#Sofî | Explore Tumblr posts and blogs

muhsinozdemir · 4 years ago

Text

Ji Moxan Hetanî Şêxê Terîqetê Nirxandineke Dîrokî/ Soran Hemereş

Ji Moxan Hetanî Şêxê Terîqetê Nirxandineke Dîrokî/ Soran Hemereş Şêx Mihemedê Kesnezanî li Silêmaniyê çû ser dilovaniya xwe çend roj berê, hezaran murîdên wî ji rojhilatê xwe li sînoran xistin û derbazî Silêmaniyê bûn ku beşdarî merasîma şêxê xwe bibin. Gelek şahî û çalakî û bezm lidar xistin ku bû mijara nîqaşan. Tew ji aliyê gelek aliyan ve rexne jî li derwêşan hat kirin û di medyaya civakî de jî pir belav bû. Dîrokzanê Kurd Soran Hemere,li ser van nihêrîn û bertek û rexneyan gotareke dîrokî arasteyî civaka kurd kir. Ji ber ku zaravayê Soranî bû, nedigihişt hemû beşên civaka Kurd. Fermûn, va Kurmancîkirina gotarê… Ji Moxan Hetanî Şêxê Terîqetê Nirxandineke Dîrokî/ Soran Hemereş

Çend rojeke bi mirina Şêx Mihemedê Kesnezanî û piştre hatina hejmareke zêde ya derwêşan ji wî aliyê sînorên çêkirî û derbazbûn ji wî sînorî, gel mijûl kiriye û bûye mijareke germ a li ser medyaya civakî. Nêrînê wan cuda ne li ser mijarê; hinek êrîş dikin ser û henekê xwe pê dikin û hinek jî heyîrîmayîna xwe nîşan didin li hemberî xoşewîstîya derwêşan a ji bo Şêx e xwe. Gelek mijarên giring yên bi vî awayî mirov dikare cure xwendin/şîrove li ser bike. Wek dîroknûsekî ez ê jî nirxandinekê li ser bikim û di gotareke kurt de ez ê hewl bidim bingeha vê ya dîrokî ya di nav kurdan de raxim pêş çavan.

Di rastiyê de ev bûyer ne tiştekî nû ye û ew ên ku bi temen bin zêdetir hevnasiya wan bi mijarên wisa re heye. Gelek mijarên bi vî rengî ji aliyê nifşên nû ve, bi giştî bûyerên wisa kêmtir dîtine. Ev terîqetên wisa di heyamên bihurî de di nav kurdisatinê de gelek belav bûne û gelek ji takekesên kurd her weha di heyamê bihurî de bi ser rê û rêçikên cuda bûn. Di sala1934an de dema ku Îngilîzan Şêx Ebidulkerîmê Şedelahê keyserê tevgera Heq destgîr kirin û birin zîndana Kerkûkê, gelek murîdên wî “guş” li xwe kirin û berê xwe dane Kerkûkê. Wan mûrîdan zext li hikumeta wê serdemê kirin ku Şêx Ebidulkerîmê keyserê tevgera Heq berdin. Her tim mirovên bi ser wê rêçikê yê ku bi sofîgeraniyê, bi rêya pabendî û hêza xwe bandora wan hebû û gelek caran jî desthilatiyên cuda yên herêmê sûd ji wan wergirtin, lêbelê em bizanin bê jêderka dîroka wan, me dibe kîjan serdemê?

Ji bo ku em ji civaka kurd a kevnar têbigihêjin, divê em berê xwe bidin jêderkên kevnar û berferah. Îca jêderkên cuda û yên serdemên cuda hene; di vir de em dev ji gelek kevnariyan berdidin û wek jêderka herî kevin bi jêderkên Yewnaniyan em qayîl dibin ku nêzîkî du hezar û pênc sed sal temanê wê heye. Herodot ku balê dikişîne ser Medan û dibêje ew heft qebîle bûn û yek ji wan jî qebîleya Mox (Moxan)bûye. Ev mirovên olî bûn û kesayetiyên olî jî her di nav wan de bûye. Kesî di wê serdemê de nedikarî qûrbanîyan ji bo tu xwedayan bide bêyî hebûna Moxekî. Ew stêrknas bûn û xwediyê xewnameyê bûn û xewn ji şahan re rave dikirin û li gorî pîvana wê serdemê kesên zana bûn. Mox bingeh û stûnekî giring ên çanda Medan bûn û di herêmê de jî bandora wan hebû. Ji ber wê, ew nîşaneya danîna şer'ê bûn ji bo gelek bûyerên olî yên wê serdemê. Încîl dema behsa jidayîkbûna'îsa dike, dibêje ku sê Mox (sê pîrmend) bi rênîşaniya stêrkan hatine cihê jidayîkbûna 'îsa û rêza xwe li hemberî wî nîşan dane. Di wir de Înncîl dixwaze bêje ku mirovên mezin yên olî şahidê pêxembertiya îsa bûn. Hin ji peyvên wan yên serdema kuvnar tew peyva(derwêş) bi heman wateyê di serdema Medan de bikar hatiye.

