#ریشهربوشهردرقدیم

[sirafkhabar]

تاریخ اولیه بوشهر

به مطالعه تاریخ اولیه بوشهر میپردازیم. بوشهر در منتها الیه شمالی شبه جزیره ای - که به شکل سیگار برگ است - و از ماسه سنگ های دوران چهارم زمین شناسی ساخته شده، قرار دارد. طول این شبه جزیره ۱۲ مایل و عرض آن در پهن ترین قسمت، ۴ مایل است که به موازات سرزمین اصلی واقع شده و در میان آن توسط دشتی ماسه ای به پهنای حدودا ۲۰ مایل، موسوم به مشیله، به سرزمین اصلی ایران متصل میگردد. مشیله در فصل زمستان بیشتر به باتلاق می ماند. بوشهر اندکی بالاتر از سطح دریا قرار داشت و در اوایل قرن ۱۹ - به علت بالا آمدن آب دریا - اغلب همانند جز توصیفی که در سال ۱۶۷۳ م/ ۱۰۸۴ هـ ق. از این بندر شده این بود که «از سوی غرب رودخانه ای که برای شناورهای بزرگ قابل کشتیرانی است این شهر را در بر گرفته و از سوی دیگر این شن زار، درخت ها و نخلستانهایی را به تماشا می گذارد. بیشتر ساکنان بوشهر عرب و بقیه ایرانی هستند»

توصیف بوشهر

با همه اینها، در میانه ی قرن ۱۹ زیر آب رفتن این باتلاق رویدادی نادر بود حال آنکه در سالهای واپسین این قرن، بوشهر عملا بصورت شبه جزیره در آمد�� بود. گرچه بوشهر در شبه جزیره ای واقع شده که قدمت سکونت انسان در آن دست کم به چهار هزار سال می رسد، با این وجود، این شهر بندری نوبنیاد است. در این شبه جزیره، ریشهر - بیشتر از بوشهر - بندری مهم و باستانی بود.

ریشهر تا قرن ۱۷ مشهور و پرآوازه بود و تنها بعد از غارت آن توسط پرتغالی ها در سال ۱۵۳۲ م/ ۹۳۹ هـ ق. و انهدام قلعه ی ریشهر توسط صفوی ها (۱۷۳۲ - ۱۵۰۱) در ۱۵۴۰ م./ ۹۴۷ه.ق. بود که بندرهای همجوار آن توانستند از شهرت و اهمیت برخوردار شوند. بنابر این به علت غارت ریشهر، بوشهر به تدریج آباد و پر رونق گردید، زیرا تنها در دهه ۱۸۵۰ م./ ۱۲۶۶ هق. بود که برای نخستین بار در متون معاصر با اطمینان به بوشهر اشاره شده است.

