#KNNV

[jurjenkvanderhoek]

VOGELSPOTTEN MET KUNSTENAAR ERIK VAN OMMEN

In het boek "De wereld is mijn atelier" ga ik op reis met kunstenaar Erik van Ommen. Hij is mijn reisleider, hij trekt voor mij de wereld in om dieren van divers pluimage in verschillende technieken op papier en linnen vast te leggen. Zodat ik er daarna van kan genieten. Van al die pracht en praal van Moeder Natuur. Het kijkt als amateur vogelaar vooral naar de gevederde vrienden, maar schuwt ook niet om Afrikaanse viervoeters of een ijsbeer langs de Noordpool te portretteren. Maar het boek is vooral een vogelgids, en voor mij een handboek op een virtuele reis. Met het boek opengeslagen voor mij op tafel maak ik namelijk een papieren trip en kan ik de beschreven dieren determineren en de afgebeelde vogels onderscheiden.

Van Ommen heeft deze daadwerkelijk opgezocht en vastgelegd, want de wereld is zijn werkruimte. Zo hoef ik in principe de deur niet uit om de verre reis te maken. De kunstenaar heeft voor mij gekeken en met een fotografische manier van werken opgetekend. Met vaste hand schets hij de beweeglijke vogels, terwijl op zijn olieverven iedere veer in de compositie is gefixeerd. Daardoor lijkt de vogel zo van het papier weg te kunnen vliegen. In andere technieken is het resultaat meer speels, hoewel Van Ommen de werkelijkheid nooit uit het oog verliest.

Niet voor niets is het boek uitgebracht bij KNNV Uitgeverij. De uitgever van informatieve en inspirerende boeken over onder meer natuur en duurzaamheid. De uitgeverij geeft waardevolle kennis door aan een breed publiek en draagt zo bij aan de bescherming van de Nederlandse natuur en aan het plezier dat je eraan beleeft. Hoewel Van Ommen zich niet enkel richt op de binnenlandse leefomgeving, maar ook zijn blik richt ver over onze grenzen.

Met hem ga ik op safari en ontdek dieren waarvan ik het bestaan eerder niet wist. Niet alleen komen olifanten, neushoorns en gemsbokken naar de drinkplaats, ook secretarisvogels en kroonkraanvogels vliegen over, staren geelsnaveltokken en krokodillen me grimmig aan. Ik schouw in gedachten zebra's, buffels, wrattenzwijnen en een nijlpaard. Niet allemaal op hetzelfde moment op dezelfde plek, maar al bladerend gaandeweg door het boek. Door de gedetailleerde beschrijvingen is het alsof ik lijfelijk aanwezig ben, de geuren ruik, de geluiden hoor.

Wanneer ik ooit de Zambezi met een kano zal bevaren herken ik de dieren langs de oevers en de vogels in de lucht, omdat ik ze eerder zag op mijn trip thuis met gids Erik van Ommen. Ik ontdek de driekleurige glansspreeuw en de ornaathoningzuiger, herken het mannetje van de paradijsvliegenvanger aan zijn verlengde middelste staartveren en vergaap me aan de prachtige kleuren van de vorkstaartscharrelaar. Het is een vogelparadijs waar de kunstenaar mij mee naar toeneemt. In diverse technieken legt hij de levendige natuurlijke schoonheid vast.

Eigenlijk is het daarmee ook een document, want helaas zullen vooral vele van de door hem vastgelegde vogels er over een aantal jaren niet meer zijn. Door de door de mens over zichzelf afgeroepen klimaatverandering en opwarming van de aarde zullen populaties minderen en uiteindelijk uitsterven. Zo eindigt althans het boek, wanneer Van Ommen afscheid neemt van poolijs en ijsbeer. Maar eerder in het boek is het zover nog niet en kan ik me voorstellen hoe Adam zich in het paradijs voelde toen hij iedere vogel een eigen naam mocht geven.

Wat een diversiteit aan schoonheid, waar ik hier met mussen, mezen en vinken in eigen tuin geen weet van had. Ik was al blij met de overvliegende Vlaamse gaai en een kort bezoek van de bonte specht. Van Ommen bleef op een kwaad moment ook thuis om zijn tuinpopulatie noodgedwongen vast te leggen. Het coronavirus hield hem in eigen land. Maar daar valt ook genoeg te beleven getuige zijn waarnemingen. Het houdt hem dichtbij huis. Eigen tuin, de regio niet ver van huis, de streken in de omgeving. Bos en veld die ik op zondagse ommetjes ook weleens doorkruis. De vogels komen mij bekend voor, zelf spot ik ze ook bij tijd en wijle of merk ze op wanneer deze overvliegen. Echter door de registratie van Erik van Ommen ga ik beter kijken naar wat er zoal vliegt, trippelt en hipt. Want dat is ook een taak van de kunstenaar, de beschouwer beter te laten kijken. Oplettend de wereld in turen, anders leren kijken.