Mox gelekî giring bûn ji bo mayîna desthilatîya Medan, ji ber wê dema ku Farsan, Med şikandin, çend Moxan keyseriya Medan dikir ji bo vegerandina desthilatîya kurdên Medî, bi taybetî Moxekî bi navê Berziye keyseriya Medan dikir û ji bilî Medan, piraniya neteweyên herêmê jî li pey wî çûn. Ew hewldan bû tehdîteke mezin li ser Farsan. Ji ber wê keyserên heft binemalên serekî yê Farsan di rojekê de êrîş birin ser Berziye û ew kuştin. Bi vê jî zêdetir baweriya xwe bi xwe anîn û dest bi serbirîna Moxan kirin. Piştre ew roj, di nav Farsan de wek cejnê lêhat û piştî çend salan piştî hingê re ew roj bibîr tanîn. Mox mirovê olî bûn di navbera mirov û xwedayan de, ji ber wê pêbendê xwedayan bûn, neku yê olekî taybet. Ji ber wê bi hêzbûna Eşkaniyan û derketina ola Zerdeştî re, ew, bûne Moxê Zerdeştî lêbelê, di bingeh de ne pabendê olekî taybet bûn, belkû pêbendê xwedayên cur bi cur bûn. Çanda mirovê olî û rola wî piştre bi hatina ola îslamê re di nav Kurdan de hê jî giringiya xwe mabû. Di encamê de bi hinek guherînan ve ew dab û nerît û rehê kevnar têkelî îslamê hat kirin. Ji ber wê gelek caran kurd pêşengê rêçika sofiyên serdema îslamê bûn. Yek ji wan rêçikên herî bihêz, rêçika Surewerdî bû ku bi navê bajarakê jidayîkbûna Şêxê mezin ê Surewerdiyan hatibû binavkirin, ku bajarokek e li Rojhilatê Kurdistanê. Umerê Surewerdî ku xwediyê rêçikê bû û mamê wî hê pêştir seretayîya wê damezirandibû, sofiyekî mezin ê Kurd bû û helbestên wî yên Kurdî –Hewramî hê jî hene û îro gora wî nezirgehekî mezin a dîrokî ye li bajarê Bexdayê û taxek bi navê wî heye û navê wê Taxa Şêx Emer e.Di rastiyê de rêbaza Surewerdî ewqasî bihêz bû, bû rêçikek nîv fermî ya dewleta Ebasî û xelîfe piştgirê vê rêçikê bû û weke şeklê îro xelîfeyê Ebasî ji bo meramên xwe yên siyasî sûd ji Surewerdî werdigirt. Gelek caran nûnerê dîbilomasî yê xelîfeyê Ebasî bû û keyseriya wan desteyan dikir ku dişandin cem Eyûbîyan û Selcuqî û dewletên din ên herêmê. Çendîn caran serdana Hewlêrê jî kiriye. Lêbelê di wê serdemê de ew sofiyên mezin kesên xwende û zana bûn û di gelek biwarê zanistî de şareza bûn.

Di rastiyê de ev çand ewqasî bihêz e û rehê xwe di nav Kurdan de berdaye, Sefewîyê şîe yên Farsan jî dîsa ji binemalekî kurd ê sofî çê bûn. Secereya binemala Sefewîyan ji "Şêx Sefiyedîn Ebdul Fetaḧ 'îşaqê kurê Şêx Emînedîn Cubrayilê kurê Selah Qutbedîn Ebubekirê kurê Selahedîn Reşîdê kurê Muhemed Hafzelkelamullehê kurê 'evadê kurê Pîroz Elkurdî Elsincanî (Pîroz Şah Kumzêrîn/Zêrîn Kum) pêk tê. Binemala Şêxên Sefewî yên kurd, xwediyê teke û rêçika xwe bi xwe bûn, hino hino bi sedema derketinên derfetên siyasî bûn şî'e û rêçika fermî ya olî ya welatê Îranê.

Bi heman şêweyê rêçika sofîyê neqşbendî yê cîhanî ku di bingeh de ne kurdî bû, lêbelê bi sedema guncanîya kurdistanê ji bo wan rêçikan û bingeha wê ya kevnar di wî warî de, piştre zanayekî kurd bi navê Mewlana Xalîd bû Şêxê bê rikeber ê rêçika neqşibendî. Bi hin guherînan re, piştre kiriye rêçika Xalidî. Mewlana Xalîd di serdemekî wisa de ku peywendîdanîn di cîhanê de gelekî zehmet bû, di herêmekî gelek berfereh de murîd û xelîfeyên wî di cîhanê belav bûbûn û di serdema xwe de rêçika sofîgeriya herî mezin û bihêz bû. Mewlana Xalîd ji bilî ku wî peyrrewîya neqşibendîyê dikir lêbelê îcazeya wî ya terîqeyên Qadirî û Surewerdî û Çeştî jî hebûye.

Çendîn sal berî Mewlana Xalîd, Şêxên kurdistanê bi qayîmbûna ola îslamê di herêmê de, xoyan guncandine û hino hino dev ji nasnavên xwe yên olî yên kevnar ê kurdî yên wek pîr û babe berdan û bûn şêx û seyid. Vê guherînê di olên êzdî û yarsan û druzî de jî reng vedaye û wan jî dev ji navê xwe yê kurdî yê kevnar berdane, seyd û şêx ketine cihê wan. Lêbelê di rastiyê de gelek xalên hevbeş di navbera van rêçik û olên kurdî de hê jî tên dîtin û ev jî derdixe holê ku ji bingeheke hevbeş hatine.

Îca em heke tenê li nav û gorên hin kesayetiyên kevnar ên li kurdistanê binêrin, beşek ji wan guherînan derdikeve pêş çav. Wek mînak; Pîrmesur, Pîrî Şewkêll, Pîrmem, Pîremegrun, Pîrî Sur, Bawe/Babe Mehmud, Bawe/Babe Serheng, Bawe Yadgar, Pîr Sehakî Berizncî, Babe Tayerî Hemedanî, Pîr Daniyallî Dallahoyî, Pîr Silêmanî Erdelanî, Pîr Teymurî Hewramanî, Pîr Huseynî Estembullî, Pîr Rastgoy Qeredaxî, Pîr Nazdar Xatûnî Şîrzay, Pîr Ehmedî Genceyî, Pîr Mehmudî Luristanî. . . . . piştre ew kesên piştî wan hatine, navê wan dibin seyid û şêx . Guherîn di hemû herêman de bi hevre pêk nehatiye, li gorî deveran di hinek cihan de derengtir rû daye bi taybetî deverên çiyayî yên asê de.

Di raboriyê de tekeyên van şêxan, cihê xwendin û zanistê bûye û şêx kesine xwende bûn û şarezayiya wan di gelek biwarên zanistî û olî de hebû. Mewlana Xalîdê neqşibendî mînakek e ji şêxên robarî yên kurdistanê. Bi guherînên sedeyê bîstem re hino hino tekeyan rolê xwe yên zanistî jidest dan û rêçika sofiyên wan jî zêdetir rûpoşeke ku naveroka wê ya betal a kevnar ji wan re ma ku îro zêdetir di sema û zîkr û deflêdan û stranên olî de tên dîtin.

