#elen luyddog | Explore Tumblr posts and blogs

gwagedd · 4 years ago

Text

Sarn Helen

O Gaer Rhun (Canovium, caer rhufeinig, Afon Conwy?) i Gaerfyrddin (trwy Dolgellau, Dolweddelan) Am y gân o'r un enw gan y Super Furry Animals, gweler Mwng. Defnyddir yr enw Sarn Helen, neu weithiau Sarn Elen, am y ffordd Rufeinig oedd yn rhedeg ar hyd ochr orllewinol Cymru o gaer Canovium (Caerhun) yn y gogledd hyd gaer a thref Maridunum (Caerfyrddin) yn y de. Credir fod yr enw yn dod o enw Elen Luyddog, gwraig Macsen Wledig yn ôl y chwedl. Mae'r ffordd o Gaerhun i Gaerfyrddin tua 160 milltir o hyd.

Nid oes olion i'w gweld o ran gyntaf y ffordd ar ôl gadael Caerhun, ond credir ei bod yn dilyn glan orllewinol Afon Conwy cyn belled â Threfriw, lle mae'n rhannu. Mae'r brif fforch yn arwain dros y bryniau i Betws y Coed, tra mae'r llall yn arwain ar gaer fechan Caer Llugwy. Gellir gweld rhai olion o'r brif ffordd wedi iddi rydio Afon Llugwy, yn dringo dros y bryniau tua Dolwyddelan. Mae'n rhedeg ar hyd Cwm Penamnen a heibio rhan uchaf Cwm Penmachno. Gerllaw Ffestiniog mae'r ffordd i'w gweld yn eglur am dros ddwy filltir wrth arwain tuag at gaer Tomen y Mur.

Credir ei bod wedi dilyn llinell y ffordd bresennol heibio Trawsfynydd. Mae'n debygol ei bod yn pasio'n agos i safle'r gar fechan yn y Brithdir, ger Dolgellau, sy'n sefyll ar y ffordd Rufeinig i/o Gaer Gai, ger Llyn Tegid, a Chaer. Er nad oes olion, credir ei bod wedi cadw at ochr ddwyreiniol Cadair Idris nes cyrraedd caer fechan Pennal. Efallai fod rhan o'r lein bach rhwng Aberllefenni a Maespoeth yn dilyn cwrs y ffordd Rufeinig.

Nid oes sicrwydd lle'n union yr oedd cwrs y ffordd i'r de o Bennal, ond gellir gweld rhan ohoni ger pentref Lledrod yn Sir Aberteifi, ar ei ffordd tua'r gaer yn Llanio. Yn Llanfair Clydogau mae'n fforchio, gydag un fforch yn arwain i'r dwyrain heibio Llanymddyfri a Dolaucothi i Nidum (Castell Nedd), a'r llall yn mynd yn ei blaen i gyfeiriad Caerfyrddin.

Pwy oedd Helen?

Gwraig Magnus Maximus? Mae son bod gan Magnus Maximus wraig o Brydain.

Catrawd o filwyr Rhufeinig yn Croatia Segontiensis? Oes linc yna? Aeth Magnus Maximus â’i fyddin draw i Ffrainc. Gorchfygodd ei brif elyn Gratianus ger Paris ac ar ôl hynny fe'i lladdwyd gan Facsen mewn brwydr yn Lyons ar 25 Awst 383. Magnus Maximus (Latin: Flavius Magnus Maximus Augustus, Welsh: Macsen Wledig) (c. 335—August 28, 388) was Western Roman Emperor from 383 to 388. In 383, as commander of Britain, he usurped the throne of emperor Gratian, and by negotiation with emperor Theodosius I, he was made emperor in Britannia and Gaul the next year while Gratian's brother Valentinian II retained Italy, Pannonia, Hispania, and Africa. In 387, Maximus' ambitions led him to invade Italy, resulting in his defeat by Theodosius I at the Battle of the Save in 388. In the view of some historians, his death marked the end of direct imperial presence in Northern Gaul and Britain.

