopgezet, werd deze langzaam maar zeker door Christelijke theologen overgenomen. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in de verlichte democratische maatschappijvorm die wij in het Westen kennen. Een groot voordeel daarbij was dat het Christendom werd gedomineerd door de katholieke kerk met een centraal gezag. Vaak wordt dat als negatief beschreven, maar het heeft wel degelijk geholpen bij de bovengenoemde ontwikkeling.

Nadat in de 12e eeuw de Islamitische dialectische ontwikkeling was stopgezet, werd deze langzaam maar zeker door Christelijke theologen overgenomen

De Christenen en dus ook de Christelijke theologen dienden te gehoorzamen aan de paus, de Arabische Faylasufs (filosofen) waren onafhankelijke professionals. Daarom hadden ze meer vrijheid, maar waren ze ook een veel grotere bedreiging voor de orthodoxe religieuze leraren. Een enorme paradox. Geïnspireerd door al-Ghazali, besloten deze orthodoxe leraren zich gewoon af te wenden van de Faylasufs. Ook de katholieke kerk stond negatief tegenover het verbinden van het geloof met Aristoteles, maar toen toonaangevende theologen als bijvoorbeeld Thomas van Aquino zich met het onderwerp gingen bezighouden begon een proces waarin het kerkelijke gezag langzaam werd overtuigd van de relevantie van het genoemde dialectische proces. En toen het gezag eenmaal overtuigd raakte, was het pleit beslecht en werd het verbinden van geloof en wetenschap een geaccepteerd proces in de Westerse wereld. 

Het verbinden van geloof en wetenschap is een geaccepteerd proces in de Westerse wereld

Een laatste beslissende stap in dit proces werd genomen door de de Engelse filosoof en theoloog Willem van Ockham. Daar waar theologen als Thomas van Aquino trachtten het christendom te verbinden met de wetenschap, nam Van Ockham het standpunt in dat geloof en God alleen kunnen worden ervaren er niet logisch kunnen worden beredeneerd. Hij stelde voor het geloof en wetenschap te scheiden. Niet, zoals bij de islam, door de wetenschap ondergeschikt te maken aan het geloof, maar door geloof en wetenschap als twee aparte werkelijkheden te zien, die gewoon naast elkaar konden bestaan. Wat in de Islamitische wereld was gebeurd, was dat wetenschap werd gezien als strijdig met het geloof. Geloof en wetenschap werden dus in feite gezien als onderdeel van hetzelfde domein. Net zoals dat gebeurde door de meeste middeleeuwse Christelijke theologen. Willem van Ockham zag geloof en wetenschap als twee volstrekt gescheiden domeinen.

In de Islamitische wereld werd wetenschap gezien als strijdig met het geloof. Geloof en wetenschap werden dus in feite gezien als onderdeel van hetzelfde domein

Wetenschap ging over het domein van zintuiglijke, empirisch waarneming van de natuurlijke wereld. Geloof ging over het domein van het persoonlijk ervaren van eenheid met God. Een ervaring die niet wetenschappelijk kan worden verklaard. Zie bijvoorbeeld het boek ‘De Kinderen van Aristoteles’ van Richard Rubenstein, hoogleraar Conflict Resolution and Public Affairs aan de George Mason University.

Cruciaal 

Dit simpele gegeven is cruciaal geweest in de ontwikkeling van onze Westerse maatschappijen. Geloof kon gewoon blijven bestaan, maar werd beperkt tot het private domein. Wetenschap kon ook gewoon blijven bestaan, was geen bedreiging voor het geloof en kon daardoor het Leitmotiv worden voor onze wetenschappelijke vooruitgang, maar ook voor onze publieke maatschappelijke vooruitgang. In de Islamitische wereld, waar een gelijkwaardige scheiding niet plaatsvond, kwam niet alleen de wetenschappelijke ontwikkeling nagenoeg tot stilstand, maar werd de Islam ook het organiserende principe voor de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening. Geen scheiding der machten, geen universele rechten van de mens, geen parlementaire democratie en geen vrije economische ontwikkeling. Dat kan ook niet als alles ten dienste staat van een geloof.

Dat kan alleen als het organiserende principe achter de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening de menselijke rede is, vrij van persoonlijke geloofsovertuigingen. Als de menselijke rede centraal staat, wordt waardevrij onderzocht welke belangen de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening moet dienen, respectievelijk welke behoeften de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening dient te bevredigen. Laten we dat verder onderzoeken. 

Maslow 

De bekende Amerikaanse wetenschapper Dr Abraham Maslow heeft in de 20e eeuw voortgeborduurd op het gedachtegoed van Aristoteles. Ook hij veronderstelt dat de mens primair wordt gedreven door de behoefte aan volledige zelfrealisatie. Om tot het punt van zelfrealisatie te komen, doorloopt de mens, in zijn ogen, een aantal behoeftestadia: primaire levensbehoeften > veiligheid > genegenheid > eigenwaarde > zelfrealisatie. Als een mens niets heeft wordt hij of zij gedreven door primaire levensbehoeften. Als die zijn ingevuld, komt de primaire levensbehoefte ‘veiligheid’ aan bod, enzovoorts. Recent onderzoek van bijvoorbeeld de positieve psychologen als Martin Seligman en Mike Csikszentmihalyi bevestigen de door Maslow beschreven behoeftenpiramide. 

Als het zo is, dat mensen gericht zijn op het doorlopen van deze behoeftenstadia om uiteindelijk te komen tot volledige zelfrealisatie en de ontwikkeling van de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening is rationeel gericht op het bieden van een structuur waar binnen burgers optimaal kunnen komen tot het bevredigen van hun behoeften, moeten de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening zich ontwikkelen richting de liberale democratie die wij nu kennen. En dat is er dus ook precies wat we de laatste onder de jaren hebben zien gebeuren. 

In de Islamitische Arabische landen heeft deze natuurlijke ontwikkeling niet kunnen plaatsvinden, gehinderd als zij werd en wordt door het ontbreken van eenzelfde scheiding tussen geloof en wetenschap. De ontwikkeling van de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordeningen in de Arabische landen heeft steeds ten dienste gestaan - en staat nog steeds ten dienste - van de Islam en de machthebbers die aanspraak maken op het representeren van die Islam. Als een staatsrechtelijk en maatschappelijke ordening niet gericht is op het bieden van structuur aan de burgers om de eigen behoeften te bevredigen, maar op het bieden van structuur aan een geloof om aanspraak te kunnen blijven maken op een centrale positie in deze ordening, is een situatie zoals we die zien in de Arabische landen het natuurlijke gevolg. 

"Geen scheiding der machten, geen universele rechten van de mens, geen parlementaire democratie en geen vrije economische ontwikkeling. Dat kan ook niet als alles ten dienste staat van een geloof"

ISIS 

Natuurlijk heeft met name de laatste inval van de Amerikanen in Irak een situatie geschapen waarin organisaties als ISIS ruimte kregen om zich te manifesteren, zoals ons door sommige opinieleiders wordt voorhouden. Maar toen de Amerikanen ons bevrijdden van de nazidictatuur, ontstond geen ISIS maar een parlementaire democratie. Waarom? Omdat door de scheiding van geloof en wetenschap in het Westen een cultuur heeft kunnen ontstaan waarin rede en wetenschappelijke vooruitgang onderdeel van onze cultuur zijn geworden. Een cultuur waar mensen zelf kunnen nadenken. Waar mensen naar eigen inzicht opleidingen kunnen volgen. Waar mensen zelf hun eigen geloofsovertuigingen kunnen kiezen.

Wij hebben, met vallen en opstaan, een toestand bereikt waarin de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening ten dienste staat van de zelfrealisatie van iedere burger. We hebben bij die ontwikkeling niet alleen fouten gemaakt, maar ook misdaden begaan. Slavernij, imperialisme en een afgrijselijke oorlogen hebben daar onderdeel van uitgemaakt. Ik wil dat op geen enkele wijze goedpraten. Maar we hebben wel een toestand bereikt zoals ik hierboven heb beschreven. Een toestand die in de Arabische wereld op geen enkele wijze tot stand is gekomen, waardoor nog steeds miljoenen mensen worden onderdrukt. 

Wij hebben een toestand bereikt waarin de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening ten dienste staat van de zelfrealisatie van iedere burger

Het ISIS-monster is er altijd geweest. Veroorzaakt door de ontwikkeling in de Arabische islamitische wereld die ik hierboven heb beschreven. Die kwam alleen niet tot uiting omdat dictators het monster onder controle hielden, respectievelijk gebruikten om het eigen volk op een verschrikkelijke manier te onderdrukken. Inderdaad, toen de Amerikanen in Irak Saddam Hussein versloegen, werd het monster vrijgelaten en ontaardde het land in sektarische oorlogen. De inval in Irak is haalde het deksel van de put, maar het werkelijke probleem is de staat waarin het Arabisch continent verkeert door de centrale positie die het geloof inneemt in de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening. We moeten deksel en put vooral niet verwarren. 

"het werkelijke probleem is de staat waarin het Arabisch continent verkeert door de centrale positie die het geloof inneemt in de staatsrechtelijke en maatschappelijke ordening"

Europa 

In hoeverre heeft het Europese terrorisme in naam van de Islam te maken met deze ontwikkeling? Laten we dat eens verder onderzoeken. Ik zag laatst bij Jeroen Pauw een interessant interview met een 30-jarige Marrokkaanse man die eerst geradicaliseerd was en toen gederadicaliseerd. Hij vertelde dat zijn radicalisering was begonnen na de aanslagen van 9/11. Hij was altijd al moslim geweest, maar normaal praktiserend. Hij voelde zich ook gewoon Nederlander. Door de discussies die na 9/11 volgden, was hij zich steeds meer bewust geworden van zijn moslim-identiteit.

Wat mij vooral opviel was dat zijn moslim-zijn volledig onderdeel uitmaakte van zijn culturele identiteit die vervolgens weer volledig onderdeel uitmaakte van zijn totale identiteit. Dus, toen na 9/11 het moslim-zijn onder vuur kwam te liggen, voelde hij dat als een aanval op zijn eigen identiteit. Het is een bekend psychologisch fenomeen dat mensen de neiging hebben hun overtuigingen onderdeel te maken van de eigen identiteit. Dat wat wij identiteit noemen bestaat altijd uit niet-geverifieerde overtuigingen. In de Westerse wereld is het geloof echter iets waarvoor je kiest. Het maakt niet cultureel deel uit van je identiteit, het is een gekozen identiteit. Het kan zijn dat jouw familie streng gelovig is, maar er is geen culturele druk dat ook te zijn. Hoogstens bestaat er een familiaire druk. Het publieke domein is waardevrij en ontdaan van verplichte spirituele ideologieën. De keuze is altijd aan jou. Je kunt een aanval op jouw geloof zien als een aanval op jouw persoonlijke identiteit, maar nooit als een aanval op jouw culturele identiteit. 

In de Westerse wereld is het geloof echter iets waarvoor je kiest. Het maakt niet cultureel deel uit van je identiteit, het is een gekozen identiteit

In de Arabische wereld is de Islam volledig onderdeel van de culturele identiteit en ook nog eens van de staatsrechtelijke en maatschappelijke identiteit. De Islam is overal. Het is jij, geloof, wet, gedragsnormen, rechterlijke macht en meer. Scheiding der machten is totaal afwezig. Er bestaat geen natuurlijke dialectiek, nauwelijks oppositie, geen vrije pers, geen tegengeluid. De burgers in dergelijke landen hebben nooit de mogelijkheid gekregen een eigen individuele identiteit te ontwikkelen die een natuurlijke afstand heeft tot een eventuele culturele en maatschappelijke identiteit. In het Westen voelen we ons hoogstens verbonden met het democratische erfgoed en zelfs daar stellen velen van ons vraagtekens bij. 

Gescheiden entiteiten 

Ik heb al eerder geschreven dat geloof, het geloven en het individu drie gescheiden entiteiten zijn. Kritiek op een geloof is niet hetzelfde als kritiek op het geloven of kritiek op het gedrag van het individu. En kritiek op het gedrag van het individu is niet hetzelfde als kritiek op het geloof. Zelfs als er al een relatie bestaat tussen het geloof en het gedrag van het individu, blijft het gedrag van het individu de verantwoordelijkheid van het individu en niet van het geloof. Ieder mens heeft altijd een keuze. Mens-zijn ís individueel kiezen. Maar geloofsystemen kunnen we wel degelijk invloed uitoefenen op het gedrag van mensen. Het is empirisch gezien volstrekt legitiem dat te onderzoeken. Toch stuit dat bij veel mensen op grote weerstand. 

Arthur van Amerongen en Bill Cosby 

De Nederlandse journalist Arthur van Amerongen werd jarenlang gezien als een van de grote talenten van de linkse journalistiek. Hij schreef onder andere voor Vrij Nederland in De Groene Amsterdammer. Acht jaar geleden verscheen zijn boek Brussel: Eurabia, waarin hij waarschuwt voor het moslimextremisme in Molenbeek. Speciaal voor dat boek ging hij in Molenbeek wonen. Nadat zijn boek was uitgekomen werd hij door de Vlaamse media uitgemaakt voor 'fascist', 'racist', 'xenofoob' en 'islamofoob'. Terwijl zijn boek was gebaseerd op gedegen empirisch onderzoek.

Wat is dat toch dat wij niet normaal kunnen reageren als iemand een bepaald geloof of een bepaalde cultuur kritisch onderzoekt? Vaak wordt dan in koor geroepen dat het betreffende geloof of de betreffende cultuur wordt 'gestigmatiseerd'. Maar sinds wanneer gaat het niet meer om de feiten? Als je feitelijk vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt, mag je dat dan niet zeggen omdat je hem dan 'gestigmatiseert'? Of mag je dat dan niet zeggen omdat je daarmee de donkere medemens 'stigmatiseert'?

Of mag je het niet zeggen omdat je daarmee de Amerikanen 'stigmatiseert'? Ben je dus een racist als je vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt? Onderzoek dat eens zelf. Als jij stelt dat iemand een racist is omdat hij vaststelt dat Bill Cosby structureel vrouwen heeft misbruikt, geef je alleen maar aan dat je zelf een racist bent. Want jij denkt dan bij ‘Bill Cosby’ direct aan zijn kleur en genetische groep, in plaats van aan het unieke individu ‘Bill Cosby’. 

Geloof en identiteit 

Als je Arthur van Amerongen een xenofoob noemt omdat hij de moslimgemeenschap in Molenbeek heeft onderzocht en daar kritische conclusies uit trekt, stel je de individuele mens gelijk aan zijn of haar geloof en dat geloof gelijk aan de cultuur. Dat is nou precies wat ik bestrijd. In het Westen hebben wij die begrippen voorbeeldig ontkoppeld. Het publieke domein is waardevrij en biedt de burger de ruimte om individuele keuzes te maken. In onze maatschappelijke ordening kies je een geloof, in de Arabische wereld bén je een geloof.

In de Westerse wereld kies je een eigen identiteit en bepaalde je je eigen verhouding tot de cultuur en de maatschappelijke ordening, zolang als je de basisspelregels maar naleeft. Spelregels die alleen maar bestaan om mensen juist de vrijheid te geven om zelf hun identiteit te kiezen en hun verhouding tot anderen. Als iemand mij vertelt dat onderzoek heeft aangetoond dat de protestantse achtergrond van Nederland ervoor heeft gezorgd dat Nederlanders over het algemeen zuinig zijn, voel ik mij, als Eric Bartels, totaal niet aangesproken.

Ik ben Eric Bartels en ik heb, voorzover het mogelijk is dat bewust te doen, zelf mijn identiteit gekozen. Ik ben Nederlander omdat ik hier bent geboren. Daar heb ik niet voor gekozen. Dat feit is dan ook geen onderdeel van mijn eigen identiteit. Ik studeer en beoefenen sinds 15 jaar het boeddhisme, maar ik noem mezelf nooit ’boeddhist’. Dat ben ik ook niet. Ik ben Eric Bartels. Een aanval op het boeddhisme of de Boeddha laat me volkomen koud. Ze zijn geen onderdeel van mijn identiteit. Een onderzoek naar eventuele misstanden in het boeddhisme staat volledig los van mezelf. Dat geldt ook voor het eventuele negatieve resultaat. Dat kan als je in een verlichte democratie woont. Dan schep je jezelf. 

Als je dus Arthur van Amerongen een racist of xenofoob noemt, omdat hij schrijft over problemen in het islamitische Molenbeek ben je zelf een racist en xenofoob. Ik zal dat uitleggen. Zoals ik eerder stelde zijn ‘geloof ’, ‘iemand die gelovig is’ en ‘iemand’ drie verschillende entiteiten. Iemand is niet zijn geloof en iemand die gelovig is, is daarnaast ook nog vele anderen dingen. Dat is een feitelijkheid. Als je van die logische feitelijkheid uitgaat, staat kritiek op een geloof volledig los van ‘iemand die gelooft’ en ‘iemand’. Andersom, als je kritiek heb op ‘iemand die gelooft’ staat dat volledig los van het ‘geloof ’ en zelfs van ‘iemand’. Als iemand, zoals bijvoorbeeld Arthur van Amerongen, dus een kritische analyse schrift over de Molenbeekse moslim-gemeenschap, is dat feitelijk gezien niet hetzelfde als kritiek op de Islam als zodanig en ook niet hetzelfde als kritiek op iedereen die moslim is. Als je dat toch aanneemt, ben je zelf racist en xenofoob, omdat jij dan die verbinding wél in je hoofd hebt zitten.

Een paar jaar geleden had de Harvard-universiteit een zeer interessante online onderzoekstest op de eigen website staan. Als je de test deed werden er razendsnel gezichten van verschillende culturen getoond in combinatie met woorden die je moest aanklikken. De test was een gevalideerde test om je diepere racistische neigingen te meten. Een bekende zwarte Amerikaanse schrijver, Malcolm Gladwell, had die test zelf gedaan. Tot zijn schaamte en verbazing kwam eruit dat hij op onbewust niveau racistisch was. Een interessante bevinding was dat mensen die de neiging hebben anderen bij het minste of geringste racistisch te noemen, zelf in de Harvard-test slecht scoorden. Dat sluit volledig aan bij wat ik hierboven beschrijf.

Veel beschuldigingen van rascisme komen voort uit verbindingen die zich in het hoofd van de beschuldiger zelf bevinden. Ik schreef ooit een Engelstalig artikel met de titel: Neuro Linguïstisch Programmeren: Machineguns For Chimpansees. Ik wilde daarmee aangeven dat een krachtige psychologische tool als NLP in de handen van minder ontwikkelden uiterst gevaarlijk is. Tot mijn stomme verbazing beschuldigde een bekende NLP-trainer mij van racisme. Ik begreep het letterlijk niet en had het erover met mensen in mijn omgeving. Totdat iemand tegen me zei: “Weet je wat het is Eric, ik denk dat de NLP-trainer de link legt tussen ‘chimpansee’ en ‘de zwarte medemens’...”. Ik viel van mijn stoel van verbazing realiseerde me dat hij gelijk had. De NLP-trainer ventileerde inderdaad gewoon zijn eigen racistische conditionering. 

Overigens heeft de schrijver dezes de Harvard-test ook gedaan. En tot mijn grote opluchting bleek ik tot de kleine groep te horen die een volstrekt neutraal resultaat laten zien. Ofwel, de mensen die niet alleen op bewust maar ook op onbewust niveau niet racistisch zijn. Ik heb genoeg ego om dat toch even te vermelden. Terug naar ons onderzoek. 

Spanningsveld 

De aanvallen van door de Islam geïnspireerde terroristen op Westerse doelen veroorzaakt blijkbaar in mensen met een Arabische achtergrond een spanningsveld tussen hun eigen identiteit en de Westerse maatschappij waarin ze wonen, omdat het moslim-zijn volledig onderdeel is van hun culturele en daarmee hun eigen identiteit. De eerdergenoemde Marokkaanse jongeman gaf dat in het gesprek met Pauw ook aan. Als Islamitische terroristen een oorlogsdaad verrichten tegen het Westen, voelt men een natuurlijke verbondenheid met de terroristen. Niet vanwege het geweld, maar vanwege de identificatie met het eigen moslim-zijn. 

Maar er is meer en dat komt naar voren als we het verschil onderzoeken tussen moslims in de Verenigde Staten en moslims in Europa, zoals is gedaan door het gerenommeerde Pew Research Center, een onafhankelijke Amerikaanse denktank uit Washington D.C. Het Pew-onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat de meeste Europese moslims zichzelf primair zien als moslim en dan pas als staatsburger. Dat sluit aan bij het verhaal van de dertigjarige Marokkaan bij Pauw. In Amerika is het echter anders. Meer dan de helft van de in de Verenigde Staten levende moslims zien zichzelf primair als Amerikaans staatsburger en dan pas als moslim. Toch ziet een substantieel gedeelte van de moslims zich ook daar dus nog steeds primair als moslim. 

Europa en Amerika 

Het verschil tussen Europa en Amerika heeft volgens het Pew onderzoek te maken met het feit dat Amerikaanse moslims beter zijn geïntegreerd in de samenleving dan in landen als Oostenrijk, België, Bulgarije, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Zweden, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. Als reden geeft het Pew Research Center het enorme verschil in aantallen aan. In Amerika is de moslim-populatie ongeveer een procent van de gehele populatie. In de Europese landen ligt dat tussen 5 en 10 procent. In Amerika omarmen 74 procent van de Amerikaanse moslims het idee dat je als mens verder kunt komen in de maatschappij als je hard werkt. In de Europese landen ligt dat percentage veel lager. Pew onderzoek geeft ook aan dat de kans dat Amerikaanse moslims een lager inkomen hebben dan andere Amerikanen maar twee procent verschilt van het gemiddelde. Ook dat ligt in Europa veel lager. In Molenbeek is de werkloosheid onder moslims bijvoorbeeld meer dan 40 procent. 

In Amerika omarmen 74 procent van de Amerikaanse moslims het idee dat je als mens verder kunt komen in de maatschappij als je hard werkt. In de Europese landen ligt dat percentage veel lager

Arabische moslims komen uit een cultuur die fundamenteel anders is dan de Westerse cultuur. Een cultuur die qua verlichte ontwikkeling al in de 12e eeuw tot stilstand is gekomen. Zaken die voor ons normaal zijn, zoals gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen, respect voor vrouwen, gelijkwaardigheid van homo's en hetero’s, vrijheid van meningsuiting, universele rechten van de mens, de vrijheid om je eigen identiteit te scheppen en dergelijke, zijn binnen de Arabische culturen niet normaal. Dat betekent dat als deze mensen een gezond functionerend onderdeel willen worden van onze maatschappij, een significant gedragstransformatie noodzakelijk is. Maak precies daar voelen velen van ons grote weerstand tegen. Daar komt ook het hele begrip multiculturele samenleving vandaan. Het hele idee dat onze maatschappelijke ordening en cultuur geavanceerder, menselijker en moderner is dan de maatschappelijke ordeningen en culturen in Arabische landen vinden wij intuïtief arrogant. Typisch imperialistisch. Altijd maar weer je wil opleggen aan de derde wereld. Maar beste mensen, het is 2016 en niet 1835 of 1725. Wat is geweest is geweest. We leven nu. En onze maatschappelijke ordening en cultuur zijn wel degelijk geavanceerder, moderner en menselijker dan de maatschappelijke ordeningen en culturen in Arabische landen. Of zou u liever in Saoedi Arabië willen wonen? 