Kesên bi ser van rêçikan gelekî pêbendê rêçikên xwe ne, ji ber vê bi sedema bandora van rêçikan li ser civakê pirî caran desthilatê herêmê sûd ji wan wergirtine. Her weke qala wê hat kirin, di serdema Ebasiyan de, xelîfe bi taybetî, Surewerdî ji bo bihêzkirina xwe bikar aniye û Surewerdî jî heman tişt kiriye. Osmanî û Sefewî û Qacaran û di serdema nû de jî hizba Baasê û welatê Urdun û hizbên kurdan jî sûd jê girtine. Wan jî hay ji vê lîstokê heye û îro hin ji wan di asta navdewletî de bi lîstoka siyasî ve mijûl in û rêçika xwe wek hizbekî siyasî di lîstoka siyasiyê de bikar tînin, lêbelê bi bergekî derwêştiyê. Di hin rewşan de jî şêxên van rêçikan di serdema nû de bûne xemxorên rastbêj yên gelê xwe. Mînakeke ji vê rewşê Şêx Me'şuqê Xeznewî ye ku li rojavayê, rejîma Sûriyeyê ji ber helwesta wî ya bi wêrekî li ser navê nezarîbûna xwe ji bo kurdên rojavayê diyar kirî, hat şehîdkirin.

De îca di vê gêre-şahiya van çend rojan de tê dîtin, temamkerê vê dîroka kevnar û weke gelek rûyên çanda kurdî, naveroka wê nemaye û zêdetir rûkêşa wê ya kurdî maye. Her çiqasî gelek kes îro henekên xwqe bi nêzîkatiyên derwêşan dikin jî , lêbelê bi ya min nêzîkatiya wan ne gelek cudaye ji nêzîkatiyên endamên piraniya hizbên kurdî yên îro. Di rastiyê de heke em bê teref li gelek hizbên nû yê kurdistanê binêrin, em ê bibînin ku gelek caran endamên wan wek derwêşekî bi kûrayî li pey rêbazên keyserên xwe ketine û her hizb e û gorek ji bo keyserê xwe yê mirî lê kirine û serdana gora wî ya pîroz dikin û wek derwêşekî peymana xwe nû dikin ku ji rêbaza keyser/şêxê xwe, xwe nedin alî û ew jî her heman dab û nerîtên şêxên kurdistanê dûbare dikin, tenê beşek ji rûkeş û peyvên wan hatiye guhertin.

Têbînî: Ev kurte gotar ne hewldaneke piştgirî yan dijîtiyê ye belkû pêngavakî serlinga ye bi mebesta têgihştina bingeha dîrokî ya vê rêçika olî ya kurdî ya kurdistanê ye. Derwêş û sofî di vê gotarê de bi gelemperî bikar hatine û di vir hewldana rave û cudahiya wan nehatiye kirin. Kurmancîkirin: Muhsîn Ozdemîr

2 notes · View notes

botantimes · 1 year ago

Photo

İhsan Birgül dê li Stenbolê gotûbêjekê bike İhsan Birgül dê li Stenbolê bi gotûbêjekê li pêşberî xwînerên xwe be û dê kitêbên xwe îmze bike. Birgül dê bi moderatorîya Cemil Oğuz li ser kitêba xwe ya çîrokan a nû Sofî û Monîka biaxive û dê behsa tecrubeyên xwe vebêje. Gotûbêj dê li Weqfa Îsmaîl Beşîkcîya şaxa Stenbolê 21ê Cotmehê saet 16:00an dest pê bike. https://botantimes.com/ihsan-birgul-de-li-stenbole-gotubejeke-bike/?utm_source=tumblr&utm_medium=social&utm_campaign=BT

0 notes

hilvanhaberleri · 3 years ago

Photo

Şanlıurfa’nın en köklü ilçelerinden biri olan Hilvan ilçesinde yaşayan aileler ilçe ve kent adına ayrı ayrı birer değer olarak günümüze kadar gelmiştir.

Günümüzde Hoşin (Uluyazı) olarak bilinen köyden yıllar önce koparak ayrı bir köye ve zamanla da ilçeye dönüşen Hilvan (Curnéreş) ilçesinde köklü aileler yaşıyor.

Bu ailelerin her biri ilçe ile özdeşleşen isimleri ile tanınır. Bu aileler günümüze kadar gelenekleri ile birlikte gelebilmeyi başarmıştır.

İşte Hilvan’da yaşayan o aileler:

Mala Abûzerê Kirelanê

Mala Abuzerê Pirçikli (Cidal)

Mala Ademê Noto

Mala Alîyê Remê Zînê (Tekyol)

Mala Ana fato (Karakuş)

Mala Ana Rihê (Can)

Mala Asoyê Dêwid (Abay)

Mala Awê Hemê (Çavaş)

Mala Awika (Bucak, Avıkanoğlu)

Mala Awoyê Îmxanê (Beyaztaş)

Mala Awoyê Xecê (Payır)

Mala Awzerê Av Cina

Mala Azmiço (Şengül)

Mala Bedîhê Kawa/Kawî (Çiftkuş)

Mala Bedirê Elê Dewrêş

Mala Bedirê Encozî

Mala Bedirê Şivan (Onat)

Mala Bedoyê Ezam (Şanda)

Mala Bego (Şimgar)

Mala Behrîyê Emo (Kılınç)

Mala Behrîyê Xel Hamikê (Bürme)

Mala Bekê (Bingöl)

Mala Bekê Osê Xefê (Naserdin Köyü)

Mala Bekirê El Gurî (Eryılmaz).

Mala Bekirê Em Lewendê (Üçlü)

Mala Bekirê Ferso (Akçan)

Mala Bekirê Hem Gulî (Dilak)

Mala Bekirê Sînoyê Zelê (Kadak)

Mala Bîloyé Xezalé (Mala Sînoyê Hemê Kinik)

Mala Bûboyê Bastiqê Qondereçî (Salık)

Mala Cehmûsa (Camızcı)

Mala Celloyê Zilfê (Çalışkan)

Mala Celloyê Firneçî (Yem Sanayinde çalışıyordu)

Mala Cemala (Pertav).

