#دودر

[akasizarabad]

🍌🍌🍌 . . . . 📌: Doodar - دودَر 📸: @Saheb._.Bl 🏷️Tags: #digital #photography #photographer #photooftheday #instagood #picofday #digitalphotography #Iran #Sistan_Baluchestan #Baluchestan #Zarabad #Doodar #banana #green #ایران #سیستان_بلوچستان #بلوچستان #زرآباد #دودر #عکاسی #عکاسی_دیجیتال #باغ #موز #سبز (at Doodar, Zarabad, Sistan & Baluchestan, Iran) https://www.instagram.com/p/CnBefECIVNR/?igshid=NGJjMDIxMWI=

[shadkhodro]

فورد برانکو رپتور با پیشرانهٔ قوی‌تر و توانایی‌های بیشتر در راه است یک کاربر در فروم Bronco 6G در حال مشاهدهٔ سیستم سفارش فورد بوده که به نام برانکو رپتور برخورده است. با توجه به اطلاعاتی که در این سیستم دیده شده، این خودرو با مدل ۲۰۲۲ و در دو تیپ مختلف به بازار خواهد آمد که یکی تیپ پایه بوده و دومی با برخورداری از گرم‌کن غربیلک فرمان، شارژر بی‌سیم، کروز کنترل تطبیقی و سیستم صوتی با ۱۰ بلندگو، لوکس‌تر خواهد بود. همچنین گفته شده برانکو رپتور فقط به‌صورت چهاردر تولید خواهد شد که این ادعا با تصاویر جاسوسی مطابقت دارد زیرا تاکنون مدل دودر این خودرو دیده نشده است. متأسفانه اما فعلاً هیچ اطلاعاتی در مورد پیشرانهٔ برانکو رپتور منتشر یا افشا نشده است. بااین‌حال، شایعات به پیشرانهٔ ۳ لیتری V6 توئین توربوی متعلق به اکسپلورر ST با ۴۰۰ اسب بخار قدرت یا ۳.۵ لیتری V6 توئین توربوی F150 رپتور با ۴۵۰ اسب بخار قدرت اشاره داشته‌اند. تصاویر جاسوسی که از برانکو رپتور منتشر شده‌اند خودرویی با ارتفاع بیشتر از زمین و همین‌طور گلگیرهای بزرگ‌تر را نشان می‌دهند. سپرهای بسیار کوتاه نیز زوایای حمله و فرار را بهبود می‌بخشد و صفحات محافظ در زیر سپرها از قطعات حیاتی محافظت خواهند کرد. اگر قرار باشد برانکو رپتور واقعاً با مدل ۲۰۲۲ عرضه شود، فروش آن باید در نیمهٔ اول سال آینده و یا حتی زودتر آغاز گردد اما فورد سفارشات بسیار زیادی برای نسخهٔ معمولی برانکو دریافت کرده و این تقاضای زیاد ممکن است عرضهٔ نسخهٔ رپتور را به تعویق بیندازد. 🆔 @shadkhodro 🌐 shadkhodro.com 🌐 shadrun.ir

[tiktopvideo]

محمدرضا گلزار و آرش لباف دو دوست بسیار صمیمی که امروزه در کنار هم هستند در امریکا این دو هنرمند که در هر دودر کنار هم هستند

کفش ساقدار مردانه balenciaga را باید از کجا تهیه کنیم؟

https://yasa1.blog.ir/1400/07/07/%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%81%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%B1-Balenciaga%D9%85%D8%AF%D9%84-Hoka-%D9%85%D8%B4%DA%A9%DB%8C

[tv-boom]

كلب "يعتقل" مجرما بحرفية عالية! (فيديو) كلب "يعتقل" مجرما بحرفية عالية! (فيديو) اعتقل الكلب الملقب "دودر"، الذي يعد شرطيا عاديا في مقاطعة ماريون التابعة لولاية فلوريدا الأمريكية، سارق سيارة يبلغ من العمر ثلاثة وأربعون عاما.

[keomusic]

دانلود آهنگ آی بلال از کوروش یغمایی

دانلود آهنگ قدیمی آی بلال از کوروش یغمایی

با دانلود و شنیدن این آهنگ لذت ببرید هم اکنون آهنگ قدیمی و فوق العاده کوروش یغمایی به نام آی بلال در کئوموزیک

دانلود آهنگ آی بلال کوروش یغمایی

Download new Music by Kourosh Yaghmaei name is Ay Balal

متن اهنگ آی بلال

♫======کئوموزیک=====♫ تو بیو تی ما بنشین ، آی بلال طبیب دردُم♫ تو بیو تی ما بنشین ، آی بلال طبیب دردُم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ در غم ندیدنت آی بلال علی لوزردُم♫ در غم ندیدنت آی بلال علی لوزردُم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ تو بیو تی ما بنشین ، آی بلال طبیب دردُم♫ تو بیو تی ما بنشین ، آی بلال طبیب دردُم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ در غم ندیدنت آی بلال علی لوزردُم♫ در غم ندیدنت آی بلال علی لوزردُم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم♫ های هایی گل نای نایی گل ، وای دودر نومدی مو مردم ♫♪♫♪♫♪♫♪

♬======کئوموزیک=====♬

نوشته دانلود آهنگ آی بلال از کوروش یغمایی اولین بار در دانلود آهنگ. پدیدار شد.

source https://keomusic1.ir/%d8%a2%db%8c-%d8%a8%d9%84%d8%a7%d9%84-%da%a9%d9%88%d8%b1%d9%88%d8%b4-%db%8c%d8%ba%d9%85%d8%a7%db%8c%db%8c.keo

[3ajil]

اعتقل الكلب الملقب “دودر”، الذي يعد شرطيا عاديا في مقاطعة ماريون التابعة لولاية فلوريدا الأمريكية، سارق سيارة يبلغ من العمر 43 عاما. (adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({}); و… http://bit.ly/2VzYGti

[moshavergroup]

