#daedalus verlag

[jurjenkvanderhoek]

BOMEN BEWAREN VERHALEN OM TE VERBEELDEN

“I want to be a tree, / as naturally branched as the body’s posture in sleep. / To woo birds – they avoid men and motion to sit on trees.” Zo droom ik de dag ook wel door. De zinnen spelen door mijn hoofd: ‘Ik wil een boom zijn, zo natuurlijk getakt als de houding van een lichaam in slaap. Ik wil vogels het hof maken – zij mijden mensen en beweging om in bomen te zitten.’ Een boom zijn, want bomen spreken tot de verbeelding. Staan rustig en stil in zichzelf te zijn, waaien positief met alle winden mee, nemen alles en iedereen van top tot teen op maar houden zich wijselijk afzijdig.

Volgens een Siberische sage was er aan het begin van de wereld één enkele boom die geen takken bezat. Toen sprak God: 'Een boom zonder takken is niet om aan te zien! Ik wil dat er negen takken groeien'. En zo gebeurde het. ' Aan de voet van de boom met negen takken mogen negen mensen zijn, en uit deze mogen negen volkeren ontstaan'. En zo gebeurde het. De boom des levens in de Bijbel, de Sprookjesboom in de Efteling. De enten van Tolkien, de bodhiboom van Boeddha. Op de 3e scheppingsdag ontkiemde de boom, nog voor er sprake was van zon, maan en sterren aan de hemel en dierlijk en menselijk leven op aarde. De boom slaat een brug tussen hemel en aarde. Wanneer bomen zouden kunnen spreken waren ze geboren verhalenvertellers. Dat speelt er allemaal door mijn hoofd, wanneer ik het boek “Among the Trees – a Field Trip” bekijk en lees.

Drie kunstenaars, dat zijn twee tekenaars en één schilder met woorden, laten zich inspireren door wortels, stammen en kruinen. Het onderzoek levert een tentoonstelling op bij KunstVerein Ahlen in Duitsland. Daarbij een drietalige catalogus. De kunstenaars leven zich uit in het leven van de boom. Emmy Bergsma met wortelende tekeningen, Susanne von Bülow via onder meer computerkunst en Sumana Roy in proza en poëzie. Ze bezoeken bijzondere bomen rondom in hun geboorteland – Nederland, Duitsland en India – om het DNA van het paradijs te vinden. Met “Mapping Paradise”, dat voorloper is van de veldreis, willen de kunstenaars door de oudste bomen te leren kennen en ze leren te verstaan een mogelijkheid hebben n het paradijs te naderen. Een fictieve plek, te zoeken maar nooit te vinden. Soms is het andersom, terwijl we onder een dicht bladerdak van een boom rusten, dan vindt het Paradijs óns.

Binnen het project is niet enkel de boom onderwerp om over te bomen of deze te portretteren, ook is de grond - bodem van vruchtbaarheid, onderzocht en bekeken. Het mos bijvoorbeeld, een klein organisme met grote levensvatbaarheid. "...de kleinste bewoners van het bos, je kijkt er snel overheen", schrijft Emmy Bergsma. Ze gaat op de knieën om dit plantje te beschouwen, dat in het begin als eerste groen de weg vrijmaakte voor al het aardse leven. En ontdekt een heel vegetatief universum in een enkel bolletje. Van daaruit ontkiemt de boom, rijst op naar de hemel. Bergsma is in haar werk vooral gefascineerd door stam en takken, de grilligheid en het veelvormige daarin. Haar tekeningen zijn suggestief zonder nauwelijks van het werkelijke pad af te wijken. Het werk is een opbouw van fijne lijnen tot veelvoudige vlakken. Zo nietig als de boom de groei start, waaruit een eeuwenoude woudreus ontstaat. Iedere nerf, alle schors, elke tak heeft bij Bergsma een gedetailleerd uitgewerkte plek in inkt op papier, de drager die herinnert aan de boom.

Bergsma kijkt naar de bomen in de kunstgeschiedenis en bestudeert in het bijzonder die van Jacob van Ruisdael, omdat daarvan vorm en weergave haar het meest aanspreekt. Gebruikt deze afbeeldingen om voorstellingen met een nieuwe lading te maken. Boomhout verzamelt ze om te branden en ontdekt dat iedere boom een andere gradatie zwart in houtskool heeft.

Een andere betekenis krijgt de boom in het werk van Susanne von Bülow, althans de boom is wel dat wilde hout maar gezien in de tijd. Ieder moment van haar beschouwing is opgetekend, als de verschillende drukstadia van een grafisch kunstwerk. Von Bülow schildert met een tablet waarop intelligente software iedere toevoeging vastlegt en opslaat. Zo kan ze stappen terug doen en is te zien hoe ze kijkt, wat haar opvalt en welke details ze registreert. Het logboek van een kunstwerk, waarbij het resultaat minder van belang maar juist de weg er naartoe interessant is. Haar experimenten tonen getekend licht in een performance op de witte stam van een rode beuk. En dat is het aardige van deze uitgave. Door de bladzijden heen staan QR-codes afgedrukt. Deze inscannen met de mobiele telefoon geeft extra informatie op de gegevens in het boek. Dus de kleurige computertekening op de boom zie ik in een filmpje terug. In de techniek als hierboven omschreven heeft Von Bülow diverse films gemaakt, die als code in het boek zijn geplaatst. Zo is haar zien en doen in de tijd onderhoudend te volgen. Maar haar observatie en research voert verder, de proef op de som nemende wordt Susanne als een boom. Plant haar hoofd in de aarde en heft haar naakte lichaam met de voeten naar de hemel. Lyrisch omschreven als: “She plunges in – returning her head tot he soil, from where it all began, to begin from there, from the root, from where the rest of her tree will now grow.”

De woorden zijn van Sumana Roy, die letters gebruikt om bast en bladeren te verbeelden. Haar omschrijvingen zijn rake beeltenissen. Door de QR-code hoor ik haar oorsprong in het Engels waarin ze de teksten voorleest. Ze spreekt het gedicht uit dat  ik lees, het wint daarmee aan kracht. Ik mijmer de woorden, zij geeft de weegschaal aan. Niet meteen treft haar geschoten pijl doel en moet ik nog eens weer wegen. “Flesh is time’s fast food. It is easy to chew. Bones resist, they take longer.” – ‘Fleisch ist das Fast-Food der Zeit. Es ist leicht zu kauen.’ – Vlees is het fastfood van de Tijd. Het kwartje valt.

De inhoud van “Among the Trees” spreekt in verbeelding. Het is een doelmatig project, een degelijk experiment. In beelden uit te drukken, maar woorden zijn hier zeker toepasbaar. En dan vind ik ergens op pagina 55 het verhaal over ‘die Orangenbäume auf Schloss Twickel’. Het blijkt dat deze 20 sinaasappelbomen als vluchtelingen van de Franse Revolutie in 1798 per boot bij het kasteel aankwamen. Daarvoor stonden ze jarenlang in ze zomerresidentie van de Friese adel in Oranjewoud. Winters stonden ze in de Oranjerie om na IJsheiligen naar buiten te gaan. De Oranjerie waar ik als kleine jongen vaak speelde. Dat schept een band, met dit boek, met het project. Bij wijze van spreken.

Among The Trees – A Field Trip, catalogus bij tentoonstelling van Emmy Bergsma, Susanne von Bülow en Sumana Roy. Uitgave Daedalus Verlag, 2021.

Tentoonstelling KunstVerein Ahlen e.V., Königstrasse 7, Ahlen (D). Tot en met 11 juli 2021.