Mala Cemalê Sihhîye (Karakılçık)

Mala Cemê (Kuşuçar)

Mala Cemîlê Kosan (Tüysüz)

Mala Cemîlê Muxtar (Koyunoğlu, Koyun)

Mala Cemîlê Nûrikê (Abak)

Mala Cemoya Hemamçî (İrfan Taşkın’ın annesi)

Mala Cewerê Telûcê (Çetin)

Mala Cewerê Xanê (Tav)

Mala Cilika (Çiftyürek)

Mala Cim Keleşê (Olgun)

Mala Cimê Kulo ( )

Mala Cimoyê Berber (Göçüncü)

Mala Cimoyê Husên (Şiltakçı)

Mala Cimoyê Kal Emîn

Mala Cimoyê Keleş (Olgun)

Mala Cimoyê Zelo

Mala Cînco (Irmak, Kaya, Cinco)

Mala Darê (Tacar)

Mala Dedê Kezê

Mala Delê Gormen (Nasrettin köyü)

Mala Deli Îbo (Laba)

Mala Deli Mihemed

Mala Dewrêş (Aydoğdu)

Mala Ehmedê Bendik

Mala Ehmedê Cemala (Evsan)

Mala Ehmedê Darê (Tacar, Cambaz)

Mala Ehmedê Edo

Mala Ehmedê Hecî (Ji Hec Musan)

Mala Ehmedê Manga

Mala Ehmedê Rizgo (Honca)

Mala Ehmedê Xeloyê Elî

Mala Ehmedê Zilo (Güzel)

Mala Ehmo Çillek ()

Mala Ehmoyê Ewo (Seymen)

Mala El Horik

Mala El Potî (Sancılı)

Mala El Zeynika (Yüksekyayla)

Mala Elê Elita (Akın)

Mala Elê Nistê (Bağış)

Mala Elfa Xema (Aşa)

Mala Elî û Hecîyê Hewê (Karakeçili)

Mala Elî Xelê (Deme)

Mala Elîkoyê Lastikçi (Gürsel, Gümüşlü)

Mala Elîyê Bedo (Şanda)

Mala Elîyê Bekçî / Macir (Aşit)

Mala Elîyê Bişo (Yalçınkaya)

Mala Elîyê Evdî/Avdê (Çavgun ve Yılmaz)

Mala Elîyê Evdikan (Demirkoç)

Mala Elîyê Ewra (Aktan)

Mala Elîyê Hewê (Karakeçili)

Mala Elîyê Honîya (Asar)

Mala Elîyê Horê (Barlik)

Mala Elîyê Kezek (Budak)

Mala Elîyê Kurdê (Çetin)

Mala Elîyê Macir (Çiftçi)

Mala Elîyê Mille (Yelekçi)

Mala Elîyê Mistê (Bağış)

Mala Elîyê Mûdê (Kem / Muratoğlu)

Mala Elîyê Pîrhewikê (Ufak)

Mala Elîyê Qondereçî (Ciba)

Mala Elîyê Rehmê (Bıdık)

Mala Elîyê Remo (Yakışma)

Mala Elîyê Silo (Yakıcı)

Mala Elîyê Sinca (Faik Köyünde)

Mala Elîyê Tama

Mala Elîyê Welî (Bakan)

Mala Elîyê Xezalê (Sarıkuş)

Mala Elîyê/Eloyê Mînê (Özbek)

Mala Elokê (Adak)

Mala Eloyê Zînikê (Çobanyıldız)

Mala Em Altûn (Uzun)

Mala Emdlevend

Mala Eme Reşa (Maça)

Mala Emela (Evin)

Mala Emînê Berber (Zaman)

Mala Emînê Uco (Ayiş)

Mala Emmarê (Dadaş)

Mala Erewa (Doğan)

Mala Eş Macirê (Eleşgirt, Mihaciroğlu)

Mala Eşa Mehmê (Tekin)

Mala Evdika (Demirkoç)

Mala Evdilqadirê Şê Mihemed (Toprak)

Mala Ebdillayê Bubo (Karayılan)

Mala Evdillahê Hoste Îsa (Paytal)

Mala Evdillahê Keklîk (Kıdık)

Mala Evdirehmanê Macir (Demir)

Mala Evdoyê Husên (Güzel)

Mala Eylas (Demir)

Mala Ezoyê Qehweçî (Ulak)

Mala Fat Mange

Mala Fat Xirbikê

Mala Ferso (Beşkat)

Mala Fethîyê Mistawa (Açıkada)

Mala Fûêd (Aban)

Mala Gebendirisan (Solçetutan, Solucatutan, Çevik)

Mala Gero

Mala Giharîya (Karakaya)

Mala Guja (Demirkol)

Mala Gulî Sofî Welo (Oflaz)

Mala Gulika (Dede)

Mala Gulîyê Kawî (Tetik)

Mala Gulîyê Kuto/Bekçî (Duymaz)

Mala Hec Beko

Mala Hec Cehfer (Adak)

Mala Hec Cemîlê (Çakmak)

Mala Hec Dedo (Karaca)

Mala Hec Elo (Hızır Sankur)

Mala Hec Ewdillah (Keklik, Kıdık)

Mala Hec Hemdê (Genç)

Mala Hec îdê (Ayran)

Mala Hec Mihemedan (Paydaş, Avcı, Arhan, Koreli)

Mala Hec Mistefayê Kamo

Mala Hec Mûsan (Seymen, Çakmak, Kılıç, Özkaya, Eroğlu, Uruz)

Mala Hec Osmanê Tîpçî (Şeyhanlıoğlu)

Mala Hec Ûsib (Hacıyusufoğlu)

Mala Hec Xelefê Erew (Ayan)

Mala Hecîyê Kûbo (Gülpınar)

Mala Hecîyê Pîrê (Tümek)

Mala Hecîyê Xûnê

Mala Hem Çîya (Şîray)

Mala Hem Deve

Mala Hem Kinik

Mala Hem Reşê

Mala Hem Umerê (Harmanşah)

Mala Hemaça (Dilber)

Mala Hemê Bekiro (Gelez)

Mala Hemê Ceyar (Şiltakçı)

Mala Heme Elîyê Hemra (Aytiş)

Mala Hemê Eyo (Yıldız)

Mala Hemê Gulo

Mala Hemê Huso

Mala Hemê Îsê

Mala Hemê Sîmsar (Milli)

Mala Hemê û Hesê Welî (Babacan)

Mala Hemê Us Mila (Aydın)

Mala Hemedê Hemdê (Kevci)

Mala Hemîdê Kulo / Mala Îs Hemac (Çalışır)

Mala Hemîdê Macir (Yumuşak, Sezer)

Mala Hemika (Oğur)

Mala Hemiylîyî

Mala Hemkê Eyno (Göktepeli)

Mala Hemoyê Bêdir

Mala Hemoyê Cenan (Cenan)

Mala Hemoyê Eyşê (Bakmaz)

