#Karol Lesman

[nelnels-world]

Gedichten , mijn tatoeages van de ziel.

Nr1

Haar dood in mij

Pas na de dood van mijn moeder

ben ik er tot mijn verbazing achtergekomen

dat we niet

één persoon waren.

En juist toen

zijn we meer dan

ooit

één persoon geworden.

Haar levende dood

leefde maandenlang

in mijn levende lichaam.

Ze was dag en nacht in mij,

ik voelde haar

in mijn ingewanden, als een kind.

Haar dood zal in mij zijn

tot het einde.

Anna Swirszczyńska

Vertaling Karol Lesman

[thedreamlifeofbalsosnell]

‘De pop’ van Bolesław Prus, negentiende-eeuws realisme op zijn best

Het Schwob-programma, een onderdeel van het Nederlands Letterenfonds, rakelt verdwenen klassiekers uit de vergetelheid en geeft ‘onzichtbare literatuur’ gestalte. Lezers van divers pluimage stellen op schwob.nl lijsten samen met cruciale maar teloorgegane literatuur. Stuk voor stuk must-reads, cultboeken uit ‘alle windstreken en daarbuiten’, geheimtips die nooit eerder in het Nederlands verschenen of sinds jaren niet meer verkrijgbaar zijn. Schwob gaat vervolgens op zoek naar ondersteuning voor de vertaling, terwijl een honderdtal Nederlandse en Vlaamse boekhandels met een heuse campagne de herontdekkingen aan de man brengen. Een van de boeken die dankzij Schwob een eerste vertaling kreeg is De pop, het magnum opus van de Poolse schrijver Bolesław Prus (spreek uit ‘proes’, jawel, zoals in ‘Proust’). Een onmetelijke en in eigen land diepgeliefde klassieker, kaliber Max Havelaar, Madame Bovary of Anna Karenina, maar nauwelijks of niet gekend buiten de landsgrenzen. “Negentiende­eeuws realisme op zijn best”, aldus Czesław Miłosz.

Bolesław Prus

Bolesław Prus (zijn voornaam spreek je trouwens uit als ‘boleswaf’) is in onze contreien een nobele onbekende, en dat ‘nobele’ mag u letterlijk nemen. Prus, geboren als Aleksander Głowacki (1847-1912), haalde zijn pseudoniem namelijk uit het wapenschild van het verpauperd adellijk geslacht waar hij van afstamde: de zogeheten ‘Prus I’ was populair in de heraldiek bij hooggeplaatste families tijdens het Pools-Litouwse Gemenebest. Als 15-jarige idealist verliet hij de schoolbanken en sloot zich aan bij de Poolse Januari-opstand van 1863 tegen het keizerlijke Rusland. Een jaar later liep hij ernstige verwondingen op tijdens de slag bij Białka en kwam zelfs in de beruchte tsaristische gevangenis van het Kasteel van Lublin terecht. Deze traumatiserende gebeurtenissen leverden hem een levenslange paniekstoornis en agorafobie op, net als een grondige afkeer voor iedere vorm van gewapende opstand.

Gezien zijn jonge leeftijd sprak een militaire rechtbank Prus vrij en bracht hem onder voogdijschap van een oom. Hij liep eerst school in het gymnasium van Lublin, studeerde nadien wiskunde en fysica  aan de universiteit van Warschau, maar zag zich omwille van financiële problemen verplicht om zijn studies stop te zetten. Prus was een man met een brede interesse en wijdde zich aan zelfstudie, terwijl hij in zijn levensonderhoud voorzag door bijlessen te geven. Rond 1872 startte hij een carrière als journalist en verwierf al snel grote naambekendheid door zijn columns in de razend populaire kranten de “Warschause Koerier” en de “Dagelijkse Koerier”. Prus’ bijdragen zouden 40 jaar lang verschijnen: recent verschenen ze bij een Poolse uitgever in maar liefst 20 boekdelen. Zijn stukken getuigen niet alleen van een groot maatschappelijk engagement, maar ook van een vergevorderde interesse in de wetenschap en een diep geloof in de technologische vooruitgang. Stuk voor stuk thema’s die prominent terugkeren in De pop en van Prus een belangrijk vertegenwoordiger maken van de anti-romantische beweging, die later bekend werd onder de noemer ‘Pools positivisme’.