Philippe Breedlove 

Het ontkennen van deze werkelijkheid heeft geleid tot islamitische broeinesten in verschillende Europese steden. Als 1 procent van de hele bevolking bestaat uit mensen met een fundamenteel andere culturele achtergrond, is assimilatie een realistisch natuurlijk proces. Maar als het percentage naar vijf procent of zelfs 10 procent stijgt, is dat proces vele malen moeilijker en loop je het risico van ghettovorming en dus afzondering. Dat is precies wat we bijvoorbeeld in Molenbeek zien. En dan is terrorisme een logische volgende stap. 

De commandant van de NAVO, generaal Philippe Breedlove, vertelde het Amerikaanse Congres deze maand dat de massale toevloed van vluchtelingen naar Europa ISIS de kans geeft zichzelf te verspreiden 'als een kanker, voordeel halend uit dit pad van de minste weerstand en een bedreiging vormend voor alle Europese naties, en die van onszelf, voor terroristische aanvallen.' Toch blijven Europese politici en sommige media een nadruk leggen op 'naastenliefde', 'we moeten het sámen doen', 'we laten ons niet uit elkaar spelen' en zelfs, zoals Klaver stelt, 'de verantwoordelijkheid' die wij hebben om de vluchtelingen op te nemen. Het is precies deze houding die in Europa heeft geleid tot islamitische ghetto- vorming en terroristische broeinesten.

Natuurlijk moeten we het samen doen. Maar dan moet er wel een ‘samen’ zijn. Voor een ‘samen’ zijn gemeenschappelijke culturele waarden noodzakelijk. Iedere topondernemer weet dat. Je kunt geen bedrijf runnen als je schizofrene culturele waarden hebt. Je kunt ook geen land runnen met schizofrene culturele waarden. Alleen als immigranten in volle overtuiging bereid zijn hun eigen culturele waarde in te ruilen voor de Westerse culturele waarden kan er een werkend ‘samen’ zijn. Dat wil niet zeggen dat er geen verschillen tussen mensen mogen bestaan. Integendeel zelfs. Dat hoort juist bij een vrije samenleving. Maar ergens moeten al deze verschillen een sterke gemeenschappelijke basis hebben. Dat is wat we tientallen jaren ontkennen. 

Moslimterroristen proberen onze Westerse beschaving terug te brengen naar de 12e eeuw, terug te brengen naar een tribale samenleving die wordt gedomineerd en gestuurd door een geloof en zich heeft ontdaan van iedere vorm rationalisme, rede en empirie. Het is een oorlog tussen onderbuik aan de ene kant en rede aan andere kant. Het grote probleem is echter dat wij het niet zien als een oorlog tussen onderbuik en rede. Zo zijn er intellectuelen en andere opinie-leiders, zoals de voormalige directeur terreurbestrijding Peter Knoope, die beweren dat het verschil tussen onze cultuur en de Arabische cultuur slechts een kwestie van smaak is. Zij vinden dat wij arrogant onze waarden aan de Arabieren willen opleggen en dat het geweld daaruit voortkomt. Het is alsof je mensen in 1943 verwijt dat zij de maatschappelijke ordening van Nazi Duitsland afkeurden en een voorkeur hadden voor een democratisch bestel. Het is dit soort cultuur-relativisme dat volgens mij het probleem mede heeft doen ontstaan en voorkomt dat we het oplossen. 

Het is alsof je mensen in 1943 verwijt dat zij de maatschappelijke ordening van Nazi Duitsland afkeurden en een voorkeur hadden voor een democratisch bestel

Pas als we terugkeren naar de rede en onszelf toestaan empirisch naar de problematiek te kijken, kunnen we het oplossen. Iedere oplossing begint met een juiste, waardevrije analyse van de problematiek. Zolang we vanuit allerlei geloof-systemen en beperkende overtuigingen naar de werkelijkheid blijven kijken, zal de door de islam geïnspireerde terreur alleen maar blijven toenemen. 

Ik hoop van ganser harte dat er politici zijn, die, anders dan Jesse Klaver, niet gaan gebukt onder een christelijk-socialistisch wereldbeeld en die waardevrij naar de wereld durven te kijken. Zoals hoort in een op rede geschoeide maatschappelijke ordening.

[ericbartelsnl]

Ons christelijk-socialistische wereldbeeld is hard aan vervanging toe (2)

Vooral door onwetendheid lijdt de mens, leerde Boeddha ons al. We weten niet wie we zijn en wat we kunnen en zoeken daarom zingeving buiten onszelf, bij goeroes en kerken. Maar die zingeving zit al in ons, betoogt filosoof, schrijver en ondernemer Eric Bartels. Integreer liever spiritualiteit, economie en persoonlijk leven in 'één zingevende werkelijkheid'. Dan heb je geen religie of socialisme meer nodig.

Wat voorafging

Voor het eerst gepubliceerd op Follow The Money

Naar aanleiding van de terreuraanslagen in Parijs en de massa aanrandingen in Duitsland schreef ik vorige week het artikel: Ons christelijk-socialistische wereldbeeld is hard aan vervanging toe. Ik beschrijf daarin dat tegen het einde van de 19e eeuw radicale verschuiving plaatsvond in de wijze waarop wij in het Westen tegen menselijk gedrag aankijken. Voor dat kantelpunt zagen wij gedrag als een resultante van het individuele karakter van de mens. Ieder mens was individueel aan te spreken op een eigen karakter en daarmee op het eigen gedrag. Als je negatief gedrag vertoonde was dat een teken van een slecht karakter en als je positief gedrag vertonen een teken van een goed karakter. En je karakter bestond uit aan te leren vaardigheden. Ieder individueel mens was dus zelf verantwoordelijk voor het ontwikkelen van een goed karakter. Na het genoemde kantelpunt begonnen wij menselijk gedrag te zien als de resultante van sociale krachten. Je bent zelf niet meer verantwoordelijk voor je gedrag, het is de schuld van je sociale context. Een christelijk-socialistische conditionering die ons  nog steeds parten speelt, zoals ik in het genoemde artikel heb beschreven. Deze week las ik een intrigerende discussie op facebook tussen twee vrienden van mij die allebei enige bekendheid genieten: Tijn Touber, spiritueel leraar en auteur van spirituele boeken en prof. dr. Jan Keppel Hesselink, arts-farmacoloog en auteur van verschillende wetenschappelijke artikelen en boeken. De discussie lijkt over kanker gaan, maar gaat  ook hier weer in essentie over de christelijk-socialistische conditionering die ik heb beschreven. Toen ik dat las, realiseerde ik me dat ik nog een dimensie heb toe te voegen aan mijn betoog in dat artikel.

Pseudo-psychologie

De discussie tussen Keppel Hesselink en Touber gaat over de behandeling van kanker. Touber heeft een artikel geschreven in het tijdschrift Ode; het staat tevens op zijn website. In dat artikel beschrijft hij het werk van de Duitser Lothar Hirneise, een voormalige sportwinkeleigenaar die zich is gaan verdiepen in kanker omdat een vriend van hem deze ziekte kreeg. Zijn artikel vormt in wezen een aanklacht tegen de Westerse medische wetenschap, met alle clichés die daarbij horen. Met, vervolgens, een cocktail van natuurgeneeskunde, pseudo-psychologie en spiritualiteit. Keppel Hesselink reageert daar furieus op en geeft aan dat Hirneise 'vreselijke onzin' uitkraamt. Touber stelt in zijn reactie daarentegen dat Hirneise een slimme man is met een frisse kijk op kanker. En dat, zolang de reguliere medische wetenschap "er niet veel van bakt in de ‘war against cancer,"' hij openstaat voor alternatieven. Keppel Hesselink verwijt Touber vervolgens 'container-begrippen' te hanteren die een zinnige discussie onmogelijk maken. Hij wijst er tevens op dat de hedendaagse geneeskunde inmiddels een aantal vormen van kanker met succes kan genezen, zoals 'testis kanker, de melanomen en de lymfeklierkankers'.  Deze discussie over kanker gaat in feite over botsende wereldbeelden. Toubers betoog past precies in de christelijk-socialistische conditionering die ik in mijn vorige artikel heb beschreven. Het getuigt van een bepaalde visie op de westerse maatschappelijke ordening, een visie die je ook terugvindt in de reacties op bijvoorbeeld de massa-aanranding in Keulen. Ik realiseer me door deze discussie dat ik dat nog specifieker moet beschrijven dan ik in mijn vorige artikel heb gedaan.

Kapitalisme

In het christelijk-socialistische wereldbeeld bestaat een ambivalente houding ten aanzien van onze westerse maatschappelijke ordeningen. Deze ordeningen worden voornamelijk als kapitalistisch gezien. En 'kapitalistisch' staat in het genoemde wereldbeeld voor plat consumptief, oppervlakkig, onrechtvaardig en ontdaan van elke menselijke waardigheid. Iedereen die succesvol en rijk is in deze kapitalistische ordeningen wordt als verdacht gezien.

Iedereen die succesvol en rijk is in deze kapitalistische ordeningen wordt als verdacht gezien

Waarschijnlijk heeft deze persoon misbruik gemaakt van anderen om deze positie te bereiken, is dan de gedachte. Deze geconditioneerde reactie komt rechtstreeks voort uit de gebeurtenissen aan het einde van de 19e eeuw toen arbeiders zich massaal begonnen te verzetten tegen hun erbarmelijke arbeidsomstandigheden. Zoals gedurende de arbeidersopstanden in 1861 in de Verenigde Staten. De werkelijkheid is sindsdien totaal veranderd, maar onze geconditioneerde reactie bestaat nog steeds en uit zich in bovenstaande. Deze conditionering zie je nog steeds in allerlei discussies opduiken. Ook in het artikel van Tijn Touber. Ook Touber gebruikt allerlei containerbegrippen die daarop duiden. In zijn laatste reactie op Keppel Hesselink heeft hij het bijvoorbeeld over 'het grote geld'  dat de medische professie corrumpeert. Een klassieke christelijk-socialistische reactie, die volledig haaks staat op de feiten. Het zijn onderbuikgevoelens die nergens op zijn gebaseerd. En als je die gevoelens ergens tegenkomt dan is het wel in de wereld van religie, spiritualiteit en zelfhulp-boeken. Daarom is het interessant om dit onderwerp nog een keer vanuit die hoek onderzoeken. Ook al omdat ik het woord ‘christelijk’ gebruik om de genoemde conditionering te beschrijven.

Verlichting

Laten we beginnen met het boeddhisme. De Indiase neuro-psycholoog Siddharta Gautama (ook wel Boeddha genoemd) heeft 2.500 jaar geleden een methode ontwikkeld om te komen tot verlichting. De vraag die zich dan meteen aandient is: wat is verlichting? Iedereen gebruikt dat woord, maar ik heb de indruk dat er weinig wordt nagedacht over wat dat precies betekent. Als je de suta’s leest uit de Pali-canon (de oudste bewaard gebleven geschriften over de Boeddha) kun je in ieder geval vaststellen dat

voor Siddharta Gautama stond verlichting gelijk aan het vrij zijn van lijden

voor Siddharta Gautama verlichting gelijk stond aan het vrij zijn van lijden. En lijden definieert Siddharta Gautama als iedere vorm van mentaal ongemak: van ergernissen en irritaties tot aan datgene wat wij tegenwoordig lijden zouden noemen. Als je vervolgens onderzoekt wat Siddharta Gautama ziet als de oorzaak van het lijden, kun je daar ook bepaalde conclusies uit trekken over het begrip ‘verlichting’. In essentie ziet hij drie oorzaken voor menselijk lijden: (1) begeerte (2) afkeer (3) onwetendheid Als je dat verder onderzoekt, blijft alleen onwetendheid over. Onwetendheid over de ware aard van de werkelijkheid, waartoe ook ook de werkelijkheid van ons gedrag behoort en onze bijbehorende neurologie. Volgens  Siddharta Gautama ontstaan door het niet-weten allerlei aannames: meningen, overtuigingen, waarden en andere uitingen van niet-weten. En dus ook meningen, overtuigingen en waarden over ons eigen gedrag en ons eigen zijn.

Identiteit

Dat wat wij ‘identiteit’ of ‘ik’ noemen is geen feitelijkheid, maar een verzameling aannames. Volgens Siddharta Gautama een illusoir construct dat wij zelf hebben geschapen en dat we koste wat het kost in stand willen houden. Vanuit diezelfde onwetendheid ontstaan begeerte en afkeer, omdat we abusievelijk aannemen dat ons welbevinden en dus onze neurologische staat worden bepaald door de buitenwereld. We nemen een oorzaak-gevolg verband aan tussen dat wat buiten gebeurt en hoe we ons van binnen voelen. En dus begeren we dat waarvan we denken dat we er gelukkig van worden en hebben we een afkeer van datgene waarvan we denken dat we er ongelukkig van worden. Als we deze logica van Siddharta Gautama volgen, staat verlichting gelijk aan weten, aan kennen. In die zin was Siddharta Gautama de eerste empirische wetenschapper, wiens methode erop is gericht dat wij zuiver empirisch onze eigen neurologie en gedrag onderzoeken. Dat is ook de reden dat hij steeds weer stelde dat we hem niet blind moeten volgen, maar dat we steeds weer ons eigen verstand moeten gebruiken en zelf moeten oordelen. Een ware empirist dus.

De verlichting die Siddharta Gautama voorstelt wijkt dus helemaal niet af van de Westerse filosofische traditie

De verlichting die Siddharta Gautama voorstelt wijkt dus helemaal niet af van de Westerse filosofische traditie. Het is wat de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt bijvoorbeeld het 'niet-denken’ noemt - volgens haar in ultieme vorm de oorzaak van de monsterachtige daden van de nazi’s als Adolf Eichmann - is dat wat Siddharta Gautama ‘samsara' noemt. Het ‘denken' van Hannah Arendt staat dus gelijk aan dat wat Siddharta Gautama nirvana of verlichting noemt.

Zingeving

Ik heb verschillende spirituele stromingen diepgaand onderzocht. Zo bestudeer en beoefen ik al 12 jaar het boeddhisme. Aanvankelijk de zen-variant ervan en de laatste 10 jaar de Tibetaanse variant. Als je je in dergelijke stromingen verdiept, kom je natuurlijk veel lotgenoten tegen. Gedurende de jaren ben ik steeds meer een patroon in het gedrag van die lotgenoten gaan zien. Wat men lijkt te zoeken is zingeving. En men zoekt die zingeving, omdat men deze zingeving in het dagelijkse leven niet vindt. Ik vind dat heel tragisch. We hebben een geweldige maatschappelijke ordening geschapen met gelijkwaardigheid voor iedereen, universele rechten van de mens, scheiding der machten en democratie en toch heb ik sterk de indruk dat de grote meerderheid van de burgers in deze maatschappelijke ordeningen niet gelukkig zijn omdat ze geen zingeving ervaren. De natuurlijke neiging van de meeste mensen lijkt het dan om de schuld te geven aan de maatschappelijke ordening. Volgens Siddharta Gautama is het de standaardreactie van de onwetende mens om de oorzaak van zijn of haar neurologische staat buiten zichzelf te zoeken. Terwijl de oorzaak van je neurologische staat altijd in jezelf ligt. Gebeurtenissen in de buitenwereld zijn hooguit een aanleiding, maar nooit de oorzaak van je neurologische staat. De wijze waarop je je geest gebruikt, bepaalt wat de invloed is van de aanleiding op je neurologische staat. Als ik lezingen geef, zeg ik wel eens het volgende: 'Stel je eens twee vrouwen voor. Tegen beide vrouwen zeg ik: 'je bent een ongelofelijke hoer!’ De ene vrouw wordt woedend en roept: "dát laat ik me niet welgevallen!" En is vervolgens de rest van de dag van slag. De andere vrouw kijkt me lachend aan en zegt: "Dankjewel Eric, maar ik ben het niet met je eens." En gaat vervolgens over tot de orde van de dag'. Eén aanleiding, twee vrouwen, twee totaal verschillende reacties. Als je aan de eerste vrouw aan het einde van de dag zou vragen waarom ze zo down is, zou ze ongetwijfeld antwoorden dat ze verschrikkelijk beledigd is door ene Eric Bartels. En dat die belediging de oorzaak is van haar neurologische staat. Zo reageren de meeste mensen. Dat is volgens Siddharta Gautama onzin. En neurologisch heeft hij volkomen gelijk.

Keuze

Dat mensen geen zingeving ervaren, komt niet door de maatschappelijke ordening, maar door de wijze waarop zij met de werkelijkheid omgaan. De Oostenrijkse psychiater Victor Frankl kwam gedurende de Tweede Wereldoorlog als jood in drie concentratiekampen terecht: Dachau, Theresienstadt en Auschwitz. Hij schrijft in zijn boeken dat de mensen die de onmenselijke behandeling van de nazi's psychologisch het beste doorstonden, diegenen waren die zich realiseerden dat de nazi's één plek in jezelf nooit konden raken en dat is hoe je omgaat met de omstandigheden. Als je gelooft in het oorzaak-gevolg adagium, zul je psychologisch aan de onmenselijke omstandigheden ten onder gaan. Als je begrijpt dat niemand je de keuze kan ontnemen hoe om te gaan met de omstandigheden, zul je de erbarmelijke omstandigheden psychologisch wel kunnen dragen. Jij bent niet slachtoffer van de externe omstandigheden, jij bent in principe meester over je eigen reactie daarop. U ziet in deze existentiële waarneming van Frankl exact het verschil tussen de westerse visie op gedrag voor het einde van de 19e eeuw en na het einde van de 19e eeuw. De mensen die de concentratiekampen psychologisch goed overleefden gingen uit van de visie op gedrag van vóór het einde van de 19e eeuw. De mensen in de concentratiekampen die psychologisch ten onder gingen aan de terreur van de nazi's gingen uit van de visie op gedrag van ná het einde van de 19e eeuw. In de gedragspositie van voor het einde van de 19e eeuw zie je jezelf als meester over je eigen bestaan, in de gedragspositie van na het einde van de 19e eeuw zie je jezelf per definitie als slachtoffer.

Het christelijk-socialistische wereldbeeld is een slachtoffer-wereldbeeld

Het christelijk-socialistische wereldbeeld is een slachtoffer-wereldbeeld. Als je vanuit dat wereldbeeld leeft zie je de werkelijkheid voortdurend in termen van slachtoffer/machthebber. En die machthebbers zijn dan je werkgever, de overheid, politici, verzekeringsmaatschappijen, de medische wetenschap, vermogende mensen, het kapitalisme, ad infinitum. Je praat dan in termen als ‘het grote geld’, ‘rijke stinkerds’, ‘medisch establishment’, ‘die kapitalisten’, ’ze houden kanker in stand want dan verdienen ze er alleen maar aan’ en ‘wij hebben die terroristische aanslagen in Parijs en de verkrachtingen in Keulen aan onszelf te wijten’. De westerse maatschappelijke ordening als grote kapitalistische boeman, de immorele opperbaas. In het humanistisch-existentiële wereldbeeld is de mens volledig verantwoordelijk voor het scheppen van zichzelf. De buitenwereld is een omstandigheid, maar nooit een oorzaak. Nooit een oorzaak voor jouw gedrag, jouw gevoelens, jouw leven. Een aantal toonaangevende psychologen en wetenschappers, zoals de eerdergenoemde Victor Frankl, maar ook de Amerikaanse psychologen en wetenschappers Abraham Maslow, Martin Seligman en Mike Csikzsentmihalyi, voegen daar nog een Aristoteliaans sausje aan toe. Het gaat volgens hen niet om een willekeurig gewild scheppen van jezelf, maar om de volledige realisatie van je innerlijke talenten.

In het humanistisch-existentiële wereldbeeld is de mens volledig verantwoordelijk voor het scheppen van zichzelf

Het gaat er dus volgens hen om jezelf te laten worden wat je diep van binnen al bent. Er is dus wel degelijk een bepaalde richting in je ontwikkeling maar die richting zit in jou en heeft niets met de buitenwereld te maken. Zingeving is het gevoel dat ontstaat als je volledig gerealiseerde zelf waarde toevoegt aan de wereld. Laten we dat verder onderzoeken.

Zelfrealisatie

Aangezien de overgrote meerderheid van de mensen geloven in het oorzaak-gevolg adagium, zoeken ze zingeving buiten hun dagelijkse omstandigheden. Ze zoeken deze zingeving dus niet in hun werk, in de wijze waarop ze met hun gezin omgaan of met vriendschappen. Ze zoeken deze zingeving in het private domein van de religies en spiritualiteit. Recentelijk schreef Tijn Touber nog dat hij aan het begin van zijn spirituele carrière geprobeerd had een muzikale vriend ervan te overtuigen dat hij geen rocker was, maar een ziel. Ik schreef Tijn daarop dat de ziel van zijn muzikale vriend 'rocker' ís. Dat is wat ik het innerlijke waarom noem. Zoals een kastanje zich volledig realiseert in een kastanjeboom, zo kunnen wij mensen ons realiseren in een bepaalde zijnsvorm. Sterker nog, het is volgens mij de natuurlijke beweging van ieder mens en zelfs van de mensheid zelf om te komen tot volledige realisatie. Echter, omdat wij mensen met onze wilskracht de natuurlijke beweging van zelfrealisatie kunnen dwarsbomen, komen maar heel weinig mensen tot deze volledige zelfrealisatie. En zelfrealisatie is het volledig realiseren van de eigen potentialiteit. Dat is wat Touber ziel noemt. En die gerealiseerde potentie staat niet op zichzelf, maar dient de omgeving. Een kastanjeboom geeft O2 aan de omgeving, wij ademen O2 in en scheiden vervolgens CO2 uit. Deze CO2 stelt de kastanjeboom weer in staat te leven. Wederkerige betekenis noem ik dat.

Zingeving

Als wij mensen zouden zien dat onze volledige realisatie altijd de wereld dient, zouden we allemaal zingeving ervaren in ons dagelijks bestaan. Zouden we dan nog religies of spiritualiteit nodig hebben? Ik vermoed van niet. Ik denk dat in de zelfrealisatie voldoening, zingeving en verlichting volledig samenvallen. Het is juist het splitsen van zingeving, voldoening en verlichting dat het menselijke leed veroorzaakt. We hebben ons werk, we hebben een gezin en we gaan naar de kerk. Drie gescheiden entiteiten. En vervolgens zijn we verbaasd dat niet gelukkig zijn en geen zingeving ervaren. En dit dualisme wordt door iedereen in stand gehouden. Ook door de spirituele meesters.

We hebben ons werk, we hebben een gezin en we gaan naar de kerk. Drie gescheiden entiteiten

De ellende die daaruit voortvloeit zien we niet alleen op micro-niveau terug in de vorm van menselijke ontevredenheid en menselijk lijden, maar ook op macro-niveau in de vorm van religieus geweld en ontspoorde islamitische culturen. Onbedoeld en meestal met de beste intenties houdt iedere religie en iedere spirituele meester deze dualiteit in stand. Terwijl de enige weg naar permanente voldoening, zingeving en geluk volgens mij ligt in een volledige versmelting van spiritualiteit, dagelijks werk en dagelijks zijn. Dat is wat John Lennon volgens mij bedoelt als hij zingt: Imagine there's no heaven; It's easy if you try; No hell below us; Above us only sky; Imagine all the people; Living for today. En dat is waar ik een bijdrage aan probeer te leveren met mijn Inner Why-filosofie. In het realiseren van je eigen innerlijke waarom dien je de wereld, lever je een unieke waardebijdrage en ervaar je zingeving en geluk. Als we ons realiseren dat het hele leven bestaat uit wederkerige betekenis, ontstaat zingeving in alles wat we doen. Bomen geven zuurstof, wij kunnen daardoor leven, ademen kooldioxide uit waardoor de boom weer kan leven. Een eindeloze kring van wederkerige betekenis.