Mala Hemoyê Fatê

Mala Hemoyê Hedê (Yalta)

Mala Hemoyê Îmê

Mala Hemoyê Îwoyê Omerêm Kawî (Budur)

Mala Hemoyê Temo

Mala Hemoyê Tûto (Şımarık)

Mala Hemtrake (Yakıcı)

Mala Hemzeyê Umerê Dodî (Karakeçili, Altun)

Mala Hepo (Atmak)

Mala Hes Quling (Şipar)

Mala Hesaga (Doyanç)

Mala Hesboxe ()

Mala Hesenê Gergerî (Yıldız)

Mala Hesenê Koçer (Ersoy)

Mala Hesenê Xeîlkê (Aşağı Ekece-Ray)

Mala Hesenê Zeko (Savaş)

Mala Hesoyê Çerçî

Mala Hesoyê Çilag (Köremen)

Mala Hus Mangê (Vural)

Mala Husê Dewrê (Durmaz)

Mala Husênê Bûbê (Akiz)

Mala Husênê Firneçî (Sanar)

Mala Husênê Manga

Mala Husênê Qereçî

Mala Husênê Şehrîçî (Çoban)

Mala Husna Erew (Şişme)

Mala Huso Gurî (Çoban)

Mala Hussoyê Etikî

Mala Hûta (Karataş)

Mala Îboyê Seydo (Eryılmaz)

Mala Îbram Xelîlê Îmêm (Ağız)

Mala Îbramê Eyşanê (Perse)

Mala Îbramé Macir (Sarman)

Mala Îbramê Qerdîyan (Şindak)

Mala Îbramê Xeraş (Övet)

Mala Îmamê Qereyollari (Küçükkaya)

Mala Îsê Ereb (Şen)

Mala Îsê Nesî (Solmaz)

Mala Îsmeîlê Îsê

Mala Îsmeîlê Kora (Çavgun)

Mala Îsmeîlê Kumik (Dal)

Mala Îsmeîlê Semê Pîrê (Şima)

Mala Îsoyê Rem Elik (Îsê Kerra) (Bozkurt)

Mala Îwiş (Şımık)

Mala Kalê Dêw (Adak)

Mala Kalê Hêjîran (Polat)

Mala Kalê Misto

Mala Kalê Nihîtan (Bâğı)

Mala Kalikan (Cıdır)

Mala Kawan (Tetik, Bodur, Çiftkuş, Benzin, Kem, Salihoğlu, Narin, Gelez)

Mala Kekoyê Macir (Çekiş)

Mala Ker Xello

Mala Kerîmê Fatê (Doğru)

Mala Kerkaxa (Polat)

Mala Keyê (Naserdînê) (Özdemir)

Mala Kezê (Polat). Kütüphane memuru Mehmet Polat)

Mala Komika (Olukçu)

Mala Koşkêr (Kaya)

Mala Kozika (Alıcı)

Mala Kudê (Fırıncı Şevket Yaba)

Mala Kutika (Çatlak)

Mala Mamo (Atalay)

Mala Mehmê Sêlih (Çalışır).

Mala Mehmûdê El Nas (Akyıldız)

Mala Mehmûdê Kemma (Kama)

Mala Mehmûdê Masîya / Helîsê (Bebe)

Mala Mehmûdê Qehweçî (Genç)

Mala Mehmûdê Resimçî (Yelkenkumral)

Mala Mekko

Mala Mel Emîn (Sakınış)

Mala Melekê (Bendaş)

Mala Melle Îsa (Ökten)

Mala Melle Osman (Naserdin köyü)

Mala Memê Gran

Mala Meqsûdê Kinê (Acin)

Mala Meqsût Çawûş

Mala Miçê Kinik (Çiçek)

Mala Miçoyê Rihê (Coşkun)

Mala Miçoyê Seydo (Özbek)

Mala Miftîyê Kevn (Müftüoğlu)

Mala Mihêdînê Cindar (Yalgın)

Mala Mihemedê Kaviran (Koç)

Mala Mihemed Şahê Qoço (Avcı)

Mala Mihemed û Cewerê Şêxî (Kandal)

Mala Mihemedê

Mala Mihemedê (Duru)

Mala Mihemedê Awo (Beyaztaş)

Mala Mihemedê Besê (Olukçu)

Mala Mihemedê Beyazê Macir (Düşmez)

Mala Mihemedê Bozo (Saçıntı)

Mala Mihemedê Çilag (Büyük)

Mala Mihemedê Efikê ()

Mala Mihemedê Êyşê (Varan)

Mala Mihemedê Gulikê (Dede)

Mala Mihemedê Hemê Şilê (Çiçek)

Mala Mihemedê Îsmeîlê Xelo (Gümüş)

Mala Mihemedê Kalê (Dev)

Mala Mîhemedê Mangê (Oğur)

Mala Mihemedê Memê (Mersin’e yerleştiler)

Mala Mihemedê Mihemed (Tekin)

Mala Mihemedê Pisika (Ten)

Mala Mihemedê Sorgulo

Mala Mihemedê Şaybê (Birinci)

Mala Mihemedê Şehpelîyê (Yetkin)

Mala Mihemedê Şîşman – Almanci (Karakılçık)

Mala Mihemedê Tacdîn Macir (Seyman)

Mala Mihemedê Xan Erewê (Urluk)

Mala Mihemedê Xatûnê (Bağıran)

Mala Mîqdatê Dînkçî (Bülbül)

Mala Mîralîya Cumoyê Kalê (Şahin)

Mala Mircê (Nitelik)

Mala Mîrza

Mala Misoyê Cemîlê yê Macir (Hançer)

Mala Mistawa (Çanga)

Mala Mistefa Emî (Ekinci)

Mala Mistefayê Çilag

Mala Mistefayê Gulî (Bürtürk)

Mala Mistefayê Mehmûd (Dehşet)

Mala Mistefayê Osê (Kılıç)

Mala Mistefayê Qelenderan (Kalender)

Mala Mistefayê Serê (Gürmen)

Mala Mistefayê Zelxê (Çeçe ve Ersoy)

Mala Mistoyê Dînik (İmren)

Mala Mistoyê Fatişê

Mala Mistoyê Melekê (Yağır)

Mala Mistoyê Sêdiq (Aybar)

Mala Mişraqan (Aksakallı)

Mala Mizûran (Yüksekyayla)

