erikvanmerrienboer

[erikvanmerrienboer]

Elk type leegstand vraagt om een andere aanpak. Een leegstaande boerderij vraagt om andere oplossingen dan een leegstaand winkelpand of klooster. Maatwerk dus, soms voor het gebouw en vaak voor de hele omgeving.  Op 25 september hebben we enkele initiatieven in Noordoost Brabant bezocht en in een korte video vastgelegd. We hebben veel geleerd van de mooie, creatieve, soms verrassende oplossingen die zijn ontstaan. Ik zie dan ook uit naar de werkbezoeken Leegstand in de andere Brabantse regio’s. Ook daar willen we kennis en praktijkervaring verzamelen en met elkaar te delen. Dat is de manier om verder te komen.

[erikvanmerrienboer]

Transformeren als het nieuwe ontwikkelen

14 februari was een mooie dag. Niet alleen omdat het Valentijnsdag was, ook omdat deze dag in het teken stond van het thema Stedelijke Transformatie in het Evoluon in Eindhoven: hoe kunnen we onze steden en dorpen, waar bijvoorbeeld veel leegstand is, vitaal en leefbaar houden? Naast een "Brabants uurtje vooraf" met een groot aantal gemeenten, waren we als Brabant gastheer van het landelijke congres Stedelijke Transformatie. Weten hoe we daarmee in Brabant aan de slag zijn? Lees dan het artikel van Platform 31. 

[erikvanmerrienboer]

"Wij zitten in een huisje"

Deze weblog is als opinie-artikel gepubliceerd in het Eindhovens Dagblad van 5 februari 2019

Samen genieten, midden in de natuur. Zo presenteert Bospark ‘t Wolfsven in Mierlo zich aan vakantieminnend Nederland, Vlaanderen en ongetwijfeld ook Duitsland. Het is er goed toeven, zo weet ik uit eigen ervaring. Niet als vakantieganger, maar als tijdelijke bewoner voor vier maanden met toen een jong gezin - in between houses. En we waren ook in 2007 niet de enigen. “Wij zitten in een huisje op ‘t Wolfsven” stond in die tijd in de regio gelijk aan “we zijn aan het verhuizen”. Je moest wel opletten om meervoud te gebruiken. Want “Ik zit op ‘t Wolfsven” stond gelijk aan de mededeling dat je in een echtscheiding zat.

Wat als de markt faalt Er is weinig mis mee dat vakantieparken dit soort  natuurlijke fricties op de woningmarkt helpen oplossen. Maar fricties zijn er teveel in Brabant, met een woningmarkt die ruim een decennium na de kredietcrisis nog altijd niet in evenwicht is. Met een derde van de vakantieparken dat niet kan overleven zonder minstens 20% van de huisjes te verhuren aan niet-vakantiegangers. Met meer dan 100.000 arbeidsmigranten die verblijf zoeken, terwijl er toch al een nijpend tekort aan betaalbare huisvesting is. Als markten falen, is een zichtbare hand van de overheid nodig. Aan de slag dus. Niet voor niets lanceerde de minister van BZK eind november samen met onder meer onze provincie een Nationale Actieagenda Vakantieparken. Een actieplan waarin zes Brabantse gemeenten als proefcasus fungeren. Gisteren lieten ook Provinciale Staten zich door een groot aantal (ervarings)deskundigen bijpraten over de dilemma’s rond vakantieparken.  

Dilemma Als we wonen zonder meer toestaan op al onze vakantieparken, dan breng je de dorpen en middelgrote steden in de problemen. Plekken die de woningbouw hard nodig hebben om bijvoorbeeld winkelleegstand op te lossen, de basisschool open en de leefbaarheid op peil te houden. Zonder meer toestaan doet ook inbreuk op de natuurlijke omgeving waarin veel parken zich bevinden. Een recreant heeft nou eenmaal een ander leefpatroon dan een bewoner, denk alleen al aan het veel intensiever autogebruik. Maar als we wonen overal en per direct verbieden op de vakantieparken, treft dat ook mensen voor wie de reguliere woningmarkt (nog) niet toegankelijk en betaalbaar is. Ook komt dan de helft van de vakantieparken verder in financiële problemen, omdat ze al jaren te weinig (kunnen) investeren om op de recreatiemarkt het hoofd boven water te houden. En daarmee komt ook de werkgelegenheid op vakantieparken onder druk, waar in Brabant 63.000, vooral praktisch geschoolde mensen hun boterham verdienen. In Vlierden zette Roompot per direct vakantiepark De Bikkels leeg, omdat de gemeente Deurne niet met hen mee wilde gaan in het ‘omkatten’ van het park naar grootschalige huisvesting voor arbeidsmigranten. Maar wie neemt vervolgens verantwoordelijkheid voor zon leegstaand vakantiepark?

