#Austro-Ugarska

[preporodbn]

BIJELJINCI I SEMBERCI U VELIKOM RATU (IV dio)

Piše: Saud Grabčanović 3. Nosilac „Zlatne medalje za hrabrost“ iz Bijeljine Uzejr-aga Harčinović Uzejr-aga Harčinović je rođen je 1892. godine u Bijeljini, a poginuo je 27.7.1916. godine u Prvom svjetskom ratu u bitci na rijeci Pijavi u sjevernoj Italiji. Uzejr je bio veliki junak austrijske vojske, a poginuo je vrlo mlad,  sa samo 23 godine. Nije se ženio, bio je momak te nije ostavio potomstvo.…

[nepoznati-poznanik]

ima hiljadu razloga zbog kojih ne volim zimu a jedan od njih je što živim u Bosni gdje čim malo jači vjetar puhne, ništa ne funkcioniše a za snijeg da ni ne govorim. 21. vijek, palo malo snijega i dva grada nemaju struje nikako. gasi mješalac, motaj kablove.

gdje je Austro-Ugarska da nas aneksira opet?

[radiogornjigrad]

Alan Meniga: Gastro Franjo

Nekako ispada da se car i kralj Franjo Josip uglavnom bavio skupljanjem recepata specijaliteta kojima je kasnije punio svoju trbušinu. Pa zato nije ni čudo da je ta Austro-Ugarska propala. Tako ni feldmaršal Johann Josef Wenzel Anton Franz Karl Graf Radetzky von Radeta nije imao drugog posla nego je pod sam kraj svog života, s 90 godina slao tajni recept za pohanac (koji je našao kod nekog palog…

[zoranphoto]

Austrougarska je imala samo jednu prekomorsku koloniju, kvart u kineskom Tianjinu

Za razliku od drugih velikih europskih sila 19. stoljeća, Austro-Ugarska nikada nije imala kolonije na drugim kontinentima. Osim jedne četvrti u kineskom gradu Tianjinu koja je skoro cijela stala na glavnu fotografiju uz ovaj članak.     Bilo bi pogrešno vjerovati da je Habsburška monarhija — odnosno Austro-Ugarska od 1867. godine — odbijala imati izvaneuropske kolonije zbog nekih humanističkih ili altruističkih pobuda. Čini se da ta velika srednjoeuropska sila, sastavljena od mnogih povijesnih nacija, jednostavno nije bila dovoljno snažna da se upusti u imperijalne pothvate na drugim kontinentima. Njezin krajnji domet bila je okupacija i aneksija Bosne i Hercegovine, a i to se pokazalo kao zlosretan potez koji joj je donio samo propast. Tijekom 18. stoljeća bilo je nekih stidljivih pokušaja uspostave austrijskih trgovačkih postaja na mjestima poput Mozambika i Nikobarskih otoka, ali svi su se oni završili neuspjehom. Uspostavom Austro-Ugarske i takvi su pokušaji zaustavljeni jer su veliki zemljoposjednici na vlasti u Budimpešti bili još manje skloni od bečkih imperijalista ulagati u neizvjesne pustolovine na dalekim obalama. Uostalom, zemlja je dovoljno problema imala i s 'kolonijalnim' posjedima unutar vlastitih granica na kojima su živjeli nenjemački i nemađarski narodi. Stjecajem okolnosti, Austro-Ugarska se ipak domogla jedne prekomorske kolonije. Godine 1901. dobila je koncesiju u jednoj četvrti u kineskom gradu u to vrijeme poznatom kao Tientsin. Taj drevni grad na širokoj rijeci Pei-ho nedaleko od njezinog ušća u Žuto more, od davnina je služio kao glavna morska luka kineske imperijalne prijestolnice Pekinga.   Sredinom 19. stoljeća, pošto su je dva puta vojno porazile britanske snage u takozvanim Opijumskim ratovima, Kina je bila prisiljena otvoriti svoje luke za trgovinu europskim silama. Eksteritorijalne trgovačke enklave, takozvane koncesije, osnovane su u više gradova uz more, a najatraktivnija lokacija bio je Tientsin, današnji Tianjin. Oko 1860. godine, Velika Britanija je uspostavila svoju zonu uprave u Tianjinu, a uskoro je svoju zonu u gradu osnovala i Francuska. Ti de facto kolonijalni posjedi, kojima su formalno upravljala zajednička povjerenstva ali su u praksi europske zemlje mogle raditi što su htjele, bili su trn u oku kineskim nacionalistima koji su smatrali da je carska uprava izdala zemlju i prodala ju stranim silama. Pred kraj stoljeća, svoju je koncesiju u Tianjinu dobila i Njemačka, te — kao prva neeuropska sila — Japan, što je posebno razbjesnilo Kineze i 1899. izazvalo veliku narodnu pobunu poznatu kao Bokserski ustanak. https://www.youtube.com/watch?v=fd7bEWTMxLo Kako bi zaštitile svoje interese u Kini, zapadne imperijalne sile i Japan organizirali su veliku vojnu alijansu kako bi porazile ustanike koji su u međuvremenu uspjeli dobiti podršku carske uprave i zauzeti područja zapadnih koncesija. Osmeročlana vojna koalicija sastavljena od tadašnjih velikih sila — Velike Britanije, Francuske, SAD-a, Rusije, Japana, Austro-Ugarske i Italije — kojoj su se kasnije priključile i Nizozemska, Španjolska i Belgija, uspjela je nakon dvogodišnjih borbi pobijediti ustanike. Ekspedicijske trupe umarširale su u Zabranjeni grad u Pekingu, a carska dinastija našla se u još daleko težem položaju nego prije ustanka pa je bila prisiljena dati dodatne ustupke strancima. U sklopu mirovnog sporazuma, svoje koncesije u Tianjinu dobile su i Rusija, Italija, Belgija i — Austro-Ugarska. Za razliku od pragmatičnih etabliranih imperijalnih sila, Austro-Ugarska je svoju koncesiju uglavnom koristila za širenje kulturnog utjecaja. Budući da njezino sudjelovanje u ekspedicijskim snagama nije bilo veliko — samo četiri krstarice i 296 vojnika — Austro-Ugarska je dobila odgovarajuće sićušan dio Tianjina: četvrt površine 0,6 četvorna kilometra. Riječ je o dijelu grada blizu povijesnog centra, na mjestu gdje rijeka Pei-ho ionako više nije bila plovna za velike trgovačke brodove. Austro-Ugarska je jedina među stranim silama dala svoje državljanstvo svim lokalnim stanovnicima. Uprava je bila povjerena vijeću sastavljenom od lokalnih uglednika, carskog konzula i zapovjednika vojnog garnizona u kojem je bilo 40 mornara austrougarske mornarice i 70 kineskih policajaca. Na području koncesije izgrađeni su bolnica, kazalište, škola, vojarna, zatvor, toplice i groblje — tragovi habsburške arhitekture i danas su vidljivi u tom dijelu grada. A onda je počeo Prvi svjetski rat. U početku su sve europske koncesije u Tianjinu živjele u napetom primirju, ali sve se promijenilo 14. kolovoza 1917. godine kad je Kina ušla u rat na strani saveznika. Istoga dana kineska vojska okupirala je njemačku i austrougarsku koncesiju, što za potonju i nije bilo previše važno jer se njezina matična zemlja godinu dana kasnije ionako raspala. Kao jedna od nasljednica propale Dunavske monarhije, Austrija se prava na koncesiju formalno odrekla 10. rujna 1919. mirovnim sporazumom iz Saint-Germain-en-Layea, što je tada malo tko uopće primijetio. Druga nasljednica, Mađarska, prava se odrekla 4. lipnja 1920. sporazumom iz Trianona, čime je i formalno prestala postojati prva i jedina prekomorska kolonija Austro-Ugarske. Tportal.hr Read the full article

[mentalnahigijena]