تجار خارجی در بوشهر

اشاره یاقوت به بوشهر در قرن ۱۳ میلادی ناشی از اشتباه نسخه برداری است و احتمالا منظور، ریشهر بوده است.تاریخ اولیه بوشهر در ماه مه ۱۵۸۱ م./ ربيع الاخر ۹۸۹ هق. جان نیوبری گزارش کرده است: «ما در ابوشهر بودیم که قلعه ای است». در سال ۱۵۸۶ م./۹۹۴ هق. بالبی، کنسول ونیز، به وجود بندری به نام ابوشهر، اشاره می کند. بنا به گفته مایلز، کروتر و استیل درس ال ۱۶۱۴ م./ ۱۰۲۳ هـ ق. درباره ی بندرهای مختلفی در خلیج فارس و از جمله بوشهر به تحقیق و بررسی پرداختند، اما آنها جاسک را به عنوان مناسب ترین بندر برای تجارت، برگزیدند۔ روباكر "Roohacker" ناخدای هلندی نیز در سال ۱۶۴۰ م./ ۱۰۵۰ ه.ق. به سنگ پوزه صاف و مسطح "Abier" یا بوشهر "Boucheer"، اشاره کرده است. اینکه کارمندان شرکت هند شرقی انگلستان "EIC" به ندرت از بوشهر یاد کرده یا آن را به عنوان یک بندر ��ندان جذاب و گیرا نیافته اند، دلالت بر این دارد که در آن هنگام بوشهر یک دهکدهی ماهیگیری کم اهمیت بود که در آن فقط قدری داد و ستد محلی، انجام می گرفت. در واقع تاورنیه در گفتگو پیرامون بندرهای خلیج فارس حتی به نام بوشهر هم اشاره نکرده، هر چند نام ریشهر را ثبت کرده است. مستوفی نیز در اثر خود به نام «مختصر مفید»، کتاب جغرافیای دوره صفوی، همین تلقی را داشته و به ریشهر - و نه بوشهر - اشاره می کند. آبه کاره "Abbe Care" متوفی ۱۶۷۳م./ ۱۰۸۴ هـ ق. گزارش کرده است: «ریشهر روزگاری آباد و مسكون بود و اکنون متروک است و فقط عده ای در آن ساکنند». در سال ۱۶۷۰م./ ۱۰۸۱ ه.ق. بوشهر تا حدودی از اهمیت و اعتبار محلی برخوردار بود. شیخ بوشهر یکی از رهبران اتحادیه اعراب خارک، ریگ، دورق و بوشهر بود که به اتفاق رو در روي اعراب هولو ساکن در لنگه، چارک، چیرو، نخیلو و شیلو که کنترل صید مروارید را در بحرین در دست داشتند، ایستاده بودند. در سال ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶هـ ق. نبرد بین این دو گروه چنان سخت و بی امان شده بود که شاه سلیمان از طریق حکمران شیراز پیام آورانی را به تمام شیوخ فرستاد و از آنها خواست تا در بوشهر گرد آیند و با حضور حکمران فارس در این گردهمایی، به این جنگ داخلی خاتمه دهند. منافع شاه عمدتا این بود که او عایداتش را به علت تأثیر جنگ در تجارت، از دست داده بود. بوشهر دارای شهبندری ایرانی بود که عوارض هنگفتی را به شاه ایران می پرداخت. ضمنا از نظر نباید دور داشت که در آن تاریخ نام بوشهر در نقشه های انتشار یافته در اروپا، به چاپ رسیده بود.

جهش اقتصادی و سیاسی بوشهر در زمان نادر شاه

با همه اینها تنها در سال ۱۷۳۴ م./ ۱۱۴۷هـ ق. بود که به دنبال تصمیم نادر شاه (۴۷ - ۱۷۳۶) و انتخاب بوشهر به عنوان پایگاهی برای عملیات دریایی و استیلا بر خلیج فارس، نام این بندر در عرصه ی بین الملل سر زبانها، افتاد. بی تردید در دسترس بودن شناور در بوشهر، علت اتخاذ این تصمیم بود. در آن هنگام با وجودی که بندرعباس هنوز هم بندری مهم در خلیج فارس بود، اما بنا به دلایل نامعلومی این بندر انتخاب نشد. تا آنجا که به امکانات دریایی مربوط است این دو بندر هر دو از فرصت های مساوی برخوردار بودند و این در حالی بود که بندر عباس از حضور کمپانی هند شرقی هلند "VOC" و شرکت هند شرقی انگلیس "EIC" هم، بهره می برد. افزون بر این، راههایی که این دو بندر را به مناطق داخلی ایران وصل می کرد در مورد بندرعباس بهتر و مناسب تر بود، اما به احتمال آنچه که در اتخاذ این تصمیم بسیار مهم می نمود، این بود که تأمین مواد غذایی در بوشهر آسان تر از پس کرانه های بندرعباس بود. همچنین بنا به گفته ی هلندی ها: بوشهر یکی از بهترین بندرهای خلیج فارس است و در آنجا می توان شناوری به آبخور ۱۲ تا ۱۳ پا، در موقع مد، تا خانه های بندر، هدایت کرد». در دهه ۱۷۳۰ م./ ۱۱۴۳هـ ق. شیخ مذکور – نه فرزندش شیخ نصر که عمدتا به عنوان بانی و مؤسس بوشهر امروزی شناخته می شود - رهبر اصلی ساکنان محلی بود. او رئیس خاندان آل مذکور بود که در آغاز قرن ۱۸ از عمان به بوشهر مهاجرت کرده بودند. اعراب ساکن در نواحی بوشهر از اعراب هواله نبودند و در میان آنها سه خاندان سرشناس وجود داشت. دو خاندان نخست از دوران بسیار کهن در این محل ساکن بودند، اما خاندان سوم، مطریش، به تازگی از عمان - که پیشه اشان در آنجا ماهیگیری بود - به ابوشهر آمده و به زودی با دو خاندان دیگر متحد شده و این امکان را یافته بودند تا قدرت را - که آن دو خاندان سالها تا پیش از ۱۷۶۵ م./ ۱۱۷۹ هـ ق. حفظ کرده بودند - غصب کنند.تاریخ اولیه بوشهر موقعی که تصمیم گرفته شد فعالیت کشتی سازی در بوشهر شروع شود، این کار با هم��اری شیخ مذکور، عملی گردید. هلندی ها او را به عنوان تاجری عمده و صف کرده که روزانه در کار تجارت مشغول و از میزان اعتبار خوبی برخوردار بوده است.