Mala Mûdê (kem, Muratoğlu)

Mala Muslumê Qesab (Antalya’daki Heqîyê Qesab’ın babası)

Mala Muslumê Şeyîna (Evik)

Mala Musoyê Cano (Bulut)

Mala Naylon (Söyler)

Mala Nedîmê Hesko (Oymakçı)

Mala Nezîf û Umerê Telaqa (Polat)

Mala Os Xalitan (Şiltak, Halitoğulları, Şık)

Mala Osê Çep (Davulcu)

Mala Osê Helîmê (Beyazdaş)

Mala Osê Kawa (Benzin)

Mala Osikê Demircî / Hemoyê Sakînê (Karataş. Ermeni ailesiydi İskendurun’a yerleşti)

Mala Osman û Cewherê Xefê

Mala Osmanê Bekçî (Tekadam)

Mala Osmanê Çerpekê (Kavak)

Mala Osmanê Elî (Çat. Mersin’e yerleştiler)

Mala Osmanê Evdika (Demirkoç)

Mala Osmanê Îsê

Mala Osmanê Îsmeîl (Karakılçık)

Mala Osmanê Îsmeîlê Helîsê

Mala Osmanê Kalê

Mala Osmanê Kirtleme

Mala Osmanê Silt Bûkê

Mala Osmanê Şîşko

Mala Osmanê Tîpçî (Şeyhanlıoğlu)

Mala Osmanê Xerzo

Mala Osniya (Can)

Mala Pûko (Eryılmaz)

Mala Qadirê Bezik (Dere)

Mala Qadirê Eledînî / Bêzkî

Mala Qadirê Evdika / Erebeçî (Karameşe)

Mala Qadirê Gulikê (Mersin’e yerleştiler)

Mala Qadirê Xalîyî (Paytal)

Mala Qadirê Xuşxuşkê (Maç, Manap)

Mala Qadoyê Kalê (Cenan)

Mala Qadoyê Şık

Mala Qazana (Durmaz)

Mala Qefera (Perk)

Mala Qenco (Salıcı)

Mala Qeremanî (Ocak)

Mala Qoçoyê Cemîlê

Mala Qoçoyê Çawûşa

Mala Qotika (Çatlak)

Mala Rem Dîk

Mala Rem Umukê (Barlas)

Mala Remê Axca (Çaltı)

Mala Remê Dizê (Çevirici)

Mala Remê Elîşêr (Yaba)

Mala Remê Emînê (Ünel)

Mala Remê Gulo (Yavuz)

Mala Remê Kinê (Savan).

Mala Remê Osê (Yüksekyayla)

Mala Remê Sêdiq (Aybar)

Mala Remê Şêro

Mala Remê Xidê (Üçkan)

Mala Remê Zînê (Tekyol)

Mala Remezanê Seferî (Tofan)

Mala Remo Şeytan (Ökten)

Mala Remoyê / Fata Suwreglî (Demir)

Mala Remoyê Bergîra ( )

Mala Remoyê Hazirdîn ( ).

Mala Remoyê Kawî (Barın)

Mala Remoyê Nûrikê (Abak)

Mala Remoyê Tejîya

Mala Remreq (Balkan)

Mala Remzanê / Remoyê Koko (Bencik)

Mala Remzanê Çilag (Dağ)

Mala Remzanê Çîpreş

Mala Remzane Mele Umer (Kolbüken)

Mala Remzanê Qilêçî, Sobeçî (Akçakaya)

Mala Resûl (Narin)

Mala Sadiqê Mihacir (Dilmen)

Mala Sakîna Xedeme (Karataş)

Mala Salihan (Delebe, Dirlik, Ciba, Delik, Delen, Çenek, Salihoğlu)

Mala Salihê Aliş (Akyıldız)

Mala Sawûna (Kılıçoğlu, Ulusoy, Atasoy)

Mala Seîdê Arzûhalcî (Görüş)

Mala Selîm û Osmanê Macir (Çelik)

Mala Selo Gurî

Mala Seyîdê Gulikê (Dokuz)

Mala Silêmanan (Bayık, Baysal, Bayat, Bebe, Düzme, Baytak, Bayrak, Baydar, Baylan, Benzer)

Mala Sileymanê Fîrketcî (Çetintaş)

Mala Siloyê Eliko

Mala Siloyê Horê Şemê

Mala Siloyê Elê Xerzî (Felek)

Mala Siloyê Kerîm (Doğru)

Mala Sînikan (Kardaş, Hamak, Cılkez, Cizak, Cikay, Bakay)

Mala Sîno Şık

Mala Sînoyê Hec Osmên (Demir)

Mala Sînoyê Hesê Îsê (Tetik)

Mala Sînoyê Perelî (Kaya)

Mala Sînoyê Reco (Karahan, Karahanlı, Ulusoy, Acar)

Mala Sînoyê Topêl

Mala Sînoyê Umer

Mala Sînoyê Xanê (Aşan)

Mala Sînoyê Zelê Yê Kawî (Sansak)

Mala Sînoyê Zeynewê (Çobanyıldız, Boz)

Mala Sofî Dedo (İpar)

Mala Sorikê (Elmas)

Mala Suloyê Hore Şemê (Cambaz)

Mala Şamikan

Mala Şelpatîya (Şefkatlı)

Mala Şerîf Şêx Qadir (Gürmen)

Mala Şerqîya (Bardak)

Mala Şêx Durî (Süzen)

Mala Şêx Fatmê (Salgın, Salgut, Saltuk Şeyhanlıoğlu)

Mala Şêx Îs (Tektaş)

Mala Şêx Omerê Horik (Kente)

Mala Şexê Sofî (Acar)

Mala Şêxmûsê Hemê Dedê (Akbay, Çavuş, Sağır)

Mala Şêxmûsê Kirtleme

Mala Şêxoyê Dodkî

Mala Şêxoyê Evdî

Mala Şêxoyê Kalê (Canan)

Mala Şêxoyê Kera

Mala Şêxoyê kurêsî

Mala Şêxoyê Mihemed (Sert)

Mala Şêxoyê Necar (Çiçek)

Mala Şêxoyê Suwreglî (Yenmez)

Mala Şopçî (Kat)

Mala Şukrîyê Cindar (Yazgılı)

Mala Taco Macir (Durmaz)

Mala Tahîrê Macir

Mala Tajdîn (Seyman)

Mala Tewfîqê Loqenteçî (Aslan).