Austrougarski  protektorat nad Srbijom 4. Dana 13. Juna Herbert je javljao da mitropolit Mihajlo, naklonjen Rusiji, pod zaštititom kneginje Natalije, traži emancipaciju Jevreja. Onda je Porta javila Herbertu da Bugarska kao turski protektorat ne može bez daljnjega uspostavljati diplomatske odnose sa Srbijom, a njezin odnos prema Porti određen je Berlinskim ugovorom. Herbert mora upozoriti srpsku vladu da ne može priznati diplomatskog agenta kojeg je Bugarska poslala, kao što ni srpski konzul u Sofiji ne može djelovati kao konzul dok ga ne prizna Porta. Engleska je npr. tražila od Porte exequatur prije nego li je poslala konzula u Bugarsku. Porta se u toj stvari nije obratila srpskoj vladi nego nositelju suvereniteta u Srbiji. U to je srpska pravoslavna crkva uputila peticiju ruskom caru da zaštiti pravoslavne na Balkanu koje Turci surovo ugnjetavaju već pet vjekova. Nasilja su najjača u Skopju. Ona se tužila posebno na turske bande koje pljačkaju hršćane, pa na Albance. Peticija završava popisom ubojstava do kojih je do��lo u Makedoniji. Uskoro je ruski ministar rezident Persiany tražio da Milan pođe lično u Rusiju na proslavu carevog jubileja, budući da na tu proslavu putuju crnogorski knez Nikola i bugarski knez Aleksandar. Milan se nećkao i nastojao poslati mitropolita, ali mitropolit nije bio podobna ličnost da zastupa zemlju, sve ako je bio nositelj ruskog reda Aleksandra Nevskog i bio naklonjen Rusiji. Kad je mitropolit Mihajlo dobio to odlikovanje Milan je bio neraspoložen, jer je sam bio nositelj nižeg odlikovanja, a to je Red bijelog orla. Onda je ruski ministar rezident upitan može li umjesto Milana ići njegov ujak, pukovnik Catargi. Odnosi Srbije s Rusijom bivali su sve hladniji, ali je 25. godišnjici krunidbe ruskog cara Aleksandra ipak svečano proslavljena u Srbiji o čemu je Herbert javio Haymerleu 3. 03. 1880. Tom se prilikom govorilo o zaslugama Rusije u oslobođenju Srbije i Bugarske. Herbert je doznao od njemačkog diplomata grofa Braya da se u Berlinu smatra da nacionalizam Poljaka i velikosrpski nacionalizam podgrijava Rusija, ali ne ruska vlada, iako u tome učestvuje ministar rata Miljutin. Dalekovidni Bismarck vidio je u velikosrpskom nacionalizmu opasnost za Austro–Ugarsku. Tako je srpski knez Milan u pregovorima s Haymerleom 15. 09., pa 17. 10. 1880. o trgovinskom ugovoru rekao da je spreman sklopiti ugovor koji će ustanoviti pravo prednosti, ali to pravo ipak ne postoji po sebi, jer po čl. 28. Pariškog ugovora Srbija ima punu slobodu sklapanja trgovinskih sporazuma u inostranstvu, a to je sloboda vjeroispovijesti, zakonodavstva, trgovine i plovidbe. Član 37. Berlinskog ugovora ne mijenja ništa u odnosu na srpske trgovinske odnose s inosranstvom. Haymerleov odgovor bio je oštar i odlučan, on je k tome optužio Srbiju da se neprijateljski odnosi prema Austro–Ugarskoj. Milan je upozorio na uske veze Srbije i Austrije potkraj XVIII. i početkom XIX. vj., u doba srpskih ustanaka, a koje je poslije Bečkog kongresa zapustila Austrija pa se Srbija morala orijentirati prema Rusiji. Otkad je Austro–Ugarska ustavna ona je u svim važnim pitanjima podržala Srbiju, grof Beust je težio da Turci napuste srpske utvrde, pomogla je Srbiji da stekne nezavisnost, na Berlinskom kongresu samo je Austro–Ugarska podržala Srbiju u njezinoj borbi za teritorijalno proširenje pa je Srbija dobila Pirot i Vranje. No, sada Austro–Ugarska nastoji ugušiti Srbiju koja napokon želi znati ima li prijateljskog ili neprijateljskog susjeda. Razgovor je tako tekao, a knez Milan je bio svjestan da su Rusiji važniji njezini interesi na istoku od Srbije. Onda je 1. 11. Herbert javio Haymerleu da je doznao od pukovnika Catargija sastav nove vlade Piroćanac–Mijatović. Knez je cijeli dan pregovarao sa članovima konzervativne stranke o sastavu vlade. Piroćanac, Mijatović, Garašanin i Novaković pripadali su tzv. mladokonzervativnoj stranci. Herbert je dalje opisao pojedine ličnosti koje su dolazile u obzir za sastav nove vlade i ličnosti koje će pokriti važnija mjesta u diplomatiji. On je bez sumnje imao svoje ljude u svim strukturama vlasti, među njima se ističe knežev ujak pukovnik Catargi. Herbert je znao čak i to da Rusija nije spremna primiti posjet kneza Milana i o tome pisao Haymerleu 29. 05. 1881. Kad je 1881. počela borba za bugarsko prijestolje, Herbert se pobojao za ravnotežu na Balkanu jer je predviđao da će bugarski radikali istaknuti zahtjev Bugarske do Morave. Tokom tog dosta uzbudljivog razgovora Haymerle je rekao knezu Milanu da Austrija nije nikad ugušila slobodu nijednog naroda. Austrija zaista nije bila osvajačka, već je bila država slobodno udruženih kraljevina koje su se udružile zbog obrane od Osmanlija. Bila je dakle nešto poput kasnijeg NATO–a. Ali bila je zemlja ograničenih suvereniteta, jer ni jedna od njezinih kraljevina, pa ni Mađarska, nije imala puni suverenitet, u slučaju Mađarske suverenitet je bio jasan prema unutra, ali ne i prema van. U XVIII. vj. su Marija Terezija i Josip II. počeli reforme i dali uzor savremene države koji se onda nadahnut iz Beča prenosio u kraljevine, ali njihovim vlastitim sredstvima. Početkom XIX. vj. je npr. Petar I. Petrović Njegoš tražio 1822. Metternicha da ga primi u Carevinu što Dvor nije prihvatio, već je poslao na Cetinje kapetana Kabogu koji je u svom izvještaju napisao da bi Austrija, ako bi u svoj sastav primila Crnu Goru, morala tamo napraviti modernu državu i činovništvo, a to košta mnogo novaca koje Crna Gora nije spremna dati, a i nema ih. Austrija je dakle bila spremna organizovati savremenu državu u Srbiji, ali savjetom i primjerom, a ne novcem, i to je razlog zašto se u Srbiji neprestano govori da narod mora biti spreman na žrtve. Zbog toga je Austro–Ugarska, kad je krenula na Balkan, tamo nastojala organizovati protektorate prateći svoje tradicije ograničenih suvereniteta, a ne osvajati nove zemlje i krajeve kao nekad Eugen Savojski. U tom smislu Austro–Ugarska je na jugoistoku Europe bila otprilike neko načelo savremenosti, otprilike onako kako je to danas SAD. U to doba nije bio ugašen velikosrpski ekspanzionizam koji se razbujao u doba bosanskohercegovačkog ustanka kad je Srbija postala čelnom nacijom velikosrpskog ekspanzionizma, što je tada ugurana Crna Gora. Austro–Ugarska je bez mnogo muke obuzdala taj ekspanzionizam. Velikosrbi nisu bili nikakva opasnost do 1903. Milan Obrenović stekao je u budućnosti glas konzervativnog i nedemokratskog vladara što je samo donekle tačno. Točno je da je on obično postupao kao da Skupštine i nema, time je on pratio austrijske tradicije kržljavog parlamentarizma. Hermann Wendel je zamjerio Milanu da je trgovinskim ugovorom o izvozu svinja doveo Srbiju u ovisnost o Austro–Ugarskoj, a Wendel je velik neprijatelj Austro–Ugarske Milana opisuje kao mekušca koji se voli zabavljati u Beču i Parizu, u Beogradu se kocka s austrougarskim zvaničnikom, traži u Austro–Ugarskoj zaštitu od Karađorđevića i od vlastitog naroda, pa Milan mrzi radikale jer su bliski Karađorđevićima. Émile Haumant mu zamjera što njegov ustav nije garantovao slobodu okupljanja i udruživanja, novinstvo je proglašeno slobodnim, ali je ono ipak pod nadzorom. Vojska je u rukama Milana i ministra Blaznavca. Haumant je opisao Ristića kao elegantnog i europski obrazovanog čovjeka poliglotu. Srbija ipak nije postala uzor demokratske zemlje ni poslije 1903. i teško da je kržljavi srpski parlamentarizam za Milana Obrenovića bio razlog da ga se negativno prikazuje. Vjerojatnije je da za njegove vlasti velikosrpski pokret nije mogao doći do zamaha, a kad je došao, on je izazvao krvave ratove na Balkanu i cijeli vijek nemira i krvoprolića.

[crnagorakraljevina]

Ubrzo poslije okupacije Crne Gore Austro-Ugarska je, početkom marta 1916. godine, zavela vojnu upravu, ukidajući "krnju vladu", odnosno vladu od tri ministra koji su poslije odlaska kralja i drugih ministara preuzeli vlast i vodili pregovore o primirju. Pošto se nije mogao potpisati ugovor o miru, jer kralj Nikola nije htio dati punomoćje za to "krnjoj vladi", uvedena je vojna okupaciona uprava - Vojno generalno guvernerstvo, koje je bilo direktno potčinjeno austrougarskoj vrhovnoj komandi. Za generalnog guvernera imenovan je Viktor Veber fon Vebenau. Vojna uprava je bila organizovana od činovnika okupatora i unutar nešto izmijenjene upravne, sudske i finanasijske strukture Crnogorske vlasti. U tom smislu bilo je organizovano sudstvo, školstvo, sistem ubiranja poreza, zavedena rekvizicija organizovana ishrana stanovništva, koje je bilo izloženo oskudici i gladi. Na okupiranom području bili su organizovani i javni radovi. Na izgradnji puteva i željezničkih pruga po Crnoj Gori angažovano je gladno i iscrpljeno stanovništvo, koje se nalazilo pred pravim pomorom usljed nestašica, bolesti i epidemija koje su harale. Ljudi su jeli koru sa drveta, kuvali koprivu i druge trave tražeći načina da prežive. Pored Crnogorskog Perpera, kao sredstvo plaćanja služila je i austrougarska kruna, dok su jedine novine Cetinjski list štampane latinicom i izlazile na njemačkom i domaćem. Od sredine 1916. godine protiv okupatorske vlasti javlja se spontani i neorganizovani komitski pokret, čiji se počeci vezuju za generala Radomira Vešovića, koji je u dosluhu sa drugim Crnogorskim oficirima pripremao ustanak. Da bi preduprijedile takav razvoj događaja, okupatorske vlasti donose odluku o interniranju oficira i istaknutijih prvaka koji su predstavljali potencijalnu opasnost za austrougarsku vlast. Takav jedan pokušaj hapšenja generala Vešovića, završio se njegovim bjekstvom u šumu pošto je prethodno ubio jednog oficira. Okupator je na to reagovao pojačanom represijom i masovnom internacijom u koncentracione logore oficira i intelektualaca, tako da se do 1918. godine u logorima Nežider, Boldogason, Nedmeđer, Karlštajn našlo oko 9500 crnogorskih oficira, intelektualaca i građana. U blizini Tuzi, u Vuksanlekićima, takođe se nalazio koncentracioni logor. Istovremeno, kako se bližio kraj rata, i broj komitskih grupa neprestano je rastao, što je dodatno vezivalo veliki broj okupatorskih vojnika za Crnu Goru. Tako je npr. tokom 1918. godine u Crnoj Gori djelovalo oko 800 aktivnih komita, čiji je broj do kraja rata porastao nekoliko puta. U Avgustu iste godine na ovom području je bilo između 40-45.000 pripadnika okupatora, od toga oko 27.000 aktivnih boraca. Takvu koncentraciju vojnika okupator nije imao ni na jednom drugom području. Napuštajući Crnu Goru Januara 1916. godine zajedno sa članovima kraljevske porodice, vladom i najvećim brojem ministara i poslanika, kralj Nikola se našao u egzilu bez vojske, materijalnih sredstava i uveliko okrnjenim ugledom kod saveznika. Kralj Nikola i predsjednik vlade Mijušković odmah po dolasku u Francusku dali su izjavu da Crna Gora nastavlja borbu do pobjede saveznika. U te njihove riječi u novonastalim okolnostima malo ko je povjerovao. Naime, tada je već uveliko bilo otvoreno pitanje perspektive Crne Gore i njenog ujedinjenja sa srbijom. Rusija je željela ujedinjenje Crne Gore i Srbije pod dinastijom Karađorđevića i stvaranje velike srpske države na Balkanu koja bi bila oslonac njene politike. Zato je 1916. ukinula subvencije Crnoj Gori i odbila mogućnost da kralj Nikola dođe u Rusiju.

[duskomijatovic]

Život i smrt vojvode Koste Pećanca  -3-

Po potpisivanju ugovora u Londonu, mir nije dugo potrajao. Samo mesec dana kasnije nastavljene su ratne operacije, ali ovoga puta između saveznica u prethodnom ratu. Drugi balkanski rat izazvala je Bugarska napadom na Srbiju i Grčku kojima se odmah pridružila Crna Gora, a kasnije Rumunija i Turska.

Kosta Pećanac učestvovao je i u Drugom balkanskom, ili kako ga je on nazivao bugarskom, ratu. O tome nije ostavio nikakvih pisanih svedočanstava, osim konstatacije da je bio učesnik turskog, bugarskog i austrijskog rata.1 Njegov ratni učinak ostvaren je u Moravskoj diviziji drugog poziva Treće armije, pa ćemo stoga pobrojati njene borbe protiv bugarske vojske. Bugarska Četvrta armija iznenada je napala na srpske predstraže Druge i Treće armije u zoru 30. juna.

O tom iznenadnom napadu jedan srpski vojnik je zabeležio: "Noću između 16. i 17. juna udarili su Bugari na nas. Stražar koji je bio kod topova čuo je pucanj i odmah javio komandiru. Komandir je naredio da sva posluga ode kod topova, a konjovoci da spreme konje, dignu šatore i ostalu opremu. /.../ Bio je još mrak. Čim se razvidilo, komandir je video na dogled, a i mi smo videli golim okom - svo brdo na kome smo bili pritisla je bugarska vojska koja je nastupila na brdo. /.../ Mi smo počeli da pucamo, a VI puk je tek izlazio iz šatora jer je bio iznenađen. Mi smo tukli kosu. Tu je mnogo Bugara ostalo mrtvih, ali su ipak drugim kosama nastupali. Pešadija nije mogla posesti rovove jer su ih Bugari već bili zauzeli. Pešački rovovi su bili prazni jer pešaci nisu imali vremena da njima priđu."