آخرین رتبه قبولی های رشته علوم آزمایشگاه سراسری 97 بهمراه کارنامه

https://moshavergroup.com/%d8%a2%d8%ae%d8%b1%db%8c%d9%86-%d8%b1%d8%aa%d8%a8%d9%87-%d9%82%d8%a8%d9%88%d9%84%db%8c-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%b1%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%b9%d9%84%d9%88%d9%85-%d8%a2%d8%b2%d9%85%d8%a7%db%8c%d8%b4%da%af/ آخرین رتبه قبولی های رشته علوم آزمایشگاه سراسری 97 بهمراه کارنامه لینک ورود به مطلب https://moshavergroup.com/%d8%a2%d8%ae%d8%b1%db%8c%d9%86-%d8%b1%d8%aa%d8%a8%d9%87-%d9%82%d8%a8%d9%88%d9%84%db%8c-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%b1%d8%b4%d8%aa%d9%87-%d8%b9%d9%84%d9%88%d9%85-%d8%a2%d8%b2%d9%85%d8%a7%db%8c%d8%b4%da%af/ رتبه قبولی علوم آزمایشگاهی : رشته علوم آزمایشگاهی از اون دسته رشته هاست که آچار فرانسه همه زیرگروه پزشکی محسوب میشه. البته مسوولیت و حساسیت کارش هم بالاست. رتبه قبولی علوم آزمایشگاهی  »  رشته علوم آزمایشگاهی از زیرمجموعه های کنکور تجربی در انتخاب رشته کنکور سراسری است . طبق دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری ، پذیرش در رشته علوم آزمایشگاهی در دانشگاه های دولتی روزانه و پردیس خودگردان صورت می گیرد . رتبه قبولی علوم آزمایشگاهی/ شرایط قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی رتبه قبولی علوم آزمایشگاهی  »      قابل ذکر است که رشته ی علوم آزمایشگاهی در زیرگروه ۱ رشته های علوم تجربی قرار میگیرد وضرایب دروس اختصاصی برای این رشته ی دانشگاهی به قرار زیر است: ظرایب کنکور برای این رشته زمین شناسی=صفر زیست شناسی=4 شیمی=3 فیزیک=2 ریاضیات=2 با توجه به ضرایب فوق، قبولی در کنکور این رشته مشروط به قوی بودن در دروس زیست و شیمی است. دروس تحصیلی رشته علوم آزمایشگاهی رتبه قبولی علوم آزمایشگاهی  »  دروس این رشته شباهت زیادی به دروس پایه در پزشکی دارند. در مقطع کارشناسی پیوسته ۱۳۰ واحد دارد که ۱۶واحد آن کار آموزی در مراکز بالینی است. در مقطع کارشناسی رشته ی علوم آز مایشگاهی دروس تحصیلی را میتوان به دو بخش دروس پایه و تخصصی تقسیم کرد. تعداد واحدهای کارشناسی علوم آزمایشگاهی دروس عمومی: 22 واحد دروس پایه: 31 واحد دروس اختصاصی: 61 واحد کارآموزی در عرصه: 16 واحد جمع واحد: 130 واحد دروس رشته علوم آزمایشگاهی دروس عمومی مبانی نظری اسلام – اخلاق اسلامی – انقلاب اسلامی – تاریخ و تمدن اسلامی – آشنایی با منابع اسلامی – جمعیت و تنظیم خانواده – ادبیات فارسی – زبان عمومی – تربیت بدنی 1 و 2 دروس پایه فیزیک عمومی و آزمایشگاه فیزیک عمومی - فیزیولوژی نظری و فیزیولوژی عملی - فیزیک حیاتی- شیمی عمومی و آزمایشگاه شیمی عمومی - بافت شناسی نظری و آزمایشگاه بافت شناسی - بیوشیمی عمومی و آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی - بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی - روانشناسی عمومی - زیست شناسی سلولی و مولکولی - کامپیوتر- آناتومی نظری - آناتومی عملی - آمار حیاتی - دروس اختصاصی بیوشیمی پزشکی1 و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی1 - اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه - خون شناسی1 و آزمایشگاه خون شناسی1 - میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی - اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی - انگل شناسی1 (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی1 -ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی - ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی - ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی - قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی - انگل شناسی2 (تک یاخته و حشره شناسی پزشکی) و آزمایشگاه انگل شناسی2 - خون شناسی2 و آزمایشگاه خون شناسی2 - آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی - اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه - روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی - بیوشیمی پزشکی2 و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی2 - باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی – فارماکولوژی - آشنایی با بیماری های داخلی - سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی - ژنتیک پزشکی - سمینار- متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی دانشگاه هایی که رشته علوم آزمایشگاهی دارند : شامل دانشگاه های علوم پزشكی اصفهان ، علوم پزشكی البرز ( كرج ) ، علوم پزشكی ایران ، علوم پزشكی بقیه اله ( عج ) ( تهران ) ، علوم پزشكی تبریز ، علوم پزشكی تهران ، علوم پزشكی شهید بهشتی ( تهران ) ، علوم پزشكی شیراز و ... می باشند . به کلیه داوطلبانی که علاقه مند به شرکت در انتخاب رشته تجربی هستند توصیه می شود که دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری 98 را مطالعه نمایند تا لیست رشته ها و دانشگاه هایی که در انتخاب رشته کنکور سراسری 98 پذیرش دارند را مشاهده کنند .   آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری 97 روزانه در منطقه یک در لیست زیر آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری روزانه منطقه یک به طور کامل توضیح داده شده است . این اطلاعات بر اساس کارنامه های موجود داوطلبان منطقه 1 در این بخش اضافه شده است رتبه کشوری رتبه در سهمیه محل سکونت (شهر) دانشگاه ادبیات فارسی عربی معارف زبان زمین شناسی ریاضیات زیست شناسی فیزیک شیمی 16456 4254 تهرانسر علوم پزشکی قم 70 50 50 70 10 60 20 60 50 12423 3299 شیراز علوم پزشکی  شیراز 70 50 60 60 10 50 60 30 40 11926 3173 مشهد علوم پزشکی مشهد 60 60 70 40 10 60 50 60 40 23325 5849 تهران علوم پزشکی اراک 60 40 30 20 10 50 50 50 30 8539 2342 تهران علوم پزشکی تهران 70 50 60 60 10 40 60 50 60 11045 2972 تبریز علوم پزشکی تبریز نیمه اول 60 70 50 30 10 70 50 60 50 15381 4001 تبریز علوم پزشکی تبریز نیمه دوم 60 50 60 60 10 50 60 20 30 6204 1785 اصفهان علوم پزشکی اهواز 80 50 70 70 40 40 40 40 30 19948 5029 تهران علوم پزشکی ساری 70 50 50 40 10 60 50 30 30 17860 4626 تهران علوم پزشکی بابل 40 70 40 60 10 60 50 30 40 320141 7833 شیراز علوم پزشکی جهرم 15184 3957 اصفهان علوم پزشکی گرگان 60 50 50 70 10 50 50 60 30 26710 6627 مشهد علوم پزشکی گناباد 50 50 40 60 10 40 40 20 50 9025 2516 تهران علوم پزشکی شهید بهشتی تهران 80 20 60 20 10 60 50 40 60 21987 5578 تهران علوم پزشکی همدان 50 50 70 90 10 30 40 30 30 19415 4973 تهران علوم پزشکی کرمان 60 60 70 50 10 50 30 10 60 10343 2793 تهران علوم پزشکی ایران 70 60 50 30 10 40 50 30 70 12047 3204 تهران علوم پزشکی  البرز 50 40 60 10 10 40 60 50 40 24510 6138 تبریز علوم پزشکی اردبیل 12985 3420 اصفهان علوم پزشکی اصفهان 70 50 80 60 10 20 60 