با وجود اهمیت و اعتبار محلی شیخ مذکور، نظارت کلی بر ساخت ناوگان به عهده محمد لطیف خان، آدمیرال ناوگان ( دریابیگی) بود. در آن هنگام تنها تجار اروپایی ساکن بوشهر، هلندی ها بودند که به درخواست محمد لطیف خان، شعبه ای را در سال ۱۷۳۸ م./ ۱۱۵۱ هـ ق. در بوشهر تأسیس کرده بودند و این در حالی بود که تجار به اصطلاح اروپایی هم از این بندر دیدن می کردند.تاریخ اولیه بوشهر جدا از هلندیها، تجار ایرانی ارمنی هم در بوشهر ساکن بودند که تعدادشان معدود بود. به رغم اینکه کار ملیتها "Carmelites" تصمیم گرفته بودند کلیسایی را در سال ۱۷۴۵ م./ ۱۱۵۷ هـ ق. تأسیس کنند اما به زودی از این کار دست کشیدند و در سال ۱۷۶۴ م./ ۱۱۷۸ هـ ق. به بوشهر باز گشتند و از آن به بعد از این بندر - که تعداد ۳۵ نفر کاتولیک در آن ساکن بود – دیدن می کردند. حتی پیش از مرگ نادر در سال ۱۷۴۷ م./ ۱۱۶۰ هـ ق. نقشه های بلند پروازانه ی او برای اشغال مسقط و عمان به جایی نرسیده بود، زیرا بخشی از ناوگان نادر در سال ۱۷۴۱ م./ ۱۱۵۴هـ ق. دست به شورش زده و فرمانده قوای اعزامی او، میرزا تقی خان، در سال ۱۷۴۵ م./ ۱۱۵۸ هـ ق. بنای نافرمانی نهاده بود.

بوشهر بعد از مرگ نادر شاه افشار

بعد از مرگ نادر، فرماندهان ناوگان او از جمله شيخ ناصر اول - حاکم بوشهر - شناورها را به ارث بردند. شیخ ناصر اول، همچون دیگر حکمرانان خلیج فارس، از این آزادی به دست آمده، یعنی رهایی از نظارت دولت مرکزی، و نیز امکانات دریایی خود سود جست تاقلمرو نفوذش را در سایر بخش های خلیج فارس - بویژه بحرین در سال ۱۷۵۱ م./ ۱۱۶۴ ه.ق. گسترش دهد. او در دهه های بعد تمام توش و توان خود را برای توسعه ی فعالیت های بازرگانی و حفظ منافع قلمرو تحت قیمومت خود بکار بست که در این هر دو عرصه هم نسبتا موفق بود. گرچه هلندی ها در سال ۱۷۳۸ در بوشهر ساکن بودند، امانه توقف شان در این بندر طولانی و نه تجارتشان پر سود بود. موقعی که شرکت هند شرقی هلند "VOC" به جزیره خارک انتقال یافت، هلندی ها بخاطر رنجش از شیخ ناصر دفتر نمایندگی اشان را در بوشهر تعطیل کردند. با همه ی اینها، شیخ ناصر چند سال بعد روابط خود را با هلندیها از سر گرفت زیرا هر دو دریافتند که دشمن مشترکشان، میر مهنا، حاکم بندر ریگ است. در سال ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶ هـ ق. رقیب هلندی ها، یعنی انگلیسی ها جانشین آنها در بوشهر شدند. گفتنی است انگلیسی ها همان سال بندرعباس را ترک کرده بودند. همجواری بوشهر با شیراز - مرکز جدید قدرت در ایران - موجب شده بود تا این بندر برای تجارت، گزینشی مطلوب تر از بندرعباس باشد.تاریخ اولیه بوشهر شرکت هند شرقی انگلیس "EIC" بعد از اینکه تشکیلات بازرگانی اش را در بندرعباس تعطیل کرد در آوریل ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶ هـ ق. قراردادی با شیخ سعدون، حکمران بوشهر، منعقد کرد که در نتیجه آن کلیه فعالیت های بازرگانی خود را به بوشهر انتقال داد. به موجب این قرارداد علاوه بر مزایای دیگر، شرکت از پرداخت عوارض صادرات و واردات معاف گردید و تنها بابت خرید و فروش کالا به انگلیسی ها، پرداخت ۳ درصد عوارض وضع گردید. در این قرارداد تصریح شده بود: «تنها انگلیسی ها می توانند پارچه های پشمی وارد کرده و به فروش برسانند و سایر اتباع اروپایی تا زمانی که تشکیلات بازرگانی انگلیسی ها در بوشهر دایر است مجاز به سکونت در این بندر نیستند».