Bregalnička bitka

Borbe su se vodile na frontu od Kitke na Osogovskoj planini, duž Zletovske reke, Bregalnice, Krive Lakavice do železničke stanice Udovo, a u vojnoj istoriji poznate su pod imenom Bregalnička bitka. Bugarski vojnici nastavili su sa napadima na srpsku vojsku i sledećeg dana, ali su bili proterani uz osetne gubitke. Posle neuspešnog napada, Bugari su uputili parlamentarce da traže primirje. Srpska strana je to odbila i borbe su nastavljene.

Sutradan, Treća armija prešla je u napad i proterala bugarske vojnike na levu obalu Bregalnice. I sledećih pet dana smenjivali su se napadi jedne i druge strane. Kada su srpske trupe 8. jula prodrle do neprijateljskih položaja, nisu naišle na vojnike pošto su oni u međuvremenu napustili položaje. Moravska divizija drugog poziva zauzela je 17. jula Crni Kamen, gde je zadržana vrlo jakom vatrom sa Kiselice. Za to vreme leva kolona divizije zaobišla je visove kod Dulice da sa severa napadne bugarske položaje kod sela Kalimanci.

Posle teških borbi Moravska divizija uspela je da posle šest dana zauzme Kiselicu i odbaci Bugare na položaj kod Grljana. U napadima se posebno istakao drugi puk prvog poziva. Puk je 29. jula nekoliko puta jurišao, zauzimao bugarske rovove a potom u neprijateljskim protivjurišima bio vraćan. Zbog pokazanog junaštva puk je bio nazvan gvozdeni. Poslednje napade na utvrđene bugarske položaje srpska vojska izvela je noću 29/30. i 30/31. jula, opet bez uspeha. Neuspeh Treće armije objašnjavan je jačinom utvrđenih položaja i brojnom nadmoćnošću Bugara (sedam srpskih prema devet bugarskih pukova).

Bugarska vlada je 30. jula zatražila primirje. Luka Stević je zapisao: "Najedared su se digle bele zastave kod Bugara. Neko je govorio da hoće da se predaju, neko je mislio da je prevara. Mi smo odmah stali i iskopali utvrđenja. Najedared su došli parlamentarci i kazali da je zaključeno primirje. Naši su očekivali da od komande stigne obaveštenje. Malo je prošlo, a ordonans je stigao iz divizije i doneo zvaničnu depešu koja je nama saopštena. Mi smo odmah naložili vatre i pekli ovce koje smo danju zaplenili. Tu smo bili cele noći. Odatle su se videle sve bugarske vatre tako da se videlo vatri koliko je na nebu zvezda. Posle podne 27. stiglo je poluzvanično obaveštenje da je zaključen mir, a uveče je stiglo zvanično. Vojska je bila mnogo vesela.

Emocije suverena

Cele noći su vojnici igrali i pevali." Po podne 31. jula vojnicima je pročitana naredba komandanta Treće armije, generala Božidara Jankovića da je zaključen mir. U naredbi je objašnjeno "kuda su ostale granice" Kraljevine Srbije i istaknuta zahvalnost kralja Petra Karađorđevića srpskoj vojsci. Veoma dirljivo obraćanje srpskog suverena izazvalo je jake emocije "tako da je u svakog vojnika sijala suza". Ratne operacije prekinute su 31. jula u podne, a Drugi balkanski rat završen je potpisivanjem mirovnog ugovora u Bukureštu 10. avgusta 1913. godine.

Srpska vojska nije se dugo odmarala, jer je već u septembru došlo do upada albanskih četa u zapadnu Makedoniju.2 U početku su to bile "čarke" na graničnoj liniji duž Crnog i Belog Drima, koje su brzo prerasle u prave borbe. Albanci su u borbama protiv vojnika Kosovske i Vardarske divizijske oblasti, koje su činili 10. i 19. puk, pobili na veoma svirep način više od 1.000 vojnika i ušli u Debar, Strugu i Ohrid. Napali su i na Gostivar, ali nisu mogli da ga osvoje. Na ovaj upad srpska Vlada i Ministarstvo vojno reagovali su tako što su novooslobođena područja proglasili ratnom zonom, u kojoj je uvedeno ratno stanje i radio preki sud, objavili delimičnu mobilizaciju (dve divizije i tri pešadijska puka) i naredili da se preduzmu operacije radi izbacivanja neprijatelja sa teritorije Kraljevine Srbije.

U vojnim operacijama, srpske trupe su za desetak dana proterale Albance iz zemlje i ušle u Elbasan i još neke strategijske tačke u pograničnim delovima Albanije radi zaštite sopstvene teritorije. Nemamo konkretne podatke kojima bismo potkrepili učešće Koste Pećanca u ovoj akciji. Poznajući njegov karakter i temperament, možemo samo pretpostaviti da je, ako već nije bio obuhvaćen mobilizacijskim spiskom, dobrovoljno otišao da bi se borio protiv "Arnauta" koji su mu u detinjstvu naneli mnogo bola pobivši mu roditelje.

Austro-Ugarska Monarhija je 28. jula 1914. godine objavila rat Kraljevini Srbiji. Kao povod poslužio je atentat na prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu na Vidovdan iste godine. Uzroci izbijanja sukoba bili su mnogo dublji i započeli su znatno ranije.

Srpska vlada je, očekujući da će joj Austro-Ugarska objaviti rat, naredila 26. jula opštu mobilizaciju. Mobilizacija srpske vojske izvedena je do 30. jula, a koncentracija od 31. jula do 9. avgusta. Mobilisano je oko 250.000 boraca u operativnoj vojsci i oko 150.000 ljudi u pozadini (kadrovski pukovi, regruti, obezbeđenje prema Albaniji). Uloga glavnih srpskih snaga bila je da pod zaštitom isturenih delova, Treće armije i Užičke vojske, "izvrše strategijski doček", i da, saobrazno razvoju situacije, ofanzivno dejstvuju kada neprijatelj bude prelazio granične reke. Zbog toga su glavne snage grupisane dublje u unutrašnjosti zemlje da bi se mogle pravovremeno upotrebiti na svakom od verovatnih pravaca neprijateljskog napada.

Redovan vojnik

Na početku Prvog svetskog rata Kosta Pećanac je sa svojih 35 godina bio čovek u ranom zrelom dobu i punoj snazi. U ratnim operacijama koje su usledile leta 1914. borio se kao redovan vojnik. Bio je narednik u drugom puku Moravske divizije drugog poziva. Izvori prvog reda kojima smo raspolagali ne nude podatke o borbama u kojima je narednik Pećanac učestvovao.

O njegovom ratovanju nalazimo podatke u sekundarnim izvorima. U posleratnom obraćanju regentu Aleksandru, četnički vojvoda je napisao da je do propasti Srbije u jesen 1915. za "zasluge u borbama" imao sledeća "odličja": tri zlatne medalje za hrabrost, jednu za vojničke vrline i oficirsku Karađorđevu zvezdu IV stepena.

Front duž Dunava

Ovako formulisano, ostaje nejasno da li su ta odlikovanja bila nagrada Pećancu isključivo za ratne uspehe u Svetskom ratu ili ovaj impozantan spisak medalja3 uključuje i one koje je stekao za zasluge u ranijim četovanjima i ratovima. U svoje ratne uspehe Kosta Pećanac ubrojio je i akciju koju je izveo pri povlačenju srpske vojske preko Albanije. On je napisao da je, kao dobar poznavalac terena, preveo diviziju uz minimalne gubitke.

Budući da Kosta Pećanac nije u svojim naknadnim beleškama pisao o borbama u kojima je učestvovao, pobrojaćemo, pre svega na osnovu dosadašnje literature, bitke koje je vodila Moravska divizija drugog poziva. Austrougarska vojska je ofanzivu protiv Srbije započela 12. avgusta. Borbe koje su vođene u avgustu 1914. između austrougarske Pete i Druge armije i srpske Druge, Treće i delova Prve armije, poznate su pod imenom Cerska bitka.

Prva armija imala je u svom sastavu tri divizije: Drinsku diviziju drugog poziva, Dunavsku diviziju drugog poziva i Moravsku diviziju drugog poziva. Vojnici Prve armije, pod komandom generala Petra Bojovića, nalazili su se na prostoru Smederevska Palanka-Topola-Rača, a štab armije bio je u Rači. Ratne operacije započela je Peta austrougarska armija i u žestokom napadu uspela da odbaci Treću srpsku armiju.

Druga srpska armija morala je da priskoči u pomoć Trećoj armiji, koja je od Vrhovne komande 15. avgusta dobila naređenje da zadrži neprijatelja koji je nadirao dolinom Jadra. Prva armija dobila je naređenje da, uz obezbeđenje zaštitnih odreda brani liniju Palanka-Topola. Prvoj armiji je 12. avgusta naređeno da se prebaci zapadnije na prostor Aranđelovac-Lazarevac (dotadašnji prostor Druge armije), i pažljivo osmatra granični front duž Dunava.

Tri dana kasnije, načelnik Štaba vrhovne komande srpske vojske vojvoda Radomir Putnik naredio je da Prva armije produži sa pomeranjem na zapad u ulozi strategijske rezerve. Uveče je, noćnim bojem kod Tekeriša, otpočela Cerska bitka. Prva armija dobila je zadatak da danonoćno maršira prema Valjevu.

U Ubu je, po naređenju, zadržana jedna divizija, a u Lazarevcu dve ostale. Sledeće naređenje bilo je da se armija orijentiše prema Šapcu. Posle žestokih borbi, koje su potrajale oko desetak dana, srpske trupe nanele su težak poraz austrougarskoj vojsci.

Susedna Monarhija je novu ofanzivu započela 8. septembra. Prva armija držala je front na liniji Olujnik-Srednje-Nešino brdo-Gradina-Obadnjak i dalje desnom obalom Drine do Ljubovije. Šesta austrougarska armija imala je uspeha u borbi protiv Treće srpske armije, koja je branila planinski lanac duž Podrinja. Neprijateljska vojska iskoristila je brojčanu nadmoćnost, započela ofanzivu i u sledeća četiri dana naterala srpsku vojsku na odstupanje i ovladala planinskim masivom Boranje i Jagodnje.

Do 14. septembra Šesta austrougarska armija dostigla je liniju Gučeva i Sokolske planine i direktno ugrozila odbranu Valjeva i dolinu zapadne Morave. Srpska vrhovna komanda je, da bi zaustavila dalji prodor Šeste armije, ojačala levo krilo Treće armije i Užičku vojsku i prikupila Prvu armiju u rejonu Pecke za udar u bok i pozadinu austrougarske Šeste armije. Na desnom krilu austrougarskih trupa Treća armija je 17. septembra potisla 15. korpus na greben Gučeva i Boranje. Na toj liniji su vođene teške borbe do 25. septembra, kada su se obe strane zbog velikih gubitaka ograničile na odbranu. Taj rovovski rat trajao je 55 dana i vođen je na frontu dugačkom 17 kilometara, od Loznice do sela Carigrada i Perine.

Treći upad austrougarske vojske u Srbiju usledio je 6. novembra. Prva armija je tada bila raspoređena na liniji Gukoši-Mednik-Baćenac-Ruda-Maljen. Posle bitke na Drini, srpska vojska je 8. novembra otpočela opšte povlačenje Prve, Druge i Treće armije na nove položaje na desnoj obali reke Ljig i Kolubare sa osloncem na planinsku gredu Povlen-Maljen-Suvobor-Rajac-Prostruga-Kremenica.