Hij is geen vogelschilder, geen vogelaar of wetenschapper schrijft Van Ommen over zichzelf in het boek. De bioloog vergaart informatie door te observeren en te noteren, de kunstenaar verzamelt ideeën door te kijken. Wat hem boeit legt hij vast in een schetsboek. “Daarna komt het aan op creativiteit, doorzettingsvermogen en soms een ingeving.” Hij maakt geen foto’s om later na te tekenen, zijn ervaring is dat je dan slechter kijkt en minder goed het geziene onthoudt.

Hij uit zich in verschillende technieken, waarvan hij de werkwijze in het boek en aan de hand van korte films uit de doeken doet. Deze video’s zijn door een afgedrukte QR-code in te scannen af te spelen. Dus heeft het boek naast gids te zijn en handleiding om vogels te herkennen nog een functie, namelijk een educatief karakter in technieken om op kunstzinnige manier de wereld vast te leggen. “Vanwege de tijdsdruk en het feit dat vogels beweeglijk zijn, gebruik ik geen potlood, dat duurt te lang, maar penseel en zwarte aquarelverf”, beschrijft hij zijn aanpak en plein air. “Daarmee zet ik in een paar streken een vogel op papier, dat is dus het werk niet. De meeste tijd gaat op aan kijken, concentreren en wachten op een boeiende pose. Wat ik noteer zijn slechts vlekken en lijnen die een suggestie van een vogel weergeven.”

Van die schetsen in potlood en met inkt zijn, naast de uitgewerkte resultaten in waterverf en met olie- of acrylverf, gesneden in hout of geëtst op koper, veel voorbeelden in het boek afgedrukt. Zo krijg ik inzage in de opzet en het ontstaan van de schilderingen en de grafiek. Een kijkje in de keuken zo gezegd, een blik in het atelier.

Erik van Ommen heeft een gedegen klassieke opleiding, hoewel hij op de kunstacademie geen vogels schilderde maar portret, model en stilleven. Dit heeft een basis gelegd, een voedingsbodem om zijn oeuvre op te laten groeien en bloeien. “Ik stak veel op over het gebruik van lijnen, vlakken, kleuren en het maken van een compositie. Ik leerde er tekenen, schilderen en etsen en ervoer het als een inspirerende tijd die mijn behoefte om nieuwe dingen te onderzoeken stimuleerde.”

In het verwerken van zijn inspiraties onderzoekt Van Ommen andersoortige technieken dan het tekenen en schilderen. Hij legt de natuur vast in grafische technieken als het etsen en de houtdruk. Maar bijvoorbeeld ook in de Japanse sumi-e techniek, het schilderen met inkt. Dat is een meditatieve bezigheid – voordat er ook maar een streek op het rijstpapier staat moet de afbeelding in zijn hoofd gevormd zijn.

Net als de trek de vogels op de wind welhaast rond de wereld voeren, zo brengt de liefde voor de gevederde en gevleugelde dieren Erik van Ommen over de aardbol. Voor het boek trok hij door verschillende landen op het Afrikaanse continent en langs kusten en over eilanden in Europa. Hij is wadwachter op Richel en cursusleider in Helgoland. Hij doet een vogelrondreis over IJsland en is artist in residence op Spitsbergen. En overal merkt hij het gedrag op en legt de vogel in de eigen habitat vast.

Hij is geen indringer, want oogt van een afstand door zijn kijker het natuurlijke schouwspel. Zijn zuivere blik voor de schoonheid maakt dat het werk indringend aanvoelt. Het boek is een must voor de vogelaar, de vogelspotter en de natuurliefhebber, maar zeker ook voor alle anderen die ieder jaar meedoen aan de nationale vogeltelling, gewoon genieten van vogels gelokt door de winterse voedertafel. Feitelijk is het boek voor iedereen die op ontdekkingsreis in de vogelwereld wil gaan.

De wereld is mijn atelier. Erik van Ommen, kunstenaar op reis. KNNV Uitgeverij, 2022.

[wildetuinplanten]

Toch wel leuk. In de #Vogezen tijdens een #KNNV kamp wat zaad van Viola lutea verzameld. Geel viooltje. Maar in het Frans en Duits "Vogezen viooltje" genoemd. In ons land komt de ondersoort #zinkviooltje voor. Het grappige is dat hij meestal geel bloeit maar ook vaak wittig, diep paars en tweekleurig. In Westfalen groeit op twee plaatsen een ondersoort in loodmijnen. Loodviooltjes. Die zijn altijd blauwpaars. Deze bloeit nu bij #KasenCo. #biodiversiteit #natuurrijketuin #natuur #volgdenatuur (bij Kas & Co) https://www.instagram.com/p/CATWICbAmgt/?igshid=zp8karlwm6ao

[de-meerpeen]

'En ons altijd weer boeit' door Peter C. Meijer: Antonius Lambertus Johan van IJzendoorn

Natuur: 'En ons altijd weer boeit' door Peter C. Meijer: Antonius Lambertus Johan van IJzendoorn

Dit jaar is het op 23 juni honderd jaar geleden dat Antoon werd geboren. In 1982 kocht ik het boekje ‘The Breeding-Birds of the Netherlands’ dat van IJzendoorn had samengesteld en in 1950 was gepubliceerd.

