#Zoltin Peeter

[jurjenkvanderhoek]

EEN NIEUWE RUIMTE VOORBIJ DE NOORD

Bij leven is hem een grote tentoonstelling in Museum Belvédère toegezegd. Daar heeft hij zelf nog de voorbereidingen toe getroffen. In zijn laatste dagen heeft hij nog meegewerkt aan een opstelling van zijn werk in één van de kamers van de westvleugel. Een kleine en sobere hanging van zijn werk. Passend bij het trieste einde van zijn leven. Zoltin Peeter was er zelf bij toen de werken opgehangen zijn. Broos maar strijdlustig. Hij wist precies hoe en wat. Hoe zijn werk uit zou komen en wat getoond moest zijn.

En nu is er dan die grote tentoonstelling met een inzicht in zijn immense oeuvre. Waarvan een deel is bewaard gebleven. Peeter zelf heeft nog de keuze gemaakt welke werken hij na zou laten en wat vernietigd moest worden. "Voorbij de Noord" is een levendig afscheid van een kleurrijk kunstenaar. Het accent van de tentoonstelling ligt volgens het museum op 60 tekeningen die de kunstenaar de laatste 25 jaar heeft gemaakt. Geabstraheerde landschappen gevonden in Friesland en geïnspireerd op reizen naar Noorwegen en IJsland. Momenten die eens gezien zijn laten zich niet gemakkelijk exact zichtbaar terug halen. Herinnering wordt geen werkelijkheid. Het beeld staat even op het netvlies, brandt zich echter niet in. Het is vluchtig en staat niet vast. Zoltin Peeter probeert wel dat moment tastbaar te maken, uit het geheugen op te diepen, zichtbaar in beeld te brengen. Details die niet gezien zijn, maar wel gedacht werden, sluipen daarmee de verbeelding in. Herinnering schuurt aan tegen fantasie in een niet aflatende reeks scheppingen van momenten.

Hoewel hij de opgeblazen drukte van de Randstad achter zich had gelaten en in het hoge noorden een toevlucht had gezocht, bleef hij oog houden voor de ontwikkelingen in de kunstwereld. Zijn stijl van werken heeft een eigen signatuur, staat op zichzelf en laat zich nauwelijks beïnvloeden. Op zijn 'eiland' in Hallum tuurt hij over de velden en akkers naar verre einders. Ziet wat rondom langs de streek en op het land, in de wereld, gebeurd en heeft daar zo een eigen ongezouten mening over.

Hij kijkt naar het werk van collega-kunstenaars en bezoekt voor zover mogelijk iedere opening van elke tentoonstelling. Peeter vindt aansluiting bij gelijkgestemden die mee kunnen en begrip hebben voor zijn kritische kijk op de schone kunsten. Hij zet zich ertegen af en creëert zo een eigenzinnig oeuvre. Meer noordelijk wil hij dan het Friesland over de afsluitdijk en vindt inspiratie op het rauwe en ruwe IJsland en in het onherbergzame noorden van Noorwegen. Het is voor hem een warm bad. Een thuis komen. Het ruige land vormt aanleiding tot een bonte afsluiting van een min of meer vroegtijdig beëindigd oeuvre. Hij moest wel uit de tijd gaan. De ziekte waaraan hij plotsklaps bleek te lijden zou hem slepend breken. Peeter wenste daarvoor nauwelijks behandeling en koos zelf een datum waarop het klaar zou zijn. Was zijn verhaal afgerond, had hij alles gezegd wat hij wilde zeggen? In elk geval deed hij zelf nog de administratie van zijn na te laten werken. Dat het beste zou blijven en het mindere niet voor grof geld door de wereld ging na zijn sterven. Over zijn graf wilde hij nog regeren, bepalen waar hij aan herinnert zal worden.

Zoltin Peeter vertaalde de wereld in krachtige kleurloze lijnen en tere gloedvolle vlakken. De afweging van sober en koud zet zich tegen warm en kleurrijk. In een uitgebalanceerde uitdrukking. Zo ruw en onherbergzaam als de inspiratie is. Het oog vindt er nauwelijks onderdak. Er zijn voelbaar ordeningen aangebracht, maar deze zijn niet tastbaar als regelmatigheden. Hoewel het beeld snel lijkt gezet, heeft het meer tijd nodig om de uitdrukking te doorgronden en er de juiste indruk van te krijgen. Souvenirs van een reis door de tijd. Zoekplaten zonder een verbeelding te ontdekken, omdat het beeltenis van de herinnering is. Is er net houvast gevonden in het handschrift van fijne lijnen – los uit de hand getekend, strak langs de liniaal gehaalde en binnen de lijntjes gekleurde vlakken, dan is de grip weg door de met kwast getrokken vlakken en lijnen. Is er evenwicht in de beeltenis, dan brengt Peeter de blik ermee uit balans. In de collage van emoties bieden rechte lijnen een tastbare figuratie in het haastige spel van onregelmatige vlakken.