30 40 15184 3957 مشهد علوم پزشکی شاهرود 60 70 60 50 10 60 40 40 40 17953 4654 مشهد علوم پزشکی بیرجند 50 30 60 50 10 50 50 30 50 17860 4626 اصفهان علوم پزشکی کاشان 70 60 80 70 10 20 40 30 50 28801 7093 شیراز علوم پزشکی شیراز 60 40 40 30 10 30 50 30 30 29239 7202 مشهد علوم پزشکی سبزوار 40 40 40 30 10 60 50 30 30 17761 4601 تبریز علوم پزشکی ارومیه 40 40 60 60 10 40 60 40 40 20360 5193 شیراز علوم پزشکی فسا 50 50 40 50 10 40 40 60 40 19666 5033 تهران علوم پزشکی سمنان 70 50 80 20 10 40 50 10 20 13385 3512 مشهد علوم پزشکی بجنورد 60 50 80 80 10 50 50 30 50 14728 3842 اصفهان علوم پزشکی یزد 70 50 40 50 10 60 50 40 40 14427 3761 شیراز علوم پزشکی شیراز (داراب) 30 30 40 30 40 40 60 20 30 14674 3829 اصفهان علوم پزشکی  شهرکرد 27906 6882 شیراز علوم پزشکی بندرعباس 40 20 50 10 10 50 50 30 40 40173 9570 گچساران علوم پزشکی یاسوج 40 10 50 10 10 20 40 30 40 33226 8081 تبریز علوم پزشکی سراب 60 50 60 50 10 30 30 30 30 22245 5627 تهران علوم پزشکی ساری (پیراپزشکی امل) 70 60 50 60 10 30 60 10 20 29944 7365 تبریز علوم پزشکی مراغه 50 20 50 70 10 30 40 20 40 27004 6690 مشهد علوم پزشکی تربت حیدریه 70 40 70 10 10 50 40 20 30 32718 7973 شیراز علوم پزشکی گراش 30391 7475 اسلام شهر علوم پزشکی خمین 10 50 10 60 10 10 60 60 40 38723 15414 تهران علوم پزشکی خرم آباد نیمه دوم 50 10 70 40 10 40 40 20 30 35973 8673 شیراز علوم پزشکی زابل 70 40 80 70 10 10 20 20 20 آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری روزانه در منطقه دودر لیست زیر آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری روزانه منطقه دو به طور کامل توضیح داده شده است . این اطلاعات بر اساس کارنامه های موجود داوطلبان منطقه 2 در این بخش اضافه شده است رتبه کشوری رتبه در سهمیه محل سکونت (شهر) دانشگاه ادبیات فارسی عربی معارف زبان زمین شناسی ریاضیات زیست شناسی فیزیک شیمی 30625 12271 قم علوم پزشکی قم 80 70 50 50 10 40 50 30 50 15781 6543 استهبان علوم پزشکی شیراز 50 10 40 40 10 40 60 30 60 11419 4762 تربت حیدریه علوم پزشکی مشهد 50 30 40 30 10 70 50 60 60 35484 14218 ساوه علوم پزشکی اراک نیمه اول 50 40 50 10 10 40 40 10 40 45648 18029 بندرانزلی علوم پزشکی اراک نیمه دوم 40 30 50 30 10 40 40 20 20 8886 3690 کرج علوم پزشکی تهران 60 50 50 40 10 70 60 40 60 15203 6275 جلفا علوم پزشکی تبریز نیمه اول 80 60 80 10 10 60 40 40 40 16216 6663 مراغه علوم پزشکی تبریز  نیمه دوم 60 30 30 50 10 70 60 50 30 23870 9601 اهواز علوم پزشکی اهواز 22568 9120 قائم شهر علوم پزشکی  ساری 70 40 50 70 40 50 50 40 40 21741 8788 رشت علوم پزشکی رشت 70 50 30 70 10 50 40 30 40 21951 8878 بابل علوم پزشکی بابل 60 50 50 20 10 30 60 30 30 21163 8577 آباده علوم پزشکی جهرم 30 50 40 20 10 30 60 20 20 28982 11642 گرگان علوم پزشکی گرگان 70 40 70 20 30 50 60 20 40 33456 13427 گرگان علوم پزشکی گناباد 30 30 30 90 1- 20 40 20 40 10638 4416 کرج علوم پزشکی شهید بهشتی تهران 50 20 50 10 10 50 60 50 70 29120 11696 بوشهر علوم پزشکی بوشهر 60 50 50 40 10 40 50 10 40 38688 15400 همدان علوم پزشکی همدان 30 40 30 10 10 40 30 40 40 24929 10017 زنجان علوم پزشکی زنجان 70 70 60 50 10 70 50 50 50 23353 9409 کرمان علوم پزشکی کرمان 50 50 30 30 10 20 60 30 50 11243 4685 کرج علوم پزشکی ایران 50 70 40 90 10 70 50 30 50 15149 6257 کرج علوم پزشکی البرز 60 50 50 80 10 30 50 30 50 40139 15928 ورامین علوم پزشکی اردبیل 50 40 40 30 10 40 30 20 30 15082 6230 شهرضا علوم پزشکی اصفهان 50 30 50 40 10 50 50 40 50 50712 19993 سمنان علوم پزشکی شاهرود 50 30 20 70 10 40 10 30 20 20148 8187 کاشمر علوم پزشکی بیرجند 60 50 50 30 10 70 60 50 40 22316 9021 گلپایگان علوم پزشکی کاشان 40 30 50 50 10 60 50 40 40 34745 13921 آباده علوم پزشکی شیراز 50 50 40 40 10 30 30 40 30 29383 11797 بجنورد علوم پزشکی سبزوار 60 60 70 30 40 40 50 10 30 21095 8549 ارومیه علوم پزشکی ارومیه 26632 1074 آباده علوم پزشکی فسا 44979 17754 سمنان علوم پزشکی سمنان 30 40 20 10 10 40 50 20 20 27542 11070 کاشمر علوم پزشکی بجنورد 21893 8853 کرمان علوم پزشکی یزد 40 50 50 30 10 60 60 30 40 34401 13792 نورآباد ممسنی علوم پزشکی شیراز 30 80 50 40 10 50 40 20 50 34582 13855 بروجن علوم پزشکی شهرکرد 60 60 40 40 10 40 20 20 30 33175 13319 داراب علوم پزشکی ایلام 40 50 50 20 10 50 30 20 40 32686 13120 کرمانشاه علوم پزشکی کرمانشاه 60 40 60 50 10 50 30 20 30 25208 10130 فولاد شهر علوم پزشکی بندرعباس 50 10 50 10 10 40 50 50 40 21460 8683 نورآباد ممسنی علوم پزشکی یاسوج 40 40 70 10 10 30 50 30 50 25523 5920 قزوین علوم پزشکی قزوین 40 40 30 60 10 30 50 30 40 31012 12427 میبد علوم پزشکی رفسنجان 60 50 40 40 10 40 40 30 20 35152 14091 مرند دانشکده علوم پزشکی سراب 37184 14829 سنندج علوم پزشکی سنندج 40 20 70 10 10 80 50 30 40 30228 12106 قائم شهر علوم پزشکی ساری (پیراپزشکی ��مل ) 50 30 30 80 10 40 40 40 30 32686 13120 اهواز علوم پزشکی  دزفول 40 40 40 10 10 50 40 40 30 28506 11452 مراغه علوم پزشکی مراغه 30 50 50 30 10 60 50 20 30 29090 11684 نیشابور علوم پزشکی تربت حیدریه 40 40 50 20 10 50 40 30 40 22444 9073 زاهدان علوم پزشکی زاهدان 50 50 60 40 10 30 50 20 40 32912 13209 سعادت شهر علوم پزشکی گراش 50 40 50 10 10 50 50 40 10 37032 14779 بهبهان دانشکده علوم پزشکی آبادان 64167 25176 مامونیه /زرندیه علوم پزشکی خمین 30 40 40 30 10 30 20 10 40 44570 17590 کرمان علوم پزشکی بم 50 30 60 60 10 40 40 30 20 38723 15414 خرم آباد علوم پزشکی خرم آباد نیمه اول 50 30 30 30 10 10 40 20 40 42817 16946 خرم آباد علوم پزشکی خرم آباد نیمه دوم 40 20 30 10 10 40 30 20 40 50513 19920 بندرعباس علوم پزشکی سیرجان 34614 13868 اقلید علوم پزشکی زابل 50 20 60 40 10 10 50 20 50 آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری روزانه در منطقه سه در لیست زیر آخرین رتبه و حداقل درصد قبولی علوم آزمایشگاه دانشگاه سراسری روزانه منطقه یک به طور کامل توضیح داده شده است . این اطلاعات بر اساس کارنامه های موجود داوطلبان منطقه 3 در این بخش اضافه شده است رتبه کشوری رتبه در سهمیه محل سکونت (شهر) دانشگاه ادبیات فارسی عربی معارف زبان زمین شناسی ریاضیات زیست شناسی فیزیک شیمی 21227 4078 شوشتر علوم پزشکی  اراک نیمه اول 15704 2819 تهران علوم پزشکی تهران 60 60 40 50 10 50 60 30 40 16561 3008 اهر علوم پزشکی تبریز نیمه اول 80 70 70 80 20 50 50 40 40 22978 4500 شبستر علوم پزشکی نیمه دوم 30 50 40 40 10 60 50 40 40 26209 5265 اندیمشک علوم پزشکی اهواز 60 40 60 10 10 40 40 40 