Trojica na jednoga

Prva armija trebalo je sa linije: selo Soldatovići-Petrina stena-Petrov vis-Dugo-Proslop-Bare da brani pravac Pecka-Valjevo. Na frontu Prve armije, koji nije bio zaštićen rečnim tokovima, operativna situacija se iz dana u dan pogoršavala. Na tri njene zamorene divizije napadalo je šest neprijateljskih. Neprijatelj je 21. novembra zauzeo Mednik i Baćenac i prinudio komandanta Prve armije da povije centar i levo krilo na planinsku gredu Prostruga-Rajac-Suvobor, ostavljajući na Maljenu jedan odred od šest bataljona i pet topova.

Vrhovna komanda je zaključila da se kritična situacija na frontu Prve armije može popraviti samo protivofanzivom ostalih armija i Užičke vojske. Neprijatelj je 24. novembra nastavio sa uspešnim borbama, prisilivši Maljenski odred da se uz teške gubitke povuče na jug. Tri dana kasnije odbacio je desno krilo Prve srpske armije na liniju Golubac-Klaća, zauzeo Šiljkovu glavu, probio centar odbrambenog fronta armije i stigao do suvoborske grede. Novopostavljeni komandant Prve armije general Živojin Mišić odlučio je da povuče Prvu armiju, ali se sa tim nije složio vojvoda Putnik. Na zahtev generala Mišića levo krilo Prve armije produžilo je preko Galiča do Visoke glavice radi tešnje veze sa užičkom vojskom.

Naredba đenerala

Time je zatvoren prazan međuprostor između Prve armije i Užičke vojske od oko 15 kilometara u vazdušnoj liniji, koji je omogućio neprijatelju da sa severa obiđe Ovčarsko-kablarsku klisuru, izbije u dolinu zapadne Morave i ugrozi kolubarsko-suvoborsku odbrambenu liniju srpske vojske. Ovo odobrenje za povlačenje Prve armije na položaje kod Gornjeg Milanovca prinudilo je vojvodu Putnika da donese odluku o napuštanju Beograda i povlačenju ostalih trupa na liniju Varovnica-Kosmaj-sibnički položaji-Medvednjak-Vagan-Lelečka bara-Stražara-Lipa-Galič-desna obala reke Bjelice.

Đeneral Mišić naredio je da se 3. decembra pređe u napad, grupišući jače snage na desnom krilu neprijateljskih trupa. Sa time se složila Vrhovna komanda naredivši Drugoj i Trećoj armiji i Užičkoj vojsci da 3. decembra pređu u ofanzivu. Od 3. do 5. decembra Prva armija ovladala je celim suvoborskim grebenom. Druga i Treća armija i Odbrana Beograda, uprkos ogorčenog otpora, prinudile su austrougarsku Petu armiju da se noću 14/15. decembra povuče na levu obalu Save. Srpske trupe su ujutro 15. decembra ušle u Beograd, čime je završena Kolubarska bitka i iz Srbije proterana neprijateljska vojska.

Nemci nadiru

Do jeseni 1915. godine nije bilo značajnijih sukoba. Na granici Srbije prikupljana je u septembru vojska Centralnih sila, nemačka 11. armija u južnom Banatu i austrougarska Treća armija u Sremu i severoistočnoj Bosni.

U zapadnoj Bugarskoj okupljali su se vojnici Prve, a južnije od nje Druge armije. Ovim trupama, koje su po nekim procenama brojale oko 800.000 moderno naoružanih vojnika, komandovao je nemački general feldmaršal August fon Makenzen. On je planirao da sa svojim ljudstvom izvede koncentričan napad na Srbiju.

Taj napad združenih armija otpočeo je 6. oktobra. Sutradan je izvršena glavna operacija forsiranja graničnih reka Save i Dunava. Sedam dana kasnije i Bugarska je bez zvanične objave rata napala srpsku vojsku u noći između 14. i 15. oktobra. Prva armija nalazila se na zapadu, očekujući napad neprijatelja iz Bosne. Pred nadmoćnim neprijateljem srpska vojska započela je povlačenje ka jugu. Po naredbi srpske Vrhovne komande od 15. oktobra Prva armija povlačila se prema Ćupriji. Ni tu nije bio kraj. Povlačenje je nastavljeno do Kosova, kada je Vrhovna komanda naredila da se srpska vojska probije kroz Crnu Goru i Albaniju. Srpska vlada je u povlačenje krenula 24. novembra i posle pet dana stigla u Skadar. Vrhovna komanda krenula je dva dana kasnije za vladom, a u Skadru je bila 6. decembra.

Glavnina vojske povlačila se sporije zbog velikog broja civila koji je takođe odstupao. Povlačenje se odvijalo u tri pravca. Prvi pravac bio je: Peć-Andrijevica-Podgorica-Skadar, drugi: Prizren-Ljum-Kula-Spas-Fleti-Puka-Skadar-Lješ i treći: Prizren-Ljum Kula-Piškopeja-Debar-Elbasan. Krajem decembra glavnina vojske i civilno stanovništvo koje se odlučilo na povlačenje, stigli su na prostor Skadra i Drača. Posle skoro mesec dana kretanja, srpske trupe morale su da produže još 160 kilometara po močvarnom i malaričnom zemljištu do Valone, gde su saveznici organizovali prihvat i snabdevanje. Tada je odlučeno da se srpska vojska najpre prebaci na Krf i Bizertu, a posle reorganizacije na Solunski front.

Povlačenje

Pećanac se sa svojom divizijom povlačio preko Albanije, ali je o tome ostavio malo podataka. Zabeležio je da mu je "najveće delo" za vreme odstupanja srpske vojske bio "spas" Moravske divizije drugog poziva kod sela Spas u Albaniji. Vojvoda je zapisao da su mu tadašnji pukovnik Ljubomir Milić i đeneralštabni pukovnik Danilo Kalafatović poverili da predvodi celu diviziju u odstupanju. Kao dobar poznavalac terena, uspeo je da broj nastradalih tokom povlačenja bude minimalan ("svega tri do četiri žrtve /.../ do obale Jadrana"). Pri tom je "spasao ropstva i sigurne smrti" doktora Žerajića i 40 vojnika, koje su Arbanasi zajedno zarobili.

Put ka Prištini

U štabu Moravske divizije drugog poziva bio je doktor Jovan Hadži-Vasiljević. On je vrlo detaljno opisao odstupanje preko Kosova i potom njen put kroz Albaniju do luke Drač.4 Na osnovu ove knjige može se vrlo detaljno rekonstruisati put kojim se Moravska divizija drugog poziva povukla preko Albanije. Od nekadašnje pogranične karaule Lisica divizija je krenula ka Prištini i u grad stigla 6. novembra 1915. godine. Iz Prištine došla je u Lablje selo, a potom preko Ribara i Krajišta išla do Crnoljeva. U Suvoj Reci vojnici su 11. novembra dobili zapovest da će njihova divizija biti zaštitnica srpskih trupa, a dalji pravac kretanja određen je prema Đakovici.

U ovaj grad divizija je stigla tri dana kasnije, a 18. novembra krenula je u odstupanje preko Albanije. Prvo odredište do kojeg je trebalo da stigne bilo je mesto Puka u Albaniji. Doktor Hadži-Vasiljević je o ovome "zlu" pisao: "Naš vojnik, ponositi pobedilac Turske na Kumanovu i Bitolju, i Austrije na Beogradu, Suvoboru i Kolubari poći će u Albaniju gotovo na milost i nemilost, gladnih, golih i bosih, poludivljih Arnauta, koji, bez vere i narodnosti, više žale metak nego čoveka, samo zbog onoga što čovek nosi na sebi i sa sobom".

Najteži sukob

Vojnici Moravske divizije dobili su 16. novembra suvu hranu za šest dana. Trebalo je da od Đakovice do Puke stignu u pet etapa: Golijat, Spas, Mgule, Brdeti i Puka. Teškoće su odmah nastale sa Albancima, koji su se neprijateljski odnosili prema srpskoj vojsci. Najteži sukob desio se kod sela Spas 19. novembra. Lokalni Albanci su, dobro zaštićeni iza kamenja i drveća, napali iznenada na kolonu srpske vojske. Srbi su se ubrzo snašli, organizovali i počeli da uzvraćaju vatru. Komandant zaštitnice je u kritičnom trenutku poveo sa sobom Kostu Pećanca, koji je bio komandir bombaškog odeljenja.

Hadži-Vasiljević piše: "Čim sam Pećanca spazio, pozvao sam ga da uzme nekoliko boraca i da se krene uz jedan potok, gore, da odande dejstvuje protivu ovih bandita. S mukom su se borci puzali uz ovaj potok. I oni su doprineli da Arnauti odstupe." Kod Spasa je poginulo 11 srpskih oficira, među kojima i komandant trećeg puka dr Todor Pavlović, i preko 100 podoficira i redova. Iz drugog puka nastradali su: podnarednik Đorđe Gavrilović i redovi Nikola Jovanović, Sotir Zdravković, Metodije i Krsta Danilović i Dimitrije Stanković.

Trinaest oficira bilo je ranjeno.5 Po proceni doktora Hadži-Vasiljevića, Albanaca je bilo od 70 do 80 meštana, ali su vrlo uspešno izveli prepad i iznenadili srpsku vojsku u povlačenju. Na ruku Srbima išlo je toga dana blago vreme, mraz je popustio pa su se kretali brže i lakše. Da toga nije bilo, smatra da se ni polovina vojnika divizije ne bi mogla spasti. Kada su Srbi umakli van domašaja albanskih pušaka, brzo su se povratili i raskravili, počeli da registruju jutrošnji događaj i da ga svako procenjuje po svom shvatanju. Katastrofa koja ih je zadesila, imala je, ako se tako može reći i svoju "dobru stranu" jer je vojnike "izjednačila /.../ više no išta do sada".

Porodica Koste Pećanca je na početku Prvog svetskog rata bila u Kuršumliji. Jedna fotografija koja je nastala za vreme rata, moguće u proleće ili leto 1915, prikazuje porodicu sa troje dece (Milovana nema na fotografiji), majku Sofiju i oca Kostu u vojničkom odelu. Otac drži oružje, dok majka nežno i pokroviteljski pridržava najmlađe dete, kćerku Milicu, koja sedi u fotelji. Kosta sedi među decom, a Sofija i njena sestra Aleksandra stoje.

Očigledno je u vreme nastanka ove fotografije ratnik bio na kratkom odmoru. Deca su obučena u moderna odela koja im je kreirala majka. Najmlađi sin Milan je dugokos, kao devojčica. Verovatno se Sofija nije mogla osloboditi navike da je on dugo bio zamena za kćerku. Kćerka Milica, kao prava dama, nosi kapicu i cipele, na kaputiću ima cvet bez obzira na to što je dvogodišnjakinja. Zahvaljujući Sofiji, deca izgledaju lepo i otmeno, kao iz najbogatije građanske kuće.

Bolest

Kada je krajem oktobra Kosta Pećanac, kao redovan vojnik srpske vojske, krenuo u odstupanje prema jugu, Sofija Pećanac je sa decom ostala u Kuršumliji. Još pre povlačenja srpske vojske, u septembru 1915. iznenada se razboleo najstariji sin Milovan, sedmogodišnjak, koji je do tada bio zdravo i napredno dete, od neke teške bolesti. Kako je kasnije pričala majka, on se po svoj prilici razboleo od tifusa i nije mu bilo leka. Sahranjen je na kuršumlijskom groblju. Otac je pre povlačenja saznao za tragičnu sudbinu svoga prvenca.