"Voorbij de Noord" toont niet alleen werk van Zoltin Peeter, maar is aangevuld met kunst van vrienden. Kunstenaars die hetzelfde idee hebben over het landschap, in eenzelfde inspiratie werken en met een te vergelijken geestdrift de werkelijkheid te lijf gaan. Maar ook kunstenaars die vriend waren met de mens Peeter, het er met hem over hebben gehad bij een sterke kop koffie of een goed glas bier. Waar in het werk nauwelijks zichtbare overeenkomsten zijn, maar waarin voelbaar een soortgelijke sfeer hangt. Het maakt van de tentoonstelling een complete beleving, waarvan de ervaring nog eens groter wordt doordat is geput uit de museumcollectie. Werken met eenzelfde signatuur en een overeenkomstige abstracte kijk op de zichtbare werkelijkheid. Het heeft al met al een bonte tentoonstelling opgeleverd.

Kleurrijk zoals de persoon Zoltin Peeter was met een open oog voor de wereld om hem heen, gezien vanuit zijn afgelegen boerderij in het hoge noorden. Een plek op het platteland waar hij ver van de grote kunstcentra zich in alle rust kon concentreren op zijn werk. Op zijn landgoed bouwt hij in zijn leven aan een aandachtig oeuvre met een unieke beeldtaal. ‘Verschijningsvormen in de natuur’, lees ik op het informatieblad, ‘worden omgevormd tot een symbool, een beeld, een teken’. Niet dat ik in die tekens de oorsprong kan herkennen, want het is de eigen wereld van Peeter. Een wereld waarvan hij de schepper is. God in zijn eigen creatie. Nieuwe bergen, watervallen, wolken en regenbogen. Een nieuwe ruimte.

Zoltin Peeter - Voorbij de Noord. Tentoonstelling tekeningen van Zoltin Peeter aangevuld met werken van bevriende kunstenaars en werken uit de museumcollectie. Museum Belvédère, Oranje Nassaulaan 12, Heerenveen - Oranjewoud. Tot en met 11 februari 2024.

[ftnbooks-blog]

Born in Amsterdam but living for the most part of his life in Friesland near Hallum. His works reflect the presence of the rural country side nearby. Abstract forms tumbling in an empty space. Etchings with dark thin forms in an empty white space give me the feeling of ZERO art, but it certainly is not. They fascinate and deserve to be known much better. Peeter has had some exhibitions in the 70’s in prestigious museums like the Kroller Muller Museum. The first encounter with a small work by Zoltin Peeter was his multiple he made for his 1971 exhibition in the Lakenhal. The multiple is available at www.ftn-books.com and shows directly the directions he was taking with his works. decades later you can see where is ended for now. Abstract forms, sparce use of color and in many compositions a realistic form or subject appears. I love his work and his studio…..

His studio is something different. Housed in an old shed he creates his works in the vicinity of the Friesland landscape. I found some beautiful photo’s on Google and want to share these with you , because i find them very special and they give the best impression possible of the surroundings in which Zoltin Peeter creates.

Her are the items which are for sale at www.ftn-books.com and ftn art

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Zoltin Peeter (1942) Born in Amsterdam but living for the most part of his life in Friesland near Hallum. His works reflect the presence of the rural country side nearby.

[jurjenkvanderhoek]

EIGENGEREID BEELDEN VAN ZOLTIN PEETER HEEFT RUIMTE IN EEN BOEK

Hij is een vreemde eend in de bijt. Voor zover je de kunstenaar als eend kunt benoemen en de kunstwereld als bijt betitelen. Hij sloeg zelf dat wak in het harde vakgebied. Geboren in de oorlog als Peter Zwier, de zoon van kunstschilder Dick Zwier. Omdat hij niet de zoon van wil zijn, en de Zwier-werken niet verward worden, laat hij zich vanaf dat moment Zoltin Peeter noemen. Het is de tijd na de middelbare school, wanneer hij het kunstnijverheidsonderwijs gaat volgen. Maar voordien valt zijn talent al op, dat door zijn ouders is gestimuleerd. Peter is een geboren kunstenaar, voor de kunst in de wieg gelegd, het is zijn bestemming. De kunst is zijn leven.

