#nestruimte | Explore Tumblr Posts and Blogs

jurjenkvanderhoek · 3 years

Text

DE TEKENENDE HANDELINGEN VAN ANDRÉ DE JONG TE BOEK GESTELD

In het boek “Acts of Drawing” leer ik de André de Jong als kunstenaar en als mens kennen. Vooral door het afgebeelde werk, de tekeningen en de fotografische afdrukken. Daarnaast vanwege de teksten die anderen over hem schreven, en in samenspraak en overleg met De Jong opstelden. Deze uitgave, een soort van uitgebreide portfolio om het werk stevig in de markt te zetten, deze uitgave dus van zijn galerie The Marchant House (TMH) in Amsterdam geeft zo een inkijk in leven en werk van deze kunstenaar, die voor alles tekenaar is.

Han Steenbruggen stelt André de Jong aan de lezer voor. Hij omschrijft de ervaring, de intense avonturen met telkens onvermoede wendingen, die hij met het werk van De Jong had door bezoeken aan zijn atelier: “Daar in die besloten, houtskoolstoffige nestruimte werd de betekenis van wat hij maakt evident en groeide het besef van bijzondere ontmoetingen met een uiterst bescheiden kunstenaar die weliswaar volledig samenvalt met zijn werk, maar die tegelijk voorbij zichzelf reikt, tot over de grenzen van het existentiële.” Steenbruggen, als directeur/conservator van Museum Belvédère, organiseerde in 2010 een grote tentoonstelling van De Jong’s werk in dat museum. Hij spreekt van een lang verborgen oeuvre, ook al doordat deze kunstenaar het isolement van de Friese kleigrond koesterde om zich volledig aan zijn werk te wijden.

Vervolgens probeert TMH oprichter Marsha Plotnitsky in abstract bewoordingen en cryptische omschrijvingen de kunst van André de Jong te duiden en vast te stellen. Als , artistiek directeur en tentoonstellingsmaker van de internationale galerie nam zij met open armen dit werk op in de collectie. “Zijn ‘getekende beelden’ blazen de expressionistische representatieve blik op. Ze zweven niet zozeer tussen het figuratieve en het abstracte als wel tussen fragment en geheel.”

Echter de kunst van André de Jong laat zich niet in woorden grijpen en begrijpen. Het zijn beeldende omschrijvingen van een diepzinnige geest. Een stil water met een diepe grond. Want hoewel De Jong verlegen en gesloten is, stelt hij zich brutaal en open op in zijn werk. Althans dat schijnt zo. Het werk is evenwel net zo op zichzelf als de maker dat zelf is, even wars van heersende stromingen en publiekelijk aanvaarde ismen. Het werk ontstaat in afzondering – een zichzelf opgelegde isolatie, ver van het rumoerige westen, ver van de smeltkroes waar het allemaal gebeurd en waarin de kunsten versmelten tot eenheidsworst. Het werk van De Jong ontstaat sferisch in de bubbel van het platteland. Daar besmet het virus van wat zich kunst noemt deze oorspronkelijke en eigenzinnige uiting niet. In het atelier in Broeksterwoude gaat André op in zijn werk. Dit atelier is zijn klooster, waarin hij zich met hart en ziel kan wijden en overgeven, in aanbidding.

André de Jong heeft een krachtige hand van uitdrukken. De persoon is relatief klein van stuk en enigszins schuchter in de dagelijkse levenshandelingen. Een zachte stem, een bedachtzame houding. Woorden wegend voordat deze worden uitgesproken. Lijnen overwegend voor ze uit te tekenen. De wereld waarin hij leeft noterend in zijn schetsboeken. Onderweg en op reis. Hij heeft er inmiddels een groot aantal vol getekend. Deze zijn voedingsbodem voor de grote tekeningen. In de schetsen liggen deze tekeningen besloten, gedachten aan vormen, ideeën die de bedenker in het voor zijn. Bladerend door de boeken inspireert het om een eens gezien beeld in groot formaat uit te zetten. Het een zichtbaar leven te geven.

