#annemieke harkema

[joostjongepier]

Wat?   Landschap (1965) door Christiaan Kuitwaard, De Deelen door Willem van Althuis, Oude Buisse heide door Han Klinkhamer, De Deelen (2002) door Sjoerd de Vries, De Deelen (z.j.) door Jentje van der Sloot en De Deelen (2 krijttekeningen) door Annemieke Harkema

Waar?   Museum Belvédère, Heerenveen

Wanneer?   17   mei 2022

Na het overwegend sombere werk van Bieruma Oosting, maak ik een rondgang door de rest van het museum. Althans: het deel van het museum dat open is, want een vleugel is vanwege de inrichting van een nieuwe tentoonstelling gesloten. In een van de eerste kabinetten vind ik poëtisch werk van Christiaan Kruitwaart en Willem van Althuis. Beiden produceren fraaie nevelige landschappen.

Totaal anders van sfeer en techniek is Oude Buisse heide van Han Klinkhamer, ook een landschap. De pasteus opgebrachte verfstreken vormen van dichtbij een abstract geheel, maar op afstand komt het landschap tot leven.

Net als Willem van Althuis schilderde ook Sjoerd de  Vries De Deelen, een natuurgebied ten noorden van Heerenveen. Zijn werk is compleet anders dan dat van zijn collega. Bij Jentje van der Sloot krijgt het natuurgebied weer een heel ander aanzien. En net voor de uitgang van de museumvleugel krijgen we de Deelen nog een keer te zien, dit keer in twee krijttekeningen door Annemieke Harkema.

Eén natuurgebied, talloze uitbeeldingen ervan door kunstenaars. Elk van hen geeft een eigen visie  op zijn of haar natuurbeleving.

[jurjenkvanderhoek]

DE INSPIRERENDE KRACHT VAN HET TRIPGEMAAL IN DE DEELEN

Van de Aengwirderweg de polder in. Komend vanaf Heerenveen door Gersloot linksaf de Tijnjeweg op, over de Deelenweg. Vanaf de bebouwde kom de vrije natuur in. Op naar de rietlanden en de petgaten, het struweel en het grasland. Het landschap opent zich voor me in een weidse blik. Als vanzelf word ik daarvan lyrisch. Bedenk ik me poëtische volzinnen. Zie ik de rietkragen van Sjoerd, de palingkunst van Evert en de sloten van Jelle langs komen. Zie ik de mannen struinen door de velden, liggen in het riet. Het water klotst, de modder zuigt.

Deze omgeving maant tot creatieve gedachten. Het inspireert het gevoel te vereeuwigen. Als kunstenaar moet je daar iets mee, kun je dit niet onbeleefd laten liggen. De indruk moet een afdruk hebben op papier, op doek, gekerfd in karton of gesneden uit turf. Ik wil daar zijn dan, langs de Hooivaart, tussen de legakkers en op de dijkjes. De Deelen trekt. Het natuurgebied grijpt me vast. Bij mijn bezoek aan het Tripgemaal stap ik een moment door de geopende achterdeur en kijk uit over het afwaterende Stroomkanaal. Mijn zicht raakt de randen in het gedroomde beeld van Willem en denk ik de Wâlden van Tjibbe in de verte.

Waar onze voorouders het gebied vanaf de middeleeuwen flink op de schop hebben genomen om turf te winnen en landbouwgrond te maken. Het afgegraven veengebied van De Deelen is nu een mozaïek van water, riet, moerasbosjes en kleine, smalle graslanden. Staatsbosbeheer is lovend over dit typische veengebied. Die sporen van de eerste menselijke bewoning zijn daar overigens nog steeds te vinden. Opgravingen laten zien dat het in de vroege middeleeuwen een drukte van belang was in De Deelen. Het is onderdeel van het verhaal van Friesland. Een terrein van grote schoonheid, het verdient een plek op de lijst van Werelderfgoed.

De historie van die plek is vruchtbare grond voor de sociaal-anarchist en politicus Domela Nieuwenhuis. Hier vindt hij aandachtig gehoor bij de arbeiders. Zij zien hem als hun Messias, "us Ferlosser". Want bloed, zweet en tranen offerden veenwerkers een eeuw geleden om turf bovengronds te krijgen. Deze noeste arbeid leverde niet alleen wagonladingen turf voor in de kachel, maar leidde dus ook tot rijke natuur.