Ook de huidige, permanente bewoners op mooie parken als De Noenes in Haaren, L’Air Pur in Baarle-Nassau en Groenendries in Woensdrecht voelen onzekerheid. Zij mogen nu hun woning niet als permanente woning verkopen. Maar op de veel te ruime markt voor vakantiewoningen raken ze de woning nauwelijks kwijt. Dan zit er weinig anders op dan verhuur. Met als gevolg dat bewoners – zo vrezen zij – elkaar niet meer kennen en zich niet langer verantwoordelijk voelen voor het reilen en zeilen op het park. Verpaupering en criminaliteit liggen dan al snel op de loer. Eén park, één plan Aan de slag betekent voor mij: per park een plan. En dus géén generieke, algemeen geldende maatregelen, omdat die de problemen niet oplossen, maar verergeren! Alleen maatwerk kan de oplossing bieden, en dat is precies wat de nieuwe Omgevingswet biedt. Zo kan een gemeente er voor kiezen om alleen de huidige permanent bewoonde woningen op een park te legaliseren, maar meer echt niet toe te staan. Dan is het denkbaar dat een enkel goed ontsloten vakantiepark transformeert naar huisvesting voor kortverblijvende arbeidsmigranten, zonder dat het een ‘recht’ wordt voor iedere parkeigenaar om dat te doen. En dan kan een gemeente vol overtuiging een investering in de vitaliteit van een vakantiepark faciliteren, zonder dat het zich gedwongen voelt om niet levensvatbare ambities van andere parken te steunen. Niet wegkijken, niet toekijken, niet aankijken of de vrije hand laten, maar aan de slag. Het moet, het kan, per park een plan!

[erikvanmerrienboer]

Gezondheid centraal in ons omgevingsbeleid 

Onlangs mocht ik samen met projectleider Wieteke de Vries van GGD Hart voor Brabant de Brabantse Omgevingsscan, kortweg de BrOs, lanceren. Inwoners, initiatiefnemers en overheden kunnen daarmee eenvoudig en op wijkniveau zien welke kansen er liggen om gezondheid van inwoners te verbeteren. Dit is mogelijk gemaakt door cijfers over de leefomgeving te combineren met de gezondheidsbeleving van inwoners. 

Opdracht

In december hebben Provinciale Staten, vooruitlopend op de Omgevingswet, de Brabantse omgevingsvisie vastgesteld. Daarbij kregen wij als GS in een motie de opdracht van Provinciale Staten om gezondheid nóg centraler te stellen in onze werkwijze, door de BrOS te implementeren in ons werk

Als veiligheid, gezondheid en omgevingskwaliteit de basis van ons omgevingsbeleid zijn, dan moeten we vaststellen dat de wijze waarop we daar uitvoering aan geven nog heel verschillend en gefragmenteerd is. Het leidt ook tot handelingsverlegenheid. Want wat is een acceptabel veiligheidsrisico, hoe weeg je gezondheid? Het toepassen van de Omgevingsscan kan die verlegenheid verhelpen. De Omgevingsscan maakt gezondheid als afwegingscriterium tastbaar en toepasbaar voor de dagelijkse praktijk. 

Praktijk

Complimenten en waardering voor de samenwerkende GGD'en en Telos voor het nemen van dit initiatief zijn op hun plek. En tegelijkertijd: 'the ‘proof of the pudding is in the eating’. De BrOs gaat pas echt waarde krijgen door hem niet als vrijblijvend hulpmiddel, maar systematisch toe te passen. Ik roep de initiatiefnemers dan ook graag op ons daarin terzijde te staan en scherp te houden!

Om zo, gezamenlijk daadwerkelijk keuzes te maken waarbij gezondheid van onze leefomgeving centraal staat. Daarvoor staan wij als overheden écht aan de lat. Ik kijk uit naar de praktijkervaringen die we gaan opdoen in het gebruik van de scan!

www.brabantscan.nl/bros

[erikvanmerrienboer]

Brabant ontmoet Panorama Nederland

Panorama Nederland, van het college van Rijksadviseurs, is alleen nog deze week, tot en met vrijdag 8 februari, te gast in het Provinciehuis in 's-Hertogenbosch. Kom kijken! Of kom a.s. woensdagavond 6 februari naar de ontmoeting met de drie Rijksadviseurs bij het Panorama. Meer informatie 

[erikvanmerrienboer]

5 voor 12 voor arbeidsmigratie

Als ik u vraag wat de vijfde stad van Brabant is dan zegt u waarschijnlijk Helmond. Maar de vijfde stad van Brabant is inmiddels Oost-Europees, versnipperd over uitgeleefde vakantieparken, hotels en overbevolkte woningen, telt ruim 100.000 inwoners en is de snelst groeiende stad van onze provincie. De vijfde stad van Brabant is een stad waar de gemiddelde woning te vaak een caravan is die voor de hoofdprijs met vier personen wordt gedeeld, waar ziekte en arbeidsongeschiktheid je eigen probleem zijn, waar je kinderen niet kunt laten opgroeien. De vijfde stad van Brabant wordt aangedreven door goedkope arbeid. Wie te duur is kan niet meedoen, wie meedoet maakt kans te worden uitgebuit. Maar het is wèl een stad die voor de Brabantse economie onmisbaar is, want zonder deze inwoners blijft er steeds meer werk liggen. 

Als de vijfde stad van Brabant op één plek geconcentreerd zou zijn, zouden we onmogelijk kunnen wegkijken. Zouden we moeten aanpakken. Maar weggestopt op honderden plekjes, onttrekt de stad en het leed dat zich hier en daar afspeelt zich aan het oog en aan het hart. We kunnen niet wegkijken. Bedrijven die de Brabantse cultuur van gastvrijheid geweld aandoen mogen niet de goede werkgevers overschaduwen waar we juist trots op zijn. Ook sommige gemeenten zien de realiteit nog onvoldoende onder ogen, hebben niet in beeld wat er binnen de eigen gemeentegrenzen gebeurt en doen te weinig aan misstanden die arbeidsmigranten en de eigen bewoners in de kou laten staan. Wij als provincie hebben op onze beurt geaarzeld om de regie naar ons toe te trekken. Maar we aarzelen niet langer.