Krajem oktobra 1915. u Kuršumliju su ušli bugarski, a nekoliko dana kasnije i austrougarski vojnici. Bugarska vojska zavela je okupacionu vlast u gradu, dok su carsko-kraljevski soldati svratili samo u prolazu u varošicu pod Samokovom. Nekoliko vojnika crno-žute monarhije su, početkom novembra prolazeći kroz Kuršumliju, naišli pored kuće porodice Pećanac. Zakucali su na vrata, verovatno u nameri da nešto upitaju ukućane.

Sofija ih je dočekala na vratima, držeći u naručju kćerku Milicu. Carsko-kraljevski vojnik pitao je nešto ženu, što ona nije razumela. On se naljutio što nije dobio odgovor, istrgao joj dete iz naručja i bacio ga na pod. Nesrećna majka je dugo tešila prestrašeno dete od napada plača. Ali, to nije bilo sve. Usled jakog udarca, Milica je dobila krvarenje, koje nikako nije prestajalo. U ratno vreme se do lekara teško dolazilo, pričala je kasnije Sofija Pećanac. Detetu nije bilo spasa i umrlo je na rukama svoje majke. Sofija i Kosta Pećanac su tako, sticajem nesrećnih okolnosti, za nepunih dva meseca izgubili dvoje dece.

Izveštaj

Kosta Pećanac se krajem 1918. godine vratio u Kuršumliju. Tamo su već bili njegova supruga Sofija i sin Milan. Četnički vojvoda Kosta Pećanac je po povratku srpske vojske i okončanju rata podneo izveštaj Vrhovnoj komandi o svom radu.1 U srpskoj Vrhovnoj komandi je izgleda postojalo podeljeno mišljenje o izaslaniku sa Solunskog fronta. Tako je vojvoda Živojin Mišić na početku 1919. objasnio zašto je baš Kosta Pećanac izabran za emisara: "Izbor je pao na Kostu Pećanca, starog i oprobanog četnika, a uz to i ozbiljna čoveka".2 Isti vojvoda u izveštaju ministru vojnom od 13/26. januara 1919. godine, naglašava: "Iz izveštaja njegovog (Pećančevog) vidi se da se je on zaista i opirao opštem ustanku i da je na njega bio prinuđen silom okolnosti".

Optužbe

Vojvoda Petar Bojović, za razliku od Mišića, optužio je Vrhovnoj komandi Pećanca za podizanje ustanka i masovno stradanje stanovništva po njegovom ugušenju. On je čak predložio istragu o radu Koste Pećanca, jer je sumnjao da su Bugari sa njim imali neki dogovor i "ubijali žene i ljude tražeći srpske komite, ali ne i Pećanca"4.

Bojović je pokušavao da dokaže da se Pećanac u Toplicu prebacio bez njegovog naređenja i znanja. Međutim, prema neobjavljenim memoarima ađutanta kralja Aleksandra, vidi se da je upravo Bojović u svojstvu načelnika štaba srpske Vrhovne komande tražio od francuske glavne komande avion za prebacivanje Pećanca radi podizanja ustanka u Toplici. To je konstatovala i anketna komisija. Kao što se vidi vojvoda Mišić, koji nije bio uključen u akciju slanja Pećanca u Srbiju, imao je mnogo bolje mišljenje o četničkom vojvodi nego vojvoda Bojović.

Da li je Petar Bojović iz straha da bi ga neko mogao pozvati na odgovornost svesno napisao ovakav izveštaj i optužio Pećanca za nešto što nije mogao izričito potkrepiti dokazima? Ili je hteo da Pećancu još jednom imputira veze sa Crnom rukom i njihovim planovima da iskoriste četničku akciju za navodni obračun sa regentom Aleksandrom i vladom. Bilo kako bilo, optužbe vojvode Bojovića su bile veoma teške, te je Pećanac morao da se brani i dokazuje nevinost tvrdeći da je za svoju akciju imao direktnu vezu sa Vrhovnom komandom.5

O krvavoj pobuni na jugu Srbije vlada u izbeglištvu, kao i poslanici Narodne skupštine, već je u toku rata vodila razgovore.

Rezolucija

Raspravljajući o pobuni na jugu Srbije, na svom 93. redovnom sastanku, održanom 12. aprila 1918. na Krfu, srpska Narodna skupština je, posle referata ministra unutrašnjih dela Ljube Jovanovića i diskusije koja je usledila, izglasala, prelazeći na dnevni red, sledeću rezoluciju: "Narodna Skupština je saslušala sa grozom i dubokim bolom saopštenja vlade o strahotama i užasima, počinjenim u Južnoj i Istočnoj Srbiji od strane Bugara, i klanjajući se sa pobožnim poštovanjem senima nevinog srpskog sveta stradalog za svoje ime, žali što ceo strani svet, i prijateljski i neutralni, nije već upoznat sa ovim divljaštvom i zverstvima Bugara, kojima ima malo ravnih u istoriji hrišćanskog perioda.

[balkantimes]

Ideal nacionalnih vođa: Bolje domaći uzurpator nego strani okupator

Kad Vučić i Dodik slave slobodu, to ne može da se protumači drugačije nego kao najobičniji cinizam.

Piše:Tomislav Marković

Srpski narod diljem zemaljskog šara dobio je najnoviji praznik – Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave. Praznik se slavi 15. septembra, na dan kad je 1918. godine probijen Solunski front.

Svečarski dan je ustanovljen na sastanku rukovodstava Republike Srpske i Republike Srbije koji je održan krajem avgusta. Radilo se žurno, predsednik Srbije Aleksandar Vučić pokrenuo je inicijativu za ustanovljavanje novog praznika, Milorad Dodik je ideju oberučke prihvatio, i već par nedelja kasnije organizovana je svečana proslava u Banjaluci.

Usput su malo zaobiđene procedure, 15. septembra nema u Zakonu o državnim praznicima u Republici Srbiji, ali koga briga za te birokratske formalnosti. Pa nismo onomad dizali Antibirokratsku revoluciju da bismo danas robovali kojekakvim zakonima, propisima i pravnim procedurama.

Kako izveštava napredna Radiotelevizija Srbije, „ovaj praznik će biti zajednički obeležavan u Srbiji i Republici Srpskoj i u svim sredinama u kojima su Srbi širom sveta, simbolizujući jedinstvo srpskog naroda”. Trenutno su narečene sredine ograničene na Srbiju i manji bosanskohercegovački entitet, ali radi se na proširenju praznovanja, neka se pripremi Crna Gora, a onda idemo redom – srpsko jedinstvo do Tokija!

Neko naivan bi pomislio da je određivanje državnih praznika u nadležnosti zvaničnih organa zemalja u kojima Srbi širom sveta žive, ali Vučić i Dodik se ne opterećuju trivijalnostima kao što su državne granice i suverenitet. Ljubav prema sopstvenoj naciji je kao i svaki drugi ljubavni zanos – prosto ne zna za granice. Kako lepo reče Vučić, čovek koji sebe vidi kao vođu svih Srba - „ovo nije samo državni praznik, već svesrpski”.

Kad Vučić i Dodik slave slobodu

U novopečenom trodelnom prazniku nemaju svi elementi isti značaj. Najmanja pažnja posvećena je onom delu o nacionalnoj zastavi, što je i razumljivo, budući da je to puka kopija Dana albanske zastave, praznika države Albanije koji se slavi i u drugim sredinama u kojima Albanci žive. Na jedan nacionalizam najbolje je odgovoriti drugim nacionalizmom, u skladu sa apdejtovanom narodnom izrekom „Klin se sklinom izbija, ali rupa ostaje“. Mnogo više pažnje posvećeno je jedinstvu i slobodi, pojmovima koji su na prvi, a i na svaki drugi pogled – potpuno suprotstavljeni.

„Nema viših i važnijih vrednosti od jedinstva našeg naroda i slobode za koju su se naši preci borili, za koju ćemo se boriti i u budućnosti”, poručio je Vučić u čestitki srpskom narodu povodom praznika koji im je lično darovao.

Nešto slično zborio je i Dodik na svečanoj akademiji u Banjaluci pod skromnim nazivom „Pohvala srpskom narodu“. Istom onom narodu koji je skovao poslovicu „Ko se hvali, sam se kvari“. Uobičajeno elokventan, Dodik je rekao da je ključna reč za srpski narod kroz istoriju bila sloboda, a potom je pojasnio:

„Tu slobodu smo shvatali kao slobodu za druge, ne samo za sebe. Mislim da ovaj dan koncentriše ono što jeste srpski nacionalni i državni interes. Naše jedinstvo je potrebno i danas”. Dodik je decidirano naglasio da “nema naroda u okruženju koji je više dao žrtava za slobodu od srpskog”. U program akademije uključio se i Vučić preko videolinka, u borbenom raspoloženju, i rekao da se “srpski narod političkim sredstvima mora boriti za slobodu”.

Kad Vučić i Dodik slave slobodu, to ne može da se protumači drugačije nego kao najobičniji cinizam. U Srbiji se brojni građani bore za slobodu političkim sredstvima, ali protiv Vučićevog režima koji je slobode sveo na minimum, sa težnjom da ih potpuno poništi.

Kako prolaze oni koji traže malo slobode, videli smo mnogo puta: Borku Stefanoviću je razbijena glava šipkom, novinaru Milanu Jovanoviću zapaljena je kuća u Grockoj, uzbunjivač Aleksandar Obradović je hapšen i suspendovan s posla, načelnici sa VMA koji su se bunili protiv Kriznog štaba smenjeni su sa svojih funkcija, a demonstranti ispred Narodne skupštine su divljački premlaćivani.

Domaći uzurpatori umjesto stranog okupatora

Svakom ko u Srbiji ište malo slobode zagarantovan je prolazak kroz „toplog zeca“ u silnim medijima koje Vučić drži pod kontrolom, uvrede, satanizacija, pretnje, linč i haranga. Građani su sistematski zastrašivani, ucenjivani i obeshrabreni u nastojanjima da osvoje tu slobodu na koju se Vučić poziva.

Istini za volju, kad govore o slobodi Vučić i Dodik uopšte ne misle na slobodu pojedinca. Slavopojke slobodi su stajaće mesto nacionalističkog imaginarijuma, ali se ta sloboda uvek shvata kao oslobađanje od stranog okupatora. I tu staju sve priče o slobodi.

Najveći ljubitelji srpskog naroda od pamtiveka, a možda i od ranije, smatraju da je njihovom voljenom narodu dovoljno da se oslobodi iz ralja zavojevača, a dalje razvijanje građanskih sloboda drže posve neprimerenim.

Zameniti stranog okupatora domaćim uzurpatorima – to je bio i ostao ideal nacionalnih vođa i njihove korumpirane inteligencije. Pod uslovom, naravno, da se na čelu uzurpatora moći nađu upravo oni koji zagovaraju taj ideal, kako bi vladali sopstvenom zemljom kao da je u pitanju okupirana teritorija.

Zameniti jednog tiranina drugim i nije baš neko slobodarsko ostvarenje. Smatrati sebe slobodnim zato što te izrabljuje i zlostavlja neko ko se preziva na –ić, umesto da to isto radi neko malo egzotičnijeg prezimena – u to može da veruje samo neko ko se redovno drogira lažnim patriotizmom.