Prus publiceerde naast zijn journalistiek werk tientallen kortverhalen en novelles. Het zijn sobere maar charmante en ironische observaties waarin hij zich een even gevat waarnemer van het dagelijkse leven toont als een groot humorist. Om naar eigen zeggen de ‘grote vragen van zijn tijd’ in kaart te brengen schreef Prus ook enkele romans. Zo verscheen in 1883 zijn debuutroman Kinderzonden, zij het zonder veel gevolgen. Drie jaar later volgde, deze keer met heel wat meer bijval, De voorpost, een prangende roman over het boerenbestaan en het Duits kolonialisme. Vanaf 1887 verscheen als feuilleton het boek dat nog steeds als de eerste moderne Poolse roman wordt beschouwd en hem een definitieve plaats in het literaire firmament bezorgde: De pop. Nadien volgden in 1890 - ver zijn tijd vooruit - De geëmancipeerden, een boeiende roman over vrouwenemancipatie en in 1897 de historische roman De farao, die zich afspeelt in het Egypte van na Ramses II.

De unie van het Pools-Litouwse Gemenebest hield stand tot 1795, toen het Poolse gebied werd verdeeld tussen Rusland, de Habsburgse monarchie en Pruisen. Pas in 1918, na de Eerste Wereldoorlog, herwon Polen zijn onafhankelijkheid. Anders gezegd, tijdens zijn leven heeft Prus ‘Polen’ als onafhankelijk land nooit gekend. Dat de ondertoon van De pop roman één groot hunkeren naar een onverdeeld vaderland verraadt, verklaart meteen waarom iedere rechtgeaarde Pool het boek een warm hart toedraagt. Toen Prus stierf in 1912 woonden duizenden mensen zijn begrafenis op het Powązki-kerkhof in Warschau bij.

De pop

Van september 1887 tot mei 1889 verscheen De pop als feuilleton. Het boek is inmiddels vertaald in 20 talen, meerdere keren verfilmd en zelfs tot een miniserie voor televisie bewerkt. Prus noteerde in een brief dat de directe aanleiding om De pop te schrijven een per toeval gelezen krantenartikel over de vermeende, in een heus proces eindigende diefstal van een speelgoedpop was. Dit banaal fait divers loopt als een plagerig leidmotief doorheen de roman. Het groter plaatje toont het bankroet van een natie, of de zoektocht van een volk naar een vaderland.

Via twee parallelle verhaallijnen strekt de handeling zich uit over de eerste maanden van 1878 tot in oktober 1879. In de grandioze opening verhaalt Prus gebeurtenissen uit 1878 en maken we kennis met de protagonist: Stanisław Wokulski, een dynamische koopman van middelbare leeftijd die een haat-liefdeverhouding met zijn vaderland heeft en hemel en aarde verzet om de hand van de beeldschone, maar leeghoofdige aristocrate Izabela Łęcki te winnen. Het andere verhaal krijgen we in de vorm van dagboeknotities uit het internationaal fel bewogen ‘Revolutiejaar 1848’ van de dromerige, met Napoleon dwepende en het ‘mozaïsche geloof’ aanhangende ex-revolutionair Ignacy Rzecki, Wokulski’s beste vriend en de veel oudere gerant van diens galanterieënwinkel in de chicste straat van Warschau.

Het dagboek van de trouwe gerant doet Wokulski’s levensverhaal uit de doeken, een spannend verhaal van ‘rags to riches’: hij is, net als Prus, een nazaat van een verarmde adellijke familie, die het hoofd boven water probeert te houden als ober in een Warschaus restaurant maar droomt van een carrière als wetenschapper. Wanneer hij, opnieuw zoals Prus, deelneemt aan de mislukte Januariopstand wordt hij gevangengenomen en uiteindelijk verbannen naar Siberië. Bij zijn terugkeer naar Warschau gaat hij als verkoper werken in een chique galanterieënzaak, huwt de rijke eigenares van de winkel om na haar dood haar zaak én geld te erven. Hij zet een nogal louche maatschap op met een Russische koopman en maakt zijn fortuin door het Russische leger te bevoorraden tijdens de Russisch-Turkse oorlog van 1877. Als steenrijk koopman poogt hij de sociale conventies te doorbreken en dingt naar de gunsten van de aristocratie, in het bijzonder die van Izabela hoewel zij hem blijft zien als een sluwe parvenu.    

Net als die andere grote realisten Flaubert en Tolstoj laat Prus geen steen op de andere. Hij toont in zijn geweldige stadsroman alle sociale geledingen van het negentiende-eeuwse Warschau, een bruisende metropool in volle transitie. Hij schetst een Poolse samenleving van contrasten en tegenstellingen, een maatschappij in verval en nadat de Russische overheersers de Januariopstand hadden neergeslagen, ook nog zonder identiteit. Een natie verscheurd tussen Pools idealisme, zoals opgehangen door de romantische dichter-held Adam Mickiewicz, en een groeiend positivisme en antisemitisme.