Op 17 januari organiseerden we daarom een eerste netwerkbijeenkomst over arbeidsmigratie en nodigden gemeenten, werkgevers, huisvesters en maatschappelijke organisaties uit om met ons mee te denken. De bomvolle zaal bevestigt het gedeelde urgentiegevoel. Het fundament voor een Brabants Netwerk Arbeidsmigratie werd op deze dag gelegd. Een greep uit de maatregelen waar we gezamenlijk verder mee aan de slag gaan:

Betere registratie: een probleem dat we niet zien kunnen we niet oplossen. En dus is een sluitend systeem van verplichte in- en uitschrijving van alle arbeidsmigranten bij de gemeente een must. Daar hebben we betrokkenheid van het Rijk bij nodig;

Naming and shaming: goed werkgeverschap willen we kennen en erkennen, net zoals we dat deze week met de ‘Brabants Besten’ deden. Met bedrijven die zich hier willen vestigen of die hier willen uitbreiden maken we vóóraf afspraken. Bedrijven die hier komen voor snelle winsten, maar hun maatschappelijke verantwoordelijkheden schuwen kunnen we missen als kiespijn.

Goede huisvesting: de toepassing van het bestaande keurmerk van de Stichting Normering Flexwonen moet standaard worden voor huisvesters en inhurende werkgevers. Dat kunnen we bereiken als alle Brabantse gemeenten dit in hun beleid vastleggen.

Geen verdringing van Brabantse woningzoekenden: dus geen inzet van woningen in het sociale en middensegment voor tijdelijk verblijf van arbeidsmigranten, de zogenoemde ‘short stay’.

Ruimte maken voor kwalitatief goede grootschalige short stay voorzieningen, waarbij ook de verbinding gezocht wordt met de opgave voor andere spoedzoekers. Dat kan ook juist een bijdrage leveren aan een goede start van de integratie van migranten die langer in Nederland gaan blijven.

Niet wegkijken, maar aanpakken: gemeenten zijn en blijven eerste overheid, dus alle gemeenten doen mee. Vanuit de Brabantbrede regiegroep sturen we op bindende regionale afspraken.

Daar hebben we u allemaal bij nodig, want het is vijf voor 12!

[erikvanmerrienboer]

Proeftuin Elsendorp: van de keukentafel naar de dorpstafel

In de proeftuin slaan Elsendorpers de hand aan de ploeg om haalbare plannen te maken die de leefbaarheid op het platteland versterken, verpaupering door leegstand tegengaan en op de juiste plekken ruimte maken voor kleinschalige en duurzame bedrijvigheid, wonen en recreatie. Door individuele wensen en ideeën te verplaatsen van de keukentafel naar de dorpstafel, komen oplossingen ineens dichterbij!

Op 3 november en 11 december 2018 tekenden de initiatiefnemers een overeenkomst, waarin ze met de gemeente, de provincie en het waterschap afspreken samen de ideeën uit te werken tot haalbare plannen. Plannen die de belangen van de initiatiefnemers dienen, maar ook meerwaarde leveren voor het dorp. Weten hoe dat werkt? Bekijk dan de video!

[erikvanmerrienboer]

Vier jaar geleden, toen we de vorige prognoses voor de ruimtebehoefte van bedrijventerreinen, kantoren en winkels in Brabant vaststelden was de opgave en urgentie duidelijk: we moesten ‘van meer naar anders’. We hadden meer dan genoeg aanbod voor nieuwe bedrijvigheid, maar niet altijd op de juiste plek, en niet altijd passend bij de vraag. De keuzes die we moesten maken waren verstandig, maar soms wel pijnlijk. Toch heeft dat veel Brabantse gemeenten er niet van weerhouden het been bij te trekken en overtollige hectaren te schrappen. Met de inhaalslag om leegstand tegen te gaan, de introductie van het vraaggericht ontwikkelen én de aantrekkende economie zijn vraag en aanbod anno 2018 gelukkig een stuk beter in balans. Met die resultaten kunnen we tevreden zijn, maar er is geen reden voor zelfgenoegzaamheid, want nieuwe opgaven dienen zich in rap tempo aan.

Hoe hoog ligt de lat?

“Bij ons stroomt het vraaggericht ontwikkelen, in combinatie met het huisvestingsvraagstuk van arbeidsmigranten én de energieopgave echt door de aderen”, vertelde een medewerker van de gemeente Waalwijk mij laatst. De gemeente legt de lat hoog: elke nieuwe logistieke reus die daar verrijst is per definitie in staat om zonnepanelen te dragen. En daarmee is deze locatie straks misschien ook meteen het grootste zonnepark in Brabant!

Meer dan ooit zien we ons als overheden voor maatschappelijke uitdagingen gesteld. Werklocaties vervullen een onmiskenbare rol om transitieopgaven op het gebied van energie, circulaire economie en klimaat te laten slagen. Gemeenten zitten als eerste overheid aan het stuur, zij bepalen hoe hoog de lat mag liggen. Maar bij gedurfde keuzes, helpt het natuurlijk wél als andere partijen ook meedoen. Door de lat gezamenlijk even hoog te leggen, schep je een gelijk speelveld en wordt de ambitie van de één niet het concurrentievoordeel van de ander. De nieuwe bedrijventerreinafspraken zijn het middel bij uitstek om invulling te geven aan dat ‘nieuwe normaal’. Voor welke basiskwaliteit gaan we in Brabant gezamenlijk staan?