Pouke Dimitrija Tucovića

O tim nezgodnim slobodarskim temama davno je pisao Dimitrije Tucović, pa nije čudo što su ga dvorski intelektualci malo skrajnuli, da ne kvari omladinu. Kad je 1908. Austro-Ugarska izvršila aneksiju Bosne i Hercegovine, vaskoliko patriotsko srpstvo krenulo je u kampanju za oslobođenje prekodrinskih Srba od tuđinske vlasti.

Tucović je uneo par disonantnih tonova u horsko zapevanje nafatiranih rodoljuba. On je konstatovao da „srpski vlasnici pozivaju danas proletarijat Srbije da... krv proliva za oslobođenje tamošnjih Srba”, a potom se zapitao: “Ali, šta bi on poneo za uzdarje narodu u Bosni i Hercegovini? Srbijanske slobode?”

Potom Tucović nabraja sve neslobode i tlačenja koja trpe radnici u Srbiji, od toga da ogroman broj nema čak ni pravo glasa, pa do toga da su “naši radnici u unutrašnjosti predani na milost i nemilost kmetovima i pandurima, koji su tamo paše i koji gaze i ustave i zakone”. Ako sami niste slobodni, kako ćete osloboditi druge?

U tekstu “Istorijski trenutak” Tucović piše da su razne partijske i vanpartijske grupe “narod i na dalje ostavile u potpunom ekonomskome i političkome ropstvu”, te da su sva svoja politička dela “inspirisali samo najužim materijalnim egoizmom, najsitnijom koterijskom mržnjom, najnemoralnijim protežiranjem klika, najkratkovidnijim lokalnim interesom, najsićušnijom partijskom kalkulacijom, najbezobraznijim ćiftinskim ćefom”. Zanimljiv opis, neobično podseća na Srbiju i Republiku Srpsku današnjice. A prošlo je samo 112 godina, baš smo napredovali.

I tad i sad su vladajućim klikama bila puna usta narodne slobode, istog onog naroda na čiji su se račun bogatili i čijoj su naivnosti i neorganizovanosti imali da zahvale za sva svoja nepravedno stečena bogatstva. Sloboda koju slave Vučić, Dodik i njihove kamarile je jedno, a sloboda koju slavi njihov voljeni srpski narod je nešto sasvim drugo. Prvi slave slobodu da izrabljuju narod i raspolažu njegovim novcem kako im se ćefne, a drugi slave slobodu da ćute i trpe.

Složeno, a ne složno društvo

Ništa manje nije problematičan ni prvi element trojedinog praznika – srpsko jedinstvo. Prvo i osnovno – jedinstvo i sloboda ne mogu se trpati u isti koš. Sloboda podrazumeva da neko može biti i protiv tog svenarodnog jedinstva.

Neko svoju slobodu koristi za angažman protiv velikog vođe koji poziva na jedinstvo, a neko drugi za poltronisanje tom istom vođi zarad sitnog profita. Tu nikakvog jedinstva nema, niti ga može biti. Svoditi na zajednički imenitelj nekoliko miliona ljudskih duša koje imaju različite interese, težnje, žudnje, verovanja, vrednosti i stremljenja izgleda potpuno sumanuto, ali to je opšte mesto nacionalističke propagande.

Što je najgore, ideal jedinstva ne zagovaraju samo oni na vrhu piramide, moćnici i profiteri kojima se to isplati, već i mnogi građani. Sloga slovi za nedosežan ideal, a nesloga je oklevetana kao jedan od glavnih uzroka srpske propasti. Međutim, raslojenost i diferenciranost su prirodna stanja društva; ono treba da bude složeno, a ne složno. To je jedini put koji vodi u napredak.

Što ne znači da oko nekih pitanja ne možemo postići društveni konsenzus. Ako se složimo da je sloboda svakog pojedinca neupitna vrednost, što garantuje čak i Ustav Srbije, samim tim smo eliminisali mogućnost nekog prisilnog jedinstva koje nameću politički moćnici.

Trubljenje o srpskom jedinstvu traje već decenijama i ništa nam dobro nije donelo. Poslednji put kad je zavladao sveopšti konsenzus u Srbiji, to je dovelo do četiri rata, nemerljivih razaranja, skoro 150 hiljada mrtvih, miliona raseljenih, do silnih ratnih zločina i genocida, do strahovitih posledica po sve koji žive na prostoru bivše Jugoslavije.

Pobijeni su toliki nedužni ljudi, razoreni gradovi, opustošene duše. Nikad Srbija nije bila homogenija nego onomad kad je dala plebiscitarnu podršku Slobodanu Miloševiću, skoro 3.300.000 ljudi je na izborima 1990. godine glasalo za ovog arhitektu zla. Milošević je za milione bio obožavani vođa, vožd svih Srba, novi Karađorđe, Mesija, maltene božansko biće. Vidimo dokle nas je dovelo to mnogohvaljeno jedinstvo.

Jedinstvo kao stanje dominacije

Dok je trajala sveopšta apokalipsa, dok su nevini patili, gle čuda – organizatori zla, nagovarači na jedinstvo i smrt pravili su karijere u politici, privredi i kulturi, uspinjali se na društvenoj lestvici i punili džepove. Posle svega, evo ih i dalje na vodećim mestima, sa istim idejama i planovima za svoje podanike. A upravo to je i bila poenta propagande srpskog jedinstva.

U trećem tomu studije o fašizmu “Muške fantazije”, u poglavlju “Nacija”, Klaus Tevelejat piše: "Jedinstvo o kojem fašist govori je, prema tome, nasilni spoj tlačitelja i potlačenih u jednu dominantu. Jedinstvo uopšte označava stanje dominacije a ne, recimo, stanje jednakosti".

U eseju “Naš herojski kukavičluk” Slobodan Blagojević se nadovezuje na Tevelajta: “Stoga patrijarhalni muškarac-vojnik neprekidno mora zahtijevati i proizvoditi (npr. medijskim ratnim kampanjama, ali i pravim ratom) neko ‘jedinstvo’, u KOJEM ON SAM STOJI NA VRHU, kao političko ili ‘moralno’ vodstvo, kao vojnik ili besjednik. Njegova dužnost prema naciji, prema cjelini ‘narodnog tijela’, u tome je da tom cjelinom vlada. On se time bori protiv shizofrenog stanja svoje svijesti - spaja nespojivo, ukida sukobe prirodnih interesa unutar društvene cjeline, proizvodeći maničnu nacionalnu ‘cjelinu’".

Fašisti nisu krili svoje ambicije. Tevelajt navodi odlomak iz dela “Die Geaechteten” (“Odmetnici”) Ernsta fon Salomona: “Bili smo uvjereni da moramo imati vlast, mi i nitko drugi, zbog Njemačke. Jer mi smo se sami doslovce osjećali Njemačkom, tako jako da smo mislili Njemačka kad smo rekli ideja, borba, zalaganje, život, žrtvovanje, dužnost, uvijek smo mislili Njemačka”. Kad se čovek oseća Nemačkom, prirodno je da pomisli kako mu pripada sva vlast nad jedinstvenom celinom svog naroda.

Osjećanje nacionalnog jedinstva

Jedan nemački pisac kog naši nacionalisti nepravedno zapostavljaju, mada im je blizak po uverenjima, ovako određuje to osećanje jedinstva, definišući suštinu nacionalizma: “Što znači nacionalizam: pripadamo Njemačkoj, jer smo Nijemci, jer je Njemačka naša domovina, jer je njemačka duša – naša duša, jer smi svi mi jedan dio njemačke duše”.

Ovaj nadahnuti poetski odlomak kog se ne bi postideo nijedan domaći nacionalistički bard potiče iz romana “Michael” čiji je autor čovek koji nije ostavio dublji trag u istoriji književnosti, ali jeste u istoriji propagande i zla. Njegovo ime je Jozef Gebels.

Takva je priroda jedinstva i narodne sloge, hijerarhijska i piramidalna, a na vrhu uvek mora da bude neki vođa (što bi rekli Nemci – Firer) koji ima apsolutnu vlast nad homogenom podaničkom masom. Prekjuče je to bio Milošević, juče Koštunica, danas Vučić, a sutra će biti već neko treći, hvala Bogu bar za tu funkciju ima kandidata.

Tako će i ostati sve dok uzdižemo jedinstvo kao vrhunaravnu vrednost, a pluralitet i pravo na drugost smatramo nacionalnom izdajom. Sad smo dobili i praznik tog čemernog jedinstva, pa ćemo svakog 15. septembra imati priliku da se svečano radujemo sopstvenoj nesreći.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku balkantimes.net

Izvor

[prijedor24]

U Muzeju Kozare otvorena izložba „Otomansko carstvo u Bosni i Hercegovini i Prijedoru“

U Muzeju Kozare večeras je otvorena istorijsko-etnološka izložba „Otomansko carstvo u Bosni i Hercegovini i Prijedoru“.

Autori izložbe su viši kustos etnolog Marija Radaković i kustos istoričar Nataša Tošanović, zaposlene u prijedorskom muzeju.

Izložba kroz 18 panoa i više eksponata prikazuje otomansko razdoblje Bosne koje je trajalo od  1463. do 1878. godine, kada je Austro-Ugarska okupirala…

[stanrad36-blog]

Perfidno, ne-srpsko rasturanje prethodne Jugoslavije: insistiranje na nemogućem

Perfidno, ne-srpsko rasturanje prethodne Jugoslavije: insistiranje na nemogućem

Od samog ujedinjenja Slovenije i Hrvatske sa Srbijom bila je to neiskrena i provizorna ideja: samo privremeno ujedinjenje sa Srbijom kao zemljom pobednicom u I Svetskom ratu, dok se ne rasturi Austro-Ugarska. I dok se ne pojave/stvore uslovi da rasturimo i tu – kako su uvek njihovi Prvaci govorili nakaradnu tvorevinu-državu. A zatim ćemo lako  i nju rasturiti i postati samostalni

***

P.S. – 24.…

[preporodbn]

BIJELJINCI I SEMBERCI U VELIKOM RATU (I dio)

Piše: Saud Grabčanović Uvod Bošnjačke mase su se 1878. godine usprotivile odlukama Berlinskog kongresa i okupaciji svoje zemlja. Skoro goloruki Bošnjaci su pružili veliki otpor nadmoćnijem okupatoru, kojeg su zadivili svojim herojstvom. Novi okupatori, Austro-Ugari, su veoma respektovali i posebno cijenili ratničke vrijednosti dobrih Bošnjaka, kojima su zbog toga dali posebna prava, pogotovo…

[superbmakerzombie]

Ministarstvo državne imovine uspjelo najviše predmeta riješiti u Međimurju

Ministarstvo državne imovine uspjelo najviše predmeta riješiti u Međimurju

Izvor slike: faH goran marić Najjednostavnije rješavanje imovinsko-pravnih odnosa u Međimurju posljedica je toga što na tom području Austro-Ugarska ostavila najdublji trag Datum objave: 19.09.2017 | 16:02 Autor: mpd/h Ministarstvo državne imovine riješilo je tijekom proteklih mjeseci najviše predmeta u Međimurskoj županiji, izjavio je ministar Goran Marić u utorak tijekom posjeta najsjevernijoj…

[zoranphoto]

AUSTRIJANCI SPREMNO ODGOVORILI ORBANU I NJEGOVOM ŠALU! Siroti Viktor postao predmet sprdnje: ‘Potvrdile se naše sumnje’

Ministarstvo vanjskih poslova Austrije reagiralo je na potez mađarskog premijera Viktora Orbana koji se u javnosti pojavio sa šalom na kojem se nalazi mapa “Velike Mađarske”. “Kratko smo pogledali povijesne karte u Ministarstvu vanjskih poslova u Beču koje su potvrdile našu prvobitnu sumnju. Kraljevina Ugarska u sastavu Austro-Ugarske Monarhije prestala je postojati prije otprilike 100 godina. Obavijestit ćemo naše mađarske susjede o razvoju ove situacije što je prije moguće”, naveli su iz ministarstva.    