40 32212 6687 عباس آباد علوم پزشکی ساری 70 60 40 50 10 30 30 20 40 36367 7779 رضوانشهر علوم پزشکی رشت(محل تحصیل پیراپزشکی لنگرود) 60 30 60 30 50 50 50 30 30 45078 10175 تنکابن علوم پزشکی  بابل 26351 5294 فیروزآباد علوم پزشکی  جهرم 50 30 50 10 10 40 60 30 30 45147 10195 گنبد علوم پزشکی گرگان 60 40 60 10 10 70 30 20 40 29656 6074 خواف علوم پزشکی گناباد 60 60 70 20 10 30 50 20 20 16922 3073 شهرقدس علوم پزشکی شهید بهشتی تهران 50 50 80 30 10 30 50 40 50 33359 6983 بوشهر علوم پزشکی بوشهر 60 60 60 30 10 50 30 10 30 44906 10122 شهرقدس علوم پزشکی همدان 38885 8428 خرمدره علوم پزشکی زنجان 39793 8670 کهنوج علوم پزشکی کرمان 60 30 60 20 10 30 30 30 20 21783 4202 اسلام شهر علوم پزشکی البرز 70 40 10 50 10 50 60 20 40 35389 7506 مشکین شهر علوم پزشکی اردبیل 14728 2587 چادگان علوم پزشکی اصفهان 70 50 90 40 10 30 40 20 60 73963 18658 شاهرود علوم پزشکی شاهرود 60 30 40 30 10 10 20 10 30 22043 4269 تایباد علوم پزشکی بیرجند 70 60 80 50 30 30 50 20 30 24786 4927 تیران علوم پزشکی کاشان 50 50 60 40 20 30 50 30 10 31047 6416 لامرد علوم پزشکی شیراز(محل تحصیل استهبان) 50 60 40 60 40 40 40 30 30 25446 5078 شیروان علوم پزشکی سبزوار 50 40 50 40 10 50 30 30 50 36103 7718 میاندوآب علوم پزشکی ارومیه 70 40 50 50 20 40 40 50 40 28425 5769 شیراز علوم پزشکی  فسا 60 50 50 20 10 20 40 20 50 62829 15278 سمنان علوم پزشکی سمنان 30 30 20 40 10 30 30 10 30 26326 5287 بشرویه علوم پزشکی بجنورد 50 50 50 20 10 30 20 30 40 17836 3270 کرمان علوم پزشکی یزد 40 50 50 30 10 60 60 30 40 51139 11875 شهربابک علوم پزشکی شیراز 50 40 40 10 10 30 20 20 20 37152 7983 لردگان علوم پزشکی شهرکرد 60 50 60 20 10 20 40 10 30 54828 12933 ایلام علوم پزشکی ایلام 40 60 60 10 10 10 50 10 30 32429 6738 کنگاور علوم پزشکی کرمانشاه 50 40 50 10 10 50 40 20 40 35831 7639 بندرکنگ چارک علوم پزشکی بندرعباس 70 50 40 30 10 20 70 30 40 40976 9002 دهدشت علوم پزشکی یاسوج 60 30 50 10 10 50 30 30 30 43075 9593 تاکستان علوم پزشکی قزوین 20 40 40 10 10 40 40 40 30 44333 9965 شهربابک علوم پزشکی رفسنجان 60 50 30 20 10 40 50 20 40 40937 8989 شهرسهند علوم پزشکی سراب 40 40 40 20 10 50 30 30 30 38422 8298 سروآباد علوم پزشکی سنندج 50 50 40 50 10 10 40 10 20 40423 8850 بهنمیر علوم پزشکی ساری(محل تحصیل پیراپزشکی آمل) 32361 6720 رامهرمز علوم پزشکی دزفول 40 40 50 10 10 40 30 40 40 35122 7444 تبریز علوم پزشکی مراغه 40 50 60 30 10 40 30 40 20 48669 11184 فردیس علوم پزشکی زاهدان 50 50 30 20 10 40 30 20 20 38622 8361 فراشبند علوم پزشکی گراش 50 50 50 10 10 20 40 10 40 42777 9505 گتوند علوم پزشکی آبادان 50 20 50 20 10 20 50 10 20 47203 10756 کهنوج علوم پزشکی بم 70 70 50 40 10 10 40 10 70 47250 10771 الشتر علوم پزشکی خرم آباد نیمه اول 49966 11555 کوهدشت علوم پزشکی خرم آباد نیمه دوم 50 20 50 30 10 20 20 30 30 51055 11847 قلعه گنج علوم پزشکی سیرجان 60 40 70 40 10 30 30 40 20 70479 17632 چابهار علوم پزشکی زابل 40 10 20 10 10 30 40 20 20 ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر رشته علوم آزمایشگاهی : ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر رتبه قبولی  علوم آزمایشگاهی  »   فارغ التحصیلان دوره ی کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در هر یک از شاخه های مرتبط با رشته شان، مانند بیوشیمی، خون شناسی، ایمنی شناسی، باکتری شناسی، میکروب شناسی، انگل شناسی، ویروس شناسی، قارچ شناسی، سم شناسی، بیوتکنولوژی و . . . در مقطع کارشناسی ارشد و سپس دکترای تخصصی(PhD) ادامه تحصیل دهند. آینده شغلی   : کارکنان آزمایشگاه با مشکلات بسیاری مواجه هستند و می توان گفت بسیاری از آنها نه تنها از امتیاز مشاغل سخت بی بهره اند، بلکه از امتیازهایی که به بعضی از شغل ها در حوزه بهداشت و درمان داده می شود نیز محروم هستند. علاوه بر این در بازار کار مشکلاتی وجود دارد که در زیر به صورت اجمالی به آنها اشاره می کنیم. افرادی که لیسانس رشته ی زیست شناسی عمومی دارند نیز به صورت غیرمجاز در آزمایشگاهها مشغول به کار می شوند. از رشته های دیگر مانند، تغذیه، زیست شناسی، میکروبیولوژی و… در گرایش های ارشد علوم آزمایشگاهی مشغول به تحصیل هستند. برای دریافت پروانه ی تاسیس آزمایشگاه تشخیص طبی به چهار نفر با مدرک دکترای تخصصی تک رشته ای علوم آزمایشگاهی نیاز است ولی ھمین مجوز را یک پزشک متخصصں پاتولوژی به تنهایی می تواند بگیرد. دانش آموختگان دوره ی کارشناسی رشته ی علوم آزمایشگاهی قادر خواهند بود آزمایشهای بالینی تحقیقاتی و خدمات وابسته را در مراکز آزمایشگاهی به عنوان کارشناس انجام دهند. فرد می تواند به تدریس در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی بپردازد. همچنین می تواند به طور شخصی آزمایشگاه تاسیس کند و یا در آزمایشگاههای دیگر به عنوان مسئول فنی مشغول به کار شود. بازه ی درآمد: میانگین درآمد ۲ تا ۶ میلیون تومان در ماه خواهند داشت. این رشته مناسب چه کسانی است؟ یکی از استادان ما همیشه به شوخی می گفت این رشته مناسب کسانی است که علاقه دارند جان آدمها را نجات دهند ولی علاقه ای به ملاقات خود آدمها ندارند! امروزه اهمیت حضور متخصصان علوم آزمایشگاهی در حیطه ی درمان و بهداشت کاملا مشهود است. توجه کنید که درمان و بهداشت دو حیطه ی مختلف است. ساعت کاری کارشناس آزمایشگاه به صورت تمام وقت است. پس دانشجوی فارغ التحصیل باید شرایط جسمی وروحی مناسب برای کار کردن و سر و کار داشتن با نمونه های مختلف خون، مدفوع و ادرار و.. . را داشته باشد. برنامه ریزی کنکور برای قبولی رشته علوم آزمایشگاهی  دانشگاه دولتی با وجود صحت اطلاعاتی که در جداول آمده است اما داوطلبان نمی‌توانند فقط با اتکا بر این اطلاعات تصمیم‌گیری کنند زیرا این اطلاعات مربوط به سال 97 است و فقط می‌تواند یک دید کلی در مورد رشته به فرد بدهد و اگر هرگونه تغییر در ظرفیت پذیرش برای هر کد رشته محل وجود بیاید ممکن است تغییراتی در روند گفته شده داشته باشد. ولی به طور کلی داوطلبان با آگاهی از درصد های خود می‌توانند یک دیدی برای انتخاب رشته پیدا کنند تا بتوانند بهتر تصمیم گیری کنند. البته شرایطی مثل سهمیه و موارد دیگر می تواند در پذیرش دانشجو ها تاثیر گذار باشد کارشناسان مرکز " مشاور گروپ " آماده اند همه روزه از طریق سیستم مشاوره تحصیلی تلفنی ، پاسخگوی سوالات و ابهامات شما پیرامون برنامه ریزی کنکور 98 ، تاثیر سهمیه مناطق و سهمیه ایثارگران ، تاثیر سهمیه 5 درصدی ایثارگران ، تاثیر بومی گزینی ، نحوه صحیح انتخاب رشته 98 و سایر مباحث مرتبط با آن جهت کسب موفقیت شما در کنکور سراسری باشند . جهت اطلاعات بیشتر در این باره به سایت moshavergroup.com مراجعه کنید و یا با شماره 9099071613 تماس حاصل فرمایید.