IJs verkopen

Ik merk vaak tijdens mijn onderzoekswerk dat heel veel mensen hun werk niet als zingevend ervaren; 'Ja Eric, ik verkoop ijs, dat is natuurlijk niet echt zingevend!' En dus gaan ze naar de kerk, boeken ze een spirituele cursus en kopen ze zelfhelpboeken. Terwijl elke bijdrage die je vanuit je eigen natuurlijke talenten levert aan de wereld het hele menselijke systeem dient. Het verkopen van ijs, het geven van meditatie-trainingen en het verstrekken van micro-kredieten aan arme Indiase boeren zijn in die visie gelijkwaardige bijdragen aan het menselijke systeem. Iedere vorm van natuurlijke bijdrage aan het geheel is daarmee volledig zingevend. Als we ons dat zouden realiseren en allemaal onze natuurlijke bijdrage zouden leveren aan de wereld om ons heen, zouden we de dualiteit tussen ons dagelijkse werk, ons privé-leven en ons spirituele leven volledig kunnen opheffen. Toch wordt deze dualiteit nog steeds in stand gehouden. De vraag is waarom. We gaan weer even terug naar de spiritualiteit.

Golf GTI

Ik ben er na 12 jaar boeddhisme langzaam van overtuigd geraakt dat de meeste mensen die spiritualiteit beoefenen helemaal niet verlicht willen worden. Ze begrijpen niet eens wat het betekent. Vorig jaar wilden ze een nieuwe Golf GTI, dit jaar willen ze spiritualiteit. Of een perfecte papa. Liefde. Aandacht. Warmte van anderen. Lekker samen zijn. Even het jachtige bestaan ontvluchten. 'Gaan we naar de sauna of gaan we mediteren?' Wat mij daarbij opvalt is dat het door veel mensen wordt gezien als een soort contrapunt tegenover onze westerse maatschappijvorm met haar kapitalistische economieën. In die visie draait onze maatschappij om geld, consumeren en winstbejag en dan is spiritualiteit een prachtige tegenhanger daarvan. Een soort Garden of Eden, een vredige tuin van barmhartigheid, een prachtig paradijs vol liefde en altruïsme, het land van de Hobbits. Dit uit onwetendheid voortkomende, vaak onbewuste, sentiment leeft met name sinds het einde van de 19e eeuw, maar kwam aan de maatschappelijke oppervlakte in de jaren zestig van de vorige eeuw. Sindsdien leeft dit sentiment weer onder de oppervlakte en komt het tot uiting in een hang naar esoterie, spiritualiteit, vage natuurfilosofieën, een afkeer van reguliere wetenschap, alternatieve geneeskunde en onderbuikreacties op maatschappelijke gebeurtenissen als de terreuraanslagen in Parijs en de massa-aanrandingen in Duitsland.  Een sentiment dat onderdeel uitmaakt van het christelijk-socialistische wereldbeeld dat ik eerder heb beschreven.

Esoterisch fundamentalisme

Een dergelijk sentiment staat mijlenver af van spiritualiteit en verlichting zoals Siddharta Gautama dat ooit heeft beschreven. Het heeft helemaal niets te maken met ontwaken. Het is juist een beweging in de tegenovergestelde richting. Het is nog dieper Plato's grot in. En dat sentiment is vooral gebaseerd totale onwetendheid. Een utopisch dromenland. Een diepe coma. Wanneer je onze comateuze vrienden hiermee confronteert, kijken ze je meewarig lachend aan. Je krijgt dan te horen dat je 'teveel in je hoofd zit', 'alleen je linker hersenhelft gebruikt' of dat je 'teveel gelooft in de rede'. Het is een soort esoterisch fundamentalisme. Een geloofsysteem waaraan alles wordt afgemeten.

Alles wat niet mechanisch te doorgronden is, is per definitie verdacht

Aan de andere kant van het spectrum zie je precies hetzelfde. Fundamentalistische wetenschappers die de werkelijkheid zien als een machine die aan mechanische wetten gehoorzaamt. Alles wat niet mechanisch te doorgronden is, is per definitie verdacht. Een voorbeeld daarvan is de Vereniging voor Kwakzalverij, een verzameling fanatici die alles vanuit hun mechanische wereldbeeld benaderen. Deze twee groepen houden elkaar perfect in evenwicht. Siddharta Gautama zou beide fenomenen zien als een voorbeeld van onwetendheid en samsara. Niet voor niets noemt Gautama zijn aanpak de middenweg.

Het christelijk-socialistische wereldbeeld

Het esoterisch fundamentalisme maakt onderdeel uit van ons christelijk-socialistische wereldbeeld, waarvan ik eerder schreef dat het hard aan vervanging toe is. Het schept een scheiding tussen de 'goede' slachtoffers en de 'slechte' machthebbers. Het ziet de westerse maatschappelijke ordening, vaak onbewust, als een kapitalistische machthebber. Het ziet ons als slachtoffer van de machthebber. Asielzoekers zijn slachtoffer van de omstandigheden in hun land, maar die omstandigheden zijn weer een resultaat van onze imperialistische westerse maatschappelijke ordening. In dat wereldbeeld is de westerse maatschappelijke ordening kapitalisme en is kapitalisme de oorzaak van al het kwaad. Vanuit dat wereldbeeld mag je de relatie tussen de islam, de cultuur in islamitische landen en het gedrag van asielzoekers en terroristen niet onderzoeken. Want dan ‘stigmatiseer’ je een religie en een cultuur. Op één van mijn vorige artikelen reageerde iemand op Twitter dat ik 'de witten superieur vind[t]'. Als u mijn artikelen leest, zult u zien dat dit een absurde beschuldiging is. Maar het geeft goed aan vanuit welk wereldbeeld deze man reageerde. Vanuit een typische vorm van cultuurrelativisme die je voortdurend tegenkomt in discussies over dit onderwerp. Een opvatting die een teken is van het christelijk-socialistische wereldbeeld dat ik beschrijf. Het artikel en de reacties van Tijn Touber duiden op precies hetzelfde. De krampachtige vlucht in spirituele modegrillen, esoterische rituelen en instant zelfhelp-boeken idem dito.

Word wakker en word jezelf

Wat zong John Lennon ook alweer in het nummer Working class hero? 'There ain’t no guru who can see through your eyes.' Juist ja! Vergeet al die goeroes, vergeet al die spirituele leraren, vergeet al die religies, vergeet al die zelfhulpboeken, vergeet de psychiaters, psychologen en andere experts die je vertellen wat je moet doen en hoe je moet leven, vergeet ideologieën en heilige boeken, wees gewoon jij. Alle kennis, alle autoriteit, alle spiritualiteit, alle richting, alle zingeving, alle voldoening, elk geluk zit allang in jou. Je hoeft helemaal niet op zoek. Het is er allang. Jij bent de meester van jouw universum. Laat het gewoon gebeuren. Word volwassen en laat papa en mama eindelijk eens los. Je hebt ze totaal niet meer nodig. Zodra je ophoudt je geluk in de buitenwereld te zoeken en de buitenwereld de schuld te geven van jouw werkelijkheid, gaat er een totaal nieuwe wereld voor je open. Jezus Christus, Tijn Touber, Eckart Tolle, Pappa en Mamma, Ken Wilber, de Dalai Lama, moeder Teresa, Mohammed, Boeddha, Krishna, Mozes en zelfs God gaan jou niet gelukkig maken. Je zoekt het geluk dan nog steeds buiten jezelf. En in essentie vind je jezelf dan niet goed genoeg. Zodra je naar goeroes en spirituele systemen op zoek gaat, vind je jezelf niet goed genoeg. Het is onvolwassen kind-gedrag. Daarom moet ik altijd enorm lachen als mensen zichzelf boeddhist noemen. Waarom heb je dat label nodig? Omdat je jezelf niet goed genoeg vindt! Wees gewoon jij. Jij bent helemaal perfect zoals je bent. Je moet het alleen nog zelf ontdekken.

Het loslaten van het christelijk-socialistische wereldbeeld is de volwassenwording van de mensheid

Het loslaten van het christelijk-socialistische wereldbeeld is daarom dan ook de volwassenwording van de mensheid. Het integreren van spiritualiteit, economie en persoonlijk leven in één zingevende werkelijkheid. Een werkelijkheid waarin mensen alleen nog maar werken vanuit hun natuurlijke talenten en innerlijk waarom. Een werkelijkheid waar religies, kerken, tempels, zelfhelpboeken en geluksgoeroes niet meer nodig zijn. Laat staan fundamentalisme en moordende, verkrachtende godsdienstwaanzinnigen. Een werkelijkheid waarin ons eigen leven onze eigen tempel is. Of, zoals John Lennon zong: Nothing to kill or die for, And no religion too, Imagine all the people, Living life in peace

Eric Bartels

[ericbartelsnl]

Ons christelijk-socialistische wereldbeeld is hard aan vervanging toe

Nog altijd geloven westerlingen dat slecht gedrag het resultaat is van trieste omstandigheden. Eric Bartels ziet dat anders: ieder mens is verantwoordelijk voor zijn eigen daden, óók de immigranten die in Keulen in groten getale vrouwen aanrandden. Er is altijd een keuze. Is het onze morele plicht mensen uit zo'n andere maatschappelijke orde tot onze verlichte wereld toe te laten?

Voor het eerste gepubliceerd op Follow The Money.

Op maandag 4 maart 1861 hield de Amerikaanse president Abraham Lincoln zijn inaugurele rede als nieuwe president van de Verenigde Staten. Amerika stond aan de rand van een burgeroorlog en Lincoln wist dat zijn rede cruciaal was voor het voortbestaan van de Verenigde Staten. Hij koos zijn woorden zorgvuldig. Na een bewogen betoog sloot hij af met de volgende woorden: 'We are not enemies, but friends. We must not be enemies. Though passion may have strained it must not break our bonds of affection. The mystic chords of memory, stretching from every battlefield and patriot grave to every living heart and hearthstone all over this broad land, will yet swell the chorus of the Union, when again touched, as surely they will be, by the better angels of our nature.' 

Lincoln riep de ‘betere engelen van onze natuur’ aan om de natie te bewegen de geschillen bij te leggen

Lincoln riep de ‘betere engelen van onze natuur’ aan om de natie te bewegen de geschillen bij te leggen. Lincolns woorden weerspiegelen een aantal aannamen over het menselijke gedrag die gangbaar waren in zijn tijd. Aannamen die in de psychologie van de 20e eeuw vrijwel helemaal zijn verdwenen en die mijns inziens niet alleen hebben geleid tot onnodig menselijk lijden, maar ook tot ernstige politieke fouten in de Europese Unie waarvan de aanrandingen in Keulen een kenmerkend symptoom zijn. Tot halverwege de 19e eeuw ging het gangbare psychologische denken uit van de volgende aannamen:

Er bestaat een menselijke ‘natuur’.

Handelingen komen voort uit ‘karakter’.

Er bestaat een slecht karakter en een deugdzaam karakter.

Tegenwoordig verstaan we onder ‘karakter’ de kenmerkende persoonlijkheid van een persoon. Iemand is extravert of introvert bijvoorbeeld. Maar in de 19e eeuw had het woord ‘karakter’ een meer morele lading. Het verwees naar deugdzaamheid. Dat is wat Lincoln bedoelde met zijn opmerking over de ‘betere engelen van onze natuur’. Het menselijk gedrag werd beoordeeld aan de hand van de mate waarin je deugdzaamheid liet zien. Dat was per definitie een kwestie van karakter en werd gerekend tot iemands persoonlijke verantwoordelijkheid. Als iemand negatief gedrag vertoonde werd dat gezien als een teken van een slecht karakter en als iemand positief gedrag vertoonde we dat gezien als teken van een goed karakter.

Omwenteling

Aan het einde van de 19e eeuw vonden echter maatschappelijke gebeurtenissen plaats die dat beeld totaal deden kantelen. Zo braken in de Verenigde Staten in 1861 grote arbeidersopstanden uit met gewelddadige confrontaties tussen arbeiders - vooral immigranten - en de ordehandhavers van de werkgevers. De omstandigheden waarin deze arbeiders moesten werken waren, zeker vergeleken met die in onze tijd, mensonterend. Zestien uur per dag werken in verzengende hitte of enorme kou, hele families die op één kamer sliepen en een karig inkomen dat nauwelijks genoeg was om van te kunnen eten.

De gangbare mening bij met name de intellectuele elite was echter dat het wetteloze gedrag van de arbeiders te wijten was aan een slecht karakter, geheel conform de psychologische ethiek van die tijd. Maar langzaam begonnen theologen en filosofen de mening te verkondigen dat het wetteloze gedrag van de arbeiders wel eens het gevolg zou kunnen zijn van hun erbarmelijke omstandigheden. Dat was een ware revolutie in het denken over menselijk gedrag, waarvan de gevolgen tot in onze huidige tijd merkbaar zijn. Het menselijke gedrag was niet meer de verantwoordelijkheid van het individu, maar van de omstandigheden die waren veroorzaakt door de economische en politieke elite.

Marx, Freud, Darwin

Dit denken breidde zich razendsnel uit. Volgens Marx waren de individuele arbeiders niet schuldig aan stakingen en wetteloosheid en lag de oorzaak daarvoor in de vervreemding van arbeiders van hun werk. Volgens Freud werd ons gedrag bepaald door onbewuste complexen die zich buiten onze macht bevonden. En Darwin beschreef dat overleven een kwestie was van het recht van de sterkste. Je kon individuen geen verwijt maken voor de zonde van hebzucht en kwaad, omdat het hoorde bij het natuurlijke proces van overleven.

De mens als resultante van biologisch instinctieve en externe sociale krachten, ontdaan van iedere eigen verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag

Hieruit ontstond de sociale wetenschap die een klap was in het gezicht van het Victoriaanse moralisme van de 19e eeuw. De mens als resultante van biologisch instinctieve en externe sociale krachten, ontdaan van iedere eigen verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag. Nog steeds is dit een, vaak onbewuste, overtuiging in het denken van veel mensen in Westerse samenlevingen. Met name aan de linkerkant van het politieke spectrum. Socialisme is in essentie niets anders dan de politieke manifestatie van deze overtuiging.

Behaviorisme

Daar waar het Victoriaanse moralisme zich had verbonden met het plichtsbesef inherent aan het protestantisme, vormde de post-Victoriaanse sociologie een verbond met het christelijke concept van de lijdende mens en goddelijke wilsbeschikking. In dit sociologisch respectievelijk christelijk- socialistische wereldbeeld is de mens als een klein bootje op een onmetelijke oceaan, overgeleverd aan externe krachten. Karakter en deugdzaamheid spelen in dat wereldbeeld geen enkele rol meer. De opkomst van het behaviorisme in de psychologie is daarvan een typische uiting. Elk idee van menselijke natuur, van karakter, van deugdzaamheid is in het behaviorisme volledig uitgeroeid. De omgeving bepaalt letterlijk alles.

Alhoewel er tegenwoordig psychologische stromingen zijn die menselijke natuur en menselijk karakter weer centraal stellen, zoals de positieve psychologie van de wetenschappers Martin Seligman en Mike Csikszentmihalyi, blijft het sociologisch-behavioristische wereldbeeld hardnekkig onderdeel uitmaken van ons denken, ons rechtssysteem en onze politieke besluitvorming. Individueel gedrag wordt niet meer gezien als de resultante van de eigen mate van deugdzaamheid, maar als de resultante van sociale krachten.

Sociaal

Een goede vriend van mij schreef enige tijd geleden op Facebook dat hij met zijn jonge zoon een zwerver was tegengekomen. Nadat hij 20 euro aan de zwerver had gegeven, vertelde hij zijn zoon dat we medelijden moesten hebben met de zwerver, want die was gewoon slachtoffer van omstandigheden. Een prachtig voorbeeld van het christelijk-socialistische wereldbeeld. De barmhartige Samaritaan die zielige slachtoffers helpt. Ik schreef hem vervolgens dat ik een keer in New York met mijn dochters langs een op de grond zittende zwerver liep die vroeg om geld. Ik draaide me om en vroeg hem waarom hij dat niet zelf kon verdienen. We kregen een heel zielig verhaal te horen en ik ontken zeker niet dat mensen in omstandigheden kunnen komen waarin ze de hulp van anderen nodig hebben. Ook ik heb soms de hulp van anderen nodig. Maar in dit specifieke geval was ik niet overtuigd. Ik vertelde hem dat ik het een bullshitverhaal vond, dat hij van mij in elk geval, niets zou krijgen. Ik raadde hem aan met zijn kont omhoog te komen iets van zijn leven te gaan maken. Ik gaf hem mijn business kaartje en zei dat hij mij kon bellen als hij daarbij hulp nodig had. Ik heb nooit iets van de man gehoord. Maar dit terzijde. Ik vermoed dat veel mensen het gedrag van mijn goede vriend zeer sociaal zullen vinden. En ik vermoed ook dat veel mensen mijn gedrag een stuk minder sociaal zullen vinden. Maar is dat zo? Is het sociaal om mensen te zien als slachtoffer van sociale omstandigheden of is het sociaal om mensen te zien als verantwoordelijk voor hun eigen gedrag, hun eigen keuzes en hun eigen bestaan? Als u het niet erg vindt, kies ik voor het laatste. Ik vind dat ieder individueel mens te allen tijde volledig verantwoordelijk is voor de eigen deugdzaamheid en daarmee het eigen gedrag. Iedere andere positie leidt tot misstanden, die we terugzien in de discussies rondom de toestroom van asielzoekers, de terreuraanslagen in Parijs en het massaal aanranden van vrouwen in Keulen.

Egalitarisme

In het christelijk-socialistische c.q. sociologisch-behavioristische wereldbeeld zijn asielzoekers per definitie slachtoffer van omstandigheden die door ons barmhartig dienen te worden opgevangen. Binnen datzelfde wereldbeeld mogen wij geen morele eisen stellen aan de asielzoekers. Want moraliteit verwijst naar deugdzaamheid en karakter en dat past niet in dit wereldbeeld. Daarnaast suggereert het stellen van morele eisen een goede en slechte moraliteit en ook dat past niet in het egalitarisme van het christelijk-socialistische wereldbeeld. Daar komt bij dat wij in het welvarende Westen een onderhuids schuldgevoel hebben ten aanzien van derde wereldlanden. Een schuldgevoel dat het christelijk-socialistische wereldbeeld alleen maar versterkt. Ook daarom voelen we ons ongemakkelijk om morele eisen te stellen aan asielzoekers. Een ander gevolg van het egalitarisme in het christelijk-socialistische wereldbeeld is dat er geen verschil gemaakt mag worden tussen culturen. De gedachte dat een bepaalde cultuur moreel en ethisch geavanceerder is dan een andere cultuur staat volledig haaks op dit christelijk-socialistische wereldbeeld. In het denken van de 19e eeuw mocht wel degelijk onderscheid gemaakt worden tussen verschillende culturen. In feite werden culturen net zo gezien als mensen. Ook culturen hadden een ‘karakter’ met een bepaalde deugdzaamheid. Het egalitarisme in het christelijk-socialistische wereldbeeld heeft ook dat denken volkomen weggevaagd. De voormalige baas van de Nederlandse terreurbestrijding, Peter Knoope, stelt in een recent krantenartikel dat het van Westerse arrogantie getuigt om te denken dat onze vrije democratische ordening moreel en ethisch verder ontwikkeld is dan de dictatoriale ordeningen je tegenkomt in derdewereldlanden. Daarbij suggereert hij ook nog eens dat wij de islamitische terreur aan onszelf te danken hebben. Een typisch voorbeeld van een christelijk-socialistische wereldbeeld. In een van mijn vorige artikelen beschrijf ik dat culturen zich wel degelijk ontwikkelen en dat de Westerse samenlevingsvorm de enige samenlevingsvorm is die het menselijk streven naar volledige zelfrealisatie optimaal ondersteunt. Daarmee is de Westerse samenlevingsvorm moreel en ethisch alle andere maatschappelijke ordeningen ver vooruit.

Morele en ethische plicht

Als we als uitgangspunt nemen dat onze democratische maatschappelijke ordening optimaal ruimte biedt tot waarlijk mens-zijn, is het onze morele en ethische plicht om deze ordening met al onze vermogens te dienen en te verdedigen. Het is mijn observatie dat het christelijk-socialistische wereldbeeld dat is ontstaan aan het einde van de 19e eeuw mede heeft bijgedragen aan de totstandkoming van onze huidige democratische ordening met gelijke rechten voor iedereen. Maar we zijn daarin niet alleen doorgeslagen, we moeten ook inzien dat dit wereldbeeld niet meer past bij de geavanceerde staat van onze huidige democratische ordening. Het wordt tijd deugdzaamheid en karakter weer centraal te gaan stellen in ons denken en handelen. En daarbij ook in onze politieke besluitvorming. Het wordt tijd dat we ons Westerse schuldgevoel loslaten en vervangen door trots op onze maatschappelijke ordening. Het is onze morele plicht dat te doen. Het is onze morele plicht stringente ethische eisen te stellen aan een ieder die deel wil gaan uitmaken van onze samenlevingen. Wij hebben geen enkele morele of ethische verplichting om deelnemers aan andere maatschappelijke ordeningen zomaar klakkeloos in onze maatschappelijke ordening toe te laten. En laten we daarbij niet vergeten dat ook deze asielzoekers een bepaalde verantwoordelijkheid dragen voor de maatschappelijke ordening van hun land van herkomst.

je bent als mens nooit volkomen machteloos

Zij zijn niet alleen maar slachtoffer van omstandigheden. Zij hebben deel uitgemaakt van die maatschappelijke ordening. Natuurlijk is het niet eenvoudig als je leeft in een dictatuur, maar alhoewel het christelijk-socialistische wereldbeeld ons anders wil doen geloven, ben je als mens nooit volkomen machteloos. Je draagt altijd een eigen verantwoordelijkheid. Je hebt altijd keuzes.

Het simpele feit dat westerse overheden mensen uit andere maatschappelijke ordeningen hebben toegelaten, die vervolgens in groten getale vrouwen hebben bedreigd, betast en aangerand wijst op een falen van deze overheden. Wij kiezen onze overheden om onze verlichte maatschappelijke ordeningen te dienen en te beschermen. Dat hebben zij niet gedaan, vanuit hun geloof in de christelijk-socialistische c.q. de sociologisch-behavioristische illusie. Daarom zijn de gebeurtenissen van afgelopen weken vele malen ernstiger dan wij ons nu realiseren. In tegenstelling tot wat premier Rutte zegt gaat het wel degelijk om een confrontatie tussen culturele denkbeelden. Ik hoop ‘dat de betere engelen van onze natuur’ zullen zegevieren. Met dank aan het werk van professor Dr Martin Seligman.

Eric Bartels

[ericbartelsnl]

Het genie van Johan Cruijff

Wat een verschrikkelijk nieuws: mijn held Johan Cruijff overleden. Cruijff is mijn hele leven een rolmodel voor mij geweest, een inspirator en leidmotief. Zonder Cruijff was ik niet geworden wie ik nu ben. Het was de genialiteit, de originaliteit, de eigengereidheid en de volstrekte onafhankelijkheid die mij steeds weer inspireerde mijn eigen weg te gaan. Cruijff was in mijn ogen het voorbeeld van een volstrekt verlicht mens. Hij sprak en dacht originalees daar waar alle anderen doorgaans sjablonees denken en spreken. 

Hij zei eens in het Elsevier interview dat hij “de exceptie is”. En dat was hij ook. En juist deze houding irriteerde de middelmaat in binnen- en buitenland. Cruijff deed namelijk niet gewoon. Hij was altijd buitengewoon. Hij paste zich niet aan. Nooit. Nergens. Hij zag het beter en hij zág het ook beter. Hij keek verder waar andere stopten. Hij is voor mij nog elke dag een inspiratiebron om juist dat te doen. Om verder te kijken daar waar anderen stoppen. Om te zien wat anderen niet zien omdat ze vastzitten in conventies. Dat leidt per definitie tot conflicten met anderen. Anderen die graag blijven vasthouden aan makkelijke meningen en geadopteerde idealen. 