Mijn interesse in deze onderwijzer aan de R.K. lagere school te Hippolytushoef en latere leraar aan de mavo aldaar werd veroorzaakt doordat ik in 1976 leraar was geworden op de Ariëns Mavo te…

[vrijheidvanmeningsuiting]

‘Uppsala universitet’ is de oudste universiteit van Scandinavie (15e eeuw). Carolus Linnaeus studeerde hier ook. De man die de planten een dubbele naam gaf. In 2009 werd ik lid van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, afd. Haarlem. Daarover meer onder het menukopje ‘Uppsala’.

[brilmans]

Diersporen in de sneeuw

Wilde dieren kijken

Wie wilde dieren wil zien, heeft doorgaans een probleem: wilde dieren laten zich namelijk niet graag zien. Die houden zich liever schuil. Dat vinden ze veiliger. Voor wilde dieren moet je dus echt je best doen. Zomaar even wandelen door polder of bos is meestal niet genoeg. Vandaar dat een gemiddelde wandeltocht je geen zak verteld over welke beesten er in een bepaald gebied leven. Als ik wilde dieren wil zien ga ik dus ook niet wandelen. Dat is zinloos. Als ik wil weten welke dieren er in een gebied zitten wel: dan ga ik op zoek naar sporen.  

Diersporen in de sneeuw

Zo goed als dieren zijn in zich verschuilen, zo slecht zijn ze in het uitwissen van hun sporen. Wat dat betreft maken ze er een potje van: uitwerpselen, etensresten, knaagsporen, nesten, holen, haren, veren en als de ondergrond het toelaat pootafdrukken worden terloops achtergelaten. Voor wie er oog voor heeft, valt er altijd wel een spoor te vinden. De ene keer iets makkelijker dan de andere.

Wanneer Chione een deken van vers sneeuw over het land heeft getrokken is het buitengewoon eenvoudig, zo heb ik tijdens mijn vakantie in het Zwitserland proef ondervonden, om diersporen te vinden. Een vers pak sneeuw geeft nagenoeg alle bewegingen over het land prijs. Elke stap wordt nauwkeurig vastgelegd. Een wandeling door de sneeuw geeft dan ook een prima beeld van welke wilde dieren er in een gebied voorkomen. Tenminste wanneer je in staat bent de sporen te ontcijferen. En dat is met een van de vele determinatiekaarten best te doen.

Praktijkverslag

Zelf heb ik tijdens mijn wandeltochten door het besneeuwde bergland van Unterengadin behoorlijk wat dieren kunnen betrappen op hun aanwezigheid.  gewoon door sporen te analyseren. Soms was de pootafdruk voldoende voor een determinatie, soms moest de herkomst aan de hand van het looppatroon bepalen en soms waren het de uitwerpselen die mij vertelde met welke soort ik van doen had. Een buitengewoon leerzaam bezigheid en ontzettend leuk. Bijna net zo leuk als wilde dieren kijken.

Herten

Sporen van ree, edelhert en gems zijn in een dun laagje sneeuw prima van elkaar te onderscheiden. In diepe sneeuw is dat lastiger omdat ze daar diep in wegzakken waardoor de afdruk niet te zien is. Aan de positie van de stappen en het formaat kun je vaak toch opmaken welke het was. Tijdens mijn wandeling heb ik met zekerheid sporen van edelherten en reeën gezien: pootafdrukken, uitwerpselen en vraatsporen.

Deze sporen van edelhert en ree kruisen elkaar.

Uitwerpselen van een ree. ook die van het edelhert heb ik gevonden die zijn hetzelfde maar dan een stuk groter.

Een stuk grasland sneeuwvrij gemaakt door herten.

Hazen

De sporen van de haas zijn goed herkenbaar: eerst twee kleine losse stappen achter elkaar dan twee grote naast elkaar. De haas springt met zijn achterpoten voorbij zijn voorpoten. Zo kun je prima zien welke kant de haas op ging. 

Het verschil bepalen tussen de sporen van haas en konijn is lastig maar mogelijk. Het verschil tussen Europese haas en de sneeuwhaas niet te doen. Aangezien beide hazen voorkomen in de Alpen laat ik in het midden van welke haas.