Dus natuurlijk wint hij prijzen in tekenwedstrijden. De kenners zien een begaafde jongen in hem, die aan het begin staat van een belangrijke carrière. De kunstacademie maakte hij niet af. Peeter kan niet tegen de schoolse atmosfeer, de presentielijst, de toegepaste kunst. Het is 1963. Het is het begin van een eigenwijs pad in de kunst. Op eigen kracht gaat hij zichzelf het vak eigen maken. Ambachtelijke kennis had hij wel opgedaan aan de academie. Maar de techniek zet hij naar zijn eigen hand.

Zo is het formaat van de etsplaten, want hij is voor eerst en al een graficus, die passen op de pers te beperkt voor hem. Hij plakt verschillende zinkplaten aan elkaar, zodat het zijn horizon verbreedt en er lange rechthoekige afbeeldingen ontstaan. Toen al in een eigen beeldtaal, nauwelijks beïnvloedt door bestaande waarden en normen in de kunst. Peeter heeft er succes mee, maar het gaat hem te makkelijk af vindt hij. Men is lovend over het werk van dit jonge talent en het hangt meteen al in gerenommeerde musea. Hij wordt de hemel in geprezen bij wijze van spreken. Het benauwt hem. De jonge kunstenaar verlaat deze smeltkroes om voor een korte tijd zijn tent op te slaan bij de zuiderburen. Geldgebrek drijft hem terug Nederland in.

Zoltin experimenteert met licht en schaduw in wiskundige vormen. Eerst op papier, later in de ruimte. En weer zijn de kenners enthousiast. In 1976 verlaat hij voorgoed de drukke randstad om naar het stille Friesland te vertrekken. Eerst in een klein huis, later kan hij een grote boerderij op het platteland betrekken. In het Friese ontwikkelt de eigen beeldtaal, kristalliseert uit. Maar Peeter blijft zijn hele leven bezig een eigen grammatica te ontwikkelen. Hij probeert al experimenterend grip te krijgen op zijn werk, de beeldtaal vast te houden om er een verhaal mee te kunnen vertellen. Die taal krijgt gaandeweg minder woorden, het beschreven blad heeft steeds meer lege ruimte nodig om beter aan te spreken. Van de wilde hond die hij was in zijn beginjaren, heeft hij zichzelf getemd om als gedomesticeerd wezen ijle kunstwerken te maken. Zijn taal is verfijnd en spreekt met eren handvol letters duidelijk aan.

Het staat allemaal beschreven in het dikke boek ZOLTIN PEETER, tussen romantiek en modernisme. Zijn ganse biografie als kunstenaar. Door journalist Dirk van Ginkel, die nauwgezet het leven en werk van Zoltin Peeter belicht. Fotograaf Dolph Kessler, bij leven als testamentair executeur aangewezen door de kunstenaar, is initiatiefnemer van het boek. Zoltin Peeter liet zich ruim twee jaar geleden euthaniseren, nadat vier maanden daarvoor een ongeneeslijke keelkanker was gediagnosticeerd. Kessler zet Peeter in kunsthistorisch perspectief, terwijl dichter en schrijver Peter van Lier voor het boek een essay schrijft met als titel "het soortelijk gewicht van de verbeelding". Hij bekijkt een gene zijde in de biografie en zet Peeter neer als romantisch modernist. Verder is de dikke pil gevuld met een greep uit het omvangrijke oeuvre van de kunstenaar. Vanaf het prille begin tot het laatste werk voor het moment van zijn dood. In het boek is dat, naast de vele etsen, tekeningen en objecten, stijlvol gesymboliseerd in een krantenartikel over zijn deelname aan de vijfde Parijse Biënnale en de laatste tekening op zijn eigen rouwkaart.

En dan die vreemde eend. Zoltin Peeter koos zelf voor een plek buiten de kunstwereld. Met zijn uiterst persoonlijke werk, wars van stromingen maar wel onder invloed van heersende ismen. En met zijn woonplek buiten de randstad. Eerst al door van het westen naar het noorden te trekken. Van de omgeving waar je moet zijn om alles te beleven, naar een rustige plek ver weg van deze opgeblazen wereld. Hij interesseert zich niet langer voor het werk van vakgenoten, maar is vooral benieuwd naar wat er in zijn eigen atelier ontstaat. Van diverse reizen naar Noorwegen en IJsland komt hij terug met stapels tekeningen en de fascinatie voor stromend en dynamisch vallend water.