In gedachten zie ik De Jong niet als een wilde tekeer gaan achter de tekentafel. Met grote gebaren het houtskool, de inkt en verf in lijnen uit te zetten en tot vlakken uit te smeren. Ik zie hem rustig en bedaard aan zijn oeuvre werken. Bedachtzaam overwegend waar de lijn te onderbreken om kracht uit te drukken. Waar het papier leeg te laten om vlak te zijn. Maar misschien is het wel zo, dat hij juist in de beslotenheid van het atelier verandert in een kunstzinnig monster dat zijn tentakels uitslaat om tot redevolle werken te komen. Dat hij dan uit zijn schulp kruipt en zichzelf loslaat op papier, en zelfs in papier. Wel voert hij in de beslotenheid performances op. Hij omschrijft dit optreden als halftheater. Hij wikkelt zich in doeken, vlecht draden en bindt touwen om zijn lijf. Een mentale oefening in lichamelijkheid. Het maakt van hemzelf het model om uit te beelden. Het lichaam te vangen in zijn tekening. “Ik interpreteer alles als lichaam, vanuit mijn lichaam”, zegt hij daar zelf over. “Ik ben altijd in mijn tekeningen aanwezig. Ik teken veel zelfportretten – niet van mijn lichaam zoals het eruit ziet, maar zoals het voelt.”

Deze kunstenaar heeft diverse gebieden waarop hij werkzaam is. Maar tussen beeldmaker, fotograaf en schilder is hij vooral tekenaar. Daar ligt zijn macht zich kenbaar uit te drukken. Het lichaam is daarbij voor hem als een landschap. Hij verkent het, probeert het te begrijpen. Het landschap verwijst andersom naar het lichaam. In zijn uitdrukkingen heeft het lichaam wel de herkenbare vorm van kop en romp met ledematen, maar kan op hetzelfde moment doorschieten tot de glooiing van heuvels. Het landschap is een schier oneindig lichaam. Het lichaam is te overzien als landschap. Op microniveau is er weinig verschil. De mug gaat op in het lichaam zoals de mens verdwaalt in het landschap.

Het boek “Acts of Drawing”, verslag van een tekenaar, is onderverdeeld in hoofdstukken zoals het etmaal dat is in tijden. Het boek leest dan als een dagboek, de handelingen binnen de tijdspanne van een enkele dag. De kunstenaar als God voor wie een mensenleven als één dag is. Zo laat het landschappelijk lichaam zich zien bij zonsopkomst in het ochtendgloren. Of zoals de Engelsman dat zegt at sunrise in morning glory. Het boek is tweetalig, daarmee gaat André de Jong internationaal de wereld in. Zijn werk verdient de wereld, de wereld verdient hem; zoals ik dit losjes uit de bijdrage van Steenbruggen overschrijf.

In de ochtend roept het werk om verder te gaan, en staan de handen in de staat van handeling. Handen zijn belangrijk voor De Jong, omdat deze lichamelijke hulpstukken kunnen zorgen voor het in beeld brengen van gedachten. Het krijt in de vingers is het verlengstuk, is de inkt aan het penseel. Het is als het ware de prothese dat zorgt dat de gedachte, het idee, de inspiratie, op papier kan komen. Zonder dat blijft het een gebaar, komt er geen beeld. Blijven de gedachten loos in de lucht hangen en zullen vervagen in de tijd. Het houtskool, of het potlood dan wel penseel, registreren de lijnen en maken de vlakken waaruit de gedachte in beeltenis is opgebouwd. Zoals een seismometer de schokgolven van de grond bij een aardbeving vastlegt. Handen zijn onderdeel van het lichaam, zoals bomen onderdeel van het landschap zijn. Dikwijls houdt enkel de vorm nog verband met het lichaamsdeel, is er geen gedetailleerde weergave in nagel en kootje. Ook hier gaat het vooral om de handeling, de actie die de vorm uitstraalt. Het zijn geen logo's van handen, maar beeldmerken van handelingen.

De kop zal een portret kunnen zijn, een mensenhoofd, maar is een grimas. Een masker waarachter de kunstenaar zich kan schuilhouden, zich heeft opgesloten. Zo bekijkt hij ook de mensen. Ieder achter een eigen mombakkes die geen persoonlijkheid uitstraalt maar wel een individuele eigenschap heeft. De koppen zijn geen portretten van mensen, maar snelle blikken in het voorbij gaan die voor een ogenblik op het netvlies staan. Herkenbaar aan de vorm, de plaatsing van de zintuigen, het vallen van het haar als jas rond een lichaam. Een krachtige anatomie.