Een haas op zijn gemak. De twee kleine afdrukken van de voorpoten staan dicht bij elkaar.

Een haas met meer haast.  De twee kleine afdrukken van de voorpoten staan verder uit elkaar.

Eekhoorn

Sporen van een eekhoorn die uit een boom de diepe sneeuw in is gesprongen op weg naar een volgende boom. De afdrukken van de voorpoten zijn op de foto niet zichtbaar die staan normaal achter de achterpoten en vormen zo samen een soort driehoek.

De vos

Naast haas, ree en edelhert, waren de sporen van de vos het meest algemeen daar ik de Alpen van Unterengadin. En boven in de bergen, waar geen hond kwam, waren ze ook probleemloos te onderscheiden van hondensporen.

Pootafdrukken van een vos.

uitwerpsel van een vos op een bessendieet.

Das

Hoewel de sporen van de das die, zo heb ik geleerd, geen winterslaap houdt niet heel duidelijk zijn. Verraadt het looppatroon zijn spoor. De losse afdruk en de op elkaar geplaatste afdrukken.

Een onbepaald hoen

Bijna boven aan de berg trof ik een vreemd spoor dat zeker vijftig meter door de sneeuw liep. Ik kon er in eerste instantie niets van maken totdat ergens op een klein heuveltje perfecte afdrukken de dader aan het licht bracht. Tenminste zo goed als. Voor een exacte determinatie had ik een meetlat nodig en die had ik niet bij de hand. Voor de zekerheid houd ik het daarom maar op hoen, maar korhoen, sneeuwhoen lijken na een minder nauwkeurige meting het meest in de buurt komen.

Muis

De pootafdrukken van een muizen, onverschillig welke, zijn klein. Heel klein. Ik ging er dus ook niet van uit dat ik een muis op zijn aanwezigheid zou kunnen betrappen. Toch lukte dat. Meerdere keren trof ik en een pootafdruk van een groot beest een verzameling muizenkeutels aan. Bij nader onderzoek bleek er dan een opening van een graafgang in het spoor te zitten. Een graafgang die dus net onder de sneeuw liep. Dit soort gangen zijn kenmerkend voor de veldmuis, maar omdat ik niet weet hoe de andere muizen daar zich gedragen, houd ik het veiligheidshalve maar op muis.

Nu thuis

Na een aantal wandeling door de sneeuw heb ik een aardig idee gekregen van wat er hier in Unterengadin zoal in het landschap rondloopt. Het zou leuk zijn als ik deze winter de kans krijg dat ook voor het buitengebied thuis te bepalen. Nu maar hopen dat Chione mij een beetje goed gezind is. Zo niet dan heb ik een plan B.

Bronnen

Determinatiekaart

Determinatiekaart

Vogelsporen, Tirion (ISBN 90-5210-196-5)

Veldgids Diersporen, KNNV uitgeverij (ISBN 90-5011-114-9)

Diersporengids, Tirion (ISBN 90-5210-222-8)

[ahospers]

Ivn en knnv beide in de nu zeer volle Onnerpolder (at Westerbroekstermadepolder) https://www.instagram.com/p/CdiHoi8LnID/?igshid=NGJjMDIxMWI=

[alkmaarcentraal]

Vogellezing over de Bulgaarse Rhodopen en Griekse rivierdelta’s in Wijkcentrum Overdie 🗓

Vogellezing over de Bulgaarse Rhodopen en Griekse rivierdelta’s in Wijkcentrum Overdie 🗓 KNNV Alkmaar-Den Helder en IVN Noord-Kennemerland organ...

https://www.alkmaarcentraal.nl/nieuws/60094514-vogellezing-over-de-bulgaarse-rhodopen-en-griekse-rivierdeltas-in-wijkcentrum-overdie

[dwskkm]

Natuur in de brandgang

14 aug 2019 Column

ZES ACTIEVE GIDSEN VAN NATUURORGANISATIE IVN VOLGEN HET PLANTEN- EN DIERENLEVEN IN LEIDERDORP. OM DE WEEK SCHRIJVEN ZIJ IN DEZE RUBRIEK OVER HUN BEVINDINGEN.

Voor een groentje in het groen, wat ik ben, valt er nog heel veel natuur te ontdekken. Daarvoor hoef je de buurt ook niet uit.

Rondom de woning valt er al het nodige te ontdekken. En veel is er niet voor nodig: een nieuwsgierige blik en smartphone met een paar specifieke apps zijn voldoende. Het volgen van natuurorganisaties en -personen op diverse social media verrijkt je kennis en geeft je een indicatie wat er in die periode bloeit of verschijnt.