Ter plaatse maakt hij kleine schetsen in boekjes om een eerste indruk van de omgeving vast te leggen. "Tekenen is de snelste manier om een entree te vinden in een grote hoeveelheid materiaal. (...) Het tekenen is vooral belangrijk op het moment zelf, als een vorm van hardop denken." Deze kladvormen worden later of zelfs al tijdens de reis, opgezet in grotere tekeningen terwijl hij thuis in het atelier op metershoge vlakken een en ander verder uitwerkt. Zo groot als de man lang is, om de beeltenis nog te kunnen reiken binnen de kaders van het papier. Het zijn eigenaardige uitingen die van top tot teen de emotie van de maker verbeelden. In een beeldtaal die zijn weerga niet kent.

Het boek geeft een goed beeld van het werk, en in mindere mate maar toch vrijwel compleet van het leven van deze bijzondere eigengereide kunstenaar. Een lijvig naslagwerk waarin de lezer, of beter de kijker, stapsgewijs wordt ingevoerd in de geheimen van de abstracte uitingen van Zoltin Peeter. Want emotie is niet te beelden, niet anders dan op de manier die deze kunstenaar heeft gedaan. Daarom is het niet altijd even gemakkelijk het werk te doorgronden. Naast de etsen en tekeningen, die het grootste aandeel in de uitgave hebben, zijn er een groot aantal objecten en installaties in beeld gebracht. Objecten uit restmateriaal, maar even ijl en veelzeggend in uiting: minder is meer. Daarnaast zijn in het boek nog foto's uit de oude doos en momentopnames van atelier en werkruimte opgenomen. Het boek wil niet volledig zijn, maar geeft toch wel hoegenaamd een afgerond beeld. Wie het doorbladert kijkt in de geest van deze kunstenaar. Veel van de composities zijn echter verloren gegaan, omdat Zoltin de laatste weken voor zijn dood zelf een selectie heeft gemaakt uit zijn werk. De tekeningen en objecten die Peeter niet zo belangrijk vond om te bewaren gingen in de vuilcontainer. Uit de grote hoeveelheid aan werken die mochten behouden blijven heeft de samensteller van het boek nog een keuze gemaakt. Deze mogen dus als representatief voor het totale werk van Zoltin Peeter beschouwd worden.

Een twee maanden voor zijn sterven in mei 2019 mocht ik Zoltin samen met Han Steenbruggen van Museum Belvédère een morgen lang bezoeken. Om de audio van een interview vast te leggen, en om in en rondom de boerderij video-opnames te maken. Voor een korte film die ik later maakte over leven en werk van de kunstenaar in opdracht van het museum. In vogelvlucht door zijn leven, in eigen woorden door zijn werk. Relativerend met een snuf humor, maar ook de eigen plaats in de kunst wetend. Als buitenstaander, einzelgänger, kijkend naar de kunstwereld en de bobo’s daarin. Het is een persoonlijk werkstuk geworden. Ik kende Zoltin Peeter voordien niet anders dan van openingen voor tentoonstellingen, want interesseerde het werk van anderen hem in mindere mate een vernissage liet hij zich niet ontgaan. Een gedenkwaardig bezoek derhalve. Later sprak ik hem nog toen hij aanwijzingen gaf bij de inrichting van een kabinet van Museum Belvédère met zijn werk. Het bleek later één van zijn laatste openbare acties te zijn.