Things to do tomorrow

Maar er zijn meer uitdagingen dan vergroening en verduurzaming. Denk aan arbeidsmarktvraagstukken, zoals passende huisvesting voor arbeidsmigranten. Kunnen we daar met werkgevers die zich willen vestigen vooraf afspraken over maken? En hoe kunnen onze werklocaties bijdragen aan een betere aansluiting van het MBO op de praktijk? Aan een aantrekkelijke omgeving waarin we talent aantrekken en weten te behouden?

Maar ook: hoe houden we ondermijnende criminaliteit, die helaas ook op bedrijventerreinen geregeld een heenkomen weet te vinden, buiten de deur?

Of: hoe komen we in goede samenspraak tot regionale locaties voor mestverwerking, in het belang van de transitie van onze landbouw?

Nieuwe start

De urgentie om samen invulling te geven aan de maatschappelijke relevantie van werklocaties – ook in de nieuwe cyclus die we nu, met de nieuwe prognoses, aftrappen – is groter dan ooit. De resultaten die we de afgelopen cyclus met elkaar hebben geboekt geven vertrouwen, dat we in goede samenwerking, ook de komende tijd, weer flinke stappen kunnen zetten. Of het nu gaat om grootschalige logistiek, MKB terreinen of onze binnensteden. Van werklocaties naar (meer)waardelocaties!

[erikvanmerrienboer]

Te gast in onze omgeving

Afgelopen week legden Gedeputeerde Staten de Brabantse Omgevingsvisie ter vaststelling voor aan Provinciale Staten. De visie kwam in samenwerking met een groot aantal partijen en inwoners tot stand. De formele inspraakprocedure vormde het stuitstuk van dat traject. De tweede Omgevingskrant – met daarin onderstaande blog - geeft een weerslag van de reacties.

Eigenlijk nog niet zo heel lang geleden deed de overheid het ‘goede’ als er volgens de regels gehandeld was. Als procedures juist waren doorlopen. Als het volgens het bestemmingsplan ingepast kon worden. ‘We’ waren bezig met het ordenen van ruimte. Met het stellen van kaders. Met handhaven. Misschien leidde die focus op procedurele rechtvaardigheid wel tot een lichte vorm van – in jargon – overinstrumentalisering.

In de afgelopen jaren heeft de provincie Noord-Brabant zich dan ook hardop afgevraagd hoe een toekomstige overheid in dat ruimtelijke domein zou moeten handelen. Hoeveel regels heb je dan nodig? Welke kaders werken stimulerend, en welke juist remmend?

In dat denkproces werd het steeds helderder dat niet alleen de overheid in transitie is, maar dat die veranderingen binnen de overheid vooral een reactie vormen op die grote bewegingen ‘buiten’. Ik som er een paar op: in plaats van het opsouperen van fossiele brandstoffen zetten we steeds harder in op duurzame vormen van energieopwekking (in de vorm van zon, wind en bodemenergie). Bij het produceren van voedsel nemen we niet langer ‘dat wat kan’ als uitgangspunt, maar zoeken we naar ‘dat wat past’: we houden meer en meer rekening met het beperkte laadvermogen van het landschap. Het welslagen van onze economie meten we niet langer alleen af aan het halen van fraaie groeicijfers; we focussen op een circulaire economie met gezonde, duurzame groei.

Al die grote bewegingen hebben een ruimtelijke impact: in Brabant moeten we duurzame, afgewogen beslissingen nemen om het evenwicht tussen natuur, wonen, economie en energie te bewaken. Dat proces gaat gepaard met iets dat ik transitiepijn zou willen noemen. Het afwegen van belangen is zo mogelijk nog complexer.

Een nog grotere zorgvuldigheid is vereist. In het verleden konden we nog onbenutte ruimte ‘vergunnen’, anno 2018 bestaat dat niet meer: ruimte is schaars en heeft vaak meerdere functies tegelijk. Samen moeten we tot kwalitatieve afwegingen komen. Meer en meer in het besef dat we te gast zijn in onze omgeving. En dat we ons ook als zodanig moeten gedragen. Willen bijdragen, in plaats van opsouperen. Daar waar mogelijk kwaliteit toevoegen en meerwaarde creëren. Het voordeel voor de één is nog te vaak het leed van de ander.

Dergelijke afwegingen, tussen individueel en maatschappelijk belang, tussen behoud van natuur en woonwensen, tussen duurzame energie en overlast zijn niet gemakkelijk. Zo is ons onlangs ook weer gebleken bij het besluit van Provinciale Staten over de komst van 28 windmolens aan de A16. Door goed naar elkaar te luisteren, door samen te bekijken wat wél kan, en ook goed te bekijken wat écht niet kan, is er uiteindelijk een gedragen eindresultaat geboekt. Dat lukt alleen als we hoge eisen aan iedereen stellen: om te beginnen aan onszelf. Niet ‘gunnen’ als het volgens de regels kan, maar kijken hoe we kwalitatief het onderste uit de kan kunnen halen. Maar ook hoge eisen aan elkaar stellen, het verschil willen maken.

Ik zou dat casuïstisch handelen willen noemen: de lokale plek, de lokale context is het uitgangspunt. Het laadvermogen van de plek, de draagkracht van de omgeving. Waarbij we niet de regels als uitgangspunt hanteren, maar wel hoge principes, waarden in acht nemen. Op iedere plek, in ieder project. Steeds opnieuw. Zo ontstaat werkende weg een nieuwe manier van werken: praktijkleren, learning by doing. In de nieuwe Omgevingsvisie hebben we dan ook de afgelopen twee jaar ingezet op juist dat: op het formuleren van waarden, van principes. Van het ontwikkelen van nieuwe manieren van kijken. We zijn met elkaar voorbij de tijden van ‘berekenen en beredeneren’. We moeten méér willen doen. Met een zorgvuldige, betrokken, op meerwaarde gerichte overheid als uitgangspunt.