Zo verscheen op Instagram het antwoord op mijn observatie in de brandgang: een strook met heel veel donkergeelbruine opkomende spiesen met een gedraaide ronde priemvormige kop. Het bleek de Klimopbremraap te zijn. Een aantal weken later, was het aantal al toegenomen tot ongeveer 380 stuks en veel stelen waren al doorgegroeid tot zo'n 50-60 cm hoogte. Op de site waarneming.nl las ik dat het een zeldzame soort is met een omschrijving van de plant erbij. De soort komt uit Zuid-Europa en is via Zuid-Limburg het land ingetrokken. Inmiddels wordt de Orabanche hederae op meer plekken waargenomen, en ook veel in de Randstad. In stedelijk gebied is het warmer en de grond kalkrijker waar deze bremraap van houdt.

Parasiet

Orobanche komt van het Grieksche orobus, een peulvrucht en anchoo betekent wurgen. Het wurgen slaat op het uittrekken van goede sappen uit de voedsterplant. Deze specifieke bremraap leeft alleen op klimop (Hedera helix). Hij heeft zelf geen groenblad waardoor hij geen suikers kan aanmaken, dat tapt hij af van de wortels van de klimop (hederae = op klimop groeiend). Hiermee beteugelt de bremraap de groei van de klimop. Er zijn tientallen soorten bremrapen die vaak maar op één specifieke plant leven. Zonder groen blad zijn de parasitaire planten bruin of lichtbruin, soms wit of lichtblauw. Op het toppunt van hun bloei zien de trossen bloemen op de stengel er vaak al uitgebloeid uit.

Bijzondere planten

In het groene stuk van het achterpad staan meer bijzondere planten: de zeldzame Kleine pimpernel is aan komen waaien, het Duinkruiskruid vindt het er prettig, en het onlangs beschreven Kraailook groeit er. Het groen geeft verkoeling en neemt water op na regenbuien. Groen doet goed, ook in de brandgang! Natuurlijk moet je er wel normaal doorheen kunnen, dus overhangende takken en opkomende struiken en bomen dienen wel gesnoeid te worden.

Voorlichtingsavond

Vindt u het ook leuk om planten en/of dieren beter te leren kennen met de snelle hulp van uw smartphone? Dat kan. Op 2 september organiseert de werkgroep van IVN, KNNV & Naturalis 'Ontdek de Natuur in jouw Buurt' hierover een voorlichtingsavond in het MEC Leiderdorp. Meer informatie vindt u op www.ivn.nl/afdeling/leidse-regio. Aanmelden bij maddyvanholland@ziggo.nl (vol=vol).

Tekst en foto: Douwe Sikkema

https://www.leiderdorpsweekblad.nl/nieuws/column/51345/natuur-in-de-brandgang / https://paper.leiderdorpsweekblad.nl/open/b48485fd/5a-134342-natuur-in-de-brandgang#a134342

[beatfmheiloo]

Zondag Slootjesdag in Heiloo

Zondag is het weer Slootjesdag in Heiloo. IVN Noord-Kennemerland en KNNV regio Alkmaar nemen kinderen van 4 tot 12, samen met hun (groot)ouders, mee op ontdekkingsreis in een doodgewone sloot, een wondere wereld vol bootsmannetjes, kokerjuffers en schaatsenrijders.

[jurjenkvanderhoek]

HET NEUSJE VAN DE ZALM STINKT ALS EEN BUNZING

Van beren wordt gedacht dat zij één van de beste ruikers op aarde zijn. En de wolf is een kampioen onder de ruikers. Zijn reukvermogen is wel duizend keer sterker dan dat van de mens. Wist je dat spreeuwen geschikt nestmateriaal kunnen herkennen aan de geur? En dat de duif zijn neus gebruikt als navigatiesysteem? Slangen hebben twee neusgaten, deze gebruiken ze enkel om door te ademen. Ruiken doen ze met behulp van hun tong. Het zijn  weetjes die Anneke Groen uit de natuur heeft gespeurd. Zij heeft het in leesbare tekst geschreven zonder er Jip-en-Janneketaal van te maken, dus ouderen zullen zich er ook in kunnen vinden. Met de tekeningen van Stef den Ridder is het Grote Neuzenboek afgemaakt tot prentenboek voor kinderen van 4 tot 12 jaar. Het stond in 2018 op de leeslijst van de Nederlandse Kinderjury. Het boek verscheen een jaar eerder bij KNNV Uitgeverij, maar is nog altijd actueel en uitstekend materiaal voor de biologieles.