[iranbekr-blog]

#محوطه_تاریخی #بیستون #کرمانشاه محوطه تاریخی بیستون از اعتباری مضاعف در تاریخ ایران باستان برخوردار است و آثاری از پیش از تاریخ تا حکومتهای اسلامی در خود جای داده است. آثاری همچون «غار شکاچیان – مر خریل – مر تاریک – مر آفتاب – مر دودر – تپه نادری – سراب بیستون – جاده حاشیه سراب – بقایای گورستان قدیمی – دژ تاریخی مدفون – نیایشگاه شاهنشاهان ماد – نقش برجسته داریوش بزرگ – مجسمه هرکول – نقش برجسته میتریدات دوم شاهنشاه اشکانی – نقش برجسته گودرز – سنگ بلاش – پرستشگاه شاهنشاهان پارتی – بقایای شهر باستانی هخامنشیان و پارتیان – بقایای بناهای ساسانی – کتیبه فرهاد کوه کن – بقایای پل ساسانی – بقایای سد ساسانی – سنگ های تراشیده ساسانیان – کاروانسرای ایلخانی – بنا های ایلخانی – کاروانسرا های صفوی – وقف نامه شیخ علیخان زنگنه – پل بیستون» در بیستون قرار دارد. https://www.instagram.com/p/BqURQXvjs4Y/?utm_source=ig_tumblr_share&igshid=1496v2ej2l96f

[ketabism]

• 📖 «ر ه ش کتابی که توسعه‌ شهری را دست‌مایه قرار داده و تأثیرات آن را بر عرصه‌های زندگی انسان معاصر در قالب داستان زوجی معمار در تهران امروز به تصویر می‌کشد.» به نقل از احمدپور امینی • نمی‌خواهم به یاد بیاورد. اما خودش هم یادش نمی‌آید. نباید هم یادش بیاید. رفته بودیم کیش برای همایش شهرداران نمونه کشوری. علا دعوت بود و من و ایلیا هم به هزینه‌ی خودمان اضافه شده‌بودیم. یک روز هم بیشتر ماندیم. همان روز، خاطره‌انگیزترین روز زنده‌گی‌مان بود. من دوست داشتم دوچرخه کرایه کنیم و رکاب بزنیم دور جزیره، اما علا عاشق اتومبیل بود. یک ماشین کروکِ قرمز جگری کرایه کرد. اسم‌ش را یادم نیست؛ از آن اسم‌هایی بود که بوی غذاهای رستوران‌های گران‌قیمت می‌داد، مثل ترافلِ آلبا یا لابسترِ فریتاتا یا دستِ کم همان بیف‌استراگانف... سوار استراگانفِ جگری شدیم. اما دودر بود و سقف‌ش باز می‌شد. همان‌جا که کرایه کردیم، متصدی سقف‌ش را باز کرد و ما هم سقف را نبستیم تا پایان روز. تازه اگر می‌خواستیم بلد نبودیم! هزارتا دکمه داشت که تا غروب نتوانستیم بیش‌تر از ده‌تاش را امتحان کنیم. ایلیا هنوز خیلی کوچک بود و از بیماری‌ش خبر نداشتیم؛ شاید هم بیمار نبود. کروکِ دودر را سوار شدیم و دو دور، دورِ جزیره چرخیدیم. باد می‌خورد تو صورتمان و کیف می‌کردیم. ایلیا قهقهه می‌زد. کنار کشتیِ یونانی ایستادیم در غرب جزیره. علا، همان‌جا با زیرکی گفت: موقعیت‌ش اگر جور شود حتما یکی از اینها می‌خریم! 📚شما میتوانید از هرجای ایران که هستید این کتاب رو از کتابیسم تهیه کنید��� ‏www.ketabism.com #کتاب #کتابیسم #ر_ه_ش #رهش #رضا_امیر_خانی #رضاامیرخانی #نشر_افق (at Tehran, Iran)

[akasizarabad]

‌ 🕷️🕸️💧🌿 . . . . . عنکبوت زنبوری 🤍💛🖤 نام یک گونه از تیره ی عنکبوت‌های گردباف است که در سراسر مرکز اروپا، شمال اروپا، شمال آفریقا، بخش‌هایی از آسیا و مجمع الجزایر آزور زیست می‌کنند، مانند بسیاری دیگر از خانواده های گونه ی صورت نُقره ای، نشانه گذاری های زرد و سیاهِ قابل توجه بر روی شکم خود دارد Argiope bruennichi (wasp spider) Is a species of orb-web spider distributed throughout central Europe, northern Europe, north Africa, parts of Asia, and the Azores archipelago. Like many other members of the genus Argiope (including St Andrew's Cross spiders), it has striking yellow and black markings on its abdomen 📌: Doodar farm - مزرعه ی دودَر 📸: @Basdi_Azizi0997 🏷️Tags: #digital #photography #photographer #nature #photooftheday #picofday #Iran #Sistan_Baluchestan #Baluchestan #Zarabad #Doodar #farm #spider #ArgiopeBruennichi #Argiope #WaspSpider #insect #web #water #ایران #سیستان_بلوچستان #بلوچستان #زرآباد #دودر #عکاسی #عکاسی_دیجیتال #طبیعت #عنکبوت #مزرعه (at Doodar, Zarabad, Sistan & Baluchestan, Iran) https://www.instagram.com/p/CoroLCwsr_P/?igshid=NGJjMDIxMWI=

[shadkhodro]

نگاهی به ارزان‌ترین شاسی‌بلندهای دنیا در سال ۲۰۲۱ ۹-لادا نیوا قیمت: ۷,۷۶۰ دلار لادا نیوا از جهات مختلفی با دیگر خودروهای این لیست کاملاً متفاوت است. از یک جهت، این تنها شاسی‌بلند این لیست است که مخصوص ��ین یا هند نبوده و در روسیه تولید می‌شود. نیوا همچنین برخلاف دیگر خودروهای لیست، یک شاسی‌بلند خشن آفرودی با سامانهٔ چهارچرخ محرک تمام‌وقت است. نیوا خودرویی بسیار قدیمی و سالخورده است که از سال ۱۹۷۷ تاکنون تولید می‌شود. این خودرو که هنوز هم در روسیه محبوب است، در حال حاضر با یک پیشرانهٔ ۱.۷ لیتری چهار سیلندر با ۸۳ اسب بخار قدرت و ۱۳۰ نیوتن متر گشتاور در دو نسخهٔ دودر و چهاردر به فروش می‌رسد. 🆔 @shadkhodro 🌐 shadkhodro.com 🌐 shadrun.ir

[tgju]