Mala Tirpa (Toprak)

Mala Topalan

Mala Tûto (Şımarık)

Mala Ume / Eme Reş

Mala Umerê Bega (Özmen)

Mala Umerê Besê

Mala Umerê Cimê (Cadur)

Mala Umerê Kawî (Benzin

Mala Umerê Kinik (Ödemiş)

Mala Umerê Xidir (Beyazçiçek)

Mala Umo Rovî

Mala Ûsê Begê

Mala Ûsê Beyazê (Avcı)

Mala Uzêrê Zewekê (Sevgi)

Mala Wehbî (Sakınış)

Mala Welle Osman (Can)

Mala Weysîyê Mele Elî (Yiğit)

Mala Xelîl û Elîyê Macir (Çiftçi).

Mala Xalitê Kera

Mala Xan Erewê (Urluk)

Mala Xelefê Erew (Ayan)

Mala Xelîlê Xocê (Erew?) (Çardak)

Mala Xelo Gurî

Mala Xeloyê Awo (Beyaztaş, Akgün)

Mala Xeloyê Emê (Yavuz)

Mala Xeloyê Fat Hecerê / Xeloyê Pîqop (Butik)

Mala Xeloyê Hewê (Karakeçili)

Mala Xeloyê Hino (Erkaymaz)

Mala Xeloyê Tîpçî

Mala Xeloyê Xêlit (Arka)

Mala Xerza (Çetindağ, Felek)

Mala Xoce Salih (Cengiz)

Mala Xoce Semho (Aytiş)

Mala Xocê Şûtik (oyuncu Bülent İnal’ın ailesi)

Mala Xuzorîya (Wehab û Elî) (Eryıldırım)

Mala Yaza Parlix (Çat)

Mala Zeyn Kullek

Mala Zîmirkan (Gardiyan Mehmet Bıçak ailesi)

Mala Zînikê (Çobanyıldız)

#hilvan #hilvanaileleri #sanliurfahilvan #urfahilvan #hilvanhaberleri

0 notes

hetesiya · 4 years ago

Text

Dêwane

İbrahim Halil Baran

İslam, ilk dönemlerinde inananlarına basit bir dindarlık anlayışı ile birlikte ticaret yollarındaki değişim sebebiyle yenilenmiş bir Arap hukuku sunar. Fakat bu dinin çıkış motivasyonu, hilafetin sınırları genişledikçe Arap olmayan uluslar��arasında bir anlama tekabül etmez.

İslam düşüncesinin Yunan felsefesi karşısındaki zayıflığı, Bağdat’ta kurulan Hikmet Evi’nde geliştirilen zarif bir teolojiyle giderilmeye çalışılmışsa da ortaya çıkan insan ve dünya merkezli akli yaklaşımlar İslam’ı medeni bir din haline getirirken Arabizm’in agresif yanını törpüleyerek yayılımına ket vurdu. Fakat bu iki yaklaşım da toprak yerine insanlarda genişlemeyi sağlayacak olan duygusal öğelerden oldukça uzaktı.

Bu ihtiyaç Doğu Hıristiyanlığı’ndan alınan münzevilik ve çilecilik ile karşılanırken diğer taraftan Hicret’ten neredeyse dört yüzyıl sonra Kürdistan’daki mistik hareketler, liderlerinin çoğunun çarmıha gerilmesiyle bitecek girişimlerle kendisine İslam içinde yer açmayı başardı.

Kişinin tanrıyı doğrudan tecrübe etmesi ve vecde gelerek onunla iletişim kurması bir vahiy dini olan İslam’daki tanrı-insan ilişkisine aykırıdır. Fakat bu düşünce Kürtlerin kadim dini Yezdanilik ile doğrudan örtüşür. Nitekim bugün İslam sufiliği olarak kabul edilen düşünce sisteminin ilk azizleri olan Hallac-ı Mansur (burnu, kolları ve ayakları kesildikten sonra idam edildi), Aynülkudat Hemedanî (derisi yüzüldü) ve Sühreverdi’nin (önce ateşte yürütüldü sonra idam edildi) söyledikleri yerleşik İslam düşüncesiyle ters olduğu için tekfir edilmişlerdir.

Aslında olan şey; Kürdistan’daki eski inanç ekollerinin kendisini yeni din içinde ifade etme ve onun içine yerleşmesinden başka bir şey değildir; zira bu düşüncelere itikadî, siyasi ve ekonomik sebeplerden ötürü İslam dışı olarak yaşama şansı verilmemiştir. İslami ortodoksinin sonunda silsilelerini Ebu Bekir ya da Ali’ye bağlamaları şartıyla kabul ettiği bu akımlar heretik değildirler çünkü yoldan çıkmış değillerdir. Onlar İslam ile alakasız bir yolu ona bağlamayı seçerek hayatta tutmayı amaçlamışlardır. Bu yüzden bugün bile İslam’ın temel kozmogonisi ve eskatolojisiyle çelişseler de Kürt dini, özellikle soyağaçları üzerinden kurumsallaştırılan kutsal soyların öncülük ettiği tarikatlar aracılığıyla İslam içinde yaşamaya devam ediyor.

Örneğin bugün Kadiri tarikatının merkezi konumundaki Berzenciler bir taraftan kendilerini Yaresanilikte de büyük bir bâb olan Sultan Sahak’ın (Azi Dehak, son Med kralı Astiyages) kardeşinin oğulları olarak belirtirken diğer taraftan şecerelerini Halife Ali’nin torunlarından Musa el-Kazım’a dayandırırlar. Öte yandan Xoşnav aşiretinin en önemli azizi Şeyh Mazdek’tir ve bugün bile aşiretin ruhani kolları bu kişi üzerinden kendilerini İslam içinde ifade ederler (bkz: M. Sykes, The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland Vol. 38, 1908). Oysa anlattıkları hayat hikâyesinin örtüştüğü Mazdek, Sasaniler döneminde giriştiği Yezdani bir yenileştirme hareketinin lideridir ve ölüm tarihi, Hz. Muhammed’in doğumundan bile yarım yüzyıl öncedir.