Het Tripgemaal, een gerestaureerd voormalig bedrijfsgebouw om water uit de polder te pompen, heeft zich opgeworpen om met Museum Heerenveen de erfenis van deze Domela te waarborgen. Het gemaal midden in het werkgebied van de socialist heeft een gestileerd portret van hem op de gevel, een product van zijn zoon César. Het interieur van het gebouw ademt nog de sfeer van vervening en visserij. Daar tussendoor meandert kunst langs de wanden. Toegepaste kunst als de verzameling lokeenden en gebruiksmateriaal voor onder meer de veenderij. En beeldende kunst die een relatie heeft met dit gebied. Aansluitend aan het thema 'stroomopwaarts’, een reflectie op de cultuurgeschiedenis van Zuidoost-Friesland door vijf samenwerkende musea en Tresoar in het kader van de erfenis van culturele hoofdstad Arcadia, presenteert het Tripgemaal werk van een drietal kunstenaars in de tentoonstelling “Kunst voor allen!”.

Hein van Delft doet van deze drie daadwerkelijk en tastbaar iets met de geschiedenis van het veengebied voor wat betreft de afgravingen. Hij past de turf letterlijk toe in zijn kunst. Hangt het als object aan de wand en plaatst de turven met een lintje erom in bakken. Geridderd werk. Het is de laatst gewonnen turf in dit gebied met daarin teer en stukken werkkleding verwerkt. Die oude kleding van de veenarbeider zie ik terug in composities waarin broek en overall is geplooid als de voren in een omgeploegd land. Dat land, de aarde gebrokkeld in turfstrooisel, is op de helft toegevoegd. De voren gedragen zich als golven, het water van het petgat dat de oever afkalft. Diagonaal loopt de grens tussen mens en natuur. Van het bruine goud dat in goede dagen hier is gewonnen snijdt de kunstenaar plakken en lijmt deze op een paneel. Zo zodat het lijkt of er een stukje muur aan de muur hangt. De turven gedragen zich als bakstenen, de geroeste grond ertussen als metselvoegen. Van Delft steekt dan als het ware een spade in de grond en legt aardlagen bloot, zo lijkt het. Aardlagen die zijn samengesteld uit repen uitgeplozen textiel. Het is de neerslag van hoogveenturf, schapenwol en werkkleding. De draden die achterblijven in het prikkeldraad en dansen op de wind.

Tjibbe Hooghiemstra richt zich eveneens op de historie van het gebied, maar dan in het bijzonder die van de socialistische mens Domela. Hij maakte een drietal collages met alle dezelfde titel: donderdag 1 mei 1890. Deze datum markeert de eerste officiële Dag van de Arbeid. Tijdens 1 mei vieringen werd met rode vlaggen gezwaaid waarop tulpen staan afgebeeld, symbool voor een nieuwe toekomst. Deze tulpvorm komt terug in het werk van Hooghiemstra. De bloem staat centraal tussen pagina’s getrokken uit een pamflet. De tulp is gehavend, het werk besmeurd. De strijd is nog lang niet gestreden. Het zal tot 1919 duren voor de achturige werkdag wordt ingevoerd. Jarenlang is de leus ‘8 uur werk, 8 uur rust en 8 uur vrij voor ontspanning en ontwikkeling’ door de socialisten de politiek in geschreeuwd. Na bijna 30 jaar heeft men er eindelijk naar geluisterd. De aanhouder wint. De kunstenaar heeft deze strijd gemonumentaliseerd.

Annemieke Harkema kreeg in het Tripgemaal een eigen zaaltje, waar haar werk op witte wanden schoon uitkomt. De doorgang van gemaal naar woonhuis is in vergelijking met het oude pand een steriele ruimte. Het stille wit werkt echter contemplatief met de abstract realistische tekeningen en waterverven. Harkema liet zich leiden door en inleven op de omgeving, De Deelen. In haar karakteristieke manier van werken, gevoelig maar trefzeker, heeft zij een eigen idee bij het landschap verbeeld. De emotie van verleden en heden. Gister en vandaag komen samen in het morgen van dit gebied. Harkema weet die dynamiek te vangen. Grote tekeningen waar de wind door het beeld scheert, het water kibbelt en het riet fluistert. Hoge lucht en lage horizon in kleurpotlood. Kleine waterverven zijn daarnaast als schetsen, een snelle indruk van de omgeving. Op kaartformaat in enkele conté potloodlijnen een korte gedachte, achter de oogleden gevormd en meerdere bij elkaar van eenzelfde aanzicht. De serie "veengebied" is een variatie op het thema. Collagewerk: speelse lijnen worden overplakt met vlakken transparant gekleurd papier. Voor de uitbeelding is er een moment meer aandacht dan de korte spontane blik.

