#rijnwater

[michielwijnbergh]

Dit is de plek waar water uit de Rijn - het Lekkanaal om precies te zijn - ingenomen wordt om er drinkwater van te maken voor Amsterdam. Het proces duurt zo’n drie maanden en dan is het van hier naar de duinen bij Vogelenzang gegaan en heeft het een heel aantal bewerkingen ondergaan voordat het als heerlijk drinkwater uit de kraan komt. Leuk dat er op niet gebruikte ruimte een heel veld zonnepanelen ligt. #drinkwater #drinkwaterdaily #nederland #drinkwaterbedrijf #zonnepanelen #solar #duurzaam #zonneenergie #rijnwater (bij Nieuwegein) https://www.instagram.com/p/B_NeoKAF524/?igshid=15l8jli1sf4z2

[havenpoort]

De Rijn Delta in de Duin- en Bollenstreek

Ik neem u in deze aflevering mee naar de Rijn, immers ook in ons woon- en leefgebied was deze rivier van grote betekenis

Het gebied van de Duin- en Bollenstreek behoorde in het verleden tot de Rijn delta. Met ontstaan van de duinen ontstond er in dit gebied een vorm van afwatering dit van Noord naar Zuid liep en uitmondde in wat nu de Oude Rijn noemen. Tot in de Vroege Middeleeuwen mondde de hoofdtak van het Rijnsysteem (de huidige Oude Rijn) bij Katwijk via een opening in de strandwallengordel hier in zee uit.

Waterlopen liepen langs de kust alle in noord-zuidrichting langs de flanken van de strandwallen. Zij voerde het overtollige regenwater uit de strandwallen af naar de Rijn, die zelf weer afwaterde op de Noordzee. De afwateringen die we nog uit die tijd kennen zijn de Maandagse, Dinsdagse, Woensdagse en Donderdagse Wetering.

Slechts enkele afwateringen liepen van West naar Oost. De bekendste die we nu nog kennen is de Hillegomse beek die nu uitmondt in de Ringvaart, maar vroeger uitmondde in het Haarlemmermeer.

Ik neem u nu mee naar het gebied van Katwijk tot en met Leiden. De Rijn was in de vroege Middeleeuwen niet de stille stroom van nu, maar een natuurlijke, meanderende rivier die grote massa’s water naar zee afvoerde en die bij hevige stormvloeden ook grote hoeveelheden het land binnenliet.

De bedding van de Rijn kwam pas in de 12e. eeuw vast te liggen, met name wat betreft het gedeelte van Oegstgeest tot de kust.

De hoofdgeul volgde reeds in de vroege Middeleeuwen de huidige route langs het latere Leiden, de tegenwoordige Haagse Schouw en via Valkenburg richting het gebied tussen Noordwijk en Katwijk, het gebied wat nu bekend is als de Rijnsoever.

Een parallelle stroomgeul liep langs het verdwenen rivierdorp Nieuw-Rhijngeest. Deze Rijngeul verplaatste zich in de loop der tijd steeds verder naar het zuiden en verenigde zich tenslotte met de hoofdgeul.

De Rijngeul langs Nieuw-Rhijngeest liep dus veel noordelijker dan de huidige Oude Rijn. Die bevond zich, om de gedachten te bepalen, ter hoogte van wat nu de Einsteinweg heet.

Omdat de Rijn geleidelijk minder water ging voeren (de Waal en de Lek namen de afvoerfunctie over) verzandde de monding. Vanaf 1122 stagneerde de aanvoer van Rijnwater geheel doordat de Kromme Rijn in Wijk bij Duurstede werd afgedamd.

De in de Rijn uitkomende waterlopen waren getijdenkreken, waarin de getijdenwerking van de Noordzee merkbaar was.

Van west naar oost waren dat:

de Oude Vliet, nu nog herkenbaar las de grens tussen Oegstgeest en Voorhout,

De Pastoorswetering, die er met de Endegeesterwetering voor een groot deel nog ligt,

De Hofbroeker- of Hofdijksewetering, waaraan de brede sloot langs Hofbrouckerlaan herinnert,

De Mare, die alweer een paar eeuwen de Haarlemmer Trekvaart heet

Oost-west verbinding bestonden in de vroege middeleeuwen nog niet.

In de tweede helft van de 12e. eeuw raakte de Rijnmond bij Katwijk definitief verstopt. Waarschijnlijk is de storm van 21 december 1163 de genadeklap geweest.      

De kaart geeft de situatie aan van rond 1300, met de ligging van de strandwallen in het kleigebied. Op de kaart staan de kerken van Noordwijk en Rijnsburg, het Groene kerkje in Oegstgeest, de abdij van Rijnsburg en kasteel ’t Sandt.