Uit de ingediende zienswijzen blijkt wel dat veel mensen en de partijen zich in de omgevingsvisie herkennen. Maar dat ze tegelijk ook nieuwsgierig zijn naar de concrete uitwerking. Wat mij betreft is er maar één weg voorwaarts, en dat is lerend van de praktijk. De omgevingsvisie nodigt daartoe uit, maar doet ook een oproep. Een oproep aan gemeenten, om nog meer tempo te maken met de Omgevingsvisie en Omgevingswet. Een oproep aan de waterschappen, om onze samenwerking krachtig voort te zetten. Maar bovenal een oproep aan initiatiefnemers, om initiatieven actief aan te melden voor het werken en leren vanuit de Brabantse Omgevingsvisie!

[erikvanmerrienboer]

Sloop of Hoop voor acht Brabantse gebouwen?

Op vrijdag 2 november 2018 start een 8-delige TV-serie over leegstand in Brabant. Rijp voor de sloophamer, of is er nog hoop voor acht lege gebouwen? Met die vraag onderzoeken de studenten Peter, Judith, Niels en Bibi een lege fabriek, kerk, school, kantoor boerderij en andere gebouwen in Brabant. 

Sloop of Hoop is vanaf vrijdag 2 november 18:00 uur wekelijks te zien op Omroep Brabant. Kijken!! Gemist? Kijk dan terug via www.brabant.nl/sloopofhoop. 

[erikvanmerrienboer]

Op vrijdag 28 september maakten Provinciale Staten de bouw van 28 windmolens aan de A16 mogelijk, met de vaststelling van het inpassingsplan. Een kwart van de windmolens komt in eigendom vd omgeving.  Een grote mijlpaal na de jaren van voorbereiding, waarbij we konden rekenen op grote betrokkenheid vanuit het gebied!

De windmolens zullen naar verwachting eind 2020 operationeel zijn. Ze worden aan weerszijden van de A16 gebouwd in de gemeenten Breda, Drimmelen, Moerdijk en Zundert, geconcentreerd rond de knooppunten Klaverpolder, Zonzeel, Galder en Hazeldonk. Met ruim 100 Megawatt aan vermogen is het de bedoeling dat het project een substantiële bijdrage gaat leveren aan de afspraken tussen Brabantse gemeenten, provincie en het Rijk om in 2020 470,5 Megawatt aan windenergie te hebben gerealiseerd. Een kwart van de opbrengst van de windmolens in het A16-gebied komt ten goede aan de lokale gemeenschap. Hiermee worden projecten ondersteund die de lokale energietransitie bevorderen.

[erikvanmerrienboer]

Grenzen verleggen met de binnensteden in ‘Wonderful Copenhagen’

Drie dagen lang trok ik begin september met de wethouders van de zeven middelgrote Brabantse steden en een groep deskundigen door Kopenhagen en Malmö. Per fiets, trein en bus bezochten we transformatieprojecten en centrumgebieden en lieten we ons bijpraten door betrokken deskundigen. We kwamen oren en ogen te kort en vroegen onze Deense en Zweedse gastheren en -dames het hemd van het lijf. Je krijgt immers niet elke dag de kans om een kijkje te nemen in de keuken van een koploper op gebied van stedelijke transformatie. De video geeft een mooie impressie van de plekken die we hebben bezocht, zoals Nordhavn in Kopenhagen, de wijk Västra Hamnen in Malmö, Gehl Architects, middelgrote stad Albertslund en Doll Living Lab. 

Het mooie van jezelf eens onderdompelen in een hele andere omgeving, is dat je ook met  heel andere ogen naar je eigen steden gaat kijken. En dat is precies wat we hebben gedaan.

Middelgrote steden In het reisgezelschap bevonden zich niet voor niets de middelgrote Brabantse steden. Want ook uit de meest recente analyse blijkt dat – ondanks de aantrekkende economie – de vraagstukken rond vitaliteit van middelgrote binnensteden onverminderd groot blijven. Leegstandspercentages van 10 tot 20% zijn eerder regel dan uitzondering en het idee dat in elke lege winkel een nieuwe winkel moet komen is ruimschoots achterhaald. De landelijke Retailagenda rekent ons voor dat een afname van 20% van het winkelvloeroppervlak nodig is, en met het oog op de toekomst zijn we er daarmee waarschijnlijk nog niet.

Kwaliteit van leven Een vitaal centrumgebied gaat over kwaliteit van leven. Over ontmoeten en beleven: een 'place te be' in plaats van een 'place to buy'.  Maar als retail de oplossing niet meer gaat brengen, wie dan wel? Hoe voeg je nieuwe functies aan je binnenstad toe als vastgoedeigenaren niet in beweging komen? Helder is dat er geen kant en klare oplossingen zijn en dat alle partijen, zéker het lokaal ondernemerschap, keihard nodig zijn. Het gerenommeerde architectenbureau Gehl liet ons ook zien hoe de openbare ruimte een belangrijke rol kan spelen in het vitaler maken van de binnenstad, waarbij eenvoudige ingrepen soms al een wereld van verschil kunnen maken.