Ooit beschouwde ik onder de kop 'De boodschappenlijstjes van Zoltin Peeter' zijn werk in de tentoonstelling 'het oog dient te reizen' bij Galerie Hoogenbosch op dit weblog. Onder meer schreef ik het volgende: "Geven de tekeningen meer duidelijkheden prijs, dan is het mysterie verdwenen. Teveel werkelijkheid biedt houvast, waardoor het een emotioneel kijken in de weg staat. Dan kan de realiteit de kijker op het verkeerde been zetten, en struikel ik over de hoge drempel zo het wonderlijke atelier van Zoltin Peeter in. Als speler in een spel, pion op het bord. Peeter dobbelt en zet de lijnen uit, markeert het pad waarlangs ik mijn idee laat afdwalen. Voel warmte bij het doek als drager en een koude rilling bij werk op papier. De kunstenaar speelt met het tastbare gevoel en de voelbare emotie van zijn toeschouwer. En ik laat het toe, laat mezelf gaan in mijn kijken, mijn zien. Het is een belevenis!" En het boek ZOLTIN PEETER is een belevenis. Het stond al een jaar in mijn kast, maar er was telkens maar geen goede gelegenheid het te bespreken. Die is er nu wel bij de uitzending van de documentaire over deze kunstenaar dit laatste weekend van oktober op NPO2 en Omrop Fryslân. En op vijf plekken in Nederland zijn kleine verkooppunten van het werk van Zoltin ingericht. Het boek is dus actueel nu, uitgegeven door het ZP Fonds dat de nalatenschap van de kunstenaar beheert en de vreemde eend binnen de bijt houdt.

ZOLTIN PEETER, tussen romantiek en modernisme. Teksten van Dirk van Ginkel, Dolph Kessler en Peter van Lier. Uitgave Mauritsheech Publishers, 2020.

[jurjenkvanderhoek]

ZOLTIN PEETER - VOORBIJ DE NOORD

Korte film bij een in memoriam tentoonstelling van het werk van Zoltin Peeter in Museum Belvédère. Zoltin Peeter SALUT!

Opnames zijn in april 2019 kort voor zijn zelfgekozen sterfdatum op 15 mei dat jaar gemaakt in zijn boerderij in Hallum. Samen met Han Steenbruggen bezocht ik de kunstenaar en maakte de film in opdracht van Museum Belvédère. Nu weer actueel naar aanleiding van de tentoonstelling  Zoltin Peeter – Betekend de Ruimte; 7 oktober 2023 – 4 februari 2024 (westvleugel). Er wordt een ruime keuze uit zijn grote tekeningen getoond in samenhang met werken van bevriende kunstenaars en werken uit de collectie van Museum Belvédère.

De tekeningen van Zoltin Peeter zijn opgebouwd uit enkele kernachtige motieven. Vormen die ruimte open laten, die zwaarte en lichtheid bij elkaar brengen. Het is de essentie van wat hij waarneemt, die hij in zijn werk wil weergeven. Geen herkenbare landschappen, maar beeldtekens. Binnen het spectrum van zwart- en grijstinten doen alle details ertoe: de verschillende hardheden van potlood, het grote verschil in karakter van een inktlijn of een houtskoollijn.

[jurjenkvanderhoek]

EIGENGEREID BEELDEN VAN ZOLTIN PEETER HEEFT RUIMTE IN EEN BOEK

Hij is een vreemde eend in de bijt. Voor zover je de kunstenaar als eend kunt benoemen en de kunstwereld als bijt betitelen. Hij sloeg zelf dat wak in het harde vakgebied. Geboren in de oorlog als Peter Zwier, de zoon van kunstschilder Dick Zwier. Omdat hij niet de zoon van wil zijn, en de Zwier-werken niet verward worden, laat hij zich vanaf dat moment Zoltin Peeter noemen. Het is de tijd na de middelbare school, wanneer hij het kunstnijverheidsonderwijs gaat volgen. Maar voordien valt zijn talent al op, dat door zijn ouders is gestimuleerd. Peter is een geboren kunstenaar, voor de kunst in de wieg gelegd, het is zijn bestemming. De kunst is zijn leven.

Dus natuurlijk wint hij prijzen in tekenwedstrijden. De kenners zien een begaafde jongen in hem, die aan het begin staat van een belangrijke carrière. De kunstacademie maakte hij niet af. Peeter kan niet tegen de schoolse atmosfeer, de presentielijst, de toegepaste kunst. Het is 1963. Het is het begin van een eigenwijs pad in de kunst. Op eigen kracht gaat hij zichzelf het vak eigen maken. Ambachtelijke kennis had hij wel opgedaan aan de academie. Maar de techniek zet hij naar zijn eigen hand.