Wist je dat elke hondenneus net zo uniek is als onze vingerafdrukken? En dat de hond met een vochtige neus beter kan ruiken. Wist je dat de poes kopjes geeft om mij als zijn bezit te verklaren? Dat zelfs ratten en bijen als speurdieren worden ingezet. Geuren zijn belangrijk voor dieren. Ze kunnen er vooral mee communiceren. Om de geur te ruiken, te onderscheiden of er gevaar is, of er voedsel ligt, of dat het dier op verboden terrein loopt, is het zaak het verspreide aroma in de neus te krijgen. Meer dan de mens heeft het dier een goed ontwikkeld reukorgaan. Dat is in de meeste gevallen van levensbelang. De noodzaak om als mens door geuren te overleven is door de eeuwen uit ons systeem geëvolueerd. We ruiken nog wel of wat gekookt is lekker zal smaken en de geur van wijn doet de smaak eer aan. Maar wij maskeren onze lichaamsgeur met parfum en deodorant, terwijl de stank van zweet voor de meeste dieren juist aantrekkelijk is. Om een partner te vinden bijvoorbeeld of de plek in de rangorde te kennen.

Bij diverse diersoorten heeft de neus een verschillende functie. Is het reukorgaan ontwikkeld naar gelang het voor dat specifieke dier doelmatig en werkzaam is. Het Neuzenboek beschrijft dit alles haarfijn. Er staan weetjes en feitjes in die het kind en de volwassene anders laat kijken naar de dierenwereld om hen heen en verder weg. Het is een uiterst leerzaam boek, vooral ook door de tekeningen van Stef den Ridder. Er wordt wel geschreven dat een omhaal van woorden minder zegt dan een duidelijke tekening dat doet. In het geval van het Neuzenboek is dat zeker waar. In dit geval vult de tekst de illustraties aan, is door de tekeningen het geur- en ruikgedrag van de afgebeelde dieren zichtbaar. De dieren zijn gedetailleerd realistisch afgebeeld om meer dan uitleg aan de tekst alleen te geven. Den Ridder heeft zijn ogen goed de kost gegeven waar Groen haar oor te luisteren heeft gelegd zonder haar neus op te halen.

Het Neuzenboek is een boek over dieren waar de mensen veel van kunnen leren. Sowieso kunnen mensen van dieren leren. Dieren handelen naar wat hun instinct hen ingeeft, zij volgen de natuurdrift. Mensen kunnen daar een voorbeeld aan nemen. Dieren zijn geen beesten en doen alleen wat noodzakelijk is om te overleven. Mensen daarentegen… Het gedrag dat door de neus wordt bepaald is voor de mens herkenbaar. Hoewel de evolutie anders heeft bepaald en de geur voor de mens minder een noodzaak is, kunnen wij dagelijkse handelingen wel terug leiden naar wat het dier met en door de neus doet. Het is een hulpmiddel in het dagelijks dierenleven en kan door de mens aangewend worden waar zijn of haar reukorgaan tekort schiet.

Het Grote Neuzenboek is een leerboek om de natuur en de bewoners daarvan beter te begrijpen. Het opent de dierenwereld. Voor mij. Ik wist niet dat de mol in stereo kan ruiken. Dat het konikpaard en de huiskat water kunnen ruiken. Aan het ruiken is het verspreiden van geuren gerelateerd. Door geuren kunnen dieren speuren. Kunnen ze met soortgenoten communiceren. Aangeven dat ze willen paren. Hun territorium afbakenen. Maar ook kunnen ze in gevaar een geur afgeven die afschrikt. Op diverse manieren is dus de neus als een soortement van antenne in te zetten. Door geuren uit de omgeving op te vangen kunnen dieren overleven. Zowel gewervelde dieren als vogels en insecten, en vissen. Zelfs de zeenaaktslak onderzoekt met zijn tentakels geurdeeltjes in het water om te weten of er voedsel in de buurt is, of er een partner rondzwemt of juist een vijand.

Dat overleven is vooral gericht op het vinden van voedsel en op voortplanten. In die overlevingsdrang is het van belang dat vijanden uit de buurt worden gehouden. Deze kunnen alleen maar roet in het eten gooien bij de voedselvoorziening en in het zoeken naar een juiste partner om de soort in stand te houden. Ook kan een vijand jouw als voedsel zien wanneer je als dwergspitsmuis tegenover een adder komt te staan. Dus is het van belang als lager dier in de voedselketen de hogere vijand van meters afstand te kunnen ruiken. Een goede neus is dus belangrijk.

Om het Grote Neuzenboek te maken hebben Stef den Ridder en Anneke Groen hun neuzen gestoken in de dierenwereld. Ze hebben geroken en gespeurd naar geuren. Het was voor deze natuurvorsers een waar geurfestijn dat zeker niet aan hun neuzen voorbij is gegaan. Aan alle dieren zit een luchtje ontdekten ze, en onderzochten waar al die luchtjes voor worden gebruikt. En dat iedere geur een doel dient, hoe smaakvol of hoe smerig ook. Je moet er dan wel een neus voor hebben, anders krijg je het deksel op de neus en wordt je makkelijk bij de neus genomen. De mens heeft een minder goed ontwikkelt reukorgaan, maar kan nog wel geuren verspreiden of opvangen. Voor de mens is de neus niet meer zo belangrijk, maar geuren kunnen ook de mens nog wel steeds verleiden.