Lichtbaken

Daarom was Cruijff voor mij een lichtbaken in de duisternis. Een lichtbaken in een zee van middelmaat en aanpassing. Kijk eens wat er gebeurde toen Cruijff Ajax wilde helpen. Cruijff, die niets meer hoefde te bewijzen. Die het voor het geld niet hoefde te doen. Wiens enige motief was het helpen van Ajax en het Nederlandse voetbal. Een motief dat onbegrijpelijk is voor al diegenen die nog zoveel denken te moeten bewijzen. De Louis van Gaals, Arno Vermeulens en Rik van den Boogs van deze wereld, maar ook de Freek de Jonges van deze wereld. Ik zie Freek de Jonge nog zitten bij Pauw & Witteman toen Cruijff’s revolutie in volle gang was. Een vileine verwijzing naar het feit dat Cruijff een persoonlijk belang zou hebben vanwege het schrijven van columns voor de Telegraaf. Gezien het vermogen van Cruijff een absurde stelling. Toch werd het gezegd. Het is altijd hetzelfde liedje: de originalees pratende exceptie tegenover het sjablonees pratende gemiddelde. Daarom was Cruijff voor mij zo'n enorme inspiratiebron. Een inspiratie om nooit genoegen te nemen met het gemiddelde. Een inspiratie om verder te kijken, verder te zoeken. Inspiratie om je niets aan te trekken van gangbare meningen en gemakkelijke oplossingen. Je gaat het pas zien als je het doorhebt, zei Cruyff. Zo waar! Het gaat erom dat je het doorhebt. Veel mensen hebben niets door, maar menen van alles. En sociale media vergroten al die onzin ook nog eens. 

Filosoof

Cruijff activeerde de filosoof in een onzeker jong mens. Een jong mens die anders deed en dacht dan de meesten om hem heen en daarom dacht dat er iets mis met hem moest zijn. Totdat ene Johan Cruijff ook anders bleek te doen en denken dan de meesten om hem heen en toch heel succesvol en beroemd was. Het was dus zo gek nog niet om gek te zijn. Het was zelfs een zegen. 

Dankjewel Johan voor al je lessen, al je steun en al je genialiteit. Voor je eigenwijsheid, je eigenzinnigheid en radicale keuze voor de exceptie. Voor het voetbal dat je ons hebt gebracht, voor het plezier dat je hebt gegeven, voor de schoonheid van de uitzondering.

Ik zal je vreselijk missen!

Eric Bartels, 24 maart 2016

[ericbartelsnl]

Reacties op mijn FTM column

Het regende afgelopen dagen reacties op mijn column in het magazine Follow the Money. Een goede vriendin van mij schreef dat ik asielzoekers 'stigmatiseerde'. Volgens haar waren de massa-aanrandingen in Duitsland hetzelfde als aanrandingen die altijd al plaatsvinden Nederlandse achterstandswijken. Alleen besteedt de pers er volgens haar nu meer aandacht aan. Het is de klassieke reactie vanuit het christelijk-socialistische wereldbeeld waarover ik schrijf in mijn column. Ik schreef haar een reactie en stuurde bijgaande video mee van het Amerikaanse programma 60 Minutes. Zij schreef mij daarop terug dat ze alleen maar wilde voorkomen dat daden van enkelen worden toegerekend aan de hele groep. Daarop schreef ik haar het volgende terug:

"Dat snap ik heel goed! En je hebt natuurlijk helemaal gelijk dat je altijd moet oppassen om iets wat een paar mensen doen toe te passen op de volledige groep. Daar ben ik heb natuurlijk hardgrondig mee eens. Maar tegelijkertijd moeten we oppassen dat onze behoefte om het voorgaande te voorkomen invloed krijgt op onze waarneming. Dat is eigenlijk mijn betoog. Het is mijn natuurlijke grondhouding om alles wat zich voordoet filosofisch te onderzoeken. Daarbij wil ik me door geen enkele overtuiging of waarde laten hinderen. Ik observeer dat een meerderheid van de mensen dat wel doet. Overigens in twee uitersten. Vanochtend las ik in de krant dat in Duitsland op grote schaal buitenlanders worden aangevallen en mishandeld, waarbij een grote buitenlanders-haat is ontstaan. Ook weer onderbuik-gedrag. Weliswaar onderbuik-gedrag dat niet politiek correct is, maar nog steeds onderbuik-gedrag. Dat is waar ik tegen ageer.

Als het om de islam gaat, terroristische aanslagen in naam van de islam of asielzoekers uit landen waar een islamitische dictatuur heerst wordt door een groot aantal mensen ineens een ‘reality distortion field’ opgetrokken. Je mag niet eens onderzoeken of er een mogelijke relatie zou kunnen bestaan tussen de islam, de islamitische cultuur waar deze mensen uit voortkomen en het gedrag van deze mensen. Laat staan dat je er een uitspraak over mag doen. Ik vind dat bizar en in strijd met alles waar ik voor sta. Wat overigens direct aansluit bij het gedachtegoed van de Boeddha."

[ericbartelsnl]

Keulen en de betere engelen van onze natuur

Op maandag 4 maart 1861 hield de Amerikaanse president Abraham Lincoln zijn inaugurele rede als nieuwe president van de Verenigde Staten. Amerika stond aan de rand van een burgeroorlog en Lincoln wist dat zijn rede cruciaal was voor het voortbestaan van de Verenigde Staten. Hij koos zijn woorden zorgvuldig. Na een bewogen betoog sloot hij af met de volgende woorden: “We are not enemies, but friends. We must not be enemies. Though passion may have strained it must not break our bonds of affection. The mystic chords of memory, stretching from every battlefield and patriot grave to every living heart and hearthstone all over this broad land, will yet swell the chorus of the Union, when again touched, as surely they will be, by the better angels of our nature.” Lincoln riep de ‘betere engelen van onze natuur’ aan om de natie te bewegen de geschillen bij te leggen. Lincoln’s woorden weerspiegelen een aantal aannamen over het menselijke gedrag die gangbaar waren in zijn tijd. Aannamen die in de psychologie van de 20e eeuw vrijwel helemaal zijn verdwenen en die mijns inziens niet alleen hebben geleid tot onnodig menselijk lijden, maar ook tot ernstige politieke fouten in de Europese Unie waarvan de aanrandingen in Keulen een kenmerkend symptoom zijn.

Tot halverwege de 19e eeuw ging het gangbare psychologische denken uit van de volgende aannamen:

- Er bestaat een menselijke ‘natuur’. - Handelingen komen voort uit ‘karakter’. - Er bestaat een slecht karakter en een deugdzaam karakter.

Tegenwoordig verstaan we onder ‘karakter’ de kenmerkende persoonlijkheid van een persoon. Iemand is extravert of introvert bijvoorbeeld. Maar in de 19e eeuw had het woord ‘karakter’ een meer morele lading. Het verwees naar deugdzaamheid. Dat is wat Lincoln bedoeld met zijn opmerking over de ‘betere engelen van onze natuur’. Het menselijk gedrag werd beoordeeld aan de hand van de mate waarin je deugdzaamheid liet zien. En dat was per definitie een kwestie van karakter en dus de eigen persoonlijke verantwoordelijkheid. Als iemand negatief gedrag vertoonde werd dat gezien als een teken van slecht karakter en als iemand positief gedrag vertoonde we dat gezien als teken van goed karakter.

Omwenteling

Aan het einde van de 19e eeuw vonden echter maatschappelijke gebeurtenissen plaats die dat beeld totaal deden kantelen. Zo braken in de Verenigde Staten in 1861 grote arbeidersopstanden uit met gewelddadige confrontaties tussen arbeiders - vooral immigranten - en de ordehandhavers van de werkgevers. De omstandigheden waarin deze arbeiders moesten werken waarin, zeker in de context van onze huidige tijd, waren mensonterend. Zestien uur per dag werken in verzengende hitte of enorme kou, hele families die op één kamer sliepen en een karig inkomen dat nauwelijks genoeg was om van te kunnen eten.

De gangbare mening bij met name de intellectuele elite was echter dat het wetteloze gedrag van de arbeiders te wijten was aan slecht karakter, geheel conform de psychologische ethiek van die tijd. Maar langzaam begonnen theologen en filosofen de mening te verkondigen dat het wetteloze gedrag van de arbeiders wel eens het gevolg zou kunnen zijn van hun erbarmelijke omstandigheden. Dat was een ware revolutie in het denken over menselijk gedrag, waarvan de gevolgen tot in onze huidige tijd merkbaar zijn. Het menselijke gedrag was niet meer de verantwoordelijkheid van het individu, maar van de omstandigheden die waren veroorzaakt door de economische en politieke elite.

Sociale wetenschap

Dit denken breidde zich razendsnel uit. Volgens Marx waren de individuele arbeiders niet schuldig aan stakingen en wetteloosheid en lag de oorzaak daarvoor in de vervreemding van arbeiders van hun werk. Volgens Freud werd ons gedrag bepaalt door onbewuste complexen die zich buiten onze macht bevonden. En Darwin beschreef dat overleven een kwestie was van het recht van de sterkste. Je kon individuen geen verwijt maken voor de zonde van hebzucht en kwaad, omdat het hoorde bij het natuurlijke proces van overleven.

Hieruit ontstond de sociale wetenschap die een klap was in het gezicht van het Victoriaanse moralisme van de 19e eeuw. De mens als resultante van biologisch instinctieve en externe sociale krachten, ontdaan van iedere eigen verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag. Nog steeds is dit een, vaak onbewuste, overtuiging in het denken van veel mensen in Westerse samenlevingen. Met name aan de linkerkant van het politieke spectrum. Socialisme is in essentie niets anders dan de politieke manifestatie van deze overtuiging.

Behaviorisme

Daar waar het Victoriaanse moralisme zich had verbonden met het plichtsbesef inherent aan het protestantisme, vormde de post-Victoriaanse sociologie een verbond met het christelijke concept van de lijdende mens en goddelijke wilsbeschikking. In dit sociologisch respectievelijk christelijk-socialistische wereldbeeld is de mens als een klein bootje op een onmetelijke oceaan, overgeleverd aan externe krachten. Karakter en deugdzaamheid spelen in dat wereldbeeld geen enkele rol meer. De opkomst van het behaviorisme in de psychologie is daarvan een typisch uiting. Elk idee van menselijke natuur, van karakter, van deugdzaamheid is in het behaviorisme volledig uitgeroeid. De omgeving bepaalt letterlijk alles.

Alhoewel er tegenwoordig psychologische stromingen zijn die menselijke natuur en menselijk karakter weer centraal stellen, zoals de positieve psychologie van de wetenschappers Martin Seligman en Mike Csikszentmihalyi, blijft het sociologisch-behavioristische wereldbeeld hardnekkig onderdeel uitmaken van ons denken, ons rechtssysteem en onze politieke besluitvorming. Individueel gedrag wordt niet meer gezien als de resultante van de eigen mate van deugdzaamheid, maar als de resultante van sociale krachten.

Sociaal

Een goede vriend van mij schreef enige tijd geleden op Facebook dat hij met zijn jonge zoon een zwerver was tegengekomen. Nadat hij € 20 aan de zwerver had gegeven, vertelde hij zijn zoon dat we medelijden moesten hebben met de zwerver, want die was gewoon slachtoffer van omstandigheden. Een prachtig voorbeeld van het christelijk-socialistische wereldbeeld. De barmhartige Samaritaan die zielige slachtoffers helpt. Ik schreef hem vervolgens dat ik een keer in New York met mijn dochters langs een op de grond zittende zwerver liep die vroeg om geld. Ik draaide me om en vroeg hem waarom hij dat niet zelf kon verdienen. We kregen een heel zielig verhaal te horen en ik ontken zeker niet dat mensen in omstandigheden kunnen komen waar ze de hulp van anderen nodig hebben. Ook ik heb soms de hulp van anderen nodig. Maar in dit specifieke geval was ik niet overtuigd. Ik vertelde hem dat ik het een bullshit verhaal vond, dat hij van mij in ieder geval niets zou krijgen en ik raadde hem aan met zijn kont omhoog te komen iets van zijn leven te gaan maken. Ik gaf hem mijn business kaartje en zei dat hij mij kon bellen als hij daarbij hulp nodig gehad. Ik heb nooit iets van de man gehoord overigens. Maar dat even terzijde.

Ik vermoed dat veel mensen het gedrag van mijn goede vriend zeer sociaal zullen vinden. En ik vermoed ook dat veel mensen mijn gedrag een stuk minder sociaal zullen vinden. Maar is dat zo? Is het sociaal om mensen te zien als slachtoffer van sociale omstandigheden of is het sociaal om mensen te zien als verantwoordelijk voor hun eigen gedrag, hun eigen keuzes en hun eigen bestaan? Als u het niet erg vind kies ik voor het laatste. Ik vind dat ieder individueel mens ten alle tijden volledig verantwoordelijk is voor de eigen deugdzaamheid en daarmee het eigen gedrag. Iedere andere positie leidt tot misstanden, die we terugzien in de discussies rondom de toestroom van asielzoekers, de terreuraanslagen in Parijs en het massaal aanranden van vrouwen in Keulen.

Egalitarisme

In het christelijk-socialistische c.q. sociologisch-behavioristische wereldbeeld zijn asielzoekers per definitie slachtoffer van omstandigheden die door ons barmhartig dienen te worden opgevangen. Binnen datzelfde wereldbeeld mogen wij geen morele eisen stellen aan de asielzoekers. Want moraliteit verwijst naar deugdzaamheid en karakter en dat past niet in dit wereldbeeld. Daarnaast suggereert het stellen van morele eisen een goede en slechte moraliteit en ook dat past niet in het egalitarisme van het christelijk-socialistische wereldbeeld. Daar komt bij dat wij in het welvarende Westen een onderhuids schuldgevoel hebben ten aanzien van derde wereldlanden. Een schuldgevoel dat het christelijk-socialistische wereldbeeld alleen maar versterkt. Ook daarom voelen we ons ongemakkelijk om morele eisen te stellen aan asielzoekers.

Een ander gevolg van het egalitarisme in het christelijk-socialistische wereldbeeld is dat er geen verschil gemaakt mag worden tussen culturen. De gedachte dat een bepaalde cultuur moreel en ethisch geavanceerder is dan een andere cultuur staat volledig haaks op dit christelijk-socialistische wereldbeeld. In het denken van de 19e eeuw mocht wel degelijk onderscheid gemaakt worden tussen verschillende culturen. In feite werden culturen net zo gezien als mensen. Ook culturen hadden een ‘karakter’ met een bepaalde deugdzaamheid. Het egalitarisme in het christelijk-socialistische wereldbeeld heeft ook dat denken volkomen weggevaagd.

De voormalige baas van de Nederlandse terreurbestrijding, Peter Knoope, stelt in een recent krantenartikel dat het van Westerse arrogantie getuigt om te denken dat onze vrije democratische ordening moreel en ethisch verder ontwikkeld is dan de dictatoriale ordeningen je tegenkomt in derdewereldlanden. Daarbij suggereert hij ook nog eens dat wij de islamitische terreur aan onszelf te danken hebben. Een typisch voorbeeld van een christelijk-socialistische wereldbeeld. In een van mijn vorige artikelen beschrijf ik dat culturen zich wel degelijk ontwikkelen en dat de Westerse samenlevingsvorm de enige samenlevingsvorm is die het menselijk streven naar volledige zelfrealisatie optimaal ondersteund. Daarmee is de Westerse samenlevingsvorm moreel en ethisch alle andere maatschappelijke ordeningen ver vooruit.

Mens-zijn

Als we als uitgangspunt nemen dat onze democratische maatschappelijke ordening optimaal ruimte biedt tot waarlijk mens-zijn, is het onze morele en ethische plicht om deze ordening met al onze vermogens te dienen en te verdedigen. Het is mijn observatie dat het christelijk-socialistische wereldbeeld dat is ontstaan aan het einde van de 19e eeuw mede heeft bijgedragen aan de totstandkoming van onze huidige democratische ordening met gelijke rechten voor iedereen. Maar we zijn daarin niet alleen doorgeslagen, we moeten ook inzien dat dit wereldbeeld niet meer past bij de geavanceerde staat van onze huidige democratische ordening. Het wordt tijd deugdzaamheid en karakter weer centraal te gaan stellen in ons denken en handelen. En daarbij ook in onze politieke besluitvorming. Het wordt tijd dat we ons Westerse schuldgevoel loslaten en vervangen door trots op onze maatschappelijke ordening. Het is onze morele plicht dat te doen. Het is onze morele plicht stringente ethische eisen te stellen aan een ieder die deel wil gaan uitmaken van onze samenlevingen. Wij hebben geen enkele morele of ethische verplichting om deelnemers aan andere maatschappelijke ordeningen zomaar klakkeloos in onze maatschappelijke ordening toe te laten. En laten we daarbij niet vergeten dat ook deze asielzoekers een bepaalde verantwoordelijkheid dragen voor de maatschappelijke ordening van hun land van herkomst. Zij zijn niet alleen maar slachtoffer van omstandigheden. Zij hebben deel uitgemaakt van die maatschappelijke ordening. Natuurlijk is het niet eenvoudig als je leeft in een dictatuur, maar alhoewel het christelijk-socialistische wereldbeeld ons anders wil doen geloven ben je als mens nooit volkomen machteloos. Je draagt altijd een eigen verantwoordelijkheid. Je hebt altijd keuzes.

Het simpele feit dat Westerse overheden mensen uit andere maatschappelijke ordeningen hebben toegelaten, die vervolgens in grote getale vrouwen hebben bedreigd, betast en aangerand wijst op een falen van ons overleden. Wij kiezen onze overheden om onze verlichte maatschappelijke ordeningen te dienen en te beschermen. Dat hebben Onze overheden niet gedaan, omdat ze geloven in de christelijk-socialistische c.q. sociologisch-behavioristische illusie.

Daarom zijn de gebeurtenissen van afgelopen weken vele malen ernstiger dan wij ons nu realiseren. In tegenstelling tot wat premier Rutte zegt gaat het wel degelijk om een confrontatie tussen culturele denkbeelden.

Ik hoop ‘dat de betere engelen van onze natuur’ zullen zegevieren.

Met dank aan het werk van professor Dr Martin Seligman.

Eric Bartels, 10 januari 2016

[ericbartelsnl]

[ericbartelsnl]

Het vermogen om te denken verloren

Gebeurtenissen als de terreuraanslagen in Parijs leiden, tragisch als ze zijn, tot een intrigerende inkijk in het denken van mensen. Of beter gezegd: het gebrek aan denken bij mensen. Het verschil tussen denken en niet-denken is geen persoonlijk waardeoordeel, maar een indeling die wordt gemaakt door de filosofe Hannah Arendt. In het boek ‘ Hannah Arendt - politiek denker’ van hoogleraar Dirk de Schutter en filosofie docent Remi Peeters word daarover het volgende gezegd:

Het is een grove misvatting te denken dat ideologie gelijk staat aan een overtuiging. Een overtuiging groeit op basis van ervaringen en wordt gewijzigd door toedoen van nieuwe ervaringen. Ideologie daarentegen breekt elke ervaring in de knop, en maakt dan ook aanspraak op een absolute en onveranderlijke geldigheid. Daarom kan met een ideoloog niet van gedachten gewisseld worden, laat staan gediscussieerd. Mensen met overtuigingen daarentegen nodigen uit tot gesprek en discussie. Het is dan ook een contradictio in terminis om te beweren dat Eichmann een overtuigd antisemiet was. Eichmann was van niets overtuigd, had geen enkel persoonlijk oordeel gevormd, maar praatte gedachteloos een ideologie na. Hetzelfde kan worden gezegd over hedendaagse fundamentalisten, welke godsdienst is ook aanhouden (Islam, christendom of jodendom). Hannah Arendt. zegt daarover: 

"De ideale onderdaan van een totalitaire heerschappij is niet de overtuigde nazi, nog de overtuigde communist, maar de mens voor wie het onderscheid tussen feit en fictie (dat wil zeggen: de werkelijkheid van de ervaring) en het onderscheid tussen waar en onwaar (dat wil zeggen: de normen van het denken) niet langer bestaan.

Overtuiging of niet

Voordat ik verder ga, even een korte opmerking. Ik ben het met de strekking van bovenstaande volledig eens. Ik maak alleen bezwaar tegen het gebruik van het woord “overtuiging”. Een overtuiging groeit mijns inziens niet zozeer op basis van ervaringen, maar juist door het ontbreken van ervaringen. Ik zal u een voorbeeld geven. Als u naar uw racefiets wijst, zegt u niet “ik ben ervan overtuigd dat dat een racefiets is”, u zegt: “dat is een racefiets”. Een overtuiging heeft altijd betrekking op dat wat men niet weet. In weten is geen plaats voor overtuigingen. Een overtuiging ontstaat juist als mensen losraken van de directe ervaring. In essentie is een overtuiging een hallucinatie. Dat wil overigens niet zeggen dat de hallucinatie per definitie onwaar is. Maar het wil wel zeggen dat het (nog) geen weten is. Dat is op zichzelf geen probleem. Het wordt pas een probleem als mensen niet inzien dat het slechts een hallucinatie is en geen weten. En dat is iets wat ik bij veel mensen concreet observeer. Dat is ook wat tussen verlichting en niet-verlichting instaat. Ik zal drie citaten over verlichting geven die dit verduidelijken. Het eerste citaat is van de Engelse schrijver Alan Chapman, het tweede citaat is van de Nederlandse non-dualist  Alexander Smit en het derde citaat is een citaat van de Boeddha zelf.

“Sinds mijn verlichting zo’n 17 maanden geleden is er een zich ontvouwend proces geweest waarin sprake was van een natuurlijk afnemen van al die neigingen voortkomend uit onwetendheid (al die gewoontes en reacties die gebaseerd zijn op een inaccurate visie van zelf en realiteit, ontwikkeld voor het ontwaken), en een bewust gevecht met die elementen van mijn visie, gedrag en deelname aan het sociale verkeer die nooit zouden veranderen zonder de toepassing van inzicht en inspanning.” - Alan Chapman

“In twee minuten maakte hij duidelijk, waar je ook mee kwam, dat de kennis waar je mee kwam niet van jou was. Dat het uit een boek was, dat je het geleend of gejat had of dat het fantasie was, maar dat je eigenlijk niet in staat was een directe waarneming te hebben, a direct perception, direct te kijken, onmiddellijk, zonder mediator, zonder zelfbewustzijn.
En daar schrok ik verschrikkelijk van. Want alles wat je zei werd op een brute manier afgekapt.” Alexander Smit over de nondualistische meester Sri Nisargadatta Maharaj, bij wie hij studeerde.

“De verlichte geeft leeg gezwets op en hij onthoudt zich ervan; hij spreekt te rechter tijd, in overeenstemming met de feiten, zegt zinvolle dingen; hij zegt op het juiste moment behartenswaardige dingen, met argumenten omkleed, duidelijk omlijnd en op de zaak gericht.” - Boeddha.