Zo is het formaat van de etsplaten, want hij is voor eerst en al een graficus, die passen op de pers te beperkt voor hem. Hij plakt verschillende zinkplaten aan elkaar, zodat het zijn horizon verbreedt en er lange rechthoekige afbeeldingen ontstaan. Toen al in een eigen beeldtaal, nauwelijks beïnvloedt door bestaande waarden en normen in de kunst. Peeter heeft er succes mee, maar het gaat hem te makkelijk af vindt hij. Men is lovend over het werk van dit jonge talent en het hangt meteen al in gerenommeerde musea. Hij wordt de hemel in geprezen bij wijze van spreken. Het benauwt hem. De jonge kunstenaar verlaat deze smeltkroes om voor een korte tijd zijn tent op te slaan bij de zuiderburen. Geldgebrek drijft hem terug Nederland in.

Zoltin experimenteert met licht en schaduw in wiskundige vormen. Eerst op papier, later in de ruimte. En weer zijn de kenners enthousiast. In 1976 verlaat hij voorgoed de drukke randstad om naar het stille Friesland te vertrekken. Eerst in een klein huis, later kan hij een grote boerderij op het platteland betrekken. In het Friese ontwikkelt de eigen beeldtaal, kristalliseert uit. Maar Peeter blijft zijn hele leven bezig een eigen grammatica te ontwikkelen. Hij probeert al experimenterend grip te krijgen op zijn werk, de beeldtaal vast te houden om er een verhaal mee te kunnen vertellen. Die taal krijgt gaandeweg minder woorden, het beschreven blad heeft steeds meer lege ruimte nodig om beter aan te spreken. Van de wilde hond die hij was in zijn beginjaren, heeft hij zichzelf getemd om als gedomesticeerd wezen ijle kunstwerken te maken. Zijn taal is verfijnd en spreekt met eren handvol letters duidelijk aan.

Het staat allemaal beschreven in het dikke boek ZOLTIN PEETER, tussen romantiek en modernisme. Zijn ganse biografie als kunstenaar. Door journalist Dirk van Ginkel, die nauwgezet het leven en werk van Zoltin Peeter belicht. Fotograaf Dolph Kessler, bij leven als testamentair executeur aangewezen door de kunstenaar, is initiatiefnemer van het boek. Zoltin Peeter liet zich ruim twee jaar geleden euthaniseren, nadat vier maanden daarvoor een ongeneeslijke keelkanker was gediagnosticeerd. Kessler zet Peeter in kunsthistorisch perspectief, terwijl dichter en schrijver Peter van Lier voor het boek een essay schrijft met als titel "het soortelijk gewicht van de verbeelding". Hij bekijkt een gene zijde in de biografie en zet Peeter neer als romantisch modernist. Verder is de dikke pil gevuld met een greep uit het omvangrijke oeuvre van de kunstenaar. Vanaf het prille begin tot het laatste werk voor het moment van zijn dood. In het boek is dat, naast de vele etsen, tekeningen en objecten, stijlvol gesymboliseerd in een krantenartikel over zijn deelname aan de vijfde Parijse Biënnale en de laatste tekening op zijn eigen rouwkaart.

En dan die vreemde eend. Zoltin Peeter koos zelf voor een plek buiten de kunstwereld. Met zijn uiterst persoonlijke werk, wars van stromingen maar wel onder invloed van heersende ismen. En met zijn woonplek buiten de randstad. Eerst al door van het westen naar het noorden te trekken. Van de omgeving waar je moet zijn om alles te beleven, naar een rustige plek ver weg van deze opgeblazen wereld. Hij interesseert zich niet langer voor het werk van vakgenoten, maar is vooral benieuwd naar wat er in zijn eigen atelier ontstaat. Van diverse reizen naar Noorwegen en IJsland komt hij terug met stapels tekeningen en de fascinatie voor stromend en dynamisch vallend water.

Ter plaatse maakt hij kleine schetsen in boekjes om een eerste indruk van de omgeving vast te leggen. "Tekenen is de snelste manier om een entree te vinden in een grote hoeveelheid materiaal. (...) Het tekenen is vooral belangrijk op het moment zelf, als een vorm van hardop denken." Deze kladvormen worden later of zelfs al tijdens de reis, opgezet in grotere tekeningen terwijl hij thuis in het atelier op metershoge vlakken een en ander verder uitwerkt. Zo groot als de man lang is, om de beeltenis nog te kunnen reiken binnen de kaders van het papier. Het zijn eigenaardige uitingen die van top tot teen de emotie van de maker verbeelden. In een beeldtaal die zijn weerga niet kent.