Omdat Stef en Anneke verder hebben gekeken dan hun neus lang is laten ze de lezer van hun boek met de neus in de boter vallen. Door al deze weetjes, ditjes en datjes op te schrijven en uit te tekenen drukken ze mij met de neus op de feiten. En zelfs in het boek lees en kijk ik niet alleen, gebruik ik niet alleen mijn ogen maar ook mijn neus. Er is een geurvoorbeeld van castoreum in het boek gedrukt. Met deze geur bakent de bever zijn territorium af. Het ruikt niet echt lekker kan ik je vertellen. Het lijkt op een combinatie van de geur van schoensmeerolie en een ziekenhuisgeur. Om over je nek te gaan, vooral wanneer je weet waar de bever dit geil aanmaakt: een klier bij de anus. Toch wordt dit vettige spul ingezet als verleidingsmiddel, het is grondstof voor dure parfums. Ook versterkt het de smaak van vanille-ijs. Ik wist het niet. Nu wel.

Stefs Grote Neuzenboek. Neuzen, ruiken en geuren in de dierenwereld. Tekeningen Stef den Ridder. Teksten Anneke Groen. KNNV Uitgeverij, 2017.

[kinderboekenbaas]

Stef’s Grote Neuzen boek - Stef den Ridder & Anneke Groen

Vandaag geen boek met een verhaal, maar wel een boek met heel veel wetenswaardigheden over dieren en hun neuzen voor de dierenliefhebbers onder ons. Waar ze ze voor gebruiken, hoe ze werken en allerlei eigenaardige en bijzondere neus-eigenschappen.

Stef’s Grote Neuzen boek is een groot boek met ruim opgezette bladzijden waarop veel tekeningen en duidelijke teksten van alles uitleggen over het reukorgaan van verschillende dieren. De mooie gedetailleerde tekeningen doen een heel klein beetje denken aan het werk van Marjolein Bastin, maar dan een stuk minder lieflijk en daarom ook veel realistischer. 

Dieren uit alle windstreken komen in het boek voor en worden met veel talent aan het papier toevertrouwd door Stef den Ridder, die al een aantal leuke (natuur)boeken op haar naam heeft staan.

Op een van de pagina’s kun je zelfs je eigen neus gebruiken, want er is de geur van bevergeil te ruiken, wat veel in parfums wordt gebruikt. Een leuk extraatje in een verder erg interessant en zeer volledig boek.

Wist jij bijvoorbeeld dat watersalamanders hun vrouwtjes proberen te verleiden door ze een geurserenade te geven? Of dat slangen wel een neus hebben maar daar niet mee ruiken? Want dat doen ze namelijk met hun tong.

Het is duidelijk een boek voor het wat oudere (8+) en in dieren geïnteresseerde kind, maar die zal er dan ook weken in kunnen rondsnuffelen om het daarna nog regelmatig uit de kast te pakken.

Jammer dat het niet zo makkelijk te verkrijgen is als de meeste boeken die hier gerecenseerd worden, maar gelukkig is er altijd nog het internet.

Titel: Stef’s Grote Neuzen boek Auteur en illustrator: Stef den Ridder  Teksten: Anneke Groen Uitgever: KNNV Uitgeverij ISBN: 9789050115995 Verschijningsdatum: september 2017 Bladzijden: 80 Afmetingen: 15x329x245 mm Leeftijd: 8+ Leestijd: 30 min. Prijs: € 19.95

Website illustrator: stefdenridder.com

[Koop “Stef’s Grote Neuzen boek” bij KNNV Uitgeverij]

[wildetuinplanten]

Hier word ik nu vrolijk van. Op #Koninginnedag staat de kleine #schorseneer in bloei! Zaad verzameld boven de Seine in een wegberm (er stonden er veel!) bij de Boucles de Seine. Net binnen de #LevendArchief cirkels. #KasenCo #biodiversiteit #volgdenatuur #natuur #KNNV (bij Kas & Co) https://www.instagram.com/p/B_nI906gZM9/?igshid=vyqos0i8gpew

[de-meerpeen]

Plantenexcursie Vatrop

Er op uit: 'Plantenexcursie Vatrop'

VATROP – Op zondag 26 juni organiseert natuurvereniging Wierhaven een plantenexcursie op Vatrop onder leiding van Anneloes ter Horst van de KNNV Hoorn / West-Friesland. Tijdens de excursie zullen we een wandeling om de kleiput maken, waarbij we verschillende biotopen tegen zullen komen. Aan de binnenzijde van het wandelpad bevindt zich de uitgegraven Kleiput, welke in deze periode ook actief…