بوشهر در زمان کریم خان زند

از این گذشته در ژانویه ۱۷۶۳ م./ رجب ۱۱۷۶ هـ ق. هم، کریم خان - در شیراز – امتیازهایی به انگلیسی ها اعطا کرد که مزایای گوناگون آن همسنگ با امتیازهای یاد شده بود. با وجود این، بوشهر برای انگلیسی ها چندان جذابیت و گیرایی نداشت و شرکت هند شرقی انگلیس به مدت دو سال به بصره انتقال یافت، اما در سال ۱۷۷۰ م./ ۱۱۸۴ هـ ق. که کریم خان - حکمران بخش های عمده ای در ایران – امتیازهای بازرگانی ویژه ای به انگلیسی ها اعطا کرد، آنها دوباره به بوشهر بازگشتند. در سال ۱۷۸۰ م./ ۱۱۹۴ هـ ق. با وجودی که بوشهر دیگر بازار مهمی برای کمپانی هند شرقی نبود، اما به عنوان بندری برای تجارت کشور، به علت رقابت با مسقط و کویت، آسیب های فراوانی متحمل گردید . جدا از آشوب های سیاسی و به دنبال آن عدم امنیت در پس کرانه های بوشهر، شیوخ این بندر هم مستمرا در کار تجارت دخالت می کردند. پیش از این، براین کاربرد این شیوه در دهه های ۱۷۳۰ و ۱۷۴۰، خود را نشان داده و موجب شده بود که شرکت هند شرقی هلند "VOC" در سال ۱۷۵۴ م./ ۱۱۶۷ هـ ق. تصمیم به عدم ادامه ی فعالیت در بوشهر بگیرد و این جریان، رفتار شیوخ را در نیمه نخست قرن ۱۹ میلادی، بازتاب می دهد.تاریخ اولیه بوشهر

در دهه ی ۱۷۷۰ به علت دخالتهای حکمرانان بوشهر و بصره، به تجارت آسیب وارد آمد که در این باره در کتاب «ابو حکیمه» آمده است: «تا حدودی به همان اندازه که در بصره به ماظلم می شود در بوشهر هم تحت ستم هستیم. شيوخ آنجا بی اندازه در کار تجارت بندر دخالت می کنند و تعداد محدودی تاجر - باهر مقدار سرمایه و ثروت - چنان با هم متحدند که به ما اجازه نمی دهند بتوانیم از اوضاع فلاکت بار آنجا، امتیازات بازرگانی چشمگیری بدست آوریم - درست مانند اوضاع بصره - با وجود این، در حال حاضر اوضاع تجارت در بصره از بوشهر خیلی مطلوبتر است».تاریخ اولیه بوشهر سوای نیاز گاه به گاه به نقدینگی یا کالای ویژه، دلیل اینکه چرا شیوخ تصور می کردند که می توانند از مجازات این رفتارشان فرار کنند، این بود که در گذشته تجار بخاطر حضور تعدادی تاجر ایرانی در بوشهر، این بندر را به سایر بنادر ترجیح می دادند. بهرحال در دهه ۱۷۸۰ به علت جاذبه و کشش بصره، مسقط و کویت - به عنوان بنادری آلترناتیو و رقابت بی امان بین آنها - بوشهر دوره سخت و دشواری را پشت سر گذاشت. Read the full article

