#swynserhûs

[jurjenkvanderhoek]

FEITENRELAAS BOERENGEZIN TIJDENS OORLOGSJAREN

Waar de kortsluiting zit zal aan het eind van het boek duidelijk worden, maar in het begin blijkt al wel dat de aansluiting niet helemaal deugt en het contact zoek raakt. In het boek "Koartsluting op it Swynserhûs" tekent Klaas Elgersma in zijn debuut als schrijver een familiekroniek op. Het is de familie waarvan hij deel uit maakt, een loot aan de stamboom is. In romanvorm laat Elgersma het gezin van zijn pake en beppe de revue passeren. Het zijn derhalve geen fictieve mensen. Het verhaal is niet bedacht of verzonnen op feitelijkheden uit die tijd waarin het speelt. Elgersma heeft boeken  en geschriften die over die periode schrijven wel bestudeerd, op internet gezocht en met dorpsgenoten gesproken, maar alleen om zijn voorouders correct in het tijdsgewricht te kunnen plaatsen.

Daarom hoef ik het gezin niet te kennen om het boek te lezen en hun leven te begrijpen, want tijdens het lezen ervan leer ik ze vrijwel door en door kennen. En doe ik daarbij nog wetenswaardigheden op uit de tijd van toen. Zo is het een documentaire en historische roman, maar ook een heroïsch en avontuurlijk verhaal. De schrijver legt er een geschiedenis in vast die anders misschien in het moeras van de vergetelheid zal wegzakken. Hij kon nog net te rade gaan bij zijn oom en naamgenoot Klaas, die in de winter van 2018 als laatste van het gezin Elgersma fan it Swynserhûs is overleden.

De “Koartsluting” speelt zich af op het Friese platteland en begint in jaren 30 van de vorige eeuw. Dan heeft pake Haije zijn zinnen gezet op een boerderij ver van de bewoonde wereld, in the middle of nowhere zo gezegd. Maar eerst leert de lezer de familie kennen en leest dat beppe Emkje de tweede vrouw van pake Haije is. Hij blijft met twee jonge kinderen achter wanneer zijn eerste vrouw al te vroeg is overleden en, zoals dat eertijds vaker ging, neemt de flinke huishoudster haar plaats in en over. Haije en Emkje verschillen nogal wat in leeftijd en opvatting in het leven, dit zal hen gaandeweg het verhaal dan ook opbreken. "Nei ferrin fan tiid  hongen man en frou elkoar faker yn 'e bek as om 'e hals." Eerstens lijkt het een goed huwelijk waar nog vijf kinderen uit voort komen. In de inleiding van het boek wordt de gezinssamenstelling beschreven, zodat ik in de hoofdstukken daarna weet wie met name Pieter is en dat de gehandicapte Anneke de jongste is.

Emkje is een denker, Haije een werker. Ze hebben beide hun eigen werk in het boerenbedrijf, een klassieke taakverdeling. De kinderen helpen mee in het voorhuis en vooral de jongens in de schuur, wanneer ze er oud genoeg voor zijn. Alles gaat op rolletjes, zo goed dat wordt omgekeken naar een andere boerderij. Haije moet zich daarvoor wel in de schulden steken, maar uiteindelijk kan het hele spul in de bedoening trekken die in de titel van het boek wordt genoemd. Daar vinden de meest avontuurlijke jaren van het gezin Elgersma plaats. Want in de oorlog biedt het onderdak aan evacuees, onderduikers en mensen van het ondergronds verzet. Er worden illegaal koeien geslacht. En komt er een illegale zender. Ook is er een groep door de Duitsers geconfisqueerde paarden ondergebracht. Een Duitse soldaat trekt bij hen in om de dieren in de gaten te houden.Om de dieren in de gaten te houden komt er eenDuitse soldaat bij hun wonen. Jongste zoon Klaas spioneert op de vliegbasis. Haije lijkt alles goed te vinden;, Emkje heeft haar zorgen. Er wordt nauwelijks tussen de beide echtelieden over gesproken. In de loop van de tijd en vooral door de beslissingen die tijdens de oorlog worden genomen, zijn ze uit elkaar gegroeid. En na de bevrijding eigenlijk niet weer nader tot elkaar gekomen. “De skerpe kantsjes binne der yn ‘e rin fan ‘e jierren miskien wat ôf rekke, mar de oarloch hat jimmer tusken har yn stien, wylst se dochs allebeide altyd it bêste neistribben.”

Auteur Klaas Elgersma heeft een meeslepende hand van schrijven. Het boek is in de Friese taal geschreven en je moet dat dus machtig zijn om het te kunnen lezen. Maar ben je dat dan leest het makkelijk door en uit. Elgersma verhaalt niet alleen over de familie, maar geeft de tijd van handeling ook nauwkeurig weer. Niet alleen de beslommeringen op de boerderij worden aangehaald, ook komt de tijdgeest langs daar de wereld uiteeraard groter is dan enkel dat Swynserhûs aan het eind van de reed langs de Stienservaart onder Britsum. De Elgersma's komen in de oorlogsjaren zelden van die plaats. Haije heeft genoeg aan het boeren en Emkje is druk doende in de huishouding. De kinderen, de oudste zonen ondergedoken om uit de Arbeitseinsatz te blijven, dragen naar kunnen hun steentje bij. De lezer krijgt een inkijk in vooral het leven en werken in oorlogstijd op het platteland van Fryslân. Op welke manier het gezin in die jaren de moeilijkheden de baas blijft. De boerderij die nogal ver buiten de bebouwde kom ligt is voor de bezetter en het verzet beide een goede plek zich of iets te verbergen. Ze krijgen van beide kampen dus regelmatig bezoek. Maar steeds gaat er niets mis, hoewel ze soms wel door het oog van de naald kruipen.

In dit boek reconstrueert Klaas Elgersma het leven van zijn pake , beppe en hun kinderen. Het is een tragisch feitenrelaas meer dan dat het een heroïsch verzet tegen de bezetter beschrijft. En niet alleen zijn er spanningen op de boerderij zelf tussen de echtelieden, maar zeker ook daarbuiten in oorlogstijd. Omdat ze op een zo afgelegen plek wonen worden ze onwillekeurig het verzet ingezogen. Niet dat de Elgersma’s zo strijdbaar zijn, maar het overkomt hen gewoon – meest onder valse voorwendsels. Gaandeweg raken ze dan ook de regie over het reilen en zeilen in en om de boerderij kwijt. Ze vinden dat het hun plicht als Christen is op deze manier onder meer mee te werken, maar verliezen er elkaar mee uit het oog en het hart. De kortsluiting is een feit.

“Koartsluting op it Swynserhûs”, documentaire roman van Klaas Elgersma. De Fryske Boekeklub KFFB, 2021.