Kürdistan’ın güneyinde Kadiri tarikatının üyelerine dewrêş denirken Nakşi olan müritlere ise sofî denir. C. J. Edmonds, 1919-1925 yılları aralığındaki Kürdistan seyahatinde Kerkük’teki Kızılbaşlardan bahsediyor ve bunların Dewrêşan ve Sofiyan olmak üzere iki kola ayrıldığı notunu aktarıyor ve bunları Safevilerin (Sofiwend) bir devamı olarak görüyor. Diğer taraftan Süleymaniye yakınlarında Caf Kürtleri’ne ait Dewrêşan ve Sofiwend adıyla iki köyün varlığı hala devam ediyor.

Büyük Zap, Rewanduz ve Erbil arasında yaşayan Sûrçî aşiretinin mistiklerinin neredeyse tamamı Nakşibendi’dir. 1971 yılında ölen son pirleri Şeyh Ahmed’in etkisi hala çok büyük. Şeyh Ahmed’den sonra yine yerleşik İslamî usullere mugayir bir şekilde tarikatın yönetimi Ahmed’in yaşlı karısında kalmıştı. Hatırlatılmalı ki burada müritlere derviş veya sofi yerine eski Kürt inançlarına da bir vurgu içeren Dêwane adı veriliyor (Derviş olarak bozulmuş olan dewrêş kelimesi de aynı ismin başka bir halidir).

Dêwanelerin en temel ibadet biçimi halay çekerek veya müzikle kendinden geçmeye dayanıyor. Onlar ellerinde neredeyse Yüzüklerin Efendisi filminden fırlamış bir bastonla ve bir puşiyle sardıkları başlarına geçirdikleri, üzerinde güneş motifinin olduğu bir takkeyle duran Dêwaneler neşideler eşliğinde kutsal ruha ulaşırlar.

Tıpkı Nemrut’un, annesinin de rahibe olduğu Harran’daki Sin tapınağında bulunan çoktanrıcılara iltimas geçmesi üzerine şeytanlaştırılması gibi tarihte birçok Kürt karakter ve düşünce sistemi de bundan payını almıştır. Son Med kralı Astiyages’in (Azi Dehak), M.Ö. 552 yılında Kuzeybatı Afganistan'daki bir savaşta Zerdüşt’ü himaye eden kral Viştaspa’yı öldürmesi onu Zalim Dehak adıyla İrani halkların şeytan canavarına dönüştürdü ve Firdevsi’nin Şehname’si gibi milliyetçi metinler bu düşünceye hizmet etti. Müslümanlardaki yaygın bir kanaatle Ezidilerin şeytanperestlikle suçlanması da şeytan düşüncesinin dahi olmadığı bir dini şeytanlaştırmanın ötesinde bir anlama gelmiyor. Dêwane’lerin deli, divane, cin çarpmış, içine şeytan kaçmış olarak hatırlanmasının temelinde de böyle bir durum var.

Bugün Sûrçi mistiklerin kullanmaya devam ettiği dêwane adındaki Dev kelimesi her ne kadar Avesta ile birlikte kötü ruhlar ve şeytan yerine kullanılmış ve bu sözcük Batı dillerine İblis anlamındaki Devil olarak geçmişse de bu kelime Hint-Avrupa dillerindeki Deiwo (Tanrı) biçiminden evirilmiştir. Bu kelimenin de kökü Güneş Tanrısı anlamındaki Diew’dir. Kelime Sanskritçe’de Tanrı anlamında Deva, Yunanca’da Güneş Tanrısı anlamında Deus ve d>z değişimi sebebiyle Zeus olmuştur.

Zerdüştlerde Daevalar tahtı devrilmiş tanrılardır ve iblis ilan edilmişlerdir. Ezdilerin bir diğer adı da Dasni’dir ki bugün Tahsini adı verilen aşirette bu isim hala yaşar. Araştırmacılar bu kelimeyi Dew Yasnai olarak belirtmişlerdir ki bu da dev tapıcıları anlamına gelir. Diğer önemli bir nokta ise kelimenin Tav biçimidir ki Tav / Taw / Hetaw kelimesi Kürtçe’de hala güneş, yıldırım ve gök gürültüsü anlamlarında kullanılıyor. Bu kelime diğer İrani dillerde parlaklık anlamındaki tab (meh-tab: ayışığı) ile aynıdır. Ezdiliğin kutsal meleği Tawus’un adı da, Anteb’in (Xan-Tab) adı da, Denizli’nin Tavas ilçesinin adı ve Xorosan’daki Tabas’ın adı da bu kelimenin kökünden üretilmiştir.

Kürtçe'de Tanrı anlamındaki Xweda kelimesinin güney aksanlarındaki bir hali de Xwe-daw biçimindedir. Diğer taraftan Yunancadaki Diyonysos ve Jupiter de aynı kelimeden gelirler. Jüpiter’in ilk hali Diews-Peter şeklindedir. Yani Diews Peder; Türkçesiyle Güneş Baba. Jüpiter’in Hint dinlerindeki adı ise şaşmaz bir şekilde Diyaus Pitar’dır ve bu da tanrıların babası demektir. Latince’de Diyas > Dies > Dours gün, güneş demektir. Bu kökten gelen İngilizcedeki day-s kelimesi hala yaşıyor. Latince’deki Dour, Fransızca’da Jour olmuştur ki gün ve ışık anlamındadır. Kürtçede jor, yukarı demektir. Hala bazı bölgelerde Rebbê Jorîn (Göğün rabbi) adına yemin edilir ve bu da güneş tanrısına işaret eder. Latincedeki Dour’un Aramice’deki hali ise Dewr şeklindedir ve Arapça’ya, oradan da Türkçe’ye devir olarak geçmiştir. Devir, bir günlük döngüye verilen addır. Şifa ve ilaç anlamındaki Deva da yine aynı köktendir. Zira Güneş giren eve doktor girmez. Bunun bir yansıması olarak Allah’ın 99 isminden biri Şafi’dir ve bu da şifa veren anlamına gelir.

Bugün Kürtlerin asimilasyon tehlikesi altında bulunan en önemli alanlarından biri de din ve bu bağlamda tarikatlardır. En azından bin yıldır tarikatlar yoluyla İslam içinde yaşamaya devam eden antik Kürt dinlerinin izi hala sürülebilir. Tıpkı Dêwane adı gibi. Behlûlê Dêwane’den bu yana Kürt şiirinde de en az bir düzine Dêwane adlı, mahlaslı şair var. Bunların bir ekolü devam ettirip ettirmedikleri incelenmelidir.

0 notes