[sirafkhabar]

تاریخ اولیه بوشهر

به مطالعه تاریخ اولیه بوشهر میپردازیم. بوشهر در منتها الیه شمالی شبه جزیره ای - که به شکل سیگار برگ است - و از ماسه سنگ های دوران چهارم زمین شناسی ساخته شده، قرار دارد. طول این شبه جزیره ۱۲ مایل و عرض آن در پهن ترین قسمت، ۴ مایل است که به موازات سرزمین اصلی واقع شده و در میان آن توسط دشتی ماسه ای به پهنای حدودا ۲۰ مایل، موسوم به مشیله، به سرزمین اصلی ایران متصل میگردد. مشیله در فصل زمستان بیشتر به باتلاق می ماند. بوشهر اندکی بالاتر از سطح دریا قرار داشت و در اوایل قرن ۱۹ - به علت بالا آمدن آب دریا - اغلب همانند جز توصیفی که در سال ۱۶۷۳ م/ ۱۰۸۴ هـ ق. از این بندر شده این بود که «از سوی غرب رودخانه ای که برای شناورهای بزرگ قابل کشتیرانی است این شهر را در بر گرفته و از سوی دیگر این شن زار، درخت ها و نخلستانهایی را به تماشا می گذارد. بیشتر ساکنان بوشهر عرب و بقیه ایرانی هستند»

توصیف بوشهر

با همه اینها، در میانه ی قرن ۱۹ زیر آب رفتن این باتلاق رویدادی نادر بود حال آنکه در سالهای واپسین این قرن، بوشهر عملا بصورت شبه جزیره در آمده بود. گرچه بوشهر در شبه جزیره ای واقع شده که قدمت سکونت انسان در آن دست کم به چهار هزار سال می رسد، با این وجود، این شهر بندری نوبنیاد است. در این شبه جزیره، ریشهر - بیشتر از بوشهر - بندری مهم و باستانی بود.

ریشهر تا قرن ۱۷ مشهور و پرآوازه بود و تنها بعد از غارت آن توسط پرتغالی ها در سال ۱۵۳۲ م/ ۹۳۹ هـ ق. و انهدام قلعه ی ریشهر توسط صفوی ها (۱۷۳۲ - ۱۵۰۱) در ۱۵۴۰ م./ ۹۴۷ه.ق. بود که بندرهای همجوار آن توانستند از شهرت و اهمیت برخوردار شوند. بنابر این به علت غارت ریشهر، بوشهر به تدریج آباد و پر رونق گردید، زیرا تنها در دهه ۱۸۵۰ م./ ۱۲۶۶ هق. بود که برای نخستین بار در متون معاصر با اطمینان به بوشهر اشاره شده است.