Het boek geeft een goed beeld van het werk, en in mindere mate maar toch vrijwel compleet van het leven van deze bijzondere eigengereide kunstenaar. Een lijvig naslagwerk waarin de lezer, of beter de kijker, stapsgewijs wordt ingevoerd in de geheimen van de abstracte uitingen van Zoltin Peeter. Want emotie is niet te beelden, niet anders dan op de manier die deze kunstenaar heeft gedaan. Daarom is het niet altijd even gemakkelijk het werk te doorgronden. Naast de etsen en tekeningen, die het grootste aandeel in de uitgave hebben, zijn er een groot aantal objecten en installaties in beeld gebracht. Objecten uit restmateriaal, maar even ijl en veelzeggend in uiting: minder is meer. Daarnaast zijn in het boek nog foto's uit de oude doos en momentopnames van atelier en werkruimte opgenomen. Het boek wil niet volledig zijn, maar geeft toch wel hoegenaamd een afgerond beeld. Wie het doorbladert kijkt in de geest van deze kunstenaar. Veel van de composities zijn echter verloren gegaan, omdat Zoltin de laatste weken voor zijn dood zelf een selectie heeft gemaakt uit zijn werk. De tekeningen en objecten die Peeter niet zo belangrijk vond om te bewaren gingen in de vuilcontainer. Uit de grote hoeveelheid aan werken die mochten behouden blijven heeft de samensteller van het boek nog een keuze gemaakt. Deze mogen dus als representatief voor het totale werk van Zoltin Peeter beschouwd worden.

Een twee maanden voor zijn sterven in mei 2019 mocht ik Zoltin samen met Han Steenbruggen van Museum Belvédère een morgen lang bezoeken. Om de audio van een interview vast te leggen, en om in en rondom de boerderij video-opnames te maken. Voor een korte film die ik later maakte over leven en werk van de kunstenaar in opdracht van het museum. In vogelvlucht door zijn leven, in eigen woorden door zijn werk. Relativerend met een snuf humor, maar ook de eigen plaats in de kunst wetend. Als buitenstaander, einzelgänger, kijkend naar de kunstwereld en de bobo’s daarin. Het is een persoonlijk werkstuk geworden. Ik kende Zoltin Peeter voordien niet anders dan van openingen voor tentoonstellingen, want interesseerde het werk van anderen hem in mindere mate een vernissage liet hij zich niet ontgaan. Een gedenkwaardig bezoek derhalve. Later sprak ik hem nog toen hij aanwijzingen gaf bij de inrichting van een kabinet van Museum Belvédère met zijn werk. Het bleek later één van zijn laatste openbare acties te zijn.

Ooit beschouwde ik onder de kop 'De boodschappenlijstjes van Zoltin Peeter' zijn werk in de tentoonstelling 'het oog dient te reizen' bij Galerie Hoogenbosch op dit weblog. Onder meer schreef ik het volgende: "Geven de tekeningen meer duidelijkheden prijs, dan is het mysterie verdwenen. Teveel werkelijkheid biedt houvast, waardoor het een emotioneel kijken in de weg staat. Dan kan de realiteit de kijker op het verkeerde been zetten, en struikel ik over de hoge drempel zo het wonderlijke atelier van Zoltin Peeter in. Als speler in een spel, pion op het bord. Peeter dobbelt en zet de lijnen uit, markeert het pad waarlangs ik mijn idee laat afdwalen. Voel warmte bij het doek als drager en een koude rilling bij werk op papier. De kunstenaar speelt met het tastbare gevoel en de voelbare emotie van zijn toeschouwer. En ik laat het toe, laat mezelf gaan in mijn kijken, mijn zien. Het is een belevenis!" En het boek ZOLTIN PEETER is een belevenis. Het stond al een jaar in mijn kast, maar er was telkens maar geen goede gelegenheid het te bespreken. Die is er nu wel bij de uitzending van de documentaire over deze kunstenaar dit laatste weekend van oktober op NPO2 en Omrop Fryslân. En op vijf plekken in Nederland zijn kleine verkooppunten van het werk van Zoltin ingericht. Het boek is dus actueel nu, uitgegeven door het ZP Fonds dat de nalatenschap van de kunstenaar beheert en de vreemde eend binnen de bijt houdt.

ZOLTIN PEETER, tussen romantiek en modernisme. Teksten van Dirk van Ginkel, Dolph Kessler en Peter van Lier. Uitgave Mauritsheech Publishers, 2020.