Stormen maakten ook de afwatering naar het noorden mogelijk, door het ontstaan van de Zuiderzee en de groter wordende meren ten noorden van Leiden, de Leidse meer en de Haarlemmermeer. De verbinding van Oegstgeest werd gevormd door de Mare, overgaand in de Leede. De Oude Vliet bleef bij Rijnsburg als bescheiden sloot bestaan, maar de abdis van Rijnsburg liet de Nieuwe Vliet graven om de wateroverlast te voorkomen, deze liep van Rijnsburg zuidelijk langs de kerk van Kerkwerve naar de Poelen bij Warmond en vervolgens via de Leede naar De Kaag.

27 januari 2020

[actuma]

'Kwaliteit Rijnwater moet omhoog voor drinkwatervoorziening' http://startm.nl/RPxhtc http://startm.nl/RPxhtc

[havenpoort]

Historie waterwinning in de Amsterdamse Waterleiding Duinen

In de Amsterdamse Waterleidingduinen wordt sinds 1853 water gewonnen, waarmee dit het oudste waterwingebied van Nederland is.

Aanvankelijk werd ondiep grondwater uit het freatische watervoerende pakket (“Bovenduin”), afkomstig van neerslag, onttrokken met freatische winmiddelen. Freatisch grondwater is grondwater waarin de stijghoogte (de waterdruk) alleen afhangt van de hoogte van de waterkolom.

Het systeem van waterwinning en voorraadvorming bestond uit peilbeheersing in een stelsel van winkanalen met drainerende oevers. Om aan de toenemende vraag te voldoen werden de kanalen verdiept.

Rond 1880 resulteerde dit in een grondwaterstandsverlaging van ongeveer 3 m. Hierdoor werd het voorheen natte duingebied droog.

In 1903 werden bronnen geboord om diep duinwater te kunnen winnen. Na verloop van tijd werd het opgepompte water zouter, doordat de zoetwaterlens kleiner werd en als gevolg daarvan zout water werd aangetrokken.

Tussen 1953 en 1968 werden infiltratiegebieden aangelegd om zoet Lekkanaalwater te infiltreren in kanalen en infiltratiepanden (bekkens). Momenteel wordt dagelijks gemiddeld circa 170.000 m³ water ten behoeve van de drinkwaterproductie gewonnen.

De eerste winkanalen

In het middenduin zijn de eerst gegraven winkanalen het Zwarteveldkanaal (1853 en 1856), het Nieuw Kanaal (1863), het Van Lennepkanaal (1863), het Barnaartkanaal (1865) en het Van der Vlietkanaal (1876). 

Tijdens de modernisering van het waterwinningssysteem zijn de meeste kanalen verbreed en verdiept. De tak naar het noorden van het Zwarteveldkanaal werd in 1901 gedempt. Een deel van het Nieuw Kanaal werd ook in 1901 uit het systeem gehaald en heeft daardoor nog de oorspronkelijk vorm van de eerste winkanalen. Deze watergang draagt de naam ‘De Spruit’. 

Oranjekom

In 1851 stak de Prins van Oranje de eerste spade in de grond voor de aanleg van de Duinwaterleiding. Het is nog steeds de verzamelvijver van al het in de AWD gewonnen water.

Van Lennepkanaal

Naar Jacob van Lennep, die in 1851 de Duin-Watermaatschappij heeft opgericht en tot 1868 fungeerde als president-directeur. In 1853 werd het eerste drinkwater gedistribueerd. Het kanaal is gegraven in 1863 en in 1956 veranderd in een toevoersloot voor de aanvoer van rivierwater.

Sprenkelkanaal

Gegraven in 1852; verbreed en verdiept in 1882 en 1901. De huidige vorm dateert uit 1966

Zwarteveldkanaal

Gegraven in 1853; liep oorspronkelijk in noordelijke richting. In 1856 naar het westen verlengd. In 1865 en 1882 is deze verlenging verbreed en verdiept, waarna het in de volksmond “”het verbrede” werd genoemd.

De tak naar het noorden is in 1901 verlaten en gedempt. Het gehele kanaal is toen weer verbreed en verdiept. In 1955 is het laatste deel opnieuw verbreed; het eerste stuk is nog steeds in de oude staat met steile, begroeide taluds.

Nieuw Kanaal

Het zuidelijke deel is gegraven in 1863; in 1872 is het naar het noorden doorgetrokken. Het werd ook Pottekanaal genoemd omdat destijds enkele schachten boven het water uitstaken.

Barnaartkanaal

Gegraven in 1865 in het aan Jonkheer W.P. Barnaart toebehorende Zandvoorts duin.

Van der Vlietkanaal

Genoemd naar Willem van der Vliet, die van 1851 tot 1896 tot de directie van de Duin-Watermaatschappij behoorde.

Het kanaal is gegraven in 1876 en verlengd in 1901.

Kromme Schusterkanaal

Genoemd naar Leo Schuster, die op 12 mei 1852 benoemd werd tot commissaris van de Duin-Watermaatschappij, als opvolger van Thomas Moxon, Schuster was tevens directeur der Spoorwegen van London en Brighton.