تجار خارجی در بوشهر

اشاره یاقوت به بوشهر در قرن ۱۳ میلادی ناشی از اشتباه نسخه برداری است و احتمالا منظور، ریشهر بوده است.تاریخ اولیه بوشهر در ماه مه ۱۵۸۱ م./ ربيع الاخر ۹۸۹ هق. جان نیوبری گزارش کرده است: «ما در ابوشهر بودیم که قلعه ای است». در سال ۱۵۸۶ م./۹۹۴ هق. بالبی، کنسول ونیز، به وجود بندری به نام ابوشهر، اشاره می کند. بنا به گفته مایلز، کروتر و استیل درس ال ۱۶۱۴ م./ ۱۰۲۳ هـ ق. درباره ی بندرهای مختلفی در خلیج فارس و از جمله بوشهر به تحقیق و بررسی پرداختند، اما آنها جاسک را به عنوان مناسب ترین بندر برای تجارت، برگزیدند۔ روباكر "Roohacker" ناخدای هلندی نیز در سال ۱۶۴۰ م./ ۱۰۵۰ ه.ق. به سنگ پوزه صاف و مسطح "Abier" یا بوشهر "Boucheer"، اشاره کرده است. اینکه کارمندان شرکت هند شرقی انگلستان "EIC" به ندرت از بوشهر یاد کرده یا آن را به عنوان یک بندر چندان جذاب و گیرا نیافته اند، دلالت بر این دارد که در آن هنگام بوشهر یک دهکدهی ماهیگیری کم اهمیت بود که در آن فقط قدری داد و ستد محلی، انجام می گرفت. در واقع تاورنیه در گفتگو پیرامون بندرهای خلیج فارس حتی به نام بوشهر هم اشاره نکرده، هر چند نام ریشهر را ثبت کرده است. مستوفی نیز در اثر خود به نام «مختصر مفید»، کتاب جغرافیای دوره صفوی، همین تلقی را داشته و به ریشهر - و نه بوشهر - اشاره می کند. آبه کاره "Abbe Care" متوفی ۱۶۷۳م./ ۱۰۸۴ هـ ق. گزارش کرده است: «ریشهر روزگاری آباد و مسكون بود و اکنون متروک است و فقط عده ای در آن ساکنند». در سال ۱۶۷۰م./ ۱۰۸۱ ه.ق. بوشهر تا حدودی از اهمیت و اعتبار محلی برخوردار بود. شیخ بوشهر یکی از رهبران اتحادیه اعراب خارک، ریگ، دورق و بوشهر بود که به اتفاق رو در روي اعراب هولو ساکن در لنگه، چارک، چیرو، نخیلو و شیلو که کنترل صید مروارید را در بحرین در دست داشتند، ایستاده بودند. در سال ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶هـ ق. نبرد بین این دو گروه چنان سخت و بی امان شده بود که شاه سلیمان از طریق حکمران شیراز پیام آورانی را به تمام شیوخ فرستاد و از آنها خواست تا در بوشهر گرد آیند و با حضور حکمران فارس در این گردهمایی، به این جنگ داخلی خاتمه دهند. منافع شاه عمدتا این بود که او عایداتش را به علت تأثیر جنگ در تجارت، از دست داده بود. بوشهر دارای شهبندری ایرانی بود که عوارض هنگفتی را به شاه ایران می پرداخت. ضمنا از نظر نباید دور داشت که در آن تاریخ نام بوشهر در نقشه های انتشار یافته در اروپا، به چاپ رسیده بود.

جهش اقتصادی و سیاسی بوشهر در زمان نادر شاه

با همه اینها تنها در سال ۱۷۳۴ م./ ۱۱۴۷هـ ق. بود که به دنبال تصمیم نادر شاه (۴۷ - ۱۷۳۶) و انتخاب بوشهر به عنوان پایگاهی برای عملیات دریایی و استیلا بر خلیج فارس، نام این بندر در عرصه ی بین الملل سر زبانها، افتاد. بی تردید در دسترس بودن شناور در بوشهر، علت اتخاذ این تصمیم بود. در آن هنگام با وجودی که بندرعباس هنوز هم بندری مهم در خلیج فارس بود، اما بنا به دلایل نامعلومی این بندر انتخاب نشد. تا آنجا که به امکانات دریایی مربوط است این دو بندر هر دو از فرصت های مساوی برخوردار بودند و این در حالی بود که بندر عباس از حضور کمپانی هند شرقی هلند "VOC" و شرکت هند شرقی انگلیس "EIC" هم، بهره می برد. افزون بر این، راههایی که این دو بندر را به مناطق داخلی ایران وصل می کرد در مورد بندرعباس بهتر و مناسب تر بود، اما به احتمال آنچه که در اتخاذ این تصمیم بسیار مهم می نمود، این بود که تأمین مواد غذایی در بوشهر آسان تر از پس کرانه های بندرعباس بود. همچنین بنا به گفته ی هلندی ها: بوشهر یکی از بهترین بندرهای خلیج فارس است و در آنجا می توان شناوری به آبخور ۱۲ تا ۱۳ پا، در موقع مد، تا خانه های بندر، هدایت کرد». در دهه ۱۷۳۰ م./ ۱۱۴۳هـ ق. شیخ مذکور – نه فرزندش شیخ نصر که عمدتا به عنوان بانی و مؤسس بوشهر امروزی شناخته می شود - رهبر اصلی ساکنان محلی بود. او رئیس خاندان آل مذکور بود که در آغاز قرن ۱۸ از عمان به بوشهر مهاجرت کرده بودند. اعراب ساکن در نواحی بوشهر از اعراب هواله نبودند و در میان آنها سه خاندان سرشناس وجود داشت. دو خاندان نخست از دوران بسیار کهن در این محل ساکن بودند، اما خاندان سوم، مطریش، به تازگی از عمان - که پیشه اشان در آنجا ماهیگیری بود - به ابوشهر آمده و به زودی با دو خاندان دیگر متحد شده و این امکان را یافته بودند تا قدرت را - که آن دو خاندان سالها تا پیش از ۱۷۶۵ م./ ۱۱۷۹ هـ ق. حفظ کرده بودند - غصب کنند.تاریخ اولیه بوشهر موقعی که تصمیم گرفته شد فعالیت کشتی سازی در بوشهر شروع شود، این کار با همکاری شیخ مذکور، عملی گردید. هلندی ها او را به عنوان تاجری عمده و صف کرده که روزانه در کار تجارت مشغول و از میزان اعتبار خوبی برخوردار بوده است.