Verlichting

Verlichting is dus weten en weten wat geen weten is. En weten is alleen mogelijk door een voortdurende, ongestoorde verbinding met de directe ervaring en het voortdurend onderzoeken of onze denkbeelden nog wel in overeenstemming zijn met onze indrukken. Ik gebruik hier bewust twee woorden die In deze context ook worden gebruikt door de Engelse filosoof David Hume:

“Hieruit kunnen we onmiddellijk de conclusie trekken dat onze indrukken altijd helder en precies zijn en dat daarom de denkbeelden, die daarvan een kopie zijn, helder en precies moeten zijn. Nooit, behalve als het onze schuld is, bevatten zij duistere of ingewikkelde elementen. Een denkbeeld is door zijn aard vager en zwakker dan een indruk, maar verder is het in alle opzichten gelijk aan een indruk en kan het niet geheimzinnig zijn. Als de zwakte van een denkbeeld het duister gemaakt, is het aan ons om dit gebrek te herstellen door de denkbeelden vast en precies te houden en tot op het moment dat we dit gedaan hebben, is iedere vorm van argumentatie of filosoferen tevergeefs.” David Hume, Het Traktaat Over De menselijke Natuur.

Hume verwijst hier naar dat wat Hannah Arendt “denken” noemt. Argumenteren en filosoferen - en dus zinvol interacteren - is alleen mogelijk als we als mens voortdurend onderzoeken of onze denkbeelden nog wel in overeenstemming zijn met onze indrukken. Indien dat niet het geval is verliezen we ons in overtuigingen en uiteindelijk in ideologieën, met als gevolg een volledige ontmenselijking. 

Voor mij staat “overtuiging” dus gelijk aan “ideologie”, respectievelijk is een ideologie een verzameling overtuigingen. Maar ik kan in deze context leven met het begrip “overtuiging”, zoals De Schutter en Peeters het gebruiken, als daarmee wordt bedoeld de neurologische staat die betrekking heeft op een denkbeeld dat een zuivere weerspiegeling is van een indruk of indrukken. 

Verlatenheid

Laten we nog even terugkeren naar Hannah Arendt en het eerder beschreven boek over haar. Ik citeer weer even:

Uiteindelijk blijft Arendt met de vraag zitten of een theoretische verklaring van het kwaad wel mogelijk is, met andere woorden: of het kwaad wel kan worden begrepen. Het denken schampt volgens haar op het kwaad af, omdat het denken naar de wortels zoekt, en in die zin radicaal is, terwijl het kwaad elke diepgang ontbeert. Dit schrijft ze in een brief van 24 juli 1963 aan Gershom Scholem, een van de velen die zich door de uitdrukking ‘banaliteit van het kwaad’ geschandaliseerd voelde: ‘ik ben nu inderdaad van mening dat het kwaad nooit “radicaal” is, maar wel dat het extreem is, en dat het geen diepte of demonische dimensie zit. Het kan de hele wereld overwoekeren en in een woestijn veranderen, juist omdat het zich als een schimmel over de oppervlakte verspreidt. Het “tart het denken”, zoals ik zei, omdat denken een zekere diepte wil bereiken, tot de wortels wil gaan. Wanneer het op het kwaad stuit, wordt het gedwarsboomd, omdat er niets is. Dát is de banaliteit van het kwaad. Alleen het goede heeft diepte en kan radicaal zijn.’

Binnen de context van een totalitair regime is de gedachtenloze Eichmann allerminst een uitzondering. Hij vertegenwoordigt in het egime het type van de ‘ideale onderdaan’. Het totalitarisme produceert een massamaatschappij, dat wil zeggen: een maatschappij van verlaten mensen die niet met, maar naast elkaar leven en tussen wie geen enkele band bestaat - geen collegiale, geen vriendschappelijke, zelfs geen familiale -, een maatschappij van mensen die ontworteld en overbodig zijn, en daarom koortsachtig op zoek naar een rol in de ‘beweging’. De enige vraag die hen bezighoudt, is of deze beweging succesvol zal zijn, ongeacht op welke termijn - Hitler en Himmler rekenden graag een millennia. Wat de gevolgen zullen zijn voor henzelf, voelen medemens en voor de wereld, vragen ze zich niet af. Om toch maar enigszins het gevoel te hebben mee te tellen, zijn ze letterlijk tot alles bereid, bijvoorbeeld de uitroeiing van totaal onschuldige mensen, van gehandicapten en zwangere vrouwen. Dat is alleen mogelijk met gedachtenloze mensen, die niet meer instaat zijn ervaringen op te doen en te oordelen. Zulke mensen leven volgens Arendt in verlatenheid: ze hebben geen contact met anderen, maar ook niet met zichzelf. Arendt onderscheidende verlatenheid dus van eenzaamheid. Eenzaamheid is een voorwaarde om te kunnen denken, maar tijdens het denken houd ik mezelf gezelschap, en leef ik dus niet in verlatenheid. Arendt:

“Wat verlatenheid zo ondraaglijk gemaakt, is het verlies van mijn eigen zelf; ikzelf kan in eenzaamheid werkelijkheid verwerven, maar het kan in zijn identiteit slechts bevestigd worden door het vertrouwende en vertrouwenswaardige gezelschap van mijn gelijken, In deze situatie verliest de mens vertrouwen in zichzelf als de partner van zijn gedachten, alsook elementair geloof in de wereld, dat noodzakelijk is voor welke ervaring dan ook. Het zelf in de wereld, het vermogen om te denken en te ervaren wordt tezelfdertijd verloren.”

Socialistisch-christelijke ideologie

In verschillende artikelen, onder meer in het eerder door mij aangehaalde artikel over de oud-terreur chef Peter Knoope, wordt het gedrag van moslim-fundamentalisten bewust ontkoppeld van de islam als geloof-systeem. De oorzaak van het geweld zoeken in een geloof is voor veel mensen blijkbaar onacceptabel. We hebben tenslotte vrijheid van religie en dus is het onderzoeken van een religie om te komen tot inzichten in fundamentalistisch geweld een no go area. Op de één of andere wijze wordt kritiek op een geloof onmiddellijk geassocieerd met rechts-radicalisme, wat er mijns inziens totaal niets mee te maken heeft. Ook vinden veel mensen blijkbaar dat je met het onderzoeken van een geloof de mensen stigmatiseert die het geloof aanhangen. Zoals ik al eerder schreef, kan je dat alleen maar vinden als voor jou geloof, gelovige en mens één een hetzelfde, wat het natuurlijk niet zo is. Je bent niet je geloof, je gelooft het. 

Het valt mij overigens daarbij op, dat met name mensen die zich in het linkse politieke spectrum bevinden, vinden dat je het fundamentalistische geweld volledig los moet zien van de islam. Ik heb al eerder geschreven dat veel mensen in het Westen een socialistisch-christelijke ideologie aanhangen die per definitie argwanend staat tegenover het kapitalisme en daarmee het fundament van onze westerse maatschappijen. Het is een ideologie die ervan uitgaat dat de mens per definitie wordt uitgebuit en daartegen moet worden beschermd. Het wereldbeeld van deze ideologie is negatief: de wereld is een vijandige plek en de mens moet tegen deze vijandigheid worden beschermd. Het is de ideologie van de barmhartigheid en dus de noodzaak van barmhartigheid. Medelijden, gemeenschapszin, delen, bescheidenheid, schuld, boete en non-materialisme zijn kern-overtuigingen binnen die ideologie. De mensen die deze ideologie aanhangen zijn zich daar zelden van bewust. Het is wat Arendt “gedachteloosheid” noemt. Ofwel, het “gedachteloos napraten van een ideologie”. We reageren niet vanuit  feitelijke indrukken, maar vanuit “duistere denkbeelden”, zoals David Hume dat zo mooi noemt. En duistere denkbeelden zijn niets anders dan ideologieën. 

Zonder zuivere denkbeelden is er geen enkele originele gedachte en is er alleen het klakkeloos napraten van ideologieën. En binnen de socialistisch-christelijke ideologie is het niet geoorloofd om ideologische systemen ter discussie te stellen, want dat zou betekenen dat je ook je eigen ideologie ter discussie moet stellen. Intrigerend, omdat ook de moslim-fundamentalisten handelen vanuit een ideologie. Laten we dat nog eens verder onderzoeken.

Religies

Religies zijn ook gewoon ideologieën.  En volgens Arendt leiden ideologieën tot "verlatenheid”, ofwel “Het zelf in de wereld, het vermogen om te denken en te ervaren wordt tezelfdertijd verloren.” Of, zoals  De Schutter en Peeters het zeggen: “Om toch maar enigszins het gevoel te hebben mee te tellen, zijn ze letterlijk tot alles bereid, bijvoorbeeld de uitroeiing van totaal onschuldige mensen, van gehandicapten en zwangere vrouwen. Dat is alleen mogelijk met gedachtenloze mensen, die niet meer instaat zijn ervaringen op te doen en te oordelen.”

De ideologie van moslim-fundamentalisten is gebaseerd op de Koran. Dat is niet hetzelfde als zeggen dat de Koran de ideologie is. Want het zijn mensen die geschriften interpreteren. Dat is onze eigen verantwoordelijkheid. Maar het ontkennen van de relatie tussen de Koran en de fundamentalistische ideologie is “gedachteloos”. Ik heb de Koran zorgvuldig gelezen en er komen meerdere gewelddadige passages voor en zelfs passages die de lezer letterlijk de opdracht geven “ongelovigen” met geweld te bestrijden. Ik kan me goed voorstellen dat mensen die leven in “verlatenheid” en dus gevoelig zijn voor ideologieën, inspiratie vinden in de Koran. Maar dat geldt ook voor het oude testament, wat ook vol staat met gewelddadige passages. Daarbij is de kans op verlatenheid zeer groot in totalitaire regimes. En nagenoeg alle islamitische landen worden gekenmerkt door totalitarisme. Waardoor zelfbeschikking en zelfactualisatie nagenoeg onmogelijk zijn. 

Knoope

Mensen als de eerdergenoemde Peter Knoope huldigen het standpunt dat het fundamentalisme niet voortkomt uit de islam of door de troosteloze omstandigheden waarin de mensen in totalitaire islamitische staten leven, maar uit het gedrag van de westerse samenlevingen. In mijn ogen een standpunt dat voortkomt uit de socialistisch-christelijke ideologie. Zoals Hannah Arendt aangeeft zijn gedachteloosheid en verlatenheid de oorzaken van het blind en gewelddadig volgen van ideologieën. En dat is altijd onze eigen verantwoordelijkheid en van niemand anders. Eén van de kwaadaardigste kenmerken van de socialistisch-christelijke ideologie is de natuurlijke afkeer van eigen verantwoordelijkheid. Persoonlijke verantwoordelijkheid wordt opgegeven ten behoeve van het opgaan in de gemeenschap. Deze omslag heeft zich name in de 19e en 20e eeuw voltrokken. De Amerikaanse wetenschapper en psycholoog Dr. Seligman, grondlegger van de positieve psychologie, schrijft daar schitterend over in zijn boek “Gelukkig zijn kun je leren”. Voor de genoemde omslag bepaalde het karakter je gedrag, na die omslag bepalen de sociale omstandigheden je gedrag. Het komt niet door jou, het komt door je omstandigheden. Ik wijs dit gedachtegoed radicaal af. Het is in mijn optiek de ultieme ontmenselijking. De enigen die verantwoordelijk zijn voor het gedrag van terroristen, zijn de terroristen zelf en niemand anders. En zeker geen maatschappijen waar zij niet eens deel aan nemen en wensen te nemen. En de context waarin zij tot dat gedrag komen zijn de totalitaire islamitische staten waarin zij leven. Als er naar aanleidingen moet worden gezocht, moet je de context bestuderen en dat zijn de islam en de totalitaire staten waarin de islam de staatsreligie is.

Religies zijn per definitie ideologieën en bieden dus een alternatief voor dat wat Arendt “denken” noemt. Religies bevorderen dus gedachteloosheid. En gedachteloosheid leidt tot verlatenheid. Een verlatenheid die er volgens Arendt  het volgende veroorzaakt:  “..het zelf in de wereld, het vermogen om te denken en te ervaren wordt tezelfdertijd verloren.”

Het moslim-fundamentalisme is daar een schrijnend voorbeeld van.

[ericbartelsnl]

Het fenomeen religie ontleed

Dit is het voorlopig laatste artikel in een serie artikelen die ik heb geschreven naar aanleiding van de terroristische aanslagen in Parijs. In dit artikel zal ik het moeilijkste onderwerp behandelen, namelijk het fenomeen religie zelf. Ik zie dit als een zoektocht en niet als een beschrijving van vastomlijnde ideeën. Ik pretendeer niet de wijsheid in pacht te hebben. Ik vraag u samen met mij op reis te gaan met als doel het fenomeen religie gezamenlijk te onderzoeken. Neem mijn woorden niet voor waar aan, onderzoek zelf en ontwikkel uw eigen inzichten in het fenomeen religie.

Wat is een religie? Wanneer noemen we iets een religie? Waarom noemen wij het boeddhisme bijvoorbeeld een religie en neurolinguïstisch programmeren (NLP) een gedragsinterventie methode. Terwijl beide systemen hulpbronnen aanreiken die ons helpen beter te functioneren. Wat is het criterium? Is beter functioneren het criterium? Er bestaan verschillende etymologische verklaringen van het woord ‘religie’ die nauwelijks overeenkomsten vertonen. Daar lijkt dus niet echt de oplossing te liggen. We zullen verder moeten kijken. Zelf moeten nadenken.

Maslow 

Ik wil daar een eerste poging toe doen. Om dat te kunnen doen moet ik eerst het werk van Abraham Maslow uitleggen. Maslow was een bekende Amerikaanse psycholoog en wetenschapper. Hij heeft het grootste deel van zijn werkzame leven besteed aan het bestuderen van menselijke behoeften. Hij wilde komen tot een systeem van universele menselijke behoeften. Mensen hebben behoeften die worden bepaald door het familie-systeem of het culturele systeem en behoeften die universeel zijn. Die voor ieder mens in welke cultuur dan ook gelden. Maslow onderscheidt vijf universele behoeften die hij hiërarchisch heeft geordend: fysiologische behoeften, veiligheid, genegenheid, eigenwaarde en zelfactualisatie. Maslow ziet deze behoeften in de context van de algemene menselijke ontwikkeling. 

Als een mens helemaal niets heeft is zijn of haar primaire behoefte fysiologisch: eten en drinken. Als de mens deze fysiologische behoeften in min of meerdere mate structureel heeft bevredigd, wordt veiligheid de primaire behoefte c.q. de primaire drijfveer. Vervolgens groeit de mens langs de behoeften genegenheid en eigenwaarde om uiteindelijk uit te komen bij de hoogste menselijke behoefte: zelfactualisatie. 

Zelfactualisatie is het volledig realiseren van het eigen potentieel in de context van de eigen wereld. Daarbij is zelfbeschikking een essentieel onderdeel. In mijn boek ‘MENS - het geheim van het zijn’ werk ik de stelling uit dat ook de mensheid en de menselijke geschiedenis worden gestuurd door de krachten van de Maslow piramide. Ofwel, de natuurlijke ontwikkeling van de mensheid is het komen tot maatschappelijke structuren die de gang door de Maslow piramide optimaal ondersteunen. Anders gezegd, de mensheid groeit naar volledige zelfrealisatie en zelfbeschikking. Als dit proces wordt geblokkeerd en stagneert, uit zich dat in een toenemend neurotisch en psychotisch gedrag bij de mensen in dat betreffende menselijke systeem. Stagnerende zelfrealisatie leidt tot frustratie en uiteindelijk geweld. Als in een cultuur de groei naar zelfrealisatie en zelfbeschikking structureel stagneert, zoals we bijvoorbeeld zien in het Midden-Oosten, zullen mensen met geweld proberen hun lot in eigen handen te nemen. 

Maar nu terug naar ons onderzoek. 

Zingeving

Het lijkt erop dat mensen in religie antwoorden zoeken op vragen die te maken hebben met zingeving. Maar ik denk toch ook dat het genuanceerder ligt. Mijn voorlopige analyse is dat er vier verschillende hoofdredenen zijn waarom mensen religieus zijn. Met vier verschillende behoeften en dus vier verschillende oorzaken. Daarbij zie je dat er mensen zijn die worden geboren in een religieuze context en hun religieuze bestaan accepteren of mensen die er bewust voor kiezen zich aan te sluiten bij een bepaalde religie. 

De eerste drijfveer religieus te worden of te blijven is Maslow 2: veiligheid. Je wordt geboren in een christelijke familie, je houdt van je familie en van alle gewoonten die daarbij horen. Ze geven je een echte basis en dus ben en blijf jij Christen. Niet zozeer uit religieuze overtuiging, maar meer omdat je religie deel uitmaakt van je familie-systeem en alle gewoonten die daarbij horen. Maar het kan ook zo zijn dat je van huis uit niet religieus bent, maar dat het onderdeel zijn van een kerk en geloofsgemeenschap een gevoel van veiligheid geeft, van structuur en orde. 

De tweede drijfveer religieus te worden of te blijven is Maslow 3: genegenheid. Je religie maakt deel uit van je familie-systeem en geeft je een gevoel van verbondenheid en warmte. Of je bent niet religieus geboren en je vindt in het geloof en de geloofsgemeenschap kameraadschap, steun en genegenheid. Ik weet niet wat uw ervaringen zijn, maar ik heb dat meermaals in mijn eigen omgeving meegemaakt. 

De derde drijfveer religieus te worden of te blijven is Maslow 4: eigenwaarde. Als dit het geval is, is je religie onderdeel geworden voor je identiteit. Van je eigenwaarde. Dat kan zijn als je in een bepaalde religieuze familie bent geboren, maar ook, en misschien nog wel sterker, als je bewust voor een bepaald geloof hebt gekozen. Malcom X, een Amerikaans burgerrechten activist en woordvoerder van de militante Islamitische groep Nation of islam, is daar een mooi voorbeeld van. Malcom X was een crimineel die onder meer veroordeelt werd tot een gevangenisstraf van acht tot tien jaar wegens inbraken, vuurwapenbezit en diefstal. In de gevangenis werd hij door een medegevangene bekeerd tot de islam. Als je zijn verhaal leest, zie je man die in de vrije, Westerse cultuur ontspoorde. De islam, met haar duidelijke structuur en nauwkeurige regels, zoals bijvoorbeeld het je onthouden van drugs en alcohol, gaf hem niet alleen structuur, maar gaf hem vooral zijn eigenwaarde terug. Het gaf hem een nieuwe identiteit inclusief een hoger doel. 

Identiteit

Als we kijken naar het gedrag van moslimfundamentalisten die in naam van de islam terreurdaden plegen, zie je volgens mij hetzelfde op meerdere niveaus. Levend in landen waar zelfrealisatie en zelfbeschikking nauwelijks mogelijk zijn, geeft de islam mensen toch de mogelijkheid om hun eigenwaarde terug te vinden. De tragiek is volgens mij dat het ontbreken van verlichting in de ontwikkeling van de islam, zoals ik dat al eerder in andere artikelen beschreef, juist heeft geleid tot culturen en landen waarin persoonlijke zelfrealisatie en zelfbeschikking niet worden ondersteund. Toch geeft de islam mensen in deze culturen en staten de mogelijkheid hun eigenwaarde te vinden. Je kunt veel zeggen van de moslimfundamentalisten die de Twin Towers invlogen en duizenden mensen vermoorden, maar niet dat ze geen hoger doel en zingeving hadden. Dat hadden ze natuurlijk wel. Misdadig en moorddadig, maar wel zingevend. De islam gaf ze een sterk gevoel van purpose, identiteit en eigenwaarde. 

Platte consumptie

Ik hoor vaak mensen de mening verkondigen dat als moslims in de Westerse maatschappij radicaliseren dat komt omdat onze maatschappijen alleen op platte consumptie zijn gericht en spiritualiteit een ondergeschoven kindje is. Dat is zowel waar als niet waar. Eerst het niet-waar. De Engelse theoloog Willem van Ockham heeft er tijdens de middeleeuwen voor gezorgd dat de pogingen van zijn voorgangers om één publiek domein te scheppen waarin het christendom en het wetenschappelijke gedachtengoed van Aristoteles werd geïntegreerd, een abrupt halt werd toegeroepen. Geloof was volgens hem een persoonlijke ervaring en diende dus ook in het persoonlijke domein te worden beleefd. Daarmee schiep hij een geloofsvrij publiek domein, waarin wetenschap, democratie, universele rechten van de mens, religieuze vrijheid en gelijkwaardigheid van alle burgers konden ontstaan en groeien. Met als gevolg dat wij een maatschappij hebben die ons streven naar zelfrealisatie in zelfbeschikking optimaal ondersteunt. Iedereen in onze maatschappij is vrij om een eigen religie of spiritueel systeem te kiezen. In die zin biedt onze maatschappij juist grote mogelijkheden om je spiritueel te ontwikkelen. Dat was het niet-waar. 

Nu het waar.

Willem van Ockham verbande niet alleen religie naar het private domein, maar ook het waarom. Vraag aan de Westerse wetenschappers waarom een boom zuurstof geeft en hij of zij zal je meewarig aankijken en antwoorden: “Eric, je kan vragen waartoe een boom zuurstof geeft of waarvoor een boom zuurstof geeft, maar natuurlijk niet waarom een boom zuurstof geeft.” Waarom veronderstelt namelijk dat er een reden is dat de boom zuurstof geeft. En in dat wetenschappelijke denken veronderstelt ‘reden’ een God. En God is nou juist door Van Ockham naar het private domein verbannen en heeft geen plaats in de wetenschap. Zoals ik in al mijn boeken beschrijf is dat volgens mij een tragische denkfout. Waarom hoeft helemaal geen God te veronderstellen. Aristoteles heeft dat uitstekend verwoord.

Aristotles en doeloorzaak 

Aristoteles onderscheid verschillende soorten oorzaken. Eén van de oorzaken is dat wat hij ‘doeloorzaak’ noemt, ofwel een doel in de toekomst is de oorzaak van wat er nu gebeurt. In menselijk gedrag vinden we dat normaal. Je wilt olympisch kampioen worden en dus train je nú. De bal vloog in het doel omdat je een doelpunt wilde maken. Aristoteles stelt dus dat de eikenboom zich al in de eikel bevindt. Als je aan Aristoteles zou vragen waarom de eikel groeit, zou hij antwoorden: “Om een eikenboom te worden.” De eikenboom (de staat in de toekomst) is de oorzaak van het groeien van de eikel naar eikenboom. Als je het begrip ‘doeloorzaak’ accepteert is het waarom terug in het publieke domein. En daarmee is zingeving terug in het publieke domein zonder dat daar een religie voor nodig is. Het is het fundamentele uitgangspunt achter mijn denken en mijn werk. Als je het Aristoteliaanse begrip ‘doeloorzaak’ accepteert, accepteer je ook het begrip ‘zelfactualisatie’ en krijgt het leven ineens zin en richting. Zeker als je zelfactualisatie ontkoppeld van de individuele mens en verbindt met ieder menselijk systeem: mens, bedrijf, afdeling, team, cultuur, mensheid. Al deze menselijke entiteiten zijn dan op weg naar volledige zelfrealisatie, waarbij deze zelfrealisatie het vervullen van het natuurlijke potentieel is een waarde-bijdrage te leveren aan de totale ecologie van het leven. Daarmee is de ecologie van het leven een organisch systeem waarin organismen met elkaar zijn verbonden via het geven en ontvangen van waarde.