Met het verschijnen van De pop ging voor veteraan-vertaler Karol Lesman – hij vertaalde ruim 50 titels uit het Pools – een sinds lang gekoesterde droom in vervulling. Lesman slaagt erin een heel tijdsgewricht op te roepen door een zwierige zinsbouw en een bijzonder charmerende sfeerschepping en toonzetting. Het afgemeten gebruik van archaïsmen doet denken aan de beste Charles B. Timmer-vertalingen van de Russische grootmeesters, een hele prestatie. Dat De pop als feuilleton verscheen is er soms aan te merken: bij momenten is Prus iets te breedvoerig, zijn er herhalingen of hebben kleinere personages plots een andere naam. Een kniesoor die daar over valt, want met meer dan 800 pagina’s is De pop, letterlijk én figuurlijk, één grote brok leesplezier. Dit modern epos van een land in wording verdient ruimschoots zijn plaats in de canon van de Europese literatuur.

Verschenen in: STAALKAART #30, 2015 

De pop van Bolesław Prus, L.J. Veen Klassiek 2015, vert. en naw. door Karol Lesman, ISBN: 9789020414523, 829 pp.

[womenintranslation]

A list—alphabetical by last name, with languages listed in Polish—of all Olga Tokarczuk's translators:

Source: Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury

Irina Adelgejm – rosyjski

Bożena Antoniak – ukraiński

Olga Bagińska-Shinzato – portugalski

Tomasz Barciński  – portugalski

Raffaella Belletti  – włoski

Astrit Beqiraj – albański

Nina Biczuja – ukraiński

Silvija Borisova – bułgarski

Margot Carlier – francuski

Karol Chmel – słowacki

Choi Sung-eun – koreański

Đurđica Čilić Škeljo – chorwacki

Jennifer Croft – angielski

Doreen Daume – niemiecki

Silvano De Fanti – włoski

Barbara  Delfino – włoski

Wiktor Dmitruk – ukraiński

Grażyna Erhard – francuski

Jan Faber – czeski

Xavier Farré Vidal – hiszpański i kataloński

Gábor Kőrner – węgierski

Constantin Geambaşu – rumuński

Christophe Glogowski – francuski

Cristina Godun – rumuński

Yuan Hanrong – chiński

Lennart Ilke – szwedzki

Alexandra Ioannidou – grecki

Hristina Ivanova Simeonova-Mitova – bułgarski

Tatiana Izotova – rosyjski

Hatif Janabi – arabski

Vyturys Jarutis – litewski

Tapani Kärkkäinen – fiński

Ol’ga Leonidovna Katrečko – rosyjski

Runa Kildegaard Klukowska – duński

Esther Kinsky – niemiecki

Mirka Kostowa – bułgarski

Gieorgi Krystew – bułgarski

Maryla Laurent – francuski

Karol Lesman – niderlandzki

Hendrik Lindepuu – estoński

Antonia Lloyd-Jones – angielski

Hanne Lone Tonnesen – duński

Milica Markić – serbski

Mladen Martić – chorwacki

Mihályi Zsuzs – węgierski

Iveta Mikešová – czeski

Pero Mioč – chorwacki

Abel Murcia Soriano – hiszpański

Nguyen Chi Thuat – wietnamski

Nguyen Thi Thanh Thu – wietnamski

Hikaru Ogura – japoński

Agata Orzeszek – hiszpański

Lajos Pálfalvi – węgierski

Lisa Palmes – niemiecki

Greet Pauwelijn – niderladzki

Pavel Peč – czeski

Anna Polat – turecki

Lothar Quinkenstein – niemiecki

Ester Rabasco Macías – hiszpański

Anna Rubió – kataloński

Jarina Sencziszin – ukraiński

Maryna Shoda – białoruski

Maria Skakuj Puri – hindi

Jerzy Sławomirski – kataloński

Ostap Sływynski – ukraiński

Ksenia Starosielska – rosyjski

Jasmina Šuler-Galos – słoweński

Jan Henrik Swahn – szwedzki

Teresa Swiatkiewicz – portugalski

Aldona Szczepańska – norweski

Lidija Tanuševska – macedoński

Mishiko Tsukada – japoński

Jana Unuk – słoweński

Petr Vidlák – czeski

Anne Walseng – norweski

Bogumiła Wyrzykowska – hiszpański

Yi Lijun – chiński

Nese Yuce – turecki

Olga Zaicik – bułgarski

* dane Biblioteki Narodowej

We were thrilled to spot German novelist Esther Kinsky—do any of you polyglots see other writers-in-their-own-right showing up as translators here?

Thanks to translator Sean Gasper Bye for sharing this remarkable list.