با وجود اهمیت و اعتبار محلی شیخ مذکور، نظارت کلی بر ساخت ناوگان به عهده محمد لطیف خان، آدمیرال ناوگان ( دریابیگی) بود. در آن هنگام تنها تجار اروپایی ساکن بوشهر، هلندی ها بودند که به درخواست محمد لطیف خان، شعبه ای را در سال ۱۷۳۸ م./ ۱۱۵۱ هـ ق. در بوشهر تأسیس کرده بودند و این در حالی بود که تجار به اصطلاح اروپایی هم از این بندر دیدن می کردند.تاریخ اولیه بوشهر جدا از هلندیها، تجار ایرانی ارمنی هم در بوشهر ساکن بودند که تعدادشان معدود بود. به رغم اینکه کار ملیتها "Carmelites" تصمیم گرفته بودند کلیسایی را در سال ۱۷۴۵ م./ ۱۱۵۷ هـ ق. تأسیس کنند اما به زودی از این کار دست کشیدند و در سال ۱۷۶۴ م./ ۱۱۷۸ هـ ق. به بوشهر باز گشتند و از آن به بعد از این بندر - که تعداد ۳۵ نفر کاتولیک در آن ساکن بود – دیدن می کردند. حتی پیش از مرگ نادر در سال ۱۷۴۷ م./ ۱۱۶۰ هـ ق. نقشه های بلند پروازانه ی او برای اشغال مسقط و عمان به جایی نرسیده بود، زیرا بخشی از ناوگان نادر در سال ۱۷۴۱ م./ ۱۱۵۴هـ ق. دست به شورش زده و فرمانده قوای اعزامی او، میرزا تقی خان، در سال ۱۷۴۵ م./ ۱۱۵۸ هـ ق. بنای نافرمانی نهاده بود.

بوشهر بعد از مرگ نادر شاه افشار

بعد از مرگ نادر، فرماندهان ناوگان او از جمله شيخ ناصر اول - حاکم بوشهر - شناورها را به ارث بردند. شیخ ناصر اول، همچون دیگر حکمرانان خلیج فارس، از این آزادی به دست آمده، یعنی رهایی از نظارت دولت مرکزی، و نیز امکانات دریایی خود سود جست تاقلمرو نفوذش را در سایر بخش های خلیج فارس - بویژه بحرین در سال ۱۷۵۱ م./ ۱۱۶۴ ه.ق. گسترش دهد. او در دهه های بعد تمام توش و توان خود را برای توسعه ی فعالیت های بازرگانی و حفظ منافع قلمرو تحت قیمومت خود بکار بست که در این هر دو عرصه هم نسبتا موفق بود. گرچه هلندی ها در سال ۱۷۳۸ در بوشهر ساکن بودند، امانه توقف شان در این بندر طولانی و نه تجارتشان پر سود بود. موقعی که شرکت هند شرقی هلند "VOC" به جزیره خارک انتقال یافت، هلندی ها بخاطر رنجش از شیخ ناصر دفتر نمایندگی اشان را در بوشهر تعطیل کردند. با همه ی اینها، شیخ ناصر چند سال بعد روابط خود را با هلندیها از سر گرفت زیرا هر دو دریافتند که دشمن مشترکشان، میر مهنا، حاکم بندر ریگ است. در سال ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶ هـ ق. رقیب هلندی ها، یعنی انگلیسی ها جانشین آنها در بوشهر شدند. گفتنی است انگلیسی ها همان سال بندرعباس را ترک کرده بودند. همجواری بوشهر با شیراز - مرکز جدید قدرت در ایران - موجب شده بود تا این بندر برای تجارت، گزینشی مطلوب تر از بندرعباس باشد.تاریخ اولیه بوشهر شرکت هند شرقی انگلیس "EIC" بعد از اینکه تشکیلات بازرگانی اش را در بندرعباس تعطیل کرد در آوریل ۱۷۶۳ م./ ۱۱۷۶ هـ ق. قراردادی با شیخ سعدون، حکمران بوشهر، منعقد کرد که در نتیجه آن کلیه فعالیت های بازرگانی خود را به بوشهر انتقال داد. به موجب این قرارداد علاوه بر مزایای دیگر، شرکت از پرداخت عوارض صادرات و واردات معاف گردید و تنها بابت خرید و فروش کالا به انگلیسی ها، پرداخت ۳ درصد عوارض وضع گردید. در این قرارداد تصریح شده بود: «تنها انگلیسی ها می توانند پارچه های پشمی وارد کرده و به فروش برسانند و سایر اتباع اروپایی تا زمانی که تشکیلات بازرگانی انگلیسی ها در بوشهر دایر است مجاز به سکونت در این بندر نیستند».