Zo heeft elke kunstenaar een eigen ding gedaan met stemming en plek. De composities passen naadloos in de sfeer van de rommelig opgeruimde ruimte waar eens de gemalen tegen de betegelde wanden bulderden om het water naar elders te verplaatsen. Het is een museum op zich, een zoekplaat om veel te vinden. Een monument voor de turfwinning en de vogeljacht, het palingvissen en het handgevormde gebied. De mens heeft er huisgehouden, maar de natuur had daarop een krachtig antwoord. Zo zijn de mens en de natuur tot een gezamenlijke oplossing van dit project gekomen. Een resultaat zonder houdbaarheidsdatum.

“Kunst voor allen!”, groepstentoonstelling met werk van Hein van Delft, Tjibbe Hooghiemstra en Annemieke Harkema bij Het Tripgemaal, Hooivaartsweg 14 in Gersloot. Tot en met 5 juni 2022, iedere zondagmiddag en op afspraak.

[kunstruimte-hv]

harmonieus werk vol tegenstrijdigheden

Bij landschappen als onderwerp voor een kunstwerk denk je al snel aan vergezichten, of op zijn minst een duidelijke horizon. Annemieke Harkema doet het anders. Ze kiest haar composities zo, dat het lijkt alsof je met je neus vlak voor de boomstammen staat en toch is haar werk sterk ruimtelijk. Bij de Kunstruimte in Heerenveen exposeert ze linoleumsneden. Op de meeste van haar landschappen vind je bomen en struiken en soms begroeide duinen of een paadje tussen het struweel. Steeds is een deel van die begroeiing pal voor je neus en kijk je er hier en daar tussen door de diepte in. Daar moet je dan wel afstand voor nemen, want van dichtbij veranderen de beelden in bonte composities met abstracte vlakken. Harkema drukt haar werk in meerdere kleurlagen en kiest daarbij voor warme aardse tinten, in combinatie met knap geplaatste en gedoceerde koele accenten nog warmer laat lijken. Die combinatie zorgt eveneens voor een overtuigend atmosferisch perspectief, waardoor er achter de bomen een onbegrensde ruimte lijkt te zijn. De techniek van de linoleumsnede brengt de nodige beperkingen met zich mee in lijnvoering, maar Harkema slaagt er in om bijna schilderachtig vormen en lijnen te snijden. Dat houdt de beelden spontaan en levendig en, hoewel de vormen nergens realistisch zijn, maken de voorstellingen daardoor toch de indruk van ’net echt’. Fraai is ook de manier waarop de kunstenares haar kleuren drukt. Ze variëren heel doordacht in transparantie, soms liggen ze hard naast elkaar en soms zijn ze net even verschoven waardoor er wazige randen en mooie overgangen ontstaan. Het werk zit vol tegenstrijdigheden die op een razend knappe manier samengevoegd zijn tot een levendig totaalbeeld dat toch steeds volkomen harmonieus blijft. Behalve landschappen toont Harkema ook stillevens, meestal met planten of delen daarvan. Daarin ontbreekt die ruimtelijkheid en ze neigen naar abstracte composities. De combinatie van ’in het onderwerp duiken’ en tegelijk afstand houden, die de landschappen zo boeiend maakt, ontbreekt in de stillevens die daardoor toch minder zeggingskracht hebben.

Leeuwarder Courant.

Kunstruimte Heerenveen. Tot 24 januari 2004.

[kunstruimte-hv]