In een essay gaat Jan Postma nog in op de fotografische bewegingen van De Jong. Hij probeert een vinger te krijgen achter de installatie waarin honderden foto's zich in een stroom laten projecteren op drie rollen neergelaten papier. Maar hij weet de voorstelling maar amper te duiden. In het boek krijg ik inzicht in de vorm doordat afzonderlijke platen uit de reeks zijn afgedrukt. Uiteindelijk lukt het Postma daarom dan toch daardoor de losse beelden uit te lichten. Niet als een geheel in een film te zien, maar beeld voor beeld te doorgronden. Wel geeft hij in zijn artikel "het zien zien" een meeslepende kijk in het beschouwen. Het beschouwen zoals deze kunstenaar de wereld in zijn werk probeert te doorgronden. “De beelden uit de natuur en de details van stedelijke architectuur vertellen je in één oogopslag hoe we moeten kijken naar de foto’s die de kunstenaar in zijn werkplaats maakt. (…) Wat hij in de studio doet is in zijn eigen blik kruipen. Worden wat hij hoopt te maken.”

De kunst van André de Jong wordt in het boek van alle kanten bekeken. Zo bespreekt kunsthistoricus Fabienne Rachmadiev op haar beurt de tekeningen waarvoor Sint Sebastiaan inspiratie was en model staat. In de schemering vinden openbaringen plaats. De kunstenaar vervlecht religieuze draden in zijn werk. Thuis ziet hij de vlakke wereld rondom zich, de weilanden doorsneden met sloten en ruilverkavelingswegen. Daar verlaat hij zich meer op het lichaam als landschap. De romp, de handen, het hoofd. In de woeste ruimte van IJsland en Noorwegen komt hij meer aan het landschap als landschap op zich. De imposante watervallen, de boomstructuren, het donkerste donker tegenover het helderste licht. De mens heeft zonder meer zijn aandacht, maar niet als erotisch wezen, meer als figuur om krachtige tekeningen te maken. Zijn lichaamsdelen worden tot abstracte beeldmerken, logo's van het leven.

Tot slot gaat bioloog, essayist en schrijver met De Jong in gesprek over het ontstaan van zijn kunst. André geeft antwoorden op vragen waar eigenlijk geen antwoorden op zijn, omdat ze een uitbeelding vergen. Toch komen de mannen samen tot een vraag en antwoord verhaal. Een fysiek gesprek dat uitgeschreven nog wordt bijgeschaafd. En dat later nog andere versies zal moeten hebben, omdat het volgens de kunstenaar een voortgaande proces is. “Het definitieve interview kunnen we niet maken. We zijn er nu ook niet mee klaar. De ontwikkeling gaat eindeloos door.” In zijn standpunt kan iedere vraag een ander antwoord krijgen op een volgend moment. Het interview geeft wel enig inzicht in hoe de kunstenaar denkt en doet. Het zet de deur van het atelier op een kier en ik mag even naar binnen gluren. Een ogenblik als toeschouwer de performance van de kunstenaar zien. In het gesprek zet De Jong zich helemaal open. Het is niet alleen een beschrijving hoe zijn kunst ontstaat, maar tevens een omschrijving hoe deze mens zich verhoudt tot het leven. Door dit boek, de teksten en de beelden daar in, stelt André de Jong zich kwetsbaar op.

Met het boek in de hand bekijk ik zijn werk met andere ogen. Ben ik nu bevooroordeeld? In elk geval sluiten de bomenfoto’s op de laatste pagina’s van het boek mooi aan op de foto’s van verdroogde planten uit zijn tuin. Deze platen kan ik zien in Museum Belvédère onder de noemer “schoonheid van versterven”. Het is een hoofdthema in zijn werk: de dramatiek en esthetiek die verborgen gaan in verval en het verrotten. Het zijn geen fotografische werken, maar momentopnames, kiekjes van uitgebloeide en afgeleefde planten. In de herfst van het leven komt het zijn aan een einde. Door dit niet in volle kleurige glorie te laten zien, maar de opname in zwart-wit af te drukken komt de tragedie waarin het leven uiteindelijk aan een eind komt gedetailleerd op de kijker over. Maar maakt zich klaar voor een nieuw begin, een leven dat uit dit versterven wordt geboren. Het is de kringloop, bij wijze van spreken het hergebruik. “Elke vernietiging schept weer nieuwe vormen.”

Acts of Drawing, André de Jong. Uitgave The Merchant House Amsterdam, 2021. --- Schoonheid van versterven, fotografie André de Jong. Museum Belvédère, Oranje Nassaulaan 12, Heerenveen-Oranjewoud. Tot en met 27 maart 2022.

https://merchanthouse.nl/projects/files/andre-de-jong-acts-of-drawing/

#acts of drawing #andré de jong #the merchant house #museum belvédère

0 notes