#feestrede

[dutchjan]

September 19, 2019

[jurjenkvanderhoek]

DE ERNSTIGE VERTELLINGEN VAN GODFRIED BOMANS GEBUNDELD

Hij is liefhebber. De opdracht van de uitgever was dan ook een kolfje naar zijn hand. Maar hij had niet gedacht dat de rijstebrijberg zo hoog was voordat Luilekkerland in zicht zou komen. Na zijn positieve antwoord op de gestelde vraag bracht de uitgever hem een doos papieren. Zo'n postzak vol met brieven voor een knappe boer die een vrouw zoekt. Zeven delen verzameld werk van Godfried Bomans, in totaal 6000 pagina's kleine letter. Joost Prinsen werkte zich vervolgens door sprookjes, columns, feuilletons,  letterkundige beschouwingen, verslagen, lezingen, voordrachten, boekbesprekingen en feestredes heen om een uitgelezen bloemlezing samen te stellen.

Want dat was de opdracht van Meulenhoff, een boek met verhalen van Godfried Bomans uit te laten komen bij zijn 50e sterfdag. Het luilekkerland in de woordenberg werd gaandeweg begrenst en afgebakend. Komisch bedoelde artikelen schoof Prinsen terzijde. Het ging hem vooral om de serieuze enigszins bezadigde stukken. Soms enigszins onleesbaar in de huidige spelling van de Nederlandse taal. Maar juist door die quasi ernstige verhalen blijkt het talent van Bomans om zwaar plechtige zaken met een korrel zout te nemen. Prinsen denkt niet dat hij een voor hem persoonlijke keuze heeft gemaakt. "Binnen het kader van mijn opdracht heb ik die stukken opgenomen die ik met het meeste plezier gelezen heb. De vreugde van het lezen."

De essays die in "In alle ernst" zijn opgenomen verschenen eerder in kranten en tijdschriften. Het zijn dus niet de beste stukken, maar wel die artikelen die volgens Prinsen ook nu nog het best te lezen zijn. Er zullen meer beste verhalen in de doos gezeten hebben, maar de samensteller moest een keuze maken om het te verschijnen boek niet uit het kaft te laten barsten. Met de stofkam is hij te werk gegaan. "Kill your darlings" moet hij gedacht hebben tijdens de selectie. De meest prachtige teksten zijn blijven liggen, omdat ze in het kader van dit boek niet hebben gepast. Het had de inhoud verzwakt. Maar ik denk dat Joost Prinsen met spijt bladen terzijde heeft gelegd, weer opnieuw heeft gepakt, maar toch maar aan de stapel 'uit'  heeft toegevoegd. Het is niet eenvoudig om te kiezen uit het oeuvre van de man, die door De Volkskrant is omschreven als de beste: "Weinigen zijn zo bepalend geweest voor de Nederlandse literatuur als Godfried Bomans."

Desondanks of dankzij dat is het Prinsen gelukt. Waarschijnlijk ook omdat hij over eenzelfde soort humor beschikt als Bomans. Een lichtvoetige stijl, een onslijtbare ironie, de wereld beschouwend met een grimlach. Niet zelden lag het mes op tafel wanneer onder meer politiek, religie, oorlog en de herinnering gefileerd moesten worden. Want in het omfloerste taalgebruik klinken de kritische standpunten zuiver door. Het is alsof zijn kijk op de wereld ingepakt moet worden in een sobere woordkeus die tussen hoofdletters en punten lichtvoetig blijft. Bomans is een meester in het luchtig omschrijven van ernstige zaken, serieuze onderwerpen worden soepel omschreven.

Joost Prinsen schrijft een inleiding in het 38 essays tellende boek, want de bekende schrijver verdient na een halve eeuw voor de lezer van nu toch enige toelichting. Ook doet Prinsen uit de doeken hoe zijn samenstelling tot stand is gekomen. Al in 2001 geeft hij in een column in het Haarlems Dagblad aan dat het tijd is voor een verzamelbundel van Bomans' essays. Twintig jaar later dus, mag Prinsen dat dan zelf doen.