Ovo mu nije prvi put

Naime, mađarski premijer Viktor Orban u nedjelju je bio na prijateljskoj nogometnoj utakmici reprezentacije Mađarske protiv Grčke u Budimpešti i tom prilikom se zagrnuo sa spornim šalom. Podsjetimo, ovo nije prvi put da Orban “maše” s Velikom Mađarskom, a pravnik i profesor Goran Vojković za N1 je rekao kako većina hrvatskih političara govori da on to ne misli ozbiljno, da se samo obraća svom biračkom tijelu, da se šali. “Što bi bilo da netko od naših dođe tako s, recimo, kartom Tomislavove Hrvatske, Vučić s nekim granicama svog bivšeg šefa pa Slovenci sa svojim…. To su stvari koje se ne rade. Moderni političari to ne rade. Na ovakve stvari bismo odmah imali 500 reakcija, a kod Orbana jedina reakcija je – on se šali”, rekao je Vojković.    

‘Orbaniće to zabavlja’

A zašto su naši političari toliko blagi prema Orbanu? Jer je većini idol, smatra Vojković. “Jer bi oni voljeli biti mali Orbanići. Mnogi ga simpatiziraju. On je faca, pokazuje veliku državu, nitko mu ništa ne može, u EU-u je frajer koji može ucjenjivati i naši se identificiraju s njim, ali to bi ovi iz područja psihologije mogli bolje objasniti. Nikako da imaju simpatije prema vođama koji su razvijeni, nego selskim đilkosima, tučarama. A Orbanu treba priprijetiti da ako nastavi tako, da će morat obnoviti Zagreb. Poslati račun. Jel’ tvoj? Onda obnovi!”, kaže Vojković. Dnevno.hr Read the full article

[mentalnahigijena]

Austrougarski  protektorat nad Srbijom 1. Na Berlinskom kongresu Austro–Ugarska je dobila mandat da okupira Bosnu i Hercegovinu, a Čl. 30. Berlinskog ugovora predviđa i austro–ugarski protektorat nad Srbijom. U ovom radu prikazat ćemo kako je Austro–Ugarska provela u djelo svoj protektorat i kako je on u Srbiji funkcionisalo. Pri tome ćemo se koristiti spisima austrougarske ambasade u Beogradu, tačnije spisima za mandata barona von Herberta koji se čuvaju u Haus–, Hof– und Staatsarchivu u Beču. Pri tome ćemo posebno prikazati aktivnost kneza Milana, a onda posebno Skupštine i štampe. Štampa i Skupština Dana 29. Decembra 1878. izišao je uvodnik u beogradskom Istoku u kojem se Austrija kritikuje da širi svoju kulturu na istok i nastoji stvoriti slavensku Austriju sačinjenu od slavenskih naroda nekadašnje Turske. Uvodnik se podruguje civilizaciskoj ulozi Austrije. Još prije nepunih 30 godina Ilija Garašanin pisao je Alexanderu Bachu s divljenjem o Austriji kao civiliziranoj i dobro organiziranoj zemlji. U Viencu je izišla negativna recenzija knjige austrijskog publiciste Theodora Schiffa Aus Dalmatien, 1875. u kojoj se on izruguje kao kulturtreger(tragač kultura). Ivan Trnski i germanizovani Srbin i austrijski pisac Stephan Milow nijesu se razumjeli, jer je Trnski Milowa pokušao dovesti hrvatskoj knjizi, a Milow je u Trnskome vidio osobu koja širi austrijsku civilizaciju na Balkanu. Uvodničar primjećuje da je Austro–Ugarska okupirala Bosnu da bi joj donijela mir svojim političkim i društvenim ustanovama, u što sumnja ako ta okupacija izaziva toliko protivljenje. Uvodničar nalazi da je Austro–Ugarska okupirala Bosnu jer joj je to nametnula međunarodna situacija poslije Kraljičina Graca 1866, ne spominje austrijsku ulogu u Crnoj Gori 1853. i 1872, ali napominje opadanje Turske još od doba Katarine II., ističe da je istočno pitanje nastalo u ruskom i austrijskom kabinetu, ali smatra da su interesi tih dviju sila suprotni. Okupacija je dakle očajnički potez Austrije koja je 1866. istisnuta iz Njemačke. Istočno pitanje, prema uvodničaru, nije bila podjela Turske, nego tko će na razvalinama Turske napraviti novu veliku slovensku državu. Rusija ili Austrija? Uvodničar nije opazio da hrvatska javnost podržava okupaciju i smatra da je to mogla provesti samo velika sila. Ipak, zapadna Europa je odobrila okupaciju zbog straha od Rusije i slovenstva i zato da udalji Austro–Ugarsku iz srednje Europe. Iz ovog priloga odjekuje velikosrpska ideologija koju je prilikom bosanskohercegovačkog ustanka prihvatila Srbija nakon što je Crna Gora odustala da vodi srpstvo.. Knez Milan održao je u Skupštini govor prilikom ustoličenja u Nišu 1. Februara 1879. u kojem je spomenuo slavu srpskog oružja, srpsku čast i ponos Srbije da je postala nezavisna, spomenuo je novooslobođene krajeve, slobodu i napredak. Časopis Istok je 1–13. Juna 1879. pisao da je Austro–Ugarska svakako preuveličala nevolje Bosne kako bi je mogla okupirati, da nije riješila agrarno pitanje koje je bilo uzrokom svih nereda, ali da je za sebe pridobila begove. Ti begovi su renegti koji su izdali Bosnu Austro–Ugarskoj isto onako kako su je nekoć izdali Osmanlijama, iako su čisti Srbi. Dana 11. Juna 1879. Istok je pisao o adresi trnovskog sreza ruskom caru o istočnorumelijskom pitanju i isticao da sada valja računati s probuđenom nacionalnom svijesti balkanskih Slovena. Srbija se želi ujediniti s Bugarskom. Okupacija Bosne i Hercegovine suprotna je međunarodnom pravu. Srez sa nezadovoljstvom opaža da je Rusija svoju naklonost Srbiji sada posve prenijela na Bugarsku. Srez završava vjerom u ujedinjenje svekolikog srpstva koje Austro–Ugarska neće moći spriječiti. Dana 3–15. Juna Istok opet negativno ocjenjuje austrougarsku okupaciju Sandžaka, čime je Turska gotovo potpuno potisla iz Europe. Dodaje da je istočno pitanje do okupacije bilo pitanje emancipacije balkanskih Slovena, a onda je postalo pitanje političke ravnoteže u Europi, što je ipak povoljno za Slovene. Sad nije više Turska neprijatelj Slovena nego Austrija iza koje stoji Bismarck. Autor vidi Austro–Ugarsku kao satelit Njemačke, što početak 1880–ih godina neće dokazati jer je Srbija upravo postala austrougarski protektorat, slijedila je Rumunjska, a onda se i Italija vezala s Austro–Ugarskom u Trojnom savezu, a srce tog saveza bio je baš Beč. Kada je u Bosni doneseno niz novih savremenih zakona, pitao se 24. listopada–4. Novembra 1879. Istok — tko prema Berlinskom ugovoru donosi zakone u Bosni i Hercegovini, austrijski Raichstag ili mađarski parlament, da bi dodao kako te zakone mora prihvatiti Zemaljska vlada u Sarajevu, tražio je nacionalnu upravu u Bosni i ustavnu vlast koja bi mogla u svoje ruke uzeti zakone. Dana 20. Novembra–2. Decembra 1879. Skupština je uputila adresu knezu Milanu Obrenoviću. Ona je napomenula slavu srpskih careva i kraljeva, slavu srpskog oružja, pozdravila junačkog kneza koji je Srbiju poveo u nezavisnost i osigurao naklonost europskih sila. Skupština je tražila da knez zaustavi upade Albanaca na jugozapadu, da njeguje dobrosusjedske odnose Srbije i Bugarske, da osigura nezavisnost srpske nacionalne crkve od Carigrada. Skupština je u nezavisnosti vidjela mogućnost uspostavljanja nacionalne civilizacije, pa će Srbija sada moći da unapredi obrazovanje, nauku, industriju i nacionalnu privredu, već izdaje sopstveni novac, priprema izgradnju železnice, organizaciju zdravstva , te spominje agrarno pitanje na novoosvojenim teritorijama.. Časopis Videlo je 9. Januara 1880. sa žaljenjem konstatirao da u nezavisnoj i ustavnoj Srbiji nema nijednog nezavisnog lista, a nema ni političkih partija. Autor članka, pravnik A. Novaković, preporučuje razvoj društvenih institucija, usvajanje moderne zakonske regulative koja će postati sastavni dio svijesti građana. Srbija mora slijediti načela zakonitosti, slobode i napretka. Nacionalna dinastija znak je povijesnog života nacije i garant njezine stabilnosti. Autor je tražio slobodu okupljanja i štampe, ličnu sigurnost, ustavnu odgovornost ministara, naučno obrazovanih ljudi u parlament, nezavisno sudstvo, ustavnost, nadzor javnosti nad financijama, odgovornost činovnika, jer će samo na taj način Srbija moći stupiti u red europskih naroda i osloboditi se izolacije. Osim prevazilaženja izolacije autor traži i jačanje slovenske zajednice naroda, što je svakako bilo nejasno jer ovu zajednicu nije detaljno definirao. Rusija nikako nije bila čelnik te zajednice nego velika sila koja je vodila politiku sporazumima s drugim silama, prije svega s Austro–Ugarskom, a zatim i s Turskom. Takva izgradnja nacionalnih institucija smatrala se demokratskom, ali je autor napominjao i žrtve na tom putu, a cilj tog puta opet je ostao u nejasnoj budućnosti. Austro–Ugarska se nije doživljavala kao načelo tog napretka, niti joj se priznavala vodeća uloga.

[crnagorakraljevina]

Tajni Ugovor London 1915

Izvor: Sporazum između Francuske, Rusije, Velike Britanije i Italije, potpisan u Londonu 26. aprila 1915. godine . London: konfekcija Uredski Njegova Veličanstva, 1920  Po nalogu njegove vlade markiz Imperiali, veleposlanik Njegovog Veličanstva Kralja Italije, ima čast da komuniciraju na rt. Hon. Sir Edward Grey, njegove britanski Veličanstva Glavni državni tajnik za vanjske poslove i na njihovo Ekselencije M. Paul Cambon, veleposlanik Republike Francuske, i grofu de Benckendorff, veleposlanika Njegovo veličanstvo Car od svih Russias, sljedeći memoranduma :

Memorandum.

Član 1.   Vojni Konvencija će se odmah sklopljena između stožera Francuske, Velike Britanije, Italije i Rusije. Ovaj ugovor će odrediti minimalni broj vojnih snaga da se zaposleni u Rusiji protiv Austro-Ugarske, kako bi se spriječilo da se vlast s koncentrirajući svu svoju snagu protiv Italije, u slučaju da Rusija odluči usmjeriti svoju glavnu napore protiv Njemačke. Ovaj vojni ugovor će odrediti pitanja primirja, koja nužno dolaze u opseg od zapovjednika u glavni od vojske.