Ecologie van het leven

De werkelijke waarde van de Westerse maatschappijen is dat zij de behoeften in  de Maslow piramide optimaal faciliteren, met als gevolg dat het de weg heeft vrijgemaakt voor een volledig ontplooiing van de doeloorzaak. De Westerse maatschappelijke ordening staat de natuurlijke, organische ontwikkeling van de totale ecologie van het leven niet meer in de weg. Dat is in de menselijke geschiedenis nog niet eerder voorgekomen. Natuurlijk worden er nog grote fouten gemaakt.  Maar het blijft mij verbazen dat veel mensen alleen maar oog hebben voor die fouten en niet voor de hogere ontwikkeling die daarachter plaatsvindt. Wij zijn niet onze fouten, wij maken fouten omdat wij doelen proberen te realiseren, bewust of onbewust. Als je over de fouten wilt oordelen, probeer dan in ieder geval naar de volledige structuur te kijken waarbinnen die fouten plaatsvinden. Maar dat is voor veel mensen teveel gevraagd. Die vervallen liever in sentimenteel onderbuik gewauwel dan gewoon na te denken.

Laten we nu ons onderzoek naar het fenomeen religie verder verdiepen.

Vierde drijfveer 

We hebben de vierde drijfveer om voor een geloof-systeem te kiezen nog niet besproken. En dat is de behoefte aan zelfactualisatie. Het geloof vult nu geen tekorten meer aan, dat wat ik in mijn boek MENS ‘tekort-motivatie’ noem Maslow 1-4), maar biedt de mogelijkheid het zelf te actualiseren. Ik noem dat in mijn boek MENS ‘actualisatie-motivatie’. Met name het Boeddhisme, de Advaita Vedante en het Soefisme bieden oefeningen en hulpmiddelen om tot verlichting te komen. Waarbij verlichting sterk overeenkomt met zelfactualisatie op het allerhoogste niveau: transcendentie. 

Mijn stelling is dat mensen die religies kiezen om Maslow 2 tot 4 behoeften te bevredigen, relatief eerder tot geweld over zullen gaan dan mensen die religie kiezen om de Maslow 5 behoefte te bevredigen. Waarbij de Maslow 4 drijfveer het meest tot geweld leidt, omdat de religie dan onderdeel is geworden van de eigen identiteit. En dus wordt een aanval op de religie gezien als een aanval op het eigen ik. Het lijkt erop dat hoe minder het geloof-systeem fysiek geweld accepteert in haar teksten en beleving, hoe minder gelovigen over zullen gaan tot geweld. Zo vind je in de originele boeddhistische geschriften geen enkele verwijzing naar geweld. Sterker nog, het hele systeem is juist gericht op het opheffen van destructieve emoties en niet heilzame neurologische staten. Natuurlijk kan het dan nog steeds voorkomen dat gelovigen overgaan tot geweld, met name als ze het boeddhisme onderdeel hebben gemaakt van identiteit. Maar dan moet je als boeddhist wel tegen alles ingaan wat de Boeddha ooit heeft gesteld. 

Oude testament en de Koran

In het oude testament en de koran komen wel gewelddadige teksten voor. De kans dat gelovigen, met name diegenen bij wie het geloof onderdeel van de eigen identiteit is geworden, overgaan tot geweld is dan logischerwijs groter. Ik vind nog steeds dat je dat het geloof niet kunt aanrekenen, maar alleen degenen die tot geweld overgaan. De islam gelijk stellen aan geweld, omdat sommige in naam van de islam geweld plegen is niet logisch. Geloof, persoonlijke geloofsbeleving en persoon zijn, zoals ik al eerder schreef, aparte entiteiten. Maar het niet onderzoeken van de islam als mensen in naam van dat geloof geweld plegen, omdat je vind dat je daarmee alle moslims in diskrediet brengt, is ook onlogisch. Bij het zoeken van oplossingen voor islamitisch geweld moet je natuurlijk ook  het geloof zelf onderzoeken. Niet om de schuld bij het geloof te leggen, maar om inzicht ontwikkelen in de motieven van fundamentalisten en terroristen. We kunnen niet ontkennen dat er veelvuldig geweld wordt gepleegd in naam van de islam en dus is een onderzoek naar het geloof en de context van het geloof logisch onderdeel van het zoeken naar oplossingen.

Boeddhisme en NLP

Maar we waren dit artikel begonnen met de vraag wat religie eigenlijk is. Wanneer noemen we iets een religie? Waarom noemen wij NLP geen religie en het boeddhisme wel? Laten we dat als laatste gaan onderzoeken.

Als we religies bestuderen zullen we zien dat religies altijd een moreel construct zijn, een morele ‘gestalt’, inclusief bepaalde oefeningen om tot een bepaalde neurologische staat te komen. En die staat wordt dan afwisselend ‘geluk’, ‘verlichting’, ‘nirvana’, ‘hemel’, ‘congruentie’, 'realisatie’, ‘goddelijk’ of ‘balans’ genoemd. Hoe subtiel soms ook, alle religies zijn uiteindelijk een morele construct. Ze bevatten een visie op de werkelijkheid en alleen al daarmee morele wetmatigheden. Daarnaast zie je bij de meeste religies concrete morele adviezen. Maar interessant is dat zich dat niet beperkt tot dat wat wij religies noemen. Als je bijvoorbeeld een gedragsinterventie methode als het bekende neurolinguïstisch programmeren (NLP) onderzoekt, zoals ik uitvoerig heb gedaan, zul je zien dat het bestaat uit een moreel construct met oefeningen om tot een bepaalde neurologische staat te komen. Waarom noemen we NLP dan geen religie? Ik zie eerlijk gezegd geen enkel categorisch verschil tussen het boeddhisme en NLP. Volgens mij was Siddharta Gautama, de historische Boeddha, de John Grinder van zijn en tijd en is NLP grondlegger John Grinder de Boeddha van onze tijd. Siddharta Gautama was helemaal geen religieus leider, maar de eerste psychiater, respectievelijk neurowetenschapper ter wereld. Toch spreken we over het boeddhisme als een religie en NLP als een gedragsinterventie systeem. NLP’ers zullen misschien zeggen dat NLP geen moreel construct is, maar dat is het natuurlijk wel. Wat denkt u  bijvoorbeeld van het typische NLP adagium: “Respecteer elkaars wereldbeeld”? NLP is gebouwd op bepaalde overtuigingen en inzichten die een morele strekking hebben. En daar is ook helemaal niets mis mee.

Identificatie

Maar nu komt een interessant inzicht. Als je naar de NLP gemeenschap kijkt, zul je zien dat een substantieel deel van alle NLP trainers en coaches NLP onderdeel hebben gemaakt van een eigen identiteit. Ze zijn NLP geworden in plaats van dat ze NLP als instrument gebruiken om andere mensen te helpen. Ik schreef ooit een kritisch Engelstalig artikel met de titel “NLP: Machine guns for chimpansees?”. Een aantal Nederlandse NLP trainers reageerden als gestoken. Het was duidelijk ze mijn kritische stuk zagen als een aanval op hun eigen identiteit. Een aantal van hen werd zelfs haatdragend en ronduit vervelend. Ik ervoer dat als zeer onthullend en zag duidelijke parallellen met religies. Mensen kunnen gewelddadig worden als ze het gevoel hebben dat hun identiteit wordt aangevallen. Ik zie dat elke dag in mijn eigen job als ik werk met leiders van grote ondernemingen.

Bij ieder moreel construct loop je het risico dat mensen het onderdeel gaan maken van hun eigen identiteit. Dat ze zich er volledig mee identificeren. Zelfs ik merk, als schrijver van non-fictie boeken, dat mensen enorm enthousiast worden van mijn boeken en het gaan zien als een leidraad voor hun leven. Daar ben ik trots op en daar is in zichzelf ook niets mis mee. Maar maak het vooral geen onderdeel van je identiteit. Blijf altijd zelf nadenken. Gebruik het als inspiratiebron, maar niet als wetmatigheid. Laat staan als moreel construct! 

Moreel construct van een ander

Want denk er maar eens goed over na. Gelovig zijn betekent dat je gebruikmaakt van een moreel construct dat een ander of anderen hebben ontwikkeld. Het is niet je eigen morele construct, het is het morele construct van een ander. Daar schuilt een risico in. Je bent namelijk niet de bedenker van het morele construct en dus heb je niet de ontwikkeling doorgemaakt om tot dat morele construct te komen. Dat is een cruciaal punt. Want als je het morele construct niet zelf hebt doorleeft, loop je het risico dat je het morele construct interpreteert binnen je eigen conditioneringen. Ofwel, dat de essentie van het morele construct je totaal ontgaat. Het morele construct leidt dan tot een sterk vervormde representatie in je eigen hoofd met alle gevolgen van dien. In de minst schadelijke variant is je vervormde representatie slechts een oppervlakkige verzameling regels en rituelen. In meer schadelijke varianten kan je vervormde representatie leiden tot intolerantie, arrogantie en zelfs fysiek geweld. Parijs is daar een voorbeeld van.

Het mag inmiddels duidelijk zijn dat ik iedereen zijn of haar eigen geloof gun, maar dat ik religies zie als instant-moraliteit die het moeilijke pad van het komen tot een eigen, intrinsieke moraliteit via ervaring, contemplatie, redenatie, denken, zelfobservatie, zelfanalyse, meditatie en een radicaal geen genoegen nemen met hoe de wereld lijkt te zijn, vermijdt. Terwijl een eigen moraliteit per definitie dieper in jezelf verankerd zal zijn. Maar die eigen moraliteit zal alleen tot  een constructieve, waarde-genererende verbinding met anderen leiden als zij het resultaat is van gedegen onderzoek, zorgvuldige contemplatie en denken zoals ik dat in een vorig artikel uitvoerig heb beschreven. Als dat niet het geval is kan het nog steeds leiden tot destructief gedrag.

Definitie van religie

Nog een laatste opmerking over de definitie van religie. Ik wil aandacht vragen voor het onderscheid tussen ‘moreel construct’, ‘oefeningen’ en ‘geloof’. En ik pleit er daarbij voor om het woord ‘religie’ niet meer te gebruiken, simpelweg omdat het tot verwarring leidt. Het christendom, de islam, het boeddhisme, hindoeïsme, taoïsme, sikhisme, jodendom, Bahai, Jainisme, Advaihtra Vedante, maar ook neurolinguïstisch programmeren, cognitieve psychologie, positieve psychologie en vele andere gedraginterventie-systemen zijn allemaal morele constructen en bieden allemaal oefeningen om tot een bepaalde neurologische staat te komen. Ik maak daarin geen onderscheid. Het verschil ontstaat door het toepassen van het begrip ‘geloof’. Geloven is per definitie niet weten. Dat hoeft geen probleem te zijn, want zonder aannames zouden wij niet kunnen bestaan. Het is echter wel essentieel dat je je voortdurend gerealiseerd wat aannames zijn en wat weten is. Bij aannames hoort een natuurlijke terughoudendheid, simpelweg omdat je niet weet of de aannames kloppen. Geloof is in zichzelf dus geen probleem, zolang als je je maar realiseert dat het een aanname is. En dus een bepaalde terughoudendheid betracht. Geloven dat het waar is, is niet hetzelfde als dat het waar is. Dat onderscheid is essentieel en helaas is niet ieder mens zich hiervan steeds bewust. Juist uit je onwetendheid komt geweld voort. Mensen die begrijpen dat wat zij geloven een aanname is, zullen per definitie altijd een bepaalde terughoudendheid betrachten. Zij zullen niet de neiging voelen die aanname aan anderen op te dringen. Ze zullen er eerder op zijn gericht te onderzoeken of de aanname juist is of niet. Ik heb de indruk dat zodra mensen hun mentale construct een ‘geloof’ gaan noemen, ze een andere dimensie binnen stappen waarbinnen het risico op verabsolutering, radicalisering en geweld exponentieel toeneemt.

Dat is ook de reden dat ik mezelf nooit ‘boeddhist’, ‘NLP’er’ of wat dan ook zal noemen. Zodra je dat doet heb je het morele construct onderdeel gemaakt van je identiteit en heb je een oneigenlijk deel toegelaten tot je eigen eigenlijke deel. Volgens mij een stap weg van jezelf en weg van je natuurlijke menselijkheid. 

Uiteindelijk draait volgens mij alles in het leven om zelfactualisatie en is zelfactualisatie het realiseren van het eigen potentieel om zo waarde toe te voegen aan de wereld. De geoefende lezer ziet natuurlijk dat het voorgaande een aantal aannames bevat. Daarom betracht ik terughoudendheid. Het is de reden waarom op de laatste bladzijde van mijn tweede boek staat “Alles in die boek is niet waar”. 

Want het is pas waar als je het kunt weten.

[ericbartelsnl]

Begin eindelijk eens met denken en kom tot verlichting.

Een terroristische aanslag zoals die in Parijs van vorige week leidt op Internet fora en in de media tot discussies en polemieken. Ik heb daar al uitgebreid over geschreven in andere artikelen op mijn blog. Wat ik zie zijn reacties die voortkomen uit waardesystemen en onderbuik-gevoelens in plaats van zorgvuldige, waardevrije observaties en gedegen analyses. Zodra mensen bijvoorbeeld waardelabels gaan gebruiken, weet je dat ze niet reageren vanuit zorgvuldige, waardevrije observatie en gedegen analyse, maar vanuit hun eigen waardesysteem. Waardelabels zijn woorden als “gelul”, “onzin”, “dom” en andere woorden die een waardeoordeel bevatten. Je kunt op een stelling van een ander reageren met inhoudelijke argumenten of met waardelabels. Waardelabels vervangen inhoudelijke argumenten en leiden niet tot meer inzicht. Ik heb de natuurlijke neiging om waardelabel-discussies onmiddellijk te beëindigen, omdat ze per definitie niet leiden tot verdiepend inzicht. Ik merk echter dat veel mensen het verschil niet zien of begrijpen tussen waardelabels en argumenten. Ik zal je een voorbeeld geven uit een Facebook discussie.

Spirituele management goeroe Jan Bommerez, een Vlaming die tegenwoordig in Califiornia woont en lezingen workshops geeft, plaats op zijn Facebookpagina een artikel van socioloog Willem Schinkel. Een artikel met de titel “Waarom aanslagen geen aanval op onze waarden zijn (en politici ons dat wel willen doen geloven)”. Een artikel dat overduidelijk blijk geeft van iemand die vanuit zijn eigen waardesysteem reageert. Ene Nico Franse, een mij onbekende man, reageert daarop als volgt: “Het punt is, er staat in dit artikel een beeld. Het beeld stelt ter discussie: je bent gek als je jezelf opblaast om mensen stuk te maken. Maar je bent niet gek als je vanaf een afstand mensen stuk maakt. Het is, het Westen heeft middelen, anderen hebben minder middelen. Als je de middelen hebt, heet het oorlog voeren, als je de middelen niet hebt, heet het terrorisme. Dat denk ik dus.” Analyseer zijn tekst eens voor jezelf. Presenteert deze man feiten? Stelt hij vragen die tot inzicht moeten leiden? Of presenteert hij alleen een representatie van zijn waardesysteem?

Logica?

Ik reageerde erop met de volgende tekst: “Dus het enige verschil Nico, tussen een theater in Parijs inlopen en willekeurig burgers dood schieten en bombardementen uitvoeren op stellingen van de IS, een organisatie die een spoor van slachtingen in Syrië, Irak en Europa trekt, is middelen? Dat is je logica? Voor jou is dat hetzelfde en dus zou je beiden terreur of oorlog kunnen noemen?” Wat ik hier probeer te doen is door het stellen van vragen inzicht te krijgen in het proces dat bij Franse leidt tot deze stelling.

Daarop reageert Franse als volgt: “Eric, mijn logica is dat elke vorm van geweld dom is. Als het westen bommen gooit, is dat dom. Als een mens een theater inloopt om daar een bom af te laten gaan is dat net zo dom. Wat ik niet doe, is het veroordelen van het ene domme tegen het andere. Er worden dagelijks burgerslachtoffers gemaakt door bombardementen. Alleen komt dat niet zo in het nieuws. Best vreemd toch? Wat doet Franse hier, denkt u? Hij stelt dat het zijn logica is dat elke vorm van geweld dom is. Is dat logica? Wat denkt u? 

Doxa

Vanuit mijn filosofische achtergrond stel ik dat dit geen logica is, maar een mening, ofwel een weergave van een waardesysteem. De oude Grieken noemen dat “doxa”, ofwel alles wat geen basis vindt in directe observatie en logica. Franse somt alleen maar waardeoordelen op: “Als het westen bommen gooit, is dat dom.” bijvoorbeeld. En er is nog iets interessants te melden. Kijk nog eens naar de zin “Mijn logica is dat elke vorm van geweld dom is”. De woorden “elke vorm” representeren een zogenaamde generalisatie, een bekend begrip in de verklarende linguïstiek. Mensen passen in hun taalgebruik voortdurend generalisaties toe en ook dat is altijd een teken van het reageren vanuit het waardesysteem. Kijk bijvoorbeeld eens naar de zin “Niemand houd van mij!” Je kunt helemaal niet weten of “niemand” van je houd. Want je hebt niet alle 6 miljard mensen op deze aarde gesproken. Het is dus een stelling die geen verbinding heeft met de directe ervaring, respectievelijk empirische observatie. Wat iedere goede therapeut, respectievelijk coach of change agent zal doen is mensen ermee confronteren dat is een generalisatie passen waarmee ze zichzelf negatief conditioneren. 

Siddharta Gautama

Dit is ook waarom Siddharta Gautama, ook wel’Boeddha’ genoemd en in mijn ogen de eerste neurowetenschapper ter wereld, ‘onwetendheid’ ziet als “the root cause of all evil”, ofwel de oerbron van al het menselijk lijden. Volgens Gautama kunnen wij alleen verlichting bereiken als we onze onwetendheid weten op te heffen. Het neurowetenschappelijke systeem van Gautama bestaat dan ook uit meditatie en contemplatie, ofwel oefeningen om de geest tot rust te brengen, éénpuntig te richten en compassie te laten ontwikkelen en richtlijnen gericht op empirische observatie, analyse en het ontwikkelen van diep inzicht in de aard van de werkelijkheid. Het contemplatiegedeelte van het neurologische systeem van Gautama toont grote overeenkomsten met de filosofische traditie van het Westen en neemt daarmee een unieke positie. Het verbindt Oosterse filosofische systemen als de Tao, Oosterse spirituele systemen als het hindoeïsme en de Advaita Vedante met de Westerse filosofische traditie. Het is daar nooit van uitgegaan. Het is uitgegaan van het empirisch observeren van menselijk gedrag. Op een voor die tijd werkelijk unieke wijze. Maar het resultaat is dat het in reikwijdte zowel het Oosten als het Westen omvat.

Leuk

Terug naar onze Facebook discussie. Ik reageer op de woorden van Franse als volgt: “Ik zie dat Jan Bommerez dit "leuk" vindt. Elke vorm van geweld is dom. Dus jouw logica is dat elke vorm van geweld hetzelfde is. Dat vindt Jan Bommerez "leuk". Wat jij niet doet is het veroordelen van het ene domme tegen het andere. De terreur van IS en Al Qaida en de bommen op stellingen van IS zijn hetzelfde. De consequentie van jouw stelling is dat het vergassen van 6 miljoen Joden hetzelfde is als de activiteiten van de geallieerden om de Duitsers te verslaan. Dat de moorden van serie moordenaar Charles Manson hetzelfde zijn als de noodweer van iemand die met de dood wordt bedreigd. Dat de executie van Nazi beul Adolf Eichmann hetzelfde is als het afslachten van 129 burgers in Parijs. Het klinkt zo mooi Nico "elke vorm van geweld is dom". Prachtig politiek correct. Nobel. "All you need is love". Jan Bommerez - spiritueel mens, people improver, Napoleon Hill fan - vindt dat "leuk". "Leuk"...een vrouw bruut verkrachten = de politie die een terrorist doodschiet die op het punt staat 100 mensen op te blazen. Dat standpunt vindt mensenmens Jan Bommerez "leuk". Ik denk dat ik gewoon lekker een goed glas single malt whiskey inschenk, achterover leun en ga genieten. Sorry Plato, sorry Aristoteles, sorry Kant, sorry 2000 jaar filosofische meesters, we zijn geen ene fucking moer verder. We denken nog steeds niet. We raaskallen. We lepelen sentimentele meningen op die we om ons heen horen. We zijn het Sinterklaas en Kerstman niveau nooit ontstegen. We hebben Plato's grot nooit verlaten. We slapen. En Jan Bommerez vindt dat "leuk".”

Publieke persona

Allereerst ziet u dat ik Franse confronteer met de consequentie van zijn uitspraak dat elke vorm van geweld dom is. Een dergelijke uitspraak is zo makkelijk gedaan. Het klinkt goed en representeert jezelf als een vredelievend mens. Dat is altijd goed. Want de beroemde Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung, een leerling van Freud, stelt dat de mens er voortdurend op is gericht een publieke persona te presenteren aan de wereld. Je publieke persona is het beeld dat je wilt dat de wereld van je heeft. En laten we niet hypocriet zijn, we willen allemaal dat de wereld een bepaald beeld van ons heeft. Als je je als mens bewust bent van het feit dat je wilt dat de wereld een bepaald beeld van je heeft, waardoor je in ieder geval inziet dat er een verschil is tussen je publieke persona en je werkelijke ik, breng je een bepaalde relativering aan. Een relativering die een bepaalde balans aanbrengt in je gedrag. Want je hoeft geen psycholoog te zijn om in te zien dat hoe groter de afstand is tussen je werkelijke ik en je publieke persona, hoe neurotischer je gedrag zal worden. 

Adolf Eichmann

Nog gevaarlijker wordt het als je publieke persona alleen nog maar gevoed word door de buitenwereld. Een goed voorbeeld is de nazi misdadiger Adolf Eichmann. Eichmann werd in de zestiger jaren van de vorige eeuw berecht in Jeruzalem. Hannah Arendt, de Joods Duits Amerikaanse filosofe, werd door de krant de New Yorker gevraagd verslag te doen van dat proces. Eichmann was de architect geweest van het transporteren van 6 miljoen joden, zigeuners en andersdenkenden naar de gaskamers van de concentratiekampen. Hij werd in Jeruzalem onderzocht door vijf verschillende psychiaters. Deze psychiaters stelden vast dat Eichmann psychisch volkomen normaal was. Hij leed niet aan psychoses of neurosen. Hannah Arendt was verbijsterd. Wat zij in de rechtzaal zag was een saaie, burgerlijke, maar volstrekt normale man. Hoe had deze man 6 miljoen joden naar de gaskamers kunnen leiden? Hannah Arendt noemt dat de ”banaliteit van het kwaad”. Adolf Eichmann had gewoon minutieus zijn werk gedaan. Met nauwelijks de verholen trots zei hij in de rechtszaal: “Ich was sehr genau”, ofwel “Ik was zeer precies”. Hannah Arendt noemt “niet-denken” als de oorzaak van het gedrag van Adolf Eichmann. Waarbij zij denken ziet als de neurologische activiteit om onwetendheid op te heffen. Arendt’s “denken” staat op contemplatief niveau gelijk aan en dat wat Siddharta Gautama “verlichting” noemt. Verlichting wordt met name in het Westen vaak gezien als een soort esoterische staat waarin mensen alleen nog maar in opperste gelukzaligheid rondlopen. Dat is niet wat verlichting is. Verlichting is de neurologische staat waarbij onwetendheid volledig is opgeheven. Een staat waarin de mens ongeconditioneerd waarneemt en ervaart. En deze waarneming en ervaring met de zuivere menselijke rede analyseert en omzet in zuivere denkbeelden.