Het kanaal is gegraven in 1879.

Van Limburg Stirumkanaal (Gedempte)

Graaf Leopold van Limburg Stirum, gaf in 1883 aan de Duin-Watermaatschappij vergunning om in zijn eigendom, de van Limburg Stirumduinen, een kanaal van 2000 meter lengte te graven.

Daarvan zijn in 1994/12995 de zuidelijke 1500 meter gedempt om de grondwaterstand te laten stijgen tot het niveau van voor de waterwinning.

In de toen ontstane van Limburg Stirumvallei liggen inmiddels enkele kwelplassen. In het voorjaar van 2007 werd ook het noordelijk deel van het kanaal gedempt en omgevormd tot een dynamisch stuivend duinlandschap.

Westerkanaal

Gegraven in 1888. Aanvankelijk een geïsoleerd kanaal, waarvan het water door een gemaal, de watermachine, naar het Zwarteveldkanaal werd gepompt. In 1935 werd het door het Noordoosterkanaal met de Oranjekom verbonden.

In 1911 werd geconstateerd dat het grondwaterpeil inmiddels 1 m was gedaald, dat vochtige duinvalleien waren verdwenen en dat duinbeken en duinrellen opdroogden. 

Omdat de vraag naar drinkwater in de jaren vijftig toenam, werd de hoeveelheid grondwater dat hiervoor beschikbaar was, onvoldoende. Vanaf dat moment is men begonnen met de kunstmatige infiltratie van rivierwater. 

Vanuit de Lek bij Nieuwegein wordt water naar het duingebied geleid. Het Lekwater wordt naar een gegraven stelsel van infiltratiekanalen gevoerd van waaruit het Lekwater in de bodem infiltreert en op natuurlijke wijze wordt gezuiverd. Tot de jaren zeventig was het Lekwater van slechte kwaliteit, inmiddels is de kwaliteit van het rivierwater sterk verbeterd. Door de aanvoer van Lekwater is een einde gekomen aan de kwantitatieve verdroging. Echter door de aanvoer van gebiedsvreemd water en de onttrekking van grondwater is van een natuurlijk duinsysteem geen sprake meer.

De modernere winkanalen

Belangrijke uitbreidingen op het oorspronkelijke waterwinningssysteem waren het Kromme Schusterkanaal (omstreeks 1900), het Rechte Schusterkanaal (omstreeks 1900) en het Noordoosterkanaal (1935). Het Noordoosterkanaal vormt samen met het Westerkanaal de hoofdaderen van de drinkwaterproductie.

Het betonkanaal heeft een verharde bodem om te voorkomen dat het water wegzakt op de weg naar het hoger gelegen infiltratiegebied.

In het 1e. kwartaal van 2019 is het betonkanaal vervangen door een buis. Het beton van het kanaal was lek. Net voorbij de Schulpendam komt het water weer boven.

Noordoosterkanaal

Gegraven in 1932-1935 als hoofdader voor de toevoer van water naar de Oranjekom.

De infiltratiewerken

De laatste ingrijpende verandering in het waterwinningssysteem was de aanleg van de infiltratiegeulen, de smalle toevoersloten en de betonsloot en het verdiepen van de voorraadkanalen. De eerste geul werd in 1955 aangelegd en de laatste geul in 1968.

In 1957 stroomde het eerste Rijnwater de infiltratiegeulen binnen en kwam de omschakeling van natuurwaterwinning naar rivierwaterinfiltratie tot stand.

De technici hebben de geulen in volgorde van realisatie genummerd, waardoor aan de nummers de geschiedenis van de aanleg van de infiltratiewerken is af te lezen. 

Het infiltratie gebied is het duinterrein waarin men, via infiltratiegeulen, voorgezuiverd rivierwater aanvoert om het na bodempassage terug te winnen in de dieper gelegen kanalen.

Van Noord naar Zuid onderscheidt men het eerste, tweede en derde infiltratiegebied.

Het eerste tussen het Noordoosterkanaal en de Duizendmeterweg.

Het tweede ligt ten zuiden daarvan en is vrij vierkant van vorm.

Het zuidelijkste noemt men het derde, tot aan het kruispunt van Wester- en Schusterkanaal.

De aanleg en inrichting duurden van 1955 tot en met 1968.

Betonkanaal

De eigenlijke naam is Toevoersloot. De toevoersloot dient voor de aanvoer van voorgezuiverd rivierwater naar de infiltratiegebieden.

Oosterkanaal

Gegraven in 1954 om het water af te voeren van de zogenaamde diepe bronnen tussen de Oranjekom en het Oosterkanaal.

Het kanaal is deels in 1995/1996 gedempt en omgevormd tot Oosterduinrel. Het water van de diepe bronnen wordt nu via een buisleiding afgevoerd.

4 november 2019