Član 2. Sa svoje strane, Italija će svim svojim snagama radi u ratu zajedno s Francuskom, Velikom Britanijom i Rusijom protiv svih svojih neprijatelja.

Član 3. Francuski i britanski flote donosi aktivnu i trajnu pomoć Italiji sve do trenutka kad je Austro-Ugarska flota će biti uništena ili dok mir mora biti sklopljen. Pomorski ugovor će odmah biti sklopljen u tu svrhu između Francuske, Velike Britanije i Italije.

Član 4. Na temelju Ugovora iz mirovnog Italija će dobiti Trentino, cisalpinski Tirol s njegovom geografskom i prirodnom granicom (granica Brennera), kao i Trst, grofovije Goricu i Gradišku, sve Istra što se tiče Quarnero i uključujući Volosca i Istarska otoci Cherso i Lussin, kao i male otoke Plavnik, Unije, Canidole, Palazzuoli, San Pietro di Nembi, Asinello, Gruica i na susjedne otoke.

Bilješka. Granica je potrebno kako bi se osiguralo izvršenje član 4. ovoga Zakona, bit će povučena kako slijedi: - Od Piz Umbrail koliko sjeverno od Stelvio, mora slijediti sljemenu Rhetian Alpa do izvora za Adige i Eisach, onda slijedeći Reschen i Brenner planine i Oetz i Ziller visine. Granica će onda savijati prema jugu, prijeći Mt. Toblach i pridružite sadašnju granicu Karnskih Alpama. To će slijediti ovom graničnom liniju što se tiče Mt. Tarvis i od Mt. Tarvis sliv Julijskim Alpama strane Predel, Mt. Mangart je Tricorno (Terglu) i razvođa iz Podberdo, Podlaniscam i Idriji prolazi. Od ove točke granica će uzeti jugoistočni smjer prema Snježniku, ostavljajući cijeli sliv Save i njezinih pritoka izvan talijanskog teritorija. Od Snježniku granica će sići na obalu na takav način da su Castua, Mattuglia i Volosca u talijanskom teritoriju.

Član 5. Italija treba dobiti pokrajine Dalmacije u sadašnjim administrativnim granicama, uključujući i na sjeveru Lisarica i Tribania; prema jugu sve do linije počevši od rta Planka na obali i sljedeći istoku vrhova visine formiranje prekretnicu, na takav način da se napusti u roku od talijanskog teritorija svim dolinama i potoci teku prema Sebenico-kao što su Cicola , Kerka, Butišnica i njihovih pritoka. Ona će također dobiti sve otoke smjestiti na sjeveru i zapadu Dalmacije od Premude, Selve, Ulbo, Scherda, Maonu, Pago i Patadura na sjeveru, do Meleda na jugu, uključujući Sant”Andrea, poslovna, Lissa, Lesina , Tercola, Curzola, Cazza i Lagosta. kao i okolnih stijena i otočićima i Pelagosa, s izuzetkom veće i manje Zirona, Bua, Šolta i Brazza.

Da bi se neutralizirala: - (1) cijela obala od rta Planka na sjeveru do južnog bazu poluotoka Sabbioncello na jugu, tako da su cijelu tu poluotoka; (2) dio obale koji počinje na sjeveru na točki koja se nalazi 10 kilometara južno od rta Ragusa Vecchia se proteže na jug sve do rijeke Voussa, na takav način da su jaz i lukama Cattaro, Antivari , Dulcigno, St. Jean de Medua i Durazza, ne dovodeći u pitanje prava Crne Gore koja nastaje na deklaracijama razmjenjuju između sila u april i septembar 1909. Kao što se ta prava odnose se samo na ovom teritoriju Crne Gore, oni ne mogu biti produžen do bilo kojeg područja ili luke koje mogu biti dodijeljene u Crnu Goru. Zbog toga se neutralizacija ne primjenjuje na bilo kojem dijelu obale sada pripada Crnoj Gori. Tu će se održavati sva ograničenja u vezi luke Antivari koji su prihvaćeni od strane Crne Gore u 1909; (3) Na kraju, svi otoci nisu dali u Italiju.

Bilješka. Sljedeći Jadrana bit će dodjeljuje četiri savezničkih snaga u Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori: - U Gornjem Jadranu čitavu obalu od uvale Volosca na granicama Istre što se tiče sjeverne granice Dalmacije, uključujući i obalu koja je u ovom trenutku mađarski i sve hrvatske obale, uz luku Rijeku i mali luke Novog i Carlopago, kao i otoci Veglia, Pervichio, Gregorio, Goli i Arbe. A, u Donjoj Jadranu (u regiji zanimljivo Srbije i Crne Gore), cijela obala od rta Planka što se tiče rijeke Drina, s važnim lukama Spalato, Ragusa, Cattaro, Antivari, Dulcigno i St. Jean de Medua i otoci veće i manje Zirona, Bua, Šolta, Brazza, Jaclian i Calamotta. Luka Durazza biti dodijeljen na nezavisne muslimanske države Albanije.

Član 6. Italija će dobiti potpuni suverenitet nad Valone, otok Saseno i okolno područje dovoljnoj mjeri kako bi se osiguralo obranu od tih točaka (od Voïussa na sjeveru i istoku, približno do sjeverne granice okruga Chimara na jugu).

Član 7. Ako Italija dobije Trentino i Istru, u skladu s odredbama članka 4., Dalmaciju i jadranske otoke u granicama navedenim u članu 5. i zaljev Valone (članak 6.), a ako je rezerviran je središnji dio Albanije za uspostavu male autonomne neutraliziran države, Italija neće protiviti podjelu sjeverne i južne Albanije između Crne Gore, Srbije i Grčke, trebali su Francuska, Velika Britanija i Rusija žele. Obala od južne granice talijanskog teritorija Valone (vidi član 6.) do rta pera treba neutralizirati. Italija će biti optužen za zastupanje države Albanije u njezinim odnosima sa stranim silama. Italija se slaže, štoviše, ostaviti dovoljno teritorij u svakom slučaju na istoku Albanije kako bi se osiguralo postojanje granica linija između Grčke i Srbije, zapadno od jezera Ohrida.

Član 8. Italija će dobiti cijeli suverenitet nad Dodekanskog otocima koje je ona u ovom trenutku zauzimaju.

Član 9. Opšte govoreći, Francuska, Velika Britanija i Rusija priznati da je zainteresiran za održavanje ravnoteže snaga u Sredozemlju Italija i da u slučaju potpunog ili djelomičnog podjele Turske u Aziji, ona bi trebala dobiti samo dio mediteranske regije, u susjedstvu u pokrajini Adalia, gdje Italija ima već stečenih prava i interese koji formiraju predmet talijansko-britanskoj konvenciji. Zona, koja će eventualno biti priznata Italiji bit će razgraničena, u pravo vrijeme, s obzirom uzimajući u obzir postojeće interese Francuske i Velike Britanije. Interesi Italije također treba uzeti u obzir u slučaju teritorijalnog integriteta Turaka se održava i izmjene u zonama interesu sila. Ako Francuska, Velika Britanija i Rusija zauzeti bilo teritorije u Turskoj u Aziji tijekom rata, mediteranska regija na granici provincije Adalia u granicama gore navedenih mora biti zadržana u Italiju, koji ima pravo da ga zauzme.

Član 10. Sva prava i privilegije u Libiji u ovom trenutku pripada sultanu na temelju Ugovora iz Lausanne prenose u Italiju.

Član 11. Italija će dobiti udio u eventualnim ratnim odštetama koje odgovara njezinim naporima i žrtvama.

Član 12. Italija izjavljuje, da se povezuje u izjavi od strane Francuske, Velike Britanije i Rusije, da Arabija i sveta muslimanska mjesta u Arabiji moraju ostati pod pokroviteljstvom neke nezavisne muslimanske snage.

Član 13. U slučaju Francuska i Velika Britanija povećanje njihove kolonijalne teritorije u Africi na račun Njemačke, te dvije sile slažu u načelu da Italija može zahtijevati neke pravičnu naknadu, posebno što se tiče naselje u njezinu korist od pitanja u odnosu na granice talijanska kolonija Eritreja, Somalije i Libije i susjednih kolonija pripadaju Francuske i Velike Britanije.

Član 14. Velika Britanija obvezuje se omogućiti neposrednu zaključka, pod jednakim uvjetima, kredit u iznosu od najmanje 50.000.000 l. koje se izdaju na londonskom tržištu.

Član 15. Francuska, Velika Britanija i Rusija će podržati takvu opoziciju kao Italija može napraviti na bilo koji prijedlog u smjeru uvođenja predstavnika Svete Stolice u bilo mirovnim pregovorima i pregovorima za rješavanje pitanja koja su ovim ratom.

Član 16. Ovaj raspored će se održati u tajnosti. Prianjanje Italiji Deklaracije 5. sep. 1914. godine, sama će se javno, odmah nakon objave rata po Italiji ili Italiji. ------

Nakon što je uzeo čin prethodnog memoranduma predstavnici Francuske, Velike Britanije i Rusije, propisno ovlašteni u tu svrhu, zaključili su sljedeći sporazum s predstavnikom Italije, također propisno ovlašteni od strane svoje vlade: -Francuska, Velika Britanija i Rusija daju svoj puni pristanak na memorandum predstavila talijanske vlade.S obzirom na članke 1., 2. i 3. ovog Memoranduma, koje pružaju za vojne i pomorske suradnje između četiri sile, Italija izjavljuje da će uzeti polje u najkraćem mogućem datumu i unutar razdoblja koje ne prelazi mjesec dana od potpis od ovih poklona.U vjeri toga su potpisani potpisali su ovaj ugovor i na nju svojim pečatima su potvrđene.Sastavljeno u Londonu, u četiri primjerka, 26. dana mjeseca april 1915. godine.(LS) E. GRAY.   (LS) IMPERIALI.  (LS) Benckendorff.  (LS) PAUL Cambon.

II.

Izjava kojom Francuska, Velika Britanija, Italija i Rusija obvezuju da se neće zaključiti separatni mir tijekom sadašnjeg europskog rata.

Talijanska vlada, nakon što je odlučio sudjelovati u ovom ratu s. francuski, britanski i ruski Vlade i da pristupi izjava dana u Londonu, 5. sep. 1914. godine, od strane tri gore imenovanih vlada,Potpisani, za to propisno ovlašteni od svojih vlada, daje sljedeću izjavu: -Francuski, britanski, talijanski i ruski vlada uzajamno obvezuju da se neće zaključiti separatni mir tokom ovog rata.Četiri Vlade se slažu da, kad god postoji sep. biti prilika kako bi razgovarali o uslovima mira, nitko od savezničkih sila mora položiti sve uslove mira, bez prethodnog dogovora sa svakim drugim saveznicima.U vjeri toga su potpisani potpisali Deklaraciju i nju svojim pečatima su potvridili.Sastavljeno u Londonu, u četiri primjerka, 26. dana mjeseca aprila 1915. godine.Sporazum je trebao biti tajna, ali nakon Oktobarske revolucije u Rusiji, to je bio objavljen u dec. 1917. godine od strane ruskog časopisa Izvestia .Treba napomenuti da Kraljevina Crna Gora nije znala za postojanje ovog dokumenta:  Tajnog Londoskog Ugovora iz 1915 godine!Google prevodilac, (oprostite za moguće greške prevoda)