Leeg gezwets

In de verzameling van Middellange Leerredes, één van de verzamelingen in het Pali geschreven redevoeringen van Siddharta Gautama, zegt de Boeddha bijvoorbeeld in suta 27 het volgende: “De verlichte geeft leeg gezwets op en hij onthoudt zich ervan; hij spreekt te rechter tijd, in overeenstemming met de feiten, zegt zinvolle dingen; hij zegt op het juiste moment behartenswaardige dingen, met argumenten omkleed, duidelijk omlijnd en op de zaak gericht.” Helderder en preciezer kan het volgens mij niet worden beschreven. Dit is een oproep aan alle mensen om zich te onthouden van leeg gezwets, de menselijke rede en het logische verstand te gebruiken en dat in overeenstemming met de feiten en met argumenten omkleed. Dit is wat er bij heel veel mensen totaal ontbreekt. Wat ik waarneemt is inderdaad “leeg gezwets”. Of, zoals ik het zelf beschrijf: “raaskallen” en “sentimentele meningen”. Leeg gezwets dus. Adolf Eichmann was de ultieme niet-denker, er alleen maar op gericht de eigen publieke persona volledig in overeenstemming te brengen met de publieke werkelijkheid in het publieke waardesysteem van zijn tijd. En als het vergassen van joden dus als publiek wenselijk gedrag wordt gezien, presenteer je jezelf als de perfecte vergasser van joden. 

Adolf Eichmann kon op geen enkele originele gedachten worden betrapt. Hij had ze doodeenvoudig niet. En als u denkt dat wij zoveel verschillen van Adolf Eichmann, omdat onze publieke persona zich zo correct heeft aangepast aan onze huidige werkelijkheid waarbinnen het vergassen van joden als onwenselijk wordt gezien: think again! Want wat ik de afgelopen week aan commentaar heb gelezen van verschillende mensen stemt me niet gerust. Wat ik langs zie komen is één lange stoet aan publiek persona gedrag. Sociaal wenselijke, mooi geformuleerde, zalvende commentaren waarin iedere vorm van logica en rede ontbreekt. Een lange stoet aan sociaal wenselijke waardesystemen waarin elke vorm van origineel denken afwezig is.

Terreur

Gelukkig is het niet meer sociaal wenselijk dat je voor het vergassen van joden bent. Anders was het leed al helemaal niet meer te overzien. Maar het ontbreken van intelligente, zuivere, onthechte analyses ten aanzien van het probleem van mensen die in naam van de islam terroristische daden plegen, is wel degelijk een groot probleem. Ook de afgelopen dagen valt mij weer op, dat iedere poging om vanuit logica en rede tot analyses te komen stuit op een bombardement van verontwaardigde mensen die vanuit hun publieke persona en de bijbehorende waardesystemen reageren. Gisteren vond wederom een terroristische aanslag plaats in naam van de islam. Dat is een feit. Zodra je alleen al dat feit vermeld, stuit je al op weerstand van zich roerende publieke persona's. Eén commentaar: “jij ziet in iedere moslim een terrorist!” Interessant. Nergens, in al mijn artikelen, heb ik een stelling gepresenteerd die daar ook maar naar verwijst. Sterker nog, ik beschrijf juist in mijn artikelen dat mens, persoonlijke geloofsbeleving en geloof voor mij drie gescheiden entiteiten zijn. En dat er geen direct causaal verband is tussen een geloof-systeem en het gedrag van een mens. Tussen het geloof-systeem en het feitelijke gedrag staat altijd een mens van vlees en bloed die eigen keuzes maakt. Keuzes die de volledige verantwoordelijkheid zijn van de individuele mens en niet de verantwoordelijkheid van een bepaald geloof-systeem. Tegelijkertijd zijn eventuele gewelddadige teksten in een geloof-systeem niet de verantwoordelijkheid van een individuele mens, zelfs niet als die mens dat geloof-systeem gebruikt als hulpbron. In de persoonlijke geloofsbeleving maakt ieder individueel mens keuzes. Die keuzes zijn de verantwoordelijkheid van iedere individuele mens. Maar de inhoud van het geloof-systeem is niet de verantwoordelijkheid van de individuele mens.

Geloof

Dat gesteld hebbende, kan niet worden ontkend dat mensen terroristische daden plegen in naam van een bepaald geloof. Alhoewel dat in zichzelf geen verantwoordelijkheid is van het geloof zelf, is het wel gerechtvaardigd om het geloof te onderzoeken om zo een beter inzicht te krijgen in de motieven van diegenen die in naam van het geloof misdaden plegen. Maar alleen al deze suggestie leidt tot boze reacties en opmerkingen zoals boven beschreven. We mogen dus niet ons verstand gebruiken, omdat we anders de waardesystemen van deze mensen raken. Als u het niet erg vind, trek me daar niets van aan. Ik neem de lessen van Siddharta Gautama en Hannah Arendt ter harte dat alleen de kunst van het denken kan leiden tot verlichting en daarmee vrede en welzijn.

En dan nog een laatste opmerking over Jan Bommerez, een man die Boeddhistische wijsheden op zijn websites zet en die zich gepresenteerd als een spirituele leraar. Jan, we zijn allemaal feilbaar en niemand is perfect, ik al helemaal niet. Maar ik vind het wel verontrustend dat iemand die zich gepresenteerd zoals jij je gepresenteerd, een ondoordachte en niet onderbouwde stelling dat “alle geweld dom is” en dus dat moreel gezien ieder geweld hetzelfde is, “leuk” vindt. Het is mooi om een mooie wereld te willen, met mooie mensen die alleen maar mooie dingen doen, maar laten we eerst eens beginnen om dat te doen wat SiddhartaGautama al 2500 jaar geleden zei: 

“De verlichte geeft leeg gezwets op en hij onthoudt zich ervan; hij spreekt te rechter tijd, in overeenstemming met de feiten, zegt zinvolle dingen; hij zegt op het juiste moment behartenswaardige dingen, met argumenten omkleed, duidelijk omlijnd en op de zaak gericht.”  

[ericbartelsnl]

Dit is nou iets waar ik heel trots op ben!

[ericbartelsnl]

Laat de rede zegevieren!

De aanslagen in Parijs en het vluchtelingenprobleem lijken het publieke landschap in Europa in tweeën te scheuren. Onderbuik-gevoelens manifesteren zich aan beide zijden van het spectrum. Aan de ene kant  wordt de Islam als het ultieme kwaad gezien dat met vuur en zwaard dient te worden bestreden, aan de andere kant wordt iedere verwijzing naar de Islam gezien als een veroordeling van alle moslims en is de ondertoon dat we het eigenlijk aan onszelf hebben te wijten omdat we arrogant de Westerse waarden willen opdringen aan de rest van de wereld, zoals Peter Knoope, oud directeur van het Internationaal Centrum voor Contraterrorisme, recent in Vrij Nederland betoogde. Beide uitersten lijken me uiterst gevaarlijk en ik pleit dus voor zorgvuldig, onthechte analyse van de situatie om zo tot de juiste oplossingen te komen.

Een geloof, de persoonlijke geloofsbeleving en een mens zijn voor mij drie verschillende entiteiten die weliswaar een bepaalde verbinding hebben, maar die niet hetzelfde zijn. Een kritische analyse van een geloof staat niet gelijk aan een kritische analyse van een persoonlijke geloofsbeleving of zelfs een mens. `Tegelijkertijd staat een kritische analyse van een persoonlijke geloofsbeleving niet gelijk aan kritiek op het geloof dat daaraan ten grondslag ligt. Je kunt het Boeddha niet verwijten als een specifiek mens in naam van het Boeddhisme misdaden pleeg en tegelijkertijd kan een constatering dat Boeddha in zijn geschriften aanzet tot geweld niet de boeddhist worden verweten. Pas als die boeddhist overgaat tot geweld kun je die boeddhist daar zelf op aanspreken. Ik vind het cruciaal om deze context goed te schetsen, omdat we anders het risico lopen weer in allerlei onnodige polemiek te vervallen.

Vrede en geweld

Een zorgvuldige analyse van religies leert ons dat in verschillende religieuze geschriften zowel vredelievende als gewelddadige teksten voorkomen, zo ook in het Oude Testament en de Koran. Als je in een religieuze tekst oproept tot geweld, loopt je logischerwijs het risico dat in de persoonlijke geloofsbeleving over wordt gegaan tot geweld. Daar draag je als auteur wel degelijk verantwoordelijkheid voor. Maar ook de mens die een bepaalde specifieke religie ziet als hulpbron heeft een eigen verantwoordelijkheid in de gedragskeuzes die op basis van de hulpbron worden gemaakt. Er is geen direct causaal verband tussen het geloof-systeem en de handelende mens, want er is altijd een mens van vlees en bloed die op basis van die hulpbron eigen keuzes maakt. Als een mens in zijn of haar persoonlijk geloofsbeleving overgaat tot geweld is dat primair de verantwoordelijkheid van die mens en alleen die mens kan daar op worden aangesproken. Niet het geloof zelf en ook niet alle andere mensen die dat geloof als hulpbron gebruiken. Kritiek op het gedrag van mensen die in naam van de Islam misdaden plegen is dus niet hetzelfde als kritiek op alles moslims en ook niet hetzelfde als kritiek de Islam. 

Geloof-systeem

Tegelijkertijd is het onderzoeken van een bepaald geloof-systeem, omdat er in naam van dat geloof-systeem misdaden worden gepleegd, zinvol om het probleem goed in kaart te brengen. En zeker als dat veelvuldig en herhaaldelijk gebeurd. Een veel gehoorde kritiek is dat je daarmee alle moslims in diskrediet brengt. Dat kan echter alleen je standpunt zijn als als je ervan uitgaat dat het geloof, de persoonlijke geloofsbeleving en de mens één geheel zijn in plaats van drie gescheiden entiteiten. Ik deel die opvatting niet. Voor mij is een mens altijd meer dan de hulpbronnen die de mens gebruikt. 

Een analyse van de Islam en de context waarin de Islam is ontstaan en uitgeoefend leert ons dat er in de Koran, net zoals in het Oude Testament, teksten staan die oproepen tot geweld, naast teksten die oproepen tot vrede. Dat er mensen zijn die door de Koran geïnspireerd raken om tot geweld over te gaan is dus begrijpelijk. Wat zowel de Koran als de mensen die tot geweld overgaan aan valt te rekenen. Datzelfde geldt voor het Oude Testament en dus de Bijbel. Niet voor niets zijn in naam van de Bijbel misdaden begaan. Ook in de Bijbel staan teksten waarin geweld centraal staat, overigens geen teksten die Jezus van Nazareth kunnen worden aangerekend.

Individuen

Maar het voorkomen van gewelddadige teksten binnen een geloof-systeem verklaart op zichzelf nog niet het gewelddadige gedrag van individuen. Want individuen bevinden zich binnen een bepaalde context en ook deze context is van invloed op het geweld dat individuen plegen. En dus moeten we kijken naar de context waarin de Islam is gegroeid en wordt uitgeoefend. Veel geografisch regio’s waar de Islam het leidende geloof-systeem is kenmerken zich door dictatuur, ongelijkheid tussen de seksten, onderdrukking van heteroseksuele en homoseksuele vrouwen c.q. homoseksuele mannen, het ontbreken van een middenklasse en grote armoede onder de bevolking. Veelal is de Islamitische sharia het leidende wettelijk principe. 

Verbinding

Als we deze ontwikkeling vergelijken met de ontwikkeling in het Westen valt één essentieel verschil op en wel de rol die het leidende geloof speelt in de samenleving in relatie tot de ontwikkeling van dat geloof. In het Westen zie je een lange middeleeuwse ontwikkeling waarbij met vallen en opstaan de verbinding tot stand is gebracht tussen het christendom en op menselijke Rede gestoelde denk-systemen. We hebben het daarbij aan de theoloog Willem van Ockham te danken dat het geloof uiteindelijk terecht is gekomen waar het thuishoort als je ruimte wilt bieden aan menselijke zelfbeschikking en zelfrealisatie: het private domein van de persoonlijke geloofsovertuiging. Hierdoor is een dialectisch proces op gang gekomen dat uiteindelijk organisch heeft geleid tot een maatschappelijke ordening die de natuurlijke menselijke behoeften, inclusief zelfrealisatie en zelfbeschikking, optimaal ondersteund. Dit natuurlijke proces heeft in landen waar de Islam het centrale geloofssysteem is nooit plaatsgevonden. De Islam is nooit teruggebracht tot het private domein van persoonlijke geloofsbeleving, maar is het algeheel leidende principe gebleven in de staatsinrichting en maatschappelijke ordening van de landen waar de Islam het centrale geloof-systeem is. Daarmee is het natuurlijke dialectische proces om tot een maatschappelijke ordening te komen die de natuurlijke behoeften van de burgers ondersteund en de invulling daarvan mogelijk maakt, gestagneerd. Het gevolg is een bepaalde uitzichtloosheid die een vruchtbare bodem is voor geweld en dan vooral gericht tegen dat gedeelte van de wereld dat deze natuurlijke dialectiek wel heeft doorlopen met welvaart, vrijheid en optimale zelfbeschikking als gevolg.

Als we dit proces niet inzien en vervallen in onderduikgevoelens die leiden tot een krampachtige manier om óf de Islam als geheel te discrediteren óf juist de andere kant op te kijken, zal het probleem niet alleen niet worden opgelost, maar ook nog eens ernstig in omvang toenemen. 

Ik hoop dat de menselijke rede in deze toch zal zegevieren.

[ericbartelsnl]

De Denkfout Van Peter Knoope

Op 25 oktober jongstleden verscheen een artikel in Vrij Nederland van journaliste Anna Luyten over Peter Knoope, oud directeur van het Internationaal Centrum voor Contraterrorisme. Volgens Knoope dringen wij ons denken over geschiedenis op aan de rest van de wereld, en dat voedt, aldus Knoope, het huidige terrorisme. In het kort komt zijn betoog erop neer dat democratie, vrijheid, universele rechten van de mens en alle verworvenheden die daaruit zijn voortgekomen een typisch Westerse aangelegenheid zijn die wij aan de wereld proberen op te dringen. Daardoor zijn, volgens Knoope, 5 miljard mensen uit niet-westerse landen anti-westers. Hij lijkt er vervolgens voor te pleiten dat moslimfundamentalisme, terrorisme en anti-westerse sentimenten kunnen worden opgelost door te stoppen met het actief uitdragen van democratie en universele rechten van de mens. Blijkbaar spreekt zijn verhaal veel mensen aan, want het wordt veelvuldig gedeeld op de sociale media. Ik denk dat zijn betoog en de gedachten die daaraan ten grondslag liggen uiterst gevaarlijk zijn, omdat ze een verkeerde diagnose stellen die alleen maar kan leiden toch nog meer geweld. Daarom wil ik graag een tegengeluid laten horen.

De eerste denkfout die wordt gemaakt is de gedachte dat universele rechten voor ieder mens en alle daarbij behorende waarden en structuren, als democratie, gelijkwaardigheid der seksen, scheiding der machten en vrijheid van religie, een typisch Westerse uitvinding zijn. Dat is aantoonbaar onjuist. Een keur aan gerenommeerde psychologen en wetenschappers geven aan dat de mens wordt gedreven door het invullen van bepaalde behoeften. De bekende Amerikaanse psycholoog Dr. Abraham Maslow ordent die behoeften hiërarchisch in een piramide. Onderin de piramide bevindt zich de basisbehoefte aan voeding. Vervolgens de behoeften veiligheid, genegenheid, eigenwaarde en als laatste: zelfactualisatie. Volgens Maslow beweegt ieder mens zich door deze piramide omhoog. De ultieme menselijke behoefte is volgens Maslow en andere gerenommeerde wetenschappers zelfactualisatie. Zelfactualisatie is het realiseren van je volledige innerlijke potentieel als mens, Dat houd niet alleen in het optimaal kunnen toepassen van je natuurlijke talenten, maar ook een volledige zelfbeschikking over je eigen lot. Gebaseerd op uitgebreid, wetenschappelijk onderzoek in verschillende delen van de wereld, stel ik dat het streven naar zelfactualisatie en zelfbeschikking een universele menselijke behoefte is.

Zelfactualisatie en zelfbeschikking

Een maatschappelijke ordening dient dus ten dienste te staan van het individuele streven naar zelfactualisatie en zelfbeschikking. Of, anders gezegd, sociale structuren zullen zich uiteindelijk altijd bewegen naar een situatie waar zelfactualisatie en zelfbeschikking optimaal worden ondersteund. In de Westerse wereld hebben we de afgelopen 2000 jaar precies dát zien gebeuren. Een ontwikkeling van gesloten sociale structuren die alleen ten dienste stonden van een rijke elite naar open sociale structuren die ten dienste staan van de natuurlijke ontwikkeling van ieder individu. Dat is niet gebeurd omdat onze genetische samenstelling verschilt van de genetische samenstelling van mensen buiten de Westerse wereld, dat is in het Westen gebeurd omdat bij ons het centrale geloof-systeem, het christendom, zich heeft verbonden met verschillende denk-systemen waarbinnen de Rede centraal staat. Het is een dialectische ontwikkeling geweest, zoals George Hegel dat zou omschrijven. Een ontwikkeling van these, anti-these naar synthese, die uiteindelijk heeft geleid tot een sociale structuur waarin zelfactualisatie zelfbeschikking optimaal mogelijk worden gemaakt.

Islam

Met name in samenlevingen en culturen waarin het geloof-systeem islam centraal heeft gestaan en staat is dat niet gebeurd. Tot de 14e eeuw werd met name het gedachtegoed van Aristoteles door islamitische theologen verbonden met de islam. De theologen Ibn Rushd en Ibn Sina hebben daar een grote rol in gespeeld. Echter in de 14e eeuw werd dat proces door geopolitieke ontwikkelingen abrupt stopgezet. Het gevolg is dat de islam nooit langs natuurlijke weg verbindingen is aangegaan met andere filosofische systemen, zoals dat in het Westen wel is gebeurd. In feite is de invloed van onafhankelijke filosofische denkers op het islamitische gedachtegoed miniem geweest. Enige vorm van dialectiek heeft er nog nooit plaatsgevonden. Het gevolg is dat er nauwelijks democratie voorkomt in landen en culturen waar de islam het heersende geloof-systeem is, omdat daarvoor Rede en scheiding van kerk en staat cruciaal zijn. 

Knoope heeft het in Vrij Nederland over 5 miljard moslims met anti-westerse sentimenten omdat zij vinden dat het Westen waarden als democratie en universele rechten voor ieder mens aan de moslim-wereld probeert op te dringen. Als deze 5 miljard moslims allemaal in vrijheid zouden leven, hun eigen volksvertegenwoordigers hadden gekozen en in staat zouden zijn tot volledige zelfactualisatie en zelfbeschikking te komen, zou ik zijn argument serieus hebben genomen. Maar deze 5 miljard moslims leven helemaal niet in vrijheid, worden vervolgd als ze homo c.q. lesbisch zijn en vermoord als ze zich niet conformeren aan het dictatoriale staatsgezag. Wie spreekt Knoope dan allemaal op zijn reizen? En hoe weet hij dat deze mensen vrijuit kunnen spreken? 

Gefrustreerd

Natuurlijk zijn deze 5 miljard moslims gefrustreerd. Wat zou u zijn als u geregeerd zou worden door een steenrijke elite, in armoede leeft en weinig uitzicht heeft op betere leef-omstandigheden. Als u uw leven heeft geriskeerd om een bijdrage te leveren aan de Arabische lente om vervolgens te constateren dat de volgende elite de macht heeft overgenomen en u nog steeds niet in vrijheid leeft. Natuurlijk bent u dan gefrustreerd. En vergeet niet dat een beproefd middel van veel dictators het creëren van een extern vijandbeeld is. Als ik morgen op straat in Noord-Korea mensen ga interviewen over hun mening ten aanzien van het Westen, welke antwoorden denkt u dan dat ik krijg? Denkt u dat die positief zullen zijn? Natuurlijk niet. Ten eerste is het levensgevaarlijk je daarover positief uit te spreken en ten tweede staan deze mensen voortdurend bloot aan staatspropaganda. In veel Arabische landen is dat niet anders. 

Morgen en gisteren

Knoope heeft het erover dat wij Westerlingen vooral naar morgen kijken en er in islamitische landen vooral naar gisteren wordt gekeken, alsof dat natuurlijke culturele verschillen zijn. Dat is geen cultuurverschil, dat is het verschil tussen mensen die een toekomstperspectief hebben en mensen die dat niet hebben. Het verschil tussen mensen die de mogelijkheid hebben tot zelfactualisatie en zelfbeschikking en mensen die dat niet hebben. Natuurlijk ga je naar achteren kijken als er voor je niets te zien is. Wat Knoope doet is de uitzichtloze situatie van 5 miljard moslims presenteren als een cultureel verschil tussen het Westen en de rest van de wereld. Een perversiteit. Alsof de leefomstandigheden van Duitsers onder de Nazi-dictatuur een cultureel verschil waren tussen Duitsers en de rest van de wereld.

Het werkelijke probleem is dat veel van de 5 miljard moslims niet in vrijheid kunnen leven. Niet zelf hun toekomst kunnen bepalen. Niet in staat zijn zichzelf volledig te actualiseren. Geen zelfbeschikking kennen. En veelal in grote armoede leven. Het is deze uitzichtloosheid die mensen aanzet tot geweld en terrorisme. Zeker als je naar buiten kijkt en je ziet de mensen in het Westen wel leven in vrijheid en welvaart en vertrouwen hebben in de toekomst. Als er al frustratie leeft ten aanzien van het Westen komt dat omdat onze levensomstandigheden zo hemelsbreed verschillen. Daar zou iedereen gefrustreerd van worden. Maar dat is niet ons aan te rekenen, maar een cultuur waarin vrijheid en zelfbeschikking niet mogelijk zijn.

Schuldig

We moeten eens ophouden ons voortdurend schuldig te voelen over onze verworvenheden. Ik merk dat iedere keer weer. Omdat we het zo goed hebben voelen ons bewust, maar heel vaak onbewust, schuldig. Onze Westerse samenlevingen zijn een gevolg van een natuurlijke dialectische ontwikkeling die mogelijk is geweest door religie en de publieke werkelijkheid te scheiden. Doordat religies teruggebracht zijn tot het private domein, heeft de menselijke rede een natuurlijke plaats gekregen in deze dialectische ontwikkeling. Hierdoor heeft de Westerse mens zich kunnen ontdoen van de ketenen van onwetendheid, willekeur, dictatuur en armoede. Dat is een ongelofelijke prestatie. Wij moeten ons niet in de positie laten brengen om daar badinerend en neerbuigend over te doen. Noch moeten we ons daarover schuldig voelen. Het is de natuurlijke ontwikkeling van de mensheid om zelfbeschikking en zelfactualisatie voor ieder mens in alle vrijheid mogelijk te maken. Dat is geen Westerse dynamiek dat is een menselijk dynamiek.

[ericbartelsnl]

De kunst van het debat, de kunst van het denken.

In de Griekse oudheid werd onder invloed van met name de filosoof Socrates het debat tot een kunst verheven. Debatteren was in die vorm niet zozeer de confrontatie tussen ideeën en stellingen, maar het ontrafelen van het denken achter de ideeën en stellingen, c.q. het het denken dat tot die ideeën en stellingen leidt. Het enige dat Socrates deed was op de marktpleinen van Athene gesprekken aangaan met wildvreemden over willekeurige onderwerpen. Vervolgens probeerde hij door het stellen van gerichte vragen het denken en de opvattingen van die wildvreemden te ontrafelen. Hij toonde daarmee keer op keer aan dat de meeste mensen stellingen en opvattingen poneren die slecht door het denken zijn onderbouwd. Het zijn vaak meningen die zijn overgenomen van anderen c.q. van de cultureel-sociale context en als je een paar gerichte vragen stelt lopen de meeste mensen al vast. Socrates toonde  aan dat denken als activiteit om ervaringen om te zetten in kennis geen natuurlijke staat is bij mensen. Het vraagt oefening, toewijding en heel veel geduld om het denken te ontwikkelen. En dat begint met het inzicht dat het eigen denken onvoldoende functioneert en dat we daarom meestentijds leven in een illusoire wereld opgebouwd uit meningen, opvattingen en stellingen die niet het gevolg zijn van zorgvuldig denken, maar van aannames, onderbuik-gevoelens en irrationaliteit. Laten we dat eens verder onderzoeken.