Slimme combinaties Ook inspirerend was hoe Kopenhagen en Malmö – ogenschijnlijk automatisch – hun transformatieopgaven hebben gecombineerd met andere maatschappelijke opgaven: slimme mobiliteit, energieneutraal en duurzaam wonen en werken en klimaatbestendigheid. Ik zeg ogenschijnlijk, want ook elders worstelt men, tot onze opluchting, net zo goed met integraliteit en het doorbreken van verkokering. Ook dit leverde leerzame en bruikbare inzichten op voor Brabant!

Nieuwe verbindingen Tussen de locatiebezoeken door benutten we iedere minuut om informatie uit te wisselen en onszelf en elkaar de spiegel voor te houden. Meegereisde deskundigen vanuit de B5, het onderwijs en de retail namen ons mee in hun kennis en ervaring. De onderwijsinstellingen Fontys en Avans boden de steden aan om met inzet van studenten concrete projecten en onderzoeken mee op te pakken. De provinciale Retailadviescommissie benadrukte dat zij de steden graag terzijde staan door in een vroeg stadium – en niet alleen aan de eindstreep -  mee te denken bij plantontwikkeling. En Volop Den Bosch liet zien hoe zij kunnen ondersteunen bij het tijdelijk invullen van leegstaande winkels met goede initiatieven. Regelmatig werden agenda’s getrokken voor een vervolgafspraak. 

Rol provincie Ook de rol van de provincie werd meermaals kritisch tegen het licht gehouden. Moet de provincie een waakhond, scheidsrechter of regisseur zijn? Of moet ze zich überhaupt niet met de binnensteden bemoeien, het gaat immers om lokale aangelegenheden?

Unaniem kwamen de steden tot de conclusie dat de provincie wel degelijk een  belangrijke rol moet blijven spelen. Niet als politieagent die toetst en op de vingers tikt, maar als regisseur die ervoor zorgt dat de hoofdrolspelers hun rol goed kunnen spelen. Die zorgt voor kennisdeling, die samenwerking en gezamenlijke afspraken aanjaagt en waar nodig actief participeert. Met denk- en mankracht, en soms ook met investeringskracht.

Pril netwerk Mooie bijvangst van onze reis was dat we niet alleen met individuele bagage naar huis gingen, maar ook met een gedeelde wens om samen verder op te trekken.  In Kopenhagen legden we de basis voor een gezamenlijke samenwerkingsagenda. Een pril netwerk van middelgrote steden die elkaar herkennen in vergelijkbare vraagstukken is 'born in Copenhagen'. Ik ben ervan overtuigd dat dit netwerk alleen maar aan kracht gaat winnen!

[erikvanmerrienboer]

Ondermijningsscan voor ondernemers in het buitengebied

Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) voerde de afgelopen maanden ruim 50 veiligheidsscans uitgevoerd bij bedrijven in het buitengebied van de gemeente Dongen. Tijdens zo’n scan bezoekt een adviseur het bedrijf en bekijkt samen met de ondernemer alle aspecten rond veiligheid in en om het bedrijf. Nieuw in de al bestaande veiligheidsscan is dat ook risico’s op gebied van ondermijnende criminaliteit aan bod komen. Als provincie stelden we middelen beschikbaar om deze ondermijningsscan te ontwikkelen en bij wijze van proef uit te voeren bij 50 bedrijven in Dongen. 

Weerbaar buitengebied In agrarische buitengebieden zijn ondernemers voor criminelen een interessant doelwit. Steeds vaker krijgen zij te maken met diefstal, maar ook met ondermijnende criminaliteit, zoals hennepkwekerijen in een verhuurde stal of een xtc-lab in een lege schuur. In heel Brabant hebben we te maken met een groeiende hoeveelheid leegstaand vastgoed in het buitengebied. De verleiding om in zee te gaan met mensen met verkeerde bedoelingen kan voor eigenaren soms groot zijn. Behalve het aanpakken van criminelen, kunnen we als overheden ook helpen om ondernemers bewust te maken van de risico’s, hen te helpen weerbaar en alert te zijn. En hen zicht te geven op waar ze terecht kunnen als er iets in de omgeving gebeurt. Deze scan helpt daarbij, en het zou dan ook goed zijn als meer gemeenten daar gebruik van gaan maken.  

Keukentafel Minstens zo belangrijk is het natuurlijk naar het terugdringen van het lege vastgoed te kijken. Hoe kunnen we eigenaren van leegstaande of leegkomende gebouwen in het buitengebied ondersteunen in hun – soms moeilijke – zoektocht naar een nieuwe toekomst voor hun gebouwen?  Daarvoor is een jaar geleden het kennisplatform VABIMPULS in het leven geroepen. Een groeiend netwerk van inmiddels vijfendertig onafhankelijke deskundige adviseurs, die eigenaren helpen bij het maken van keuzes over hun vrijgekomen of vrijkomende agrarische bedrijfslocaties (VAB’s). Inmiddels zitten zij aan bijna 180 keukentafels in Brabant. Samen met de eigenaars verkennen de deskundigen van Vabimpuls de mogelijkheden om stallen en schuren een tweede leven te geven, waarbij ook sloop een overweging kan zijn.  

Zie ook het nieuwsbericht op onze website voor meer informatie. 

[erikvanmerrienboer]

De Loire vergeten in Brabant

Kunnen een Brainport en een Nationaal Park hetzelfde zijn? Ofwel: wat is de betekenis van een aantrekkelijk landschap voor de kenniseconomie? En hoe kan Brabant verder werken aan deze ‘best of both worlds’? 