[groningsnieuws]

IVN Bellingwedde en KNNV Oost-<b>Groningen</b> verontrust door afname dagvlinders

IVN Bellingwedde en KNNV Oost-Groningen hebben in beide natuurgebieden gedurende een lange periode meer dan 20 soorten dagvlinders geteld, ... meer https://www.google.com/url?rct=j&sa=t&url=https://www.dvhn.nl/groningen/oldambt/IVN-Bellingwedde-en-KNNV-Oost-Groningen-verontrust-door-afname-dagvlinders-25393815.html&ct=ga&cd=CAIyGzdiZTM2OTAwNTFkODk0MDk6bmw6bmw6Tkw6Ug&usg=AFQjCNHReZwBnRpq0SwM_U5SGnC54GxN4g

[brilmans]

Braakballen

Braaksel

Door de bank genomen wordt ik niet erg enthousiast van braaksel. Sterker nog in de regel vind ik het ronduit goor! Toch was ik laats aangenaam verrast toen in in mijn eigen achtertuin een vers stuk vomitus aantrof. Er is namelijk een type braaksel waar ik wel enthousiast van wordt. Zelfs zo erg dat ik er plezier aan beleef het op te zoeken en uit te pluizen. Waar ik op doel, zijn braakballen van vogels in het bijzonder die van uilen.

De braakbal, vermoedelijk van een valk, die ik in mijn tuin vond.

Met huid en haar

In tegenstelling tot mensen hebben vogels niet de mogelijkheid hun eten met hand en tand te ontdoen van onverteerbare onderdelen. Alles moet met huid en haar worden opgegeten. Hap, slik, weg, anders gaat het niet. Met als gevolg dat bij veel vogels een grote hoeveelheden onverteerbare zooi zich ophoopt in de maag. En omdat die rommel vervolgens vervelend in de weg gaat zitten, braken ze dat uit.

Het dieet

Net als het braaksel van u en mij geeft de inhoud van het braaksel van vogels inzicht in de vooraf geconsumeerde maaltijd. Met dien verschille dat vogelvomitus slecht droge onverteerbare resten bevat. Dat heeft als nadeel dat het niet volledig is, wat volledig verteerd kan worden ontbreekt, maar als voordeel dat u tijdens het onderzoeken niet boven een plas half verteerde brokjes in maagzuur hangt.

Het onderzoeken van braakballen is op zich heel eenvoudig: je bekijkt de braakbal goed, waar nodig pluist je hem uit, en probeert de herkomst van de inhoud te achterhalen ofwel wat er precies is gegeten. Globaal is dat prima te doen. Je ziet namelijk prima of er zoogdier, vogel, vis, schelp en schaaldieren, insecten of fruit is gegeten. Of misschien wel een combinatie van.

Braakbal vol met bramenpitten.

Een balletje schelp en schaaldieren.

Balletje vis.

Braakbal van zoogdierharen en stukken mestkever.

Stiekem van de kersen gesnoept.

Hier stond zonder twijfel gevogelte op het menu.

Specifieker determineren is daarentegen een stuk lastiger, daarvoor is meer kennis der natuur vereist. Je moet namelijk weten welke zaden bij welke plant horen of welke botten bij welk beest. Gelukkig zijn er de nodige publicaties die je daarbij op weg kunnen helpen. Voor uw gemak heb ik er een aantal onder dit artikel geplaatst.

Een braakbal met daarnaast de botten die erin zaten. 

Meer informatie

Behalve dat een braakbal je iets vertelt over het dieet van een vogel, kun je er ook mee bepalen welke beesten er in welk gebied voorkomen. Vooral uilenballen lenen zich hier goed voor. Daar zitten namelijk veel botten en kiezen in en eenmaal gedetermineerd vertellen die je welke beesten er in ieder geval in dat gebied voorkomen.

Deze braakbal die ik midden in de Haagse Schilderswijk vond, laat zien dat daar muizen genoeg zitten.

Daarnaast levert het pluizen van uilenballen uiteindelijk ook een handige vergelijkingscollectie van kleine prooidieren op. En dat is altijd handig!

Het pluizen van enkele braakballen kunt u prima voor de lol doen, maakt u er echt een hobby van gaan maken, dan is het raadzaam een zoogdierenstudiegroep bij u in de buurt te raadplegen of contact op te nemen met de KNNV. In dat geval is uw gegenereerde data namelijk van wetenschappelijke waarde.

Bronnen

A skeletal comparison of selected small mammals 

Uilenballen pluizen

Het braakbal onderzoek

[ahospers]

Lekker weertje tijdens KNNV PWG Floron uitje Bedum Adorp Reitdiep Dorkwerd (bij Noordwolde, Groningen, Netherlands) https://www.instagram.com/p/CQ_-Wt9LAgD/?utm_medium=tumblr