Toen ik tien jaar geleden Tibetaans boeddhisme ging bestuderen en beoefenen werden wij door de leraren gewaarschuwd dat er momenten zouden komen dat we zwaar gefrustreerd zouden raken. Gefrustreerd door het eigen gedrag, maar vooral het gedrag van anderen. Boeddhisme is in de basis geen religie, maar een verzameling neurologische oefeningen om inzicht te krijgen in de eigen neurologie en de neurologie van je medemens. Het is net zoveel een gestructureerde wetenschappelijke onderzoeksmethode naar menselijk gedrag als het een manier is om compassie en mededogen in jezelf te ontwikkelen. Het eerste doe je door meditatie en contemplatie oefeningen, het tweede door liefdevolle vriendelijkheid oefeningen (’loving kindness’). De leraren wezen ons erop dat je door consequent oefenen inderdaad inzicht gaat ontwikkelen in neurologie en gedrag, waardoor je gaat inzien hoe geconditioneerd wij mensen zijn en hoezeer we op de automatische piloot leven. De ongeoefende geest is een geest op de automatische piloot met alleen een illusie van vrije wil en rede. De leraren vertelden ons dat als je dat gaat inzien zich een grote frustratie zich van je meester maakt. Je gaat inzien hoe onwetend mensen zijn als de geest ongeoefend is, hoezeer we denken dat we vrij zijn en over een vrije wil beschikken, terwijl we in feite alleen maar slaapwandelen. 

Gewaarzijn

Ik moest daar destijds om lachen, want kon me daar niets bij voorstellen. Tegenwoordig, na jaren van oefenen, des te meer. Het is me duidelijk geworden dat het alles te maken heeft met de kunst van het denken. Ik heb ontdekt dat gericht denken alleen maar mogelijk is als je je vermogen tot geconcentreerd en gericht gewaarzijn oefent en perfectioneert. Alles staat of valt met je vermogen gewaar te zijn. Je moet in staat zijn bewust en gericht waar te nemen. Niet alleen de wereld, maar juist ook jezelf. Van nature kunnen wij mensen dat maar heel gebrekkig. Meditatie oefeningen zijn een uitsnede manier dat gewaarzijn te trainen.

Mijn boeddhistische training viel ook in vruchtbare grond want ik lees al vanaf mijn vroegste jeugd filosofieboeken. Ik heb altijd al een fascinatie voor het denken gehad zoals Socrates dat ooit heeft bedoeld. Nog steeds kan ik totaal gefascineerd zijn door het denken van grote filosofen als David Hume, Immanuel Kant, George Hegel en vele anderen. Deze filosofen zijn een voortdurende inspiratiebron om echt te denken. Wat me ook duidelijk is geworden door het beoefenen van meditatie en contemplatie is dat de kunst van het denken in essentie hetzelfde is als dat wat door spirituele meesters ‘verlichting’ wordt genoemd. De Boeddha noemt niet voor niets “onwetendheid” als één van de drie obstakels tussen een mens en verlichting. Verlichting is is het opheffen van onwetendheid ten aanzien van de aard van de werkelijkheid, de aard van onze neurologie en gedrag en de aard van de relatie tussen die twee. Een verlicht mens denkt gericht en zorgvuldig, onderzoekt eigen ideeën en meningen onmiddellijk en vergelijkt die  ideeën en meningen steeds met de ervaringen waar ze uit voort komen. De Engelse filosoof David Hume schrijf in 1739 in zijn ‘Traktaat over de menselijke natuur’: “Al onze denkbeelden zijn kopieën van indrukken. Hieruit kunnen we onmiddellijk de conclusie trekken dat onze indrukken altijd helder en precies zijn en dat daarom de denkbeelden, die daarvan een kopie zijn, helder en precies moeten zijn. Een denkbeeld is door zijn aard vager en zwakker dan een indruk, maar verder is het in alle opzichten gelijk aan een indruk en kan het niet geheimzinnig zijn. Als de zwakte van een denkbeeld het duister maakt, is het aan ons om dit gebrek te herstellen door het denkbeeld vast en precies te houden en tot op het moment dat wij dit gedaan hebben, is iedere vorm van argumentatie of filosofieën tevergeefs.” Ofwel, we moeten voortdurend met ons denken onderzoeken of onze denkbeelden - ideeën, meningen, opvattingen, stellingen - nog in overeenstemming zijn met onze indrukken, ofwel de daadwerkelijk ervaring waarop ze zijn gebaseerd. 

NLP

Ik ervoer een verdere verdieping van deze inzichten toen ik in 2010 aanraking kwam met John Grinder, de Amerikaanse grondlegger van het neurolinguïstisch programmeren (NLP). NLP is een methodiek waarmee mensen kunnen worden geholpen om hun gedrag in een bepaalde context te veranderen. Het is in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw ontwikkelt door John Grinder en Richard Bandler die elkaar leerden kennen op de universiteit van California. John Grinder was professor in de linguïstiek en Richard Bandler was student psychologie. Samen bestudeerden en modelleerden ze het gedrag van een drietal zeer succesvolle psychotherapeuten: Victoria Satir, Milton Erickson en Fritz Perls. Hieruit ontstond de NLP methodiek. Aan de basis van deze methodiek staat een diep inzicht in linguïstiek en en linguïstische patronen. Grinder en Bandler ontdekten dat mensen zichzelf met taal in bepaalde psychologische toestanden kunnen brengen, zowel constructief als destructief. Door generalisaties, vervormingen en weglatingen kan taal een indicatie zijn van bepaalde neurologische toestanden, respectievelijk die toestanden oproepen. Op dieper niveau bestaat er altijd een afstand tussen de taal en de neurologie. Het woord "koe" is niet hetzelfde als de koe die wordt waargenomen. De ervaring is niet hetzelfde als het woord. Wij scheppen met taal een eigen, Illusoire wereld die niet hetzelfde is als de wereld zelf. Of, anders gezegd, de werkelijkheid is niet hetzelfde als de waargenomen werkelijkheid en de waargenomen werkelijkheid is niet hetzelfde als de in taal gegoten werkelijkheid. De meeste mensen, echter, realiseren zich dit onderscheid niet. Voor voor hen zijn de in taal gegoten werkelijkheid, de waargenomen werkelijkheid en de werkelijkheid één en hetzelfde.

John Grinder

John Grinder leerde mij dat de kunst van het denken (mijn begrip, niet dat van hem) alleen mogelijk is door een diep inzicht te ontwikkelen in de linguïstiek en de verbinding tussen linguïstiek, waargenomen werkelijkheid in werkelijkheid. Voortdurend hamert hij bijvoorbeeld op precies en zuiver taalgebruik. “Clean up your language!”, is één van zijn gevleugelde uitspraken. Scherp en direct wijst hij je voortdurend op onzorgvuldig taalgebruik wat duidt op onzorgvuldig denken. Stel je zegt:"Ik lever altijd kwaliteit.” Grinder’s eerste vraag zal dan zijn: “Altijd Eric?” Want het woord "altijd" is een generalisatie. Zuiver taalgebruik vraagt om een meer zorgvuldige specifieke beschrijving. Maar het woord “kwaliteit” is nog onzorgvuldiger. Wat is dat? Wat is ”kwaliteit”? Als mensen dat woord gebruiken, vraag ik wel eens: “Bedoel je bereden worden door een SM meesteres of een Goddelijke beleving in de kerk?” Waarop ze me dan doorgaans verbijsterd aankijken. “Ja”, zeg ik dan, “want de ene mens zal het eerste ‘kwaliteit’ noemen en de andere mensen de tweede ‘kwaliteit’ noemen”.

Ik ben me gaan realiseren dat verlichting en zuiver denken alleen mogelijk zijn als je uiterst bewust en gericht omgaat met taal. Wat Socrates deed was niets anders dan wat John Grinder ons leert: scherp letten op taal en het detecteren van generalisaties, vervormingen en weglatingen. In mijn dagelijkse werk als Inner Why Change Agent doe ik niet anders. In gewone mensentaal: mensen lullen maar wat en het is mijn job om daar doorheen te prikken om ze zo te helpen tot de kern door te dringen.

Illusies

Interessant daarbij is ook om te zien hoe mensen reageren als je in hun illusies begint te prikken. Voor mijn boeken heb ik inmiddels meer dan 500 leiders geïnterviewd. Daarbij stel ik altijd de volgende vraag: “als je bedrijf morgen failliet zou gaan, wie zou je dan missen en vooral waarom?” Ik krijg altijd een antwoord. Maar deze antwoorden wemelen van generalisaties, vervormingen en weglatingen. Als ik dan twee tot drie keer ‘waarom’ vraag, loopt de leider in kwestie al vast. Ze zeggen wel iets maar dat “iets” is niet tot stand gekomen door zorgvuldig denken. Het is tot stand gekomen door een linguïstisch truuktje toe te passen: een mooie, door een reclamebureau verzonnen, zin of een zelf verzonnen zin die linguïstiek in feite niets gezegd, waardoor iedereen zijn of haar eigen interpretatie erop los kan laten. Waardoor het in feite niets betekent. Als je de leider daarop vervolgens aanspreekt, merk je altijd een bepaalde vorm van irritatie. We weten wel dat we eigenlijk onzin kletsen, maar willen we liever niet horen.

Goed debat

Een goed debat is mijns inziens een zoektocht naar de kunst van het denken. Als ik de afgelopen dagen weer zie hoe mensen debatteren, regent het linguïstieke onzuiverheden en daarmee onzuiver denken. Het gaat daarbij niet om het specifieke standpunt, maar om de wijze waarop het standpunt tot stand is gekomen. Linguïstische patronen zijn daarvan een indicatie. En vanuit mijn boeddhistische training weet ik inmiddels dat dit duidt op een onvolledig en ongetraind gewaarzijn. Mijn boeddhistische leraren hadden10 jaar geleden gelijk. Het roept bij mij inderdaad grote frustratie op, omdat ik weet dat het ook anders kan. Je ziet mensen onnodig tegen muren oplopen. Simpele gewaarzijn oefeningen kunnen dat veranderen. Ik hoop werkelijk dat iedereen op deze aardbol uiteindelijk de kunst van het denken zal weten te doorgronden. En voor alle duidelijkheid: ik beheers ide kunst ook nog niet volledig. Ik moet me verder bekwamen in het oefenen van liefdevolle vriendelijkheid, zodat mijn frustratie en irritatie over het ontbreken van optimaal denken in anderen kan worden omgezet in compassie en mededogen.

[ericbartelsnl]

Parijs: Durf Te Kijken!

De vreselijke aanslagen in Parijs hebben de wereld nogmaals geconfronteerd met de verschrikkingen van IS en het moslimfundamentalisme. Alhoewel IS een wereldwijd islamitisch kalifaat nastreeft, lijkt een redelijke discussie over het verband tussen de islam en het gedrag van door de islam geïnspireerde terroristen nagenoeg onmogelijk. Het stuit onmiddellijk op weerstand van mensen die vinden dat je daarmee moslims in het algemeen stigmatiseert. Blijkbaar is voor deze mensen “persoon” hetzelfde als “moslim” en “moslim” hetzelfde als “islam”. Terwijl wij in onze westerse samenlevingen juist een onderscheid hebben aangebracht tussen het individu, zijn of haar persoonlijke geloofsbelijdenis en het geloof zelf. Daarom kennen wij vrijheid van religie, waarbij religieuze beleving thuis hoort in het private domein. Ik ben ervan overtuigd dat we het groeiende probleem van het moslimfundamentalisme, inclusief de opkomst van IS, alleen kunnen oplossen als we zorgvuldig en waardevrij de verbinding analyseren tussen de islam als geloof, de staatsvormen en samenlevingen die daaruit voort lijken te komen en het gedrag van de mensen die in naam van de islam dood en verderf zaaien. Dat is geen aanklacht tegen de islam, ten eerste omdat we nog helemaal niet weten wat onze analyse zal opleveren en ten tweede omdat het individu, persoonlijke geloofsbelijdenis en een religie drie verschillende entiteiten zijn. In mijn opvatting is een mens niet zijn of haar religie. Een religie is slechts een hulpbron.

Laten we even afstand nemen en tenminste proberen enige objectiviteit te betrachten. Stel je komt op een andere planeet aan en treft daar een intelligente beschaving aan die ongeveer hetzelfde technologische niveau heeft als wij. Vervolgens hoor en zie je dat er terroristische aanslagen worden gepleegd over de hele planeet en dat nagenoeg 100% van die aanslagen wordt gepleegd in naam van een bepaald wijd verbreid geloof-systeem. Terwijl er verschillende andere geloof-systemen zijn waar dat niet bij gebeurd. Stel je wilt dat terrorisme begrijpen, omdat je het wilt oplossen. Wat doe je dan? Ik denk dat ieder weldenkend mens een poging zal doen om het betreffende geloof-systeem te onderzoeken. Want er lijkt een oorzakelijk verband te bestaan tussen het geloof-systeem en de terroristische aanslagen. Dat wil nog niet zeggen dat het geloof-systeem zelf oorzaak is van de terroristische aanslagen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat het betreffende geloof-systeem alleen aanhangers heeft in arme gebieden, waardoor mogelijk de armoede oorzaak is van het geweld. Hoe het ook zij, ieder weldenkend mens zal het verband tussen het geloof-systeem en de terroristische aanslagen willen onderzoeken.

Culturele conditionering.

Op onze planeet ligt dat veel gevoeliger. Want wij maken allemaal onderdeel uit van deze wereld en zijn dus allemaal een product van de menselijke geschiedenis. Met andere woorden, wij dragen allemaal onze culturele conditionering met ons mee. In het Westen leven wij in een cultuur die gekenmerkt wordt door universele rechten van de mens, democratie, gelijkwaardigheid, vrijheid van de religie, scheiding der machten en een vrijemarkteconomie. Wij hebben onszelf bevrijdt van fascisme, communisme en religieus fanatisme, maar ook van het onderdrukken van religies. Wij hebben de religieuze vrijheid hoog in het vaandel staan. De weg van dictatuur naar vrijheid brengt met zich mee dat wij uiterst gevoelig zijn voor alles dat zou kunnen duiden op het aantasten van deze verworvenheden. Reden waarom we grote moeite hebben met het ter discussie stellen van bepaalde religies of tenminste het nader onderzoeken van religies op zoek naar antwoorden voor religieus fanatisme en terrorisme. Iedereen die dat doet loopt het risico beticht te worden van racisme of in ieder geval stigmatisering van een religie. Maar het onderzoeken van een verband tussen een geloof-systeem en openbaar geweld op basis van het feit dat dit geweld in naam van dat geloof-systeem wordt uitgeoefend, heeft niets met stigmatisering te maken, maar met gezond verstand en menselijke rede. Als er al stigmatisering plaatsvindt, wordt dat veroorzaakt door diegenen in naam van dat geloof-systeem terroristische aanslagen plegen.

Bij het onderzoek naar een verband tussen geloof-systeem en openbaar geweld dient uitdrukkelijk een scheiding te worden gemaakt tussen enerzijds het geloof-systeem en anderzijds de mensen die het betreffende geloof-systeem beoefenen. Als wij mensen ethisch willen beoordelen, dienen wij hun gedrag en de daar onderliggende motieven te bestuderen. Het verbonden zijn met een bepaald geloof-systeem is in zichzelf geen ethische kwalificatie. Het is slechts een bron waaruit mensen putten. Er is nog altijd een mens die deze bron vertaald naar gedrag. Neurologisch en gedragsmatig gezien bestaat er geen rechtstreeks oorzakelijk verband tussen het geloof-systeem en het gedrag van de betreffende persoon. Tussen het geloof-systeem en het gedrag staat een mens van vlees en bloed die in die context bepaalde eigen keuzes gemaakt. Zo kan de ene persoon het geloof-systeem omzetten in terroristisch geweld en de andere persoon het geloof-systeem omzetten in liefdevolle vriendelijkheid. Maar het is ook niet zo dat het geloof-systeem en het gedrag niets met elkaar te maken hebben. Als we een onderzoek zouden doen met 10 × 100 proefpersonen die steeds in groepen van 100 aangesloten zouden zijn bij één bepaalde religie en terroristisch geweld komt bij 900 proefpersonen en negen religies niet voor, terwijl 25% van de 100 proefpersonen aangesloten bij de 10e religie wel terroristisch geweld vertonen, is dat een indicatie dat deze 10e religie blijkbaar content bevat die mensen kan inspireren tot geweld. Dat wil nog niet zeggen dat deze religie gewelddadig is. Het zegt alleen dat bepaalde mensen in een bepaalde context door deze religie geïnspireerd worden tot geweld over te gaan. Moet je deze religie daarom verbieden? Natuurlijk niet! De verantwoordelijkheid blijft altijd bij de mens zelf liggen. Maar kennis van de content in de religie die bij sommigen aanzet tot geweld, kan helpen om tot strategieën te komen die moeten leiden tot het opheffen van het geweld.

Islam

De afgelopen dagen heb ik gemerkt dat iedere suggestie dat er een verband zou kunnen bestaan tussen het aanhoudende terroristische geweld in naam van de islam en de islam zelf bij een substantiële groep mensen stuit op weerstand. Onmiddellijk wordt gesproken van "stigmatisering" en “demonisering” van moslims. Vervolgens wordt de stelling geponeerd, dat het om gestoorde enkelingen gaat die de islam slechts als excuus gebruiken en dat er geen enkel verband is tussen de islam als geloof-systeem en het gedrag van deze gestoorde enkelingen. Terwijl het doel van deze "gestoorde enkelingen" toch is om een wereldwijd islamitisch kalifaat te stichten. Onze religieuze vrijheid lijkt ons te beletten om empirisch onderzoekend naar het moslimfundamentalisme te kijken in de context van de islam zelf. Nog voordat we hebben kunnen concluderen dat de islam wel of geen oorzakelijke invloed heeft op het gedrag van moslimfundamentalisten, hebben we al besloten er niet eens naar te kijken. Ik denk dat dit een levensgevaarlijke positie is. Als we blijven weigeren om de islam bij ons onderzoek naar moslimfundamentalisme en terrorisme te betrekken, zullen we mijns inziens nooit tot een oplossing komen. Zal het probleem van moslimfundamentalisme en terrorisme niet worden opgelost.

Zelfbeschikking

En laten we die gevoeligheid voor het betrekken van de islam bij ons onderzoek naar moslimfundamentalisme en terrorisme nog eens nader onderzoeken. Als je als mens een bepaalde eigenwaarde hebt en gelooft in zelfbeschikking, zal je je alleen aangesproken voelen als je op je gedrag of je motieven wordt aangesproken. Alleen de wijze waarop jij omgaat met je hulpbronnen, zoals je religie, je overtuigingen, je opleidingen, je trainingen, je intelligentie en je emotionele vaardigheid, zeggen iets over jou als persoon. Niet de hulpbronnen zelf, maar de wijze waarop jij ze omzet in gedrag. Ik bestudeer en beoefen het Boeddhisme. Net zoals ik neurolinguïstisch programmeren, cognitieve psychologie, positieve psychologie en een aantal andere denk-systemen bestudeer en beoefen. Maar als mensen kritiek leveren op deze denk-systemen gaat dat volkomen langs mij heen. Ik voel me op geen enkele wijze aangesproken. Waarom zou ik ook? Het zijn voor mij slechts hulpbronnen en ik ben niet verantwoordelijk voor die hulpbronnen, maar alleen voor mijn eigen gedrag die daarvan hoogstens gebruik maakt. Daarop mag u mij altijd aanspreken. Waarom voelen mensen zich dan aangesproken als je kritiek levert op hun religie? Wat zegt dat over die mensen? Het zegt in ieder geval dat ze zich identificeren met hun religie. Ze hebben die religie onderdeel gemaakt van hun eigen identiteit. Ze hebben hun eigen identiteit dus niet zelf helemaal opgebouwd uit eigen ervaring, observaties, analyses en andere vormen van denken, maar ingekocht. Prima, dat moet iedereen zelf weten. Maar het gevolg is wel dat je dan een aanval op je religie ziet als een aanval op je eigen identiteit en dus een aanval op jezelf. En ook dat moet je helemaal zelf weten, maar vraag mij en anderen die kritisch de oorzaken van moslimfundamentalisme willen onderzoeken niet om rekening te houden met het feit dat jij je hulpbronnen hebt gepromoveerd tot onderdelen van je identiteit. Of, anders gezegd, je mag ons vragen daar rekening mee te houden, maar ieder empirisch en redelijk ingesteld mens zal daar geen rekening mee houden, omdat je daarmee aan de fundamenten komt van onze rechtsstaat en de daarbij behorende universele rechten van de mens.

Facebook

Een aantal gekwetste lezers van mijn Facebookpagina en blog verwijten mij en anderen dat onderzoek naar een verband tussen de islam, Moslimfundamentalisme en terrorisme, de IS in de kaart spelen. Volgens hen is het de strategie van IS om verdeeldheid te zaaien tussen moslims en niet moslims. Allereerst denk ik dat het een uiterst naïef standpunt is. Het gaat IS niet om verdeeldheid te zaaien, het gaat IS om het stichten van een wereldwijd islamitisch kalifaat. Het gaat IS dus om het uitroeien van democratie, universele rechten van de mens, vrijemarkteconomie, vrijheid van de religie en alle waarden die hierbij horen. Het gaat IS om volledige wereldwijde dominantie van het geloof-systeem islam, waarbij de koran en de sharia de wetten vormen waarnaar wij dienen te leven. Dan kun je zeggen dat zij de koran niet hebben begrepen en dat er miljoenen moslims zijn die aan de hand van de koran een vredelievend leven leiden, maar juist dan lijkt me een grondig onderzoek naar het verband tussen de hulpbron islam en het gedrag van deze moslimfundamentalisten op zijn plaats. Dat heeft niets te maken met het zaaien van verdeeldheid, maar met het transformeren van een religie in de context van haar tijd. Net zoals bij het christendom is gebeurd in de middeleeuwen onder invloed van beroemde theologen als Thomas van Aquino.

Rede en logica

Zolang wij niet bereid zijn met onze westerse verworvenheden - rede, logica, en empirisme - te werken aan het observeren, analyseren en oplossen van het groeiende probleem van moslimfundamentalisme, zal het geweld en de chaos alleen maar toenemen. Het gaat namelijk niet alleen om een paar gekken die In naam van een religie dood en verderf proberen te zaaien, het is een veel dieper probleem. In de 14e eeuw kwam de verlichting van de islam in Spanje tot stilstand. Daar waar het christendom de verbinding aanging weet het gedachtegoed van de eerste wetenschapper Aristoteles, werden islamitische theologen gedwongen met dit proces te stoppen. Het gevolg is dat deze religie qua ontwikkeling stil kwam te staan. Met name de verbinding met de wetenschap, rede, logica en menselijke zelfbeschikking werd niet tot stand gebracht. Het gevolg is dat staten waarin de islam de leidende religie is geen democratie kennen, geen universele rechten van de mens en geen gelijkwaardigheid tussen man en vrouw. Daarnaast worden deze landen vaak geregeerd door steenrijke elites, terwijl er geen middenklasse is en er grote armoede heerst onder de bevolking. Een broeinest voor radicalisme. Zolang de islam geen natuurlijke verbinding aangaat met rede en logica, zal het komen tot democratische staten waarin vrijheid en zelfbeschikking van mensen centraal staat, een illusie blijken.