Deze hypothese, van bijzonder hoogleraar Adriaan Geuze, werd vorig jaar onder de loep genomen door 31 studenten van Wageningen Universiteit, tijdens de Master Studio Regional Landscape Architecture.  De uitkomsten van hun onderzoek zijn opgenomen in de publicatie ‘Spot On – het landschap als vestigingsvoorwaarde’, gecoördineerd door de Vereniging Deltametropool.   

Omroep Meierij reisde onlangs, op initiatief van Mozaiek Dommelvallei en mede mogelijk gemaakt door Het Groene Woud, af naar het kantoor van Adriaan Geuze in Rotterdam om hem te interviewen over zijn bevindingen: “De Loire ben ik vergeten, wat een ongelofelijk en adembenemend beekdal is het Dommeldal.” Maar hij houdt Brabant ook de spiegel voor: “Brabant heeft een lange traditie dat álles kan. Maar je kan niet en-en-en-en als je over de toekomst nadenkt.” 

Met zijn prikkelende blik reikt hij interessante thema’s aan om nader met elkaar te verkennen in de context van de Landschapstriënnale, die in 2020 plaatsvindt in het Groene Woud/Van Gogh National Park i.o.  Mooie stof tot nadenken voor de zomervakantie, of het nu aan de Loire of in ons mooie Brabant is!

[erikvanmerrienboer]

Hoe vang je een geest? 

Beeldverhaal #Omgevingskwaliteit 

Omgevingskwaliteit. Een begrip uit de Omgevingswet dat zich niet in definities of in woorden laat vangen. Dat zich niet in meters of percentages laat uitdrukken. Je kunt het niet vastpakken, evenmin kun je het afvinken op een checklist. Omgevingskwaliteit is een abstract begrip, een waardeoordeel, ingegeven door de beleving van een plek of gebied.  

Franje dus. Vinden sommigen. Over smaak valt niet te twisten. Zuchten anderen. Wat mij betreft zijn dat echter clichés - gelegenheidsargumenten misschien wel – die rijp zijn voor de prullenbak. Omgevingskwaliteit is niet ‘mooi meegenomen’ of vrijblijvend meer.  Omgevingskwaliteit vormt de kern van ons handelen, in de geest van de nieuwe Omgevingswet. Met alle opgaven die we in Brabant  - op de vierkante postzegel - de komende jaren moeten realiseren hebben we het bovendien bikkelhard nodig.  

Dus is de vraag: Hoe vang je omgevingskwaliteit, als het niet in woorden kan? Hoe breng je een abstract verhaal tot leven, hoe breng je niet de verplichting, maar de drijfveer, de kansen en de geestdrift over?  

Onze Brabantse specialisten op gebied van omgevingskwaliteit pakten die uitdaging op. Ze verzamelden beelden, verhalen, concrete voorbeelden en hun eigen 'lessons learned’ en brachten die samen in het beeldverhaal Omgevingskwaliteit in Brabant. 

Een must-read, zetje in de rug én inspiratiebron voor initiatiefnemers en professionals! 

[erikvanmerrienboer]

Proviand voor een nog lange weg

Het mag de vastgoedbranche dan wel weer voor de wind gaan, de leegstandsproblematiek blijft in alle soorten vastgoed woekerend aanwezig. Het is dan ook zeer onterecht dat de aandacht voor leegstand wegebt, stelde het FD begin april. De nieuwste leegstandscijfers voor de Brabantse detailhandel bevestigen dat er ook in Brabant geen enkele reden tot achterover leunen is.

Een paar jaar geleden maakten we nieuwe detailhandelsafspraken met alle Brabantse regio’s. Onze gezamenlijke missie: per saldo geen winkelmeter erbij, inzet op compacte winkelgebieden en minder leegstand. Gemeenten gingen met de visie aan de slag. En als provincie trokken we samen met vier praktijken in Aalst, Boxtel, Loon op Zand en Oudenbosch en Werkplaats De Gruyter de stoute schoenen aan. Doel van het programma Samen Hart voor de Zaak: de praktijken helpen in hun aanpak om van hun langzaam verpauperende winkelgebieden weer vitale wijk-, dorps- en stadsharten te maken. Én de opgehaalde kennis vasthouden en delen in een breed kennisprogramma. Nu kijken we  terug. Zijn we in Brabant tot dusver geslaagd in onze ambities?

Kanteling We kunnen stellen dat de gezamenlijke inzet zich voorzichtig vertaalt in een kanteling: in de Brabantse binnensteden en dorpsharten werden vorig jaar 12.000 vierkante winkelmeters uit de markt genomen. Op de totale leegstand is dat nog niet veel, maar we zien wel dat heel veel Brabantse gemeenten aan de slag zijn met transformatie van aanloopstraten en zelfs van complete stadsdelen. Steeds vaker maken winkels plaats voor woningbouw, horeca of andere functies. Vooral in de middelgrote steden, waar de leegstand het grootst is en nog steeds toeneemt, is nog veel werk aan de ‘winkel’. Dat pakken we dan ook stevig op, door als provincie actief deel te nemen aan transformatieprocessen. Tot dusver gebeurt dat al in Oosterhout en Oss, maar ook in een grote stad als Breda zitten we aan de transformatietafel.

Er schijnt dus een pril zonnetje, maar er verschijnen ook grijze wolken aan de hemel. Want waar de binnensteden een overschot aan winkels omsmelten, zien we op plekken buiten het centrum juist nieuwe winkelmeters verschijnen. Soms ingegeven door goed onderbouwde en actuele keuzes. Maar we zien ook dat oude bestemmingsplannen – vaak in een verder verleden vastgesteld – nog volop ruimte bieden aan nieuwe winkelmeters. Winkelmeters waarvan je je kunt afvragen welk effect die elders in de eigen of de buurgemeente sorteren. Plannen die, zoals onze retailadviescommissie terecht signaleert, op gespannen voet staan met de detailhandelsvisies.