onstuimig zwerk

Zoals de zee altijd nieuwe indrukken oplevert, zo is dat ook met (wolken)luchten. Achttien keer ging Annemieke Harkema er eens goed voor zitten (of staan) als de zon in Nes Dongeradeel ter kimme neeg. Zo tussen 20.30 en 21.30 uur tekende Harkema wat haar op die juli-avonden raakte aan de wisselende weersomstandigheden. De resultaten toont ze nu in de Kunstruimte van Museum Willem van Haren in Heerenveen; ruimtelijke, poëtische verzamelingen potloodlijnen, die samen een indruk geven van de beleving van lucht en landschap op die specifieke plek. Niet dat je aan Harkema’s werk kunt aflezen dat het om Nes gaat, maar het is er wel heel Nederlands, Fries zo uwilt. Misschien zijn het ook de omstandigheden waaronder je Harkema’s werk bekijkt. Het is deze dag sterk wisselvallig. Achter de rolgordijntjes van de Kunstruimte schijnt soms een felle zon, dan drijft er weer een wolk voor of klettert de regen en waait er een halve storm. Het past perfect bij Harkema’s landschappen binnen, die zijn zoals het weer van onze jaren: onwerkelijk fel, dan weer haast apocalyptisch duister, daarna toch weer licht. In de gang van de Kunstruimte toont de video Harkema aan het werk onder begeleiding van kunstzinnig bedoelde Carl Orffachtige pingelklanken. Meer is het niet deze keer. Haar manier van werken lijkt daardoor haast een meditatieve handeling. De gewoon op de muur geprikte vellen papier met suggestieve potloodlijnen, houtskool- en aquarelvegen, frottages en weggegumde delen, laten het vooral aan de beschouwer over welke gedachte aan het landschap hier prevaleert. Toch voelt haar benadering klassiek aan. In de gang herken je op een tekening een vrij zeldzaam figuratief element, een vaag herkenbaar kerkje aan de einder. Veel verder gaat Harkema niet; een hekje, een weggetje, een kustlijn. Het noordelijke landschap is bij haar in de eerste plaats een samenspel van onstuimig zwerk en mee ademend land, zoals we dat hier zo goed kennen. Dit zo aansprekend kunnen vangen in een handvol potloodlijnen bewijst het talent van Harkema.

André Keikes * Leeuwarder Courant

Heerenveen - Kunstruimte Museum Willem van Haren, Minckelersstraat 11, tot en met 11 november 2012.

[jurjenkvanderhoek]

GUNT ANNEMIEKE HARKEMA HET FRIESE LAND GEEN RUST

Het vlakke Friese land kent ruime zichten en hoge luchten. Die luchten boven een lage horizon geven wolken voldoende plaats zich zichtbaar te maken. Dat vastleggend is de sfeer en de omgeving van overal en nergens. Gedacht en bedacht, maar wel van hier en nu. De wilde wolkenluchten in dat machtig firmament zijn voortdurend in beweging. Geen enkele dag kent een gelijke, slechts anders wanneer de lucht strak blauw is of grauw grijs.

Maar daar gaat het in het werk van Annemieke Harkema dan ook niet over. De wolken zijn monumentaal, het landschap is daarvan de schaduw. Geschetste lijnen dwarrelen over het papier, ringen en kringen zich. Laten zich vullen met tinten gekrijt zwart. Harkema gunt in bruisende en kolkende lijnen de lucht geen rust. De atmosfeer beweegt van links naar rechts, het stroomt en vlucht in een abstracte windvang.

De tekeningen zijn daarom altijd treffend in gelijkenis, want een wolkenlucht kent nooit een evenbeeld. De natuur experimenteert erin om zich te vernieuwen. Het natuurlijke spel schildert en tekent en vindt zichzelf voortdurend uit. Het is voor de kunstenaar een grote inspiratiebron dit vast te leggen. Het beeld op die dag en deze plaats te willen vasthouden. In deze tekeningen speelt de wind zichtbaar met de dampen, het schrijft een tastbaar schrift. Wanneer de kijker goed luistert hoort deze nog het gekras van de potloodstift over het papier, het gesuis in de lucht.

Dan wanneer de lucht een einder krijgt, een punt waar het landschap in de verte begint, is het mysterie opgelost. Een kerkje zet zich op de kim. Een hek trekt de blik de compositie in. Evenwel zijn dieren in de composities niet zichtbaar, deze zijn wel tastbaar. Ze spoeden zich op de grens van land en lucht en laten de atmosfeer zich sferisch vormen. Ze doen het stof opwaaien, de natuur komt in beweging. De lucht wordt vegetatie, zodat de takken van een boom zich langs en als de hemel uitspant.

Maar eigenlijk is in deze werken de horizon een storende factor. Het deelt het vlak in twee parten, waarbij de bovenste helft in beweging is en onder de lijn de sfeer er gelaten bijligt. Wel weer mooi in evenwicht. Zodra de restvlakken tussen de lijnen zich gekleurd weten, in krassende arceringen, geeft het de tekening een vrolijkheid in toegevoegde waarde. Kleur maakt evenwel van het minimale snel een kunststukje. Het is minder krachtig werk. Kleurloos is de compositie mediterend sereen; om in en bij weg te dromen, de einder in, en boven de wolken zwevend eenvoud sprekend.

Landschapstekeningen van Annemieke Harkema waren van 23 september tot 11 november 2012 te zien in Kunstruimte Heerenveen.