[ftnbooks-blog]

Zoltin Peeter . etching # VEDERLICHT # 1991, mint

Zoltin Peeter . etching # VEDERLICHT # 1991, mint

Large sized etching by Zoltin Peeter

Artist: Zoltin Peeter

Title: Vederlicht

technique: etching

size: 72 x 53 cm , sheet size 92 x 64 cm.

edition : 5 ex.

number : 4/5

signed: Zoltin Peeter ’91 ( in pencil )

year: 1991

condition : Mint

[jurjenkvanderhoek]

DE BOODSCHAPPENLIJSTJES VAN ZOLTIN PEETER

Het moment dat eens gezien is, laat zich niet gemakkelijk exact zichtbaar terug halen. Herinnering wordt geen werkelijkheid. Het beeld staat voor even maar op het netvlies, is echter niet ingebrand. Het is vluchtig en staat niet vast. Tekenaar Zoltin Peeter probeert wel dat moment tastbaar te maken, uit het geheugen op te diepen, zichtbaar in beeld te brengen. Dat is op dit moment te volgen bij Galerie Hoogenbosch in Gorredijk. Details die niet gezien zijn, maar wel gedacht werden, sluipen daarmee de verbeelding in. Herinnering schuurt aan tegen fantasie. In een snelle verwerking van de bedachte gegevens, min of meer een wedloop tegen de tijd, spat de spontaniteit van de beeltenis af.

Peeter maakt weinig vertoning van zijn grote voorstellingen. Soms lijkt het alsof er te lang aan dezelfde compositie is gewerkt, omdat herinnering maar door gaat met scheppen van momenten. Maar elke lijn en ieder vlak is overwogen geplaatst en staat in evenwicht. De platen kloppen, als een bus. De toeschouwer moet zich daarvoor wel openstellen om, na kijken en zien, de werken te kunnen beleven. Er zijn voelbaar ordeningen aangebracht, maar deze zijn niet tastbaar als regelmatigheden. Hoewel het beeld snel lijkt gezet, heeft het meer tijd nodig om de uitdrukking te doorgronden en er de juiste indruk van te krijgen.

Is er net houvast gevonden in het handschrift van fijne lijnen – los uit de hand getekend, strak langs de liniaal gehaalde en binnen de lijntjes gekleurde vlakken, dan is de grip weg door de met kwast getrokken vlakken en lijnen. Is er evenwicht in de beeltenis, dan brengt Peeter de blik ermee uit balans. In de collage van emoties bieden rechte lijnen een tastbare figuratie in het haastige spel van onregelmatige vlakken.

In de herinnering legt Zoltin Peeter geziene beelden vast door ze onderweg in reisschetsen op te tekenen. Dat is altijd zo, wanneer je iets moet onthouden kun je dit het best opschrijven. De dagelijkse boodschappen onthoud ik beter als ik een lijstje maak en deze vervolgens vergeet; ik kom toch wel met al de opgeschreven artikelen thuis. Deze zichtbaarheden gezien daar en toen zijn door Peeter meer aandachtig gemaakt, om de echtheid in de herinnering vast te leggen. Zo dienen de kleine schetsen dan weer als boodschappenlijst voor het in formaat grote werk. Al scheppend diept de tekenaar de gegevens op en zet deze vanuit de memorie ongemerkt maar vastberaden op. Souvenirs van een reis door de tijd. Zoekplaten zonder een verbeelding te ontdekken, omdat het beeltenis van de herinnering is. Wel met herkenbare details, maar meestal gaat de door Peeter getekende werkelijkheid een eigen weg om tot uitdrukking te komen.

Geven de tekeningen meer duidelijkheden prijs, dan is het mysterie verdwenen. Teveel werkelijkheid biedt houvast, waardoor het een emotioneel kijken in de weg staat. Dan kan de realiteit de kijker op het verkeerde been zetten, en struikel ik over de hoge drempel zo het wonderlijke atelier van Zoltin Peeter in. Als speler in een spel, pion op het bord. Peeter dobbelt en zet de lijnen uit, markeert het pad waarlangs ik mijn idee laat afdwalen. Voel warmte bij het doek als drager en een koude rilling bij werk op papier. De kunstenaar speelt met het tastbare gevoel en de voelbare emotie van zijn toeschouwer. En ik laat het toe, laat mezelf gaan in mijn kijken, mijn zien. Het is een belevenis!

Expositie “het oog dient te reizen”, tekeningen van Zoltin Peeter bij Galerie Hoogenbosch, Stationsweg 66 in Gorredijk. Tot en met 24 april 2016.