Welsh legend Legendary versions of Maximus' career in which he marries the Welsh princess Elen may have circulated in popular tradition in Welsh-speaking areas from an early date. Although the story of Helen and Maximus's meeting is almost certainly fictional, there is some evidence for the basic claims. He is certainly given a prominent place in the earliest version of the Welsh Triads which are believed to date from c. 1100 and which reflect far older traditions. Welsh poetry also frequently refers to Macsen as a figure of comparison with later Welsh leaders. These legends come down to us in two separate versions.

Elen Luyddog Cymeriad yn y chwedl Breuddwyd Macsen Wledig yw Elen Luyddog. Mae Macsen Wledig, Ymerawdwr Rhufain, yn breuddwydio ei fod yn teithio i ogledd-orllewin Ynys Brydain, lle mae'n gweld caer ysblennydd wrth aber gyda mynyddoedd gwyllt a choed y tu ôl iddi ac ynys ffrwythlon gyferbyn. Aiff i mewn i neuadd y gaer a gweld gweision yn chwarae gwyddbwyll a'r forwyn 'decaf erioed' yn eistedd ar 'orsedd orwych'. Mae hi'n codi ac yn dod ato ac mae'n rhoi ei freichiau am ei gwddw. Wrth iddo eistedd gyda hi ar yr orsedd ac ymserchu ynddi, mae twrw'r tariannau'n ymysgwyd yn y gwynt yn ei ddeffro ac mae'r weledigaeth yn diflannu.

Mae Macsen yn anfon negeseuwyr allan i bedair ban byd i chwilio am y ferch yn y freuddwyd, ac yn y diwedd maent yn darganfod y gaer a'r forwyn. Maent yn gofyn i'r forwyn briodi Macsen, ond mae hi'n gwrthod oni bai'r ymerawdwr ei hun yn dod i'w cheisio. A dyna a wna Macsen a'i wŷr. Glaniant ym Mhrydain a goresgyn yr ynys gan yrru Beli fab Manogan a'i wŷr ar ffo. Elen yw'r ferch ac mae hi'n byw gyda'i thad Eudaf a'i brodyr Cynan (Cynan Meiriadog) ac Adeon yng Nghaer Seint yn Arfon (Segontium).

Erys Macsen i ffwrdd o Rufain am dros saith mlynedd, ac erbyn iddo ddychweld gyda Elen, mae ymerawdwr newydd wedi cymeryd ei le. Mae Macsen yn gwarchae dinas Rhufain am flwyddyn, yn aflwyddianus, nes daw brodyr Elen a chriw o ryfelwyr Arfon i gipio'r ddinas a'i hadfer i Facsen. Yn ddiolchgar iddynt, mae Macsen yn caniatau iddynt grwydro a goresgyn tir fel y mynnant. Ar ôl blynyddoedd o grwydro ar y cyfandir cyrhaeddant Lydaw. Mae hanner y llu'n dychwelyd i Gymru gydag Adeon a'r lleill yn aros yn Llydaw dan Cynan. Cyfeirir at y traddodiad mewn un o'r Trioedd fel un o'r "Tri Chyfor a aeth o'r ynys hon, ac ni ddaeth drachefn yr un onadunt".

Yn ôl y chwedl, ar ôl Elen yr enwyd y ffordd Rufeinig Sarn Helen. Cred rhai ysgolheigion bod yr Elen wreiddiol yn cynrychioli sofraniaeth Ynys Brydain a'i bod hefyd yn dduwies Geltaidd yn wreiddiol. Cymysga'r chwedl ei hun hanes dwy ferch wahanol, sef Elen Luyddog ac Elen ferch Eudaf. Credir mai Helena, mam yr ymerawdwr Cystennin Fawr (306-337) yw sail cymeriad Elen Luyddog. Diau bod elfennau o hanes Elen o Gaerdroia wedi lliwio dychymyg y cyfarwydd (chwedleuwr) o Gymro hefyd.

Santes Helen a lot o hen saint a'u gwreiddiau yn ol yr hen grefydd. Oedd y Rhufeiniaid yn adeiladu ar sylfeini'r hen Celtiaid? Sylfeini cyn-Rhufeinig?

#Hanes #Cymru #cymraeg #welsh #history

1 note · View note