#krijnie beyen

[jurjenkvanderhoek]

MUSEUM HEERENVEEN GAAT MET DE STROOM MEE OF ER JUIST TEGENIN

Voeren de turfschuiten eertijds stroomafwaarts het bruine goud uit de tijd, nu gaat de kunst stroomopwaarts de geschiedenis in. Turf was dè huishoudelijke brandstof voordat gas werd gewonnen, en zon en wind onze huizen warm zouden houden. Zwaar werk was het toen de turf uit het veengebied te spitten. Het kostte veel manuren tijd, want veelal ging alles voor de mechanisatie met de hand en gekromde ruggen. Het baggeren en afbonken, het uitsteken, het afleggen en intrappen, het ringen, het vuren. Bloed, zweet en tranen. Bloed van beschadigde handen door het ruwe werk. Zweetdruppels in de blikkende zon. Tranen om de zware arbeid. Het lichaamsvocht vulde de petgaten en vermengde zich met het wassende water. De pramen werden uiteindelijk de sloot uitgeduwd de toekomst van het openluchtmuseum in, nadat turf was ingewisseld voor steenkool en andere fossiele brandstoffen.

Nu, na zoveel jaren wenkt de nostalgie, roept de romantiek, om een uitwerking in een of andere kunst. Want het eelt is van de handen gegroeid, de modder afgewassen, wat rest is een idyllisch en dromerig beeld van die tijd. Maar de realiteit is verre van die denkbeeldige waarheid. Daarmee zijn kunstenaars aan de haal gegaan, hebben er werk van gemaakt. Theatermakers, musici, schrijvers, dichters, architecten, designers, kunstenaars en ambachtslieden. Monumenten werden en worden in kunstvormen opgeworpen. En nog laten creatievelingen zich inspireren door het landschap in Zuidoost-Friesland. Door een geschiedenis van waaruit deze landstreek zich heeft gevormd.

Museum Heerenveen is de geëigende plek om de kunst en deze historie samen te brengen. Het museum heeft immers als oudheidkamer door het verzamelen en uit de verzamelingen een hele hoop veenderij attributen in bezit gekregen. Het hele verhaal van het ontstaan van de plaats en de regio kan worden verteld en wordt verteld. De vaste collectie bestaat eruit. De vlecke Heerenveen heeft zijn ontstaan aan het veen te danken. Daarom kon het museum, ooit vernoemd naar grietman Willem van Haren maar nu gewoon kortweg naar de plaats waar het gebouw kan worden gevonden, eenvoudig aansluiten bij Arcadia als erfenis van Culturele Hoofdstad 2018.

Arcadia is een 100 dagen durend cultureel programma, maar het onderdeel Stroomopwaarts zal een beweging zijn, een terugkerend moment voor ten eerste 10 jaar om op zoek te gaan naar de cultuur van Zuidoost-Friesland. Om het historisch besef van dit deel van de provincie te intensiveren en te behouden voor de toekomst.

In Museum Heerenveen komt die historie en deze kunst bij elkaar en trekken er samen op in de huidige tentoonstelling. Bestaande kunstwerken uit de collectie, zoals die van onder meer Dirk Piebes Sjollema, Wiggle en Klaas Krikke, Frits Klein, Willem van Althuis en Goffe Struiksma, geven een idyllisch beeld van de plaats. Van toen geluk nog heel gewoon scheen. Plaatjes van in en rondom Heerenveen. Maar de hedendaagse beeldmakers togen aan het werk met die veenderij geschiedenis. Krijnie Beyen, Johannes Bosgra, Rien Broekhuijsen, Flos Pol, Gerwald Radsma.

Daarbij blijft Flos Pol heel dicht bij de oorsprong van het bruine goud. Ze gebruikt natuurlijke materialen om haar kunst uit op te bouwen. Vooral materie dat het leven achter zich heeft. Gegroeid is, gebloeid heeft en verdort is. Zoals rietbladeren, vergaan blad, rietstengels, lisdodde zaden, haagwinde en rietpluimen. Het landschap is er vol mee. Uit die vormen stelt ze eigen structuren samen, die overeenkomsten vertonen omdat deze eenzelfde grondslag hebben. Uit dezelfde aarde ontkiemden en ontsproten. Zo zijn de objecten veelvormig, gerelateerd aan natuurlijke vormen, maar toch is de hand van de mens te herkennen in de manier waarop het materiaal geordend is. Een stroompje meandert over de aarde, wordt in een ander werk welhaast gekanaliseerd en zijn de stroken grond nog niet netjes in de ruilverkaveling gegaan.