Hobbels en gaten Het programma Samen Hart voor de Zaak is afgerond, maar het werk is nog lang niet klaar. Sterker nog: we zijn pas net begonnen! Bestuurders, ambtenaren, centrummanagers en anderen hebben hun rugzak gevuld met proviand: concrete en toepasbare kennis. En ook wij knopen de lessen van Samen Hart voor de Zaak goed in onze oren. Samen met de actuele leegstandscijfers geven deze namelijk alle aanleiding om het routeboekje - de regionale detailhandelsvisies – samen met de  Brabantse regio’s de komende tijd te actualiseren. Waarbij de belangrijkste les wellicht is: noem het geen detailhandelsvisie meer, maar een visie op vitale centrumgebieden. Het perspectief voor een kloppend dorps- of stadshart ligt namelijk niet (alleen) bij retailers en de vastgoedeigenaren, maar juist bij de inwoners, lokale ondernemers en initiatiefnemers die er samen met de gemeente hun schouders onder willen zetten en hun binnenstad willen ‘terugveroveren’.

Kortom: de weg naar vitale Brabantse binnensteden zit de komende jaren nog vol hobbels en gaten, maar Samen Hart voor de Zaak heeft ‘m een klein beetje geplaveid!

[erikvanmerrienboer]

Helaas… de Brabantse Omgevingsvisie nadert de finish

Veel mensen noemen de Omgevingswet de grootste stelselwijziging sinds de invoering van de grondwet. Daar zit wel wat in. Volgens voormalig bewindsvrouw Schultz van Haegen  gaat de Omgevingswet voor 80% over cultuur en voor 20% om regels. Absoluut waar! In Brabant noemen we het een omslag van systeemwereld naar leefwereld. 

Een intensief traject van twee jaar ligt achter ons. Twee jaar waarin we – startend met een blanco vel – droomden, verkenden, pionierden, nadachten, durfden, schreven, ophaalden, weer schreven, rondtoerden, reflecteerden,  testten en nog eens schreven. Maar bovenal: twee jaar waarin we op steeds meer plekken de mouwen opstroopten. Aan de slag gingen met experimenten in de vorm van concrete projecten en inwonerinitiatieven, in de geest van de omgevingswet. Projecten waarin het initiatief centraal staat en waar - zowel breed, diep als rond - vanuit de doelen wordt gekeken in plaats van vanuit de regels . En waarin verschillende overheden zichzelf de taak opleggen als één overheid te handelen. 

Zullen we hem maar niet vaststellen? En langzaam maar zeker nadert de Brabantse Omgevingsvisie de finish. Jammer eigenlijk… soms denk ik dat we de Omgevingsvisie beter niet kunnen vaststellen. Een visie is namelijk nooit af, en moet permanent ruimte bieden aan huidige en toekomstige ambities. Maar ook omdat het in de praktijk ‘testen’ van de visie zo aanstekelijk werkt en zoveel enthousiasme oproept om met lokale casuïstiek aan de slag te gaan. Deze praktijken zijn inspirerend en leerzaam, maar bovenal belangrijk voor overheden om op tijd voorbereid te zijn op de inwerkingtreding van de Omgevingswet in 2021. Bovenstaande videocompilatie van de Tour de Brabant die we de afgelopen drie maanden maakten met het voorontwerp van de Brabantse Omgevingsvisie, brengt dat mooi in beeld. 

Enthousiasme blijkt ook uit het grote animo voor de training ‘Samenwerken met de Omgevingswet’. De eerste serie trainingen werd ruim overtekend, en inmiddels zijn er meer dan 700 aanmeldingen van professionals van Brabantse gemeenten, waterschappen, omgevingsdiensten, veiligheidsregio’s, GGD’s, provincie en Rijkswaterstaat.  

Klaar? Is de provincie daarmee klaar voor de Omgevingswet? Nee, nog zeker niet! Want intussen wordt alweer hard gewerkt aan de volgende stappen:

digitalisering, zodat het eenvoudiger wordt voor een initiatiefnemer om actie te ondernemer en zodat inwoners beter zijn geïnformeerd;

de omgevingsverordening waarin alle beleidsregels voor de fysieke leefomgeving bij elkaar komen te staan;

omgevingsprogramma’s waarin (toekomstige) provinciebestuurders beleidskeuzes maken om de ambities uit de visie te verwezenlijken;

samen blijven leren en ontwikkelen via de trainingen en casuïstiek; leren door doen! 

Wat vindt u? Misschien heeft u al eerder meegedroomd, meegepionierd, meegedacht, meegetest, meegepraat? Ik nodig u van harte uit om de ontwerp-omgevingsvisie kritisch te lezen! Vanaf 1 mei a.s. ligt de visie ter inzage op ruimtelijkeplannen.brabant.nl. Een laatste etappe voordat Provinciale Staten de visie komend najaar vaststellen. En als u vindt dat we iets zijn vergeten, of dat we uw inbreng nog onvoldoende hebben meegenomen, daag ons dan uit en maak gebruik van de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen! Wat mij betreft wordt deze laatste etappe geen rondje om de kerk, maar een stevige slotklim, die past bij de energie die al zoveel betrokken Brabanders in de visie hebben gestoken. Wij zien uw reactie graag tegemoet!