In de inleiding omschrijft hij hoe Bomans van de enigszins studentikoze schrijfstijl en gymnasiaste woordkeus, het archaïsche proza vol bijzinnen en komma's, gaandeweg uitkomt op de strakke kenmerkende stijl. Een stijl die uitstekend kan bestaan naast speelse verhalen als Erik of het klein insectenboek, Pa Pinkelman en Tante Pollewop, Pieter Bas en de vele sprookjes. Bomans was geboeid door het fenomeen Sinterklaas, is het zelf ooit en schreef erover. Zijn sinterklazologie is verrukkelijke onzin. Van het onderhoudende en beeldende soort. Daar was Godfried goed in. Hij was in zijn tijd de meest gelezen auteur van Nederland, maar kreeg literair weinig voet aan de grond. Zijn optredens voor radio en televisie zorgden voor grote populariteit onder het publiek. Zijn droogkomische verteltrant maakte hem geliefd bij de gewone man. Bij de zware kost van andere schrijvers is de luchtige stijl een verademing.

"In alle ernst" bevat verhalen die ondanks de ernst doorspekt zijn met humorvolle aforismen. Bomans beschikte over een scherp oog en een evenzo scherpe pen. Omgeving en handeling worden nauwgezet beschreven, zodat de lezer al lezende exact ontdekt waar de schrijver is en wat hij - misschien wel in gedachten of als fotografische herinnering - voor zich ziet. Zekere zinnen lokken wervelende woorden. Bomans beschrijft beeldend de omgeving en alles wat zich daarin bevindt tot aan karaktervolle figuren toe. De teksten zijn veelal cartooneske schetsen, schertsend hoewel ze uiterst serieus bedoeld zijn. Een karikatuur van het leven.

Bij het lezen van de verhalen in het boek heb ik veelal de neiging te denken dat ze verzonnen zijn, of althans de personages uit de fantasie van de schrijver ontsproten zijn. Niets is echter minder waar. Mogen er dan wat bedachte individuen en gebeurtenissen door de teksten wandelen, alle andere zijn bestaande figuren. Soms zit Bomans wel wat al te knus aan tafel een hapje mee te eten of heft het glas met deze en gene, dat het lijkt alsof hij kind aan huis is en iedere intieme handeling kan omschrijven. Het is alsof dan zijn fantasie met de kennis aan de haal gaat, het verhaal wordt geromantiseerd. Zoals de regisseur een boek losjes verfilmd om het zichtbaar te houden voor de toeschouwer in de bioscoop.

Bomans was een groot Dickens kenner en heeft veel van zijn werken vertaald. Het is dan ook niet bijzonder dat Prinsen een essay over A Christmas Carol heeft opgenomen. De olijke schrijver legt de beroemdste kerstvertelling ter wereld over deze op één na beroemdste ter heen. Het bedekt de vertelling naadloos, de carol is het evangelie in andere woorden geschreven. Een essay als ‘Ik laat mij elders knippen’ kan zo in de moderne tijd van de riooljournalistiek op de sociale media gezet worden. En is ‘Ver van huis en toch dichtbij’ niet al het aansnijden van de migratie problematiek? Bomans verhalen zijn vanuit de donkere jaren 40, de heerlijke jaren 50 en de roerige jaren 60 geen stoffige woordspelingen en aftandse aforismen, maar juist heldere en nu nog eigentijds actuele verhandelingen en beschouwingen.

Ik kan mij hier laten verleiden door zinnen en alinea’s uit de verhalen van Bomans te citeren, zoals Prinsen dat in zijn inleiding doet wanneer hij aangeeft wat niet werd opgenomen maar wel vermeldenswaardig is. Ik doe dat niet, want het boek “In alle ernst” moet uiteraard gekocht worden zodat het een bestseller wordt en het Bomans ook in de 21e eeuw tot de best gelezen schrijver van Nederland maakt. Het kan als springplank dienen voor het andere werk van Godfried Bomans. Hij verdient het. En Prinsen ook. Want Joost Prinsen mag zich zeker na het lezen van de 6000 pagina’s Bomans’ literatuur een ongekende kenner noemen.

Godfried Bomans In alle ernst, de keuze van Joost Prinsen. Meulenhoff Boekerij, 2021.