نگاهی به مشخصات فورد برانکو جدید؛ جذاب‌ترین شاسی‌بلند سال

شبکه طلا و ارز - فورد برانکو پس از چند دهه غیبت مجددا به خط تولید شرکت فورد بازگشت تا این شرکت خود را به عنوان رقیبی جدی برای جیپ و محصولات آن همچون جیپ رنگلر مطرح کند. فورد برانکو ظاهری کلاسیک دارد که می‌توان آن را از فرم جعبه‌ای مانند این خودرو متوجه شد. تمامی نسخه‌های فورد برانکو از سیستم انتقال قدرت چهارچرخ محرک بهره‌مند هستند و از آن‌جایی‌که رقیب مستقیم این خودرو جیپ رنگلر است، فورد دو مدل سیستم انتقال قدرت به چهارچرخ را برای برانکو در نظر گرفته است. در حالت اول تنها یک سیستم انتقال قدرت دو حالته الکترونیکی برای خودرو در نظر گرفته شده اما مدل پیشرفته‌��ر سیستم انتقال قدرت دو حالته الکترومکانیکی دارد و از یک حالت تعاملی نیز بهره‌مند است که بنابر خواسته راننده قدرت را تقسیم می‌کند. مزایای فورد برانکو همچنین برخلاف جیپ رنگلر، دیفرانسیل جلو فورد برانکو کاملا مستقل از دیفرانسیل عقب فعالیت می‌کند که به گفته فورد مزایایی همچون کنترل بهتر، اطمینان بیشتر و کابینی راحت‌تر را به همراه خواهد داشت. محور عقب نیز از ساختاری یکپارچه بهره می‌برد و در پنج نقطه به قوای فنی متصل است. برای فورد برانکو هفت حالت مختلف رانندگی در نظر گرفته شده است. این هفت حالت عبارتند از: اکو یا اقتصادی، نرمال، اسپرت، حالت لغزنده، شن و ماسه، زمین گل آلود و باجا. حالتی نیز با نام صخره برای استفاده در معابر آفرودی پیش‌بینی شده است. برانکو قابلیت‌های دیگری نیز دارد، برای مثال خریدار می‌توانند قابلیت کشیدن تریلر را روی اتومبیل خود سفارش دهد. در این حالت یک سیستم کمک به حرکت تریلر نیز در خودرو وجود خواهد داشت که گشتاور چرخ‌های عقب را متناسب با حرکت تریلر تنظیم می‌کند. همچنین همانند جیپ رنگلر، سقف فورد برانکو نیز قابلیت باز و بسته شدن کامل را دارد. درهای هر دو مدل چهاردر و دودر نیز قابلیت جدا شدن دارند تا با خودرویی کاملا آفرودی مواجه شویم. پیشرانه‌های قابل انتخاب دو پیشرانه برای فورد برانکو در نظر گرفته شده است. پیشرانه نخست موتور V6 توربو بنزینی است که ۲.۷ لیتر حجم دارد. این پیشرانه ۳۰۸ اسب‌بخار قدرت و ۵۴۰ نیوتن‌متر گشتاور ارائه می‌دهد. موتور ضعیف‌تری نیز برای این خودرو قابل انتخاب است که از نوع چهارسیلندر ۲.۳ لیتری توربو بوده و ۲۶۸ اسب‌بخار قدرت و ۴۲۰ نیوتن‌متر گشتاور تولید می‌کند. گیربکس هفت سرعته دستی با نسبت ۶+۱ نیز وظیفه انتقال قدرت به چرخ‌ها را برعهده دارد. نسبت دنده یک این گیربکس آن‌قدر قوی است که می‌توان با استفاده از آن صخره‌ها را در نوردید. البته برای رانندگانی که چندان به ماجراجویی‌های عجیب و غریب عادت ندارند، فورد یک جعبه دنده ده سرعته اتوماتیک نیز ارائه داده است. طراحی داخلی خاص و منحصر به فرد در داخل فورد برانکو شاهد یک طراحی رترو مانند با الهام از گذشته هستیم که از نسل اول این خودرو در دهه ۱۹۷۰ میلادی الهام گرفته است. یک کابین ساده و منظم به همراه نمایشگری نسبتا بزرگ، اکثر فضای داخلی فورد برانکو را به خود اختصاص داده است. به د��یل آن‌که فورد برانکو خودرویی برای استفاده خارج جاده‌ای است، سازنده تصمیم گرفته تا اکثر قطعات داخلی این خودرو را از پلاستیک خشک بسازد. برخی از مدل‌ها نیز کف لاستیکی قابل شسشتو دارند و روکش صندلی‌ها نیز خاصیت ضد کپک دارند. منبع: autocar http://dlvr.it/RblYmP

[newsvillageir-blog]

معرفی فیات 500 جدید با ظاهر تکامل‌یافته در آینده ای نزدیک

معرفی فیات 500 جدید با ظاهر تکامل‌یافته در آینده ای نزدیک

معرفی فیات 500 جدید با ظاهر تکامل‌یافته در آینده ای نزدیک

گردآوری جی نیوز : ‪ رندر کاملی از نسل آینده فیات 500 با تحولات چشمگیر آماده کرده‌اند.

خودروی کوچک شهری دودر موتورعقب و چهارسرنشینه فیات 500 طی سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۷۵ توسط شرکت فیات اتومبیل تولید و عرضه می‌شد. فیات 500 در قالب یک نسل و با بدنه سالون دودر و استیشن واگن دودر دیده می‌شد. در سال ۱۹۵۷ فیات 500 نواُوا (Nuova) به‌عنوان…

[mashhadtravel2-blog]

درباره تاریخچه ی حرم امام رضا(ع)

حرم امام رضا (ع) در مشهد مقدس

آرامگاه امام رضا (ع) در مشهد یکی از معروف‌ترین بناهای مذهبی ساخته شده در ایران است؛ بنایی که با برخورداری از متنوع‌ترین ویژگی‌ها و عناصر معماری ایرانی – اسلامی، هر ساله پذیرای میلیون‌ها زائر و گردشگر است و تا به امروز بارها مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است.

مشهد که در ابتدا روستای کوچکی بود، در خاک توس و در دهکده سناباد بنا شد. این مکان با دفن هارون الرشید در آن اهمیت یافت و به “بقعه هارونیه” شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می‌شود.

امام رضا (ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان داد. پس از شهادت امام در توس، پیکر او را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به “مشهدالرضا” تغییر کرد. تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون‌الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود، اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

چه کسی اولین گنبد حرم را ساخت؟

پس از شهادت امام، او را در قسمت بالای قبر هارون‌الرشید دفن کردند. این بقعه در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزیینات قرار گرفت، اما نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی بر فراز قبر ایشان نصب شد. جنس این گنبد از کاشی و دارای مقرنس‌های آیینه‌کاری شده بود که تا به امروز هم به جا مانده است. سلطان محمد خوارزمشاه نیز از کسانی بود که حرم را با مرغوب‌ترین کاشی‌های آن زمان تزیین کرد و دستور داد دو محراب به حرم اضافه کنند. مناره گنبد در دوره غزنویان و به دستور ابن معتز حاکم شیراز بنا شد.

صحن عتیق و سردر ایوان ساعت حرم امام رضا(ع) – در دوره قاجار سال ۱۳۰۹ق

طبق اسناد به جا مانده از مورخان دوره‌های مختلف، حرم امام رضا (ع) از معدود بناهایی بود که در حمله مغولان به ایران تخریب نشد و تنها آسیب‌های جزئی به آن وارد شد. مغولان با اینکه با حمله به خراسان، شهر را غارت کرده و مردم را به قتل رساندند، اما پس از غارت اموال حرم، به بنای اصلی آن آسیبی نرساندند. آسیب‌های جزئی حاصل از حمله مغول بعدها در دوره‌های مختلف ترمیم شد.

شکوه هنرهای هنرمندان ایرانی در آرامگاه امام هشتم

دوران تیموریان از دوره‌های درخشان معماری حرم امام رضا است. در آن دوران به دستور همسر شاهرخ تیموری، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف‌ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد. به عقیده بسیاری از کارشناسان مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است. کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ کجای جهان اسلام نظیر ندارد.

این مسجد با ایوان‌های ‌بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشیکاری‌های نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است. معمار این مسجد قوام‌الدین شیرازی است. مدرسه پریزاد، مدرسه دودر و مدرسه بالاسر نیز در همین دوران به مجموعه حرم اضافه شدند. در زمان نادر شاه افشار ایوان صحن تیموری طلاکاری شد و نقاشی دیوارهای حرم را تجدید کردند.

پس از به قدرت رسیدن صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، بر شکوه و عظمت حرم افزوده شد. شاه تهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی، از پادشاهانی بودند که در بازسازی و توسعه حرم نقش داشتند. شاه تهماسب مناره‌های حرم را بازسازی و طلاکاری کرد و به دستور او خشت‌های کاشی روی گنبد را به طلا تبدیل کردند. این گنبد با روکش طلا همان گنبدی است که هم‌اکنون در نمای بیرونی وجود دارد. علاوه بر این، ایوان امیرعلی شیر و گلدسته کنار گنبد را هم طلاکاری کرد.

کمال‌الدین محمدو یزدی، از معماران معروف آن دوره به دستور شاه عباس روکشی از مس و طلا بر گنبد ساخت. همچنین در این دوران متن کتیبه گنبد به دست علیرضا عباسی خوشنویس و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط ثلث نوشته شد. از دیگر تحولات حرم در این دوره می‌توان به توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها، و ایوانهای شرقی و غربی آن، ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله وردی‌خان اشاره کرد.

نمای سقاخانه و فضای داخلی صحن عتیق حرم امام رضا(ع) – دوره قاجار سال ۱۲۷۵ق

در دوران قاجاریه هم به حرم امام رضا (ع) توجه ویژه‌ای شده و سومین ضریح در دوران حکومت فتحعلی‌شاه ساخته شد. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است. در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد. در همین دوران، کاشی‌کاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری، قائم مقام نوری اقدام به آینه‌کاری روضه منوره کرد و در همین دوره بود که رواق‌های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاره نیز آینه‌کاری شدند. در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد، اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا (ع)، پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.