بوشهر در زمان کریم خان زند

از این گذشته در ژانویه ۱۷۶۳ م./ رجب ۱۱۷۶ هـ ق. هم، کریم خان - در شیراز – امتیازهایی به انگلیسی ها اعطا کرد که مزایای گوناگون آن همسنگ با امتیازهای یاد شده بود. با وجود این، بوشهر برای انگلیسی ها چندان جذابیت و گیرایی نداشت و شرکت هند شرقی انگلیس به مدت دو سال به بصره انتقال یافت، اما در سال ۱۷۷۰ م./ ۱۱۸۴ هـ ق. که کریم خان - حکمران بخش های عمده ای در ایران – امتیازهای بازرگانی ویژه ای به انگلیسی ها اعطا کرد، آنها دوباره به بوشهر بازگشتند. در سال ۱۷۸۰ م./ ۱۱۹۴ هـ ق. با وجودی که بوشهر دیگر بازار مهمی برای کمپانی هند شرقی نبود، اما به عنوان بندری برای تجارت کشور، به علت رقابت با مسقط و کویت، آسیب های فراوانی متحمل گردید . جدا از آشوب های سیاسی و به دنبال آن عدم امنیت در پس کرانه های بوشهر، شیوخ این بندر هم مستمرا در کار تجارت دخالت می کردند. پیش از این، براین کاربرد این شیوه در دهه های ۱۷۳۰ و ۱۷۴۰، خود را نشان داده و موجب شده بود که شرکت هند شرقی هلند "VOC" در سال ۱۷۵۴ م./ ۱۱۶۷ هـ ق. تصمیم به عدم ادامه ی فعالیت در بوشهر بگیرد و این جریان، رفتار شیوخ را در نیمه نخست قرن ۱۹ میلادی، بازتاب می دهد.تاریخ اولیه بوشهر

در دهه ی ۱۷۷۰ به علت دخالتهای حکمرانان بوشهر و بصره، به تجارت آسیب وارد آمد که در این باره در کتاب «ابو حکیمه» آمده است: «تا حدودی به همان اندازه که در بصره به ماظلم می شود در بوشهر هم تحت ستم هستیم. شيوخ آنجا بی اندازه در کار تجارت بندر دخالت می کنند و تعداد محدودی تاجر - باهر مقدار سرمایه و ثروت - چنان با هم متحدند که به ما اجازه نمی دهند بتوانیم از اوضاع فلاکت بار آنجا، امتیازات بازرگانی چشمگیری بدست آوریم - درست مانند اوضاع بصره - با وجود این، در حال حاضر اوضاع تجارت در بصره از بوشهر خیلی مطلوبتر است».تاریخ اولیه بوشهر سوای نیاز گاه به گاه به نقدینگی یا کالای ویژه، دلیل اینکه چرا شیوخ تصور می کردند که می توانند از مجازات این رفتارشان فرار کنند، این بود که در گذشته تجار بخاطر حضور تعدادی تاجر ایرانی در بوشهر، این بندر را به سایر بنادر ترجیح می دادند. بهرحال در دهه ۱۷۸۰ به علت جاذبه و کشش بصره، مسقط و کویت - به عنوان بنادری آلترناتیو و رقابت بی امان بین آنها - بوشهر دوره سخت و دشواری را پشت سر گذاشت. Read the full article