In de waterkruiken van Krijnie Beyen zie ik wel vloeistof maar is het geen vloeibare stof. Beyen suggereert in haar kruiken de spiegeling op de golven. Steek ik mijn hand erin kom ik bedrogen uit want ik stuit op een foto en voel geen nattigheid. Uit hout zijn de vormen in laagjes gedraaid met op de top een aluminium plaat met een opening. Door dat gat zie ik de reflectie van wat ik denk dat water kan zijn. Het is als zodanig ook zo bedoelt. De kunstenaar wil er schoonheid mee uitdrukken. Water is even gewoon als aarde, lucht en vuur normaal zijn, maar vanuit divers gezichtspunt of in verschillende context heeft het glans en pronkt het met de rijkdom van zijn. Water, aarde, lucht en vuur zijn zich bewust van hun kracht dat alles op aarde naar hen te herleiden zijn. Uit deze vier elementen heeft Krijnie Beyen het water gelicht om mij de waarheid te tonen die onder de schoonheid verborgen is. In deze meditatieve vaasvormen is het wezen van de esthetiek opgenomen als de resten van leven in een urn.

Johannes Bosgra nam de door zijn voorouders gekweekte bomen als onderwerp. Deze monumentale bomen, beuken en eiken, van de Bosgra boomkwekerijen staan op het landgoed van Stania State in Oenkerk. Maar andere uit de hier niet getoonde serie staan in honderden landschapstuinen en parken van Noord-Nederland. Deze zes foto’s in Stroomopwaarts zijn een verstild monument van Bosgra’s jeugd en afkomst. Gehuld in nevel verhuld het de realiteit, want door ouderdom zullen deze bomen het onherroepelijk afleggen. In dit onwerkelijke palet van blauwgrijze kleuren staan ze vereeuwigd, vastgelegd in de tijd. Gespiegeld in het water van de vijvers. Deze sfeer is geïnspireerd op het werk van schilder Willem van Althuis. Hij schiep een oneindige wereld, waar achter zijn gelaagde en het onderwerp reducerende schilderingen een groot verhaal schuil gaat. Bosgra abstraheert niet, waar Van Althuis dat wel doet. De bomen zijn herkenbaar, de oevers zichtbaar, maar met amper 100 meter zicht bij dichte mist. Geen weidse uitzichten, maar bereikbare verstilde ogenblikken.

Wandelend over de uitgestrekte velden in deze omgeving kwamen de verhalen van vroeger als vanzelf bij Rien Broekhuijsen binnen. Hij is geraakt door de geschiedenis van het veen. Voor hem staat turf symbool voor de relatie met de grond waarop hij leeft. Dat is niet uit de klei getrokken of uit het veen gesneden, maar in het zicht van de zee langs de westkust uitgegraven. Toch vindt hij hier genoeg stof om kunst te scheppen. Met de grond in gedachten, de basis van waaruit het zijn ontstaat, maakte Broekhuijsen een installatie met turf en zand. Hij nummert de turven en legt ze op een stelling van roestvrijstaal, als broden vers in de bakkerij. Interactief kan de beschouwer met de druk op de knop een rookinstallatie in werking stellen. De damp omhult de turf, het verleden verdwijnt in nevel. Maar meerdere associaties bij dit kunstwerk zijn mogelijk en toegestaan.

Voor de video van Gerwald Radsma neem je de tijd. In “permeation” trekt een gemanipuleerde werkelijkheid aan mij voorbij. Permeatie is het binnendringen van stoffen in cellen. Met die verwijzing probeer ik de verbeelde gedachte van Radsma te volgen. De blauwe opeenvolgende beelden hebben de indruk van funky vloeistofdia’s. Er ontstaat voor mijn ogen een alternatieve wereld, een onwerkelijke werkelijkheid. Volgens Radsma begeeft hij zich als digitaal kunstenaar tussen de naakte realiteit van fotografie en de volledige vrijheid van de schilder. Zo probeert hij een nieuwe werkelijkheid te construeren, de vrijheid te nemen van verf op doek terwijl hij gekooid is met camera en film. Het beeld verandert en verandert, de realiteit gaat mee en verandert en verandert. De realiteit kan nog maar nauwelijks in de schaduw van het beeld staan, want het beeld is de nieuwe realiteit. Een hervorming, gereformeerd, een hergebruikt zijn. Ik zie mijzelf spiegelend tussen de vloeiende stoffen in die nieuwe werkelijkheid.

Een bordje naast het werk van Radsma laat me deze tekst lezen: “kijk is goed naar dit kunstwerk. zie jij jezelf in het water?” Ondanks de humoristische schrijffout kan ik de retorische vraag met ja beamen. Deze tentoonstelling in Museum Heerenveen heeft een educatieve aard. Schoolkinderen krijgen rondgaand vragen voorgelegd om de geschiedenis te leren kennen. Om de getoonde kunst te weten waarderen. Met tekstborden wordt de historie van deze regio uitgelegd. De kunst is daarbij meer dan illustrerend. Stroomopwaarts terug in de tijd. Heden en verleden, landschap en kunst.

Stroomopwaarts, de bodem als getuige. Tentoonstelling in Museum Heerenveen, Minckelersstraat 11, Heerenveen. Tot en met 3 juli 2022.