ضریح به بخش دربرگیرنده‌ی قبر امام گفته می‌شود که زائران از پشت آن قبر امام را زیارت می‌کنند. از ابتدا ضریح در مرکز بنای حرم نبود، بلکه در سمت چپ آن قرار داشت. در دوره‌های گذشته ضریح‌های مختلفی روی مزار نصب شد. اولین ضریح در حرم امام رضا که از جنس چوب و طلا بود در زمان شاه تهماسب صفوی و در سال ۹۵۷ هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره “هل اتی” به خط ثلث نوشته شده بود. دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال ۱۱۶۰ به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح تا به امروز در حرم نگه‌داری می‌شود.

سومین ضریح حرم امام رضا (ع) در سال ۱۲۳۸ هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان بود و بر روی ��ن سوره “هل اتی” و “یس” به خط ثلث نوشته شده‌است. این ضریح در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد و چهارمین ضریح از جنس طلا و نقره در سال ۱۳۳۸ شمسی به جای آن نصب شد. این ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته شد.

نمای ضریح فولادی حرم امام رضا (ع) – سال ۱۳۱۵

پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) پس از یک برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره‌های پیشین را نیز دیده می‌شود. ساخت این ضریح از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن ۱۴ محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه “الله” ختم می‌شود، قرار دارد.

ساخت پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید

قلمزنی این ضریح توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شد.دو سوره “یس” و “هل اتی”، در بالای ضریح مطهر امام رضا (ع) به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است. هر دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر که مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماء‌الحسنی است توسط استاد موحد خوشنویسی شده است. در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم‌کاری استفاده شد.

گنبد حرم امام رضا (ع)

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری و توسط سلطان سنجر سلجوقی از کاشی ساخته شد. این گنبد بارها مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفت. گنبد حرم از آجر ساخته شده، و سپس روی آن را با الواح مسی، که روکشی از طلا دارد پوشانده‎اند. تذهیب این گنبد برای آخرین بار در سال ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶، در زمان شاه عباس صورت گرفته، و به طوری که از گفته‎های محققان برمی‎آید، رویه و سطح این گنبد پیش از آن کاشی‎کاری بوده است.

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری ساخته شد

گنبد طلای حرم امام رضا (ع) دارای دو پوشش در سقف حرم و بالای آن است. پوشش سقف که به صورت مقعر و مقرنس است به نام “قبه” شناخته می‌شود. کتیبه‌هایی که در اطراف گنبد وجود دارند که از نکات جالب آن اشاره به ماجرای پیاده رفتن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد است که به خط ثلث توسط علیرضا عباسی نوشته شده است.

مناره‌های حرم امام رضا (ع)

مناره به معنای جای نور و روشنایی است و در معماری به بنایی گفته می‌شود که بر فراز ایوان اصلی مساجد، زیارتگاه‌ها و مدارس دینی می‌ساختند و بر بلندای آن اذان می‌گفتند و یا به اطراف نور می‌انداختند. این بنا علاوه بر این ویژگی، محلی برای هدایت مسافران بود.

مناره با روکش طلا در بناهای حرم امام رضا (ع)

در حرم دو مناره با روکش طلا وجود دارد که یکی از آن‌ها نزدیک گنبد و دیگری مقابل آن و در قسمت بالای ایوان عباسی (صحن انقلاب) واقع شده است. مناره نزدیک گنبد در زمان ساخت گنبد بنا شده، اما مناره دوم از آثار دوره نادری است. از نکات قابل توجه معماری مناره‌ها این است که با وجود فاصله‌ی زیادی که با یکدیگر دارند، وقتی کسی از سمت جنوب اماکن متبرکه و خیابان امام رضا به سمت ��رم می‌آید، چنین می‌پندارد که گنبد میان دو مناره قرار گرفته است.

ایوان‌های حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) دارای چند ایوان است که نمونه‌های قابل توجهی در معماری ایرانی – اسلامی هستند. ایوان جنوبی که به “ایوان طلا” معروف است توسط امیر‌علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا در قرن نهم هجری ساخته شد. این ایوان که ۲۱ متر ارتفاع دارد از خشت‌های طلا ساخته شده و دارای چهار در است و سطح آن در زمان نادرشاه افشار طلاکاری شد. ایوان عباسی در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد. ارتفاع آن ۲۲ متر است. ایوان غربی حرم نیز با ۲۴ متر از بلندترین بناهای حرم است و بر سر در آن، ساعت بزرگی وجود دارد، به همین دلیل به آن ایوان ساعت نیز گفته می‌شود.

ایوان شرقی یا ایوان نقاره‌خانه نیز مانند ایوان غربی از دو ایوان مجزا تشکیل شده است. بر بلندای این بنا که ۲۶ متر ارتفاع دارد ساختمان نقّاره‌خانه قرار دارد. نواختن نقاره، برای آگاهی از نزدیک شدن پایان وقت نماز است که در طول سال به جز ایّام محرم و صفر و دیگر ایّام سوگواری، همه روزه در دو نوبت، ۱۰ دقیقه پیش از طلوع و غروب آفتاب نواخته می‌شود. علاوه بر آن، در شب‌های عید پس از نماز مغرب و عشا و روزهای عید، زمان تحویل سال نو و اعلام عید فطر و سحرهای ماه مبارک رمضان نیز نقاره نواخته می‌شود.

سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند

سقاخانه حرم امام رضا (ع)

از بناهای معروف حرم امام رضا (ع)، سقاخانه‌ای است که هم‌اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است. سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند. استاد اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل بر روی آن ساخت و پوششی هشت‌ضلعی روی آن قرار داد و سپس آن را طلاکاری کرد. این بنا در سال ۱۳۴۷ بازسازی شد.

صحن‌ها

هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواق‌ها و ایوان‌هایی در پیرامون آن وجود دارد. مساحت مجموع صحن‌های حرم، ۲۲۵٬۲۲۳ متر مربع است.[۱۰] بزرگ‌ترین صحن، صحن جامع رضوی به مساحت ۶۰٬۱۸۸ متر مربع است که در جنوب حرم قرار دارد.[۱۱] سایر صحن‌ها به شرح زیر هستند:

صحن انقلاب صحن آزادی صحن جمهوری اسلامی صحن قدس صحن مسجد گوهرشاد صحن غدیر صحن کوثر صحن هدایت

رواق‌ها

فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می‌شوند. اکنون بزرگ‌ترین رواق حرم، رواق امام خمینی به مساحت ۶٬۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف‌سازی آن از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ انجام شده‌است.[۱۲] هم‌چنین رواق‌های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه از رواق‌های بزرگ حرم امام رضا هستند.[۱۳]

افراد صاحب نام که در این حرم به‌خاک سپرده شده‌اند گذشته

هارون الرشید (خلیفه عباسی) شیخ طبرسی (از فقهای شیعه قرن ۶ هجری) الله‌وردی خان (سپهسالار امپراتوری صفوی، حاکم ایالت فارس امپراتوری صفوی، بانی ۳۳ پل اصفهان و مدرسه خان شیراز) شیخ بهایی (دانشمند عصر صفوی) حر عاملی (از فقهای شیعه قرن ۱۱ هجری) شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی از علمای سده ۱۳ قمری شیعه) عباس میرزا نایب السطنه (پسر بزرگ و ولی��هد فتحعلی شاه قاجار متوفی ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۲۴۹ قمری)

معاصر

امیر اسدالله علم (نخست‌وزیر و وزیر دربار و از رجال با نفود دورهٔ پهلوی) حاج غلام‌حسین تبریزی(عبدخدایی) (از عالمان شیعه و امام جماعت مسجد گوهرشاد) علامه محمد تقی جعفری سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید) غلامرضا طبسی (خطیب شیعه) ادیب نیشابوری (شاعر) غلامرضا قدسی (شاعر) محمدتقی ادیب نیشابوری (شاعر) سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد (مجتهد و مبارز انقلاب اسلامی ایران) سید عزالدین حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعیان) سید محمدهادی میلانی (مرجع تقلید شیعیان) محمدتقی آملی (فقیه شیعه) سید احمد خسروشاهی (فقیه شیعه) شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه) مجتبی قزوینی خراسانی (مجتهد شیعه) هاشم قزوینی (مدرس و عالم شیعه) سید رضا کامیاب (نماینده مجلس مشهد) علی‌اکبر نهاوندی (نویسنده و عالم شی��ه) علی فلسفی (فقیه و مجتهد شیعه) محمدتقی شریعتی (فعال سیاسی–مذهبی و پدر دکتر علی شریعتی) عباس واعظ طبسی(تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۹ خورشیدی تا۱۳۹۴

[mashhadtravel1-blog]

تاریخچه ی حرم امام رضا(ع)

حرم امام رضا (ع) در مشهد مقدس

آرامگاه امام رضا (ع) در مشهد یکی از معروف‌ترین بناهای مذهبی ساخته شده در ایران است؛ بنایی که با برخورداری از متنوع‌ترین ویژگی‌ها و عناصر معماری ایرانی – اسلامی، هر ساله پذیرای میلیون‌ها زائر و گردشگر است و تا به امروز بارها مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است.

مشهد که در ابتدا روستای کوچکی بود، در خاک توس و در دهکده سناباد بنا شد. این مکان با دفن هارون الرشید در آن اهمیت یافت و به “بقعه هارونیه” شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می‌شود.

امام رضا (ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان داد. پس از شهادت امام در توس، پیکر او را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به “مشهدالرضا” تغییر کرد. تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون‌الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود، اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

چه کسی اولین گنبد حرم را ساخت؟

پس از شهادت امام، او را در قسمت بالای قبر هارون‌الرشید دفن کردند. این بقعه در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزیینات قرار گرفت، اما نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی بر فراز قبر ایشان نصب شد. جنس این گنبد از کاشی و دارای مقرنس‌های آیینه‌کاری شده بود که تا به امروز هم به جا مانده است. سلطان محمد خوارزمشاه نیز از کسانی بود که حرم را با مرغوب‌ترین کاشی‌های آن زمان تزیین کرد و دستور داد دو محراب به حرم اضافه کنند. مناره گنبد در دوره غزنویان و به دستور ابن معتز حاکم شیراز بنا شد.

صحن عتیق و سردر ایوان ساعت حرم امام رضا(ع) – در دوره قاجار سال ۱۳۰۹ق

طبق اسناد به جا مانده از مورخان دوره‌های مختلف، حرم امام رضا (ع) از معدود بناهایی بود که در حمله مغولان به ایران تخریب نشد و تنها آسیب‌های جزئی به آن وارد شد. مغولان با اینکه با حمله به خراسان، شهر را غارت کرده و مردم را به قتل رساندند، اما پس از غارت اموال حرم، به بنای اصلی آن آسیبی نرساندند. آسیب‌های جزئی حاصل از حمله مغول بعدها در دوره‌های مختلف ترمیم شد.

شکوه هنرهای هنرمندان ایرانی در آرامگاه امام هشتم

دوران تیموریان از دوره‌های درخشان معماری حرم امام رضا است. در آن دوران به دستور همسر شاهرخ تیموری، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف‌ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد. به عقیده بسیاری از کارشناسان مسجد گوهرشاد به لحاظ فرم و معماری در جهان اسلام بی نظیر است. کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ کجای جهان اسلام نظیر ندارد.

این مسجد با ایوان‌های ‌بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشیکاری‌های نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است. معمار این مسجد قوام‌الدین شیرازی است. مدرسه پریزاد، مدرسه دودر و مدرسه بالاسر نیز در همین دوران به مجموعه حرم اضافه شدند. در زمان نادر شاه افشار ایوان صحن تیموری طلاکاری شد و نقاشی دیوارهای حرم را تجدید کردند.

پس از به قدرت رسیدن صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، بر شکوه و عظمت حرم افزوده شد. شاه تهماسب، شاه عباس و شاه سلیمان صفوی، از پادشاهانی بودند که در بازسازی و توسعه حرم نقش داشتند. شاه تهماسب مناره‌های حرم را بازسازی و طلاکاری کرد و به دستور او خشت‌های کاشی روی گنبد را به طلا تبدیل کردند. این گنبد با روکش طلا همان گنبدی است که هم‌اکنون در نمای بیرونی وجود دارد. علاوه بر این، ایوان امیرعلی شیر و گلدسته کنار گنبد را هم طلاکاری کرد.

کمال‌الدین محمدو یزدی، از معماران معروف آن دوره به دستور شاه عباس روکشی از مس و طلا بر گنبد ساخت. همچنین در این دوران متن کتیبه گنبد به دست علیرضا عباسی خوشنویس و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط ثلث نوشته شد. از دیگر تحولات حرم در این دوره می‌توان به توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اطاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها، و ایوانهای شرقی و غربی آن، ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله وردی‌خان اشاره کرد.

نمای سقاخانه و فضای داخلی صحن عتیق حرم امام رضا(ع) – دوره قاجار سال ۱۲۷۵ق

در دوران قاجاریه هم به حرم امام رضا (ع) توجه ویژه‌ای شده و سومین ضریح در دوران حکومت فتحعلی‌شاه ساخته شد. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است. در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد. در همین دوران، کاشی‌کاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری، قائم مقام نوری اقدام به آینه‌کاری روضه منوره کرد و در همین دوره بود که رواق‌های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاره نیز آینه‌کاری شدند. در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد، اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا (ع)، پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.

ضریح به بخش دربرگیرنده‌ی قبر امام گفته می‌شود که زائران از پشت آن قبر امام را زیارت می‌کنند. از ابتدا ضریح در مرکز بنای حرم نبود، بلکه در سمت چپ آن قرار داشت. در دوره‌های گذشته ضریح‌های مختلفی روی مزار نصب شد. اولین ضریح در حرم امام رضا که از جنس چوب و طلا بود در زمان شاه تهماسب صفوی و در سال ۹۵۷ هجری قمری نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره “هل اتی” به خط ثلث نوشته شده بود. دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال ۱۱۶۰ به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح تا به امروز در حرم نگه‌داری می‌شود.

سومین ضریح حرم امام رضا (ع) در سال ۱۲۳۸ هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان بود و بر روی آن سوره “هل اتی” و “یس” به خط ثلث نوشته شده‌است. این ضریح در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد و چهارمین ضریح از جنس طلا و نقره در سال ۱۳۳۸ شمسی به جای آن نصب شد. این ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته شد.

نمای ضریح فولادی حرم امام رضا (ع) – سال ۱۳۱۵

پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) پس از یک برگزاری یک مسابقه هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره‌های پیشین را نیز دیده می‌شود. ساخت این ضریح از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن ۱۴ محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه “الله” ختم می‌شود، قرار دارد.

ساخت پنجمین ضریح حرم امام رضا (ع) از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ طول کشید

قلمزنی این ضریح توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شد.دو سوره “یس” و “هل اتی”، در بالای ضریح مطهر امام رضا (ع) به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است. هر دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر که مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماء‌الحسنی است توسط استاد موحد خوشنویسی شده است. در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم‌کاری استفاده شد.

گنبد حرم امام رضا (ع)

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری و توسط سلطان سنجر سلجوقی از کاشی ساخته شد. این گنبد بارها مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفت. گنبد حرم از آجر ساخته شده، و سپس روی آن را با الواح مسی، که روکشی از طلا دارد پوشانده‎اند. تذهیب این گنبد برای آخرین بار در سال ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶، در زمان شاه عباس صورت گرفته، و به طوری که از گفته‎های محققان برمی‎آید، رویه و سطح این گنبد پیش از آن کاشی‎کاری بوده است.

نخستین گنبد حرم امام رضا (ع) در آغاز قرن ششم هجری ساخته شد

گنبد طلای حرم امام رضا (ع) دارای دو پوشش در سقف حرم و بالای آن است. پوشش سقف که به صورت مقعر و مقرنس است به نام “قبه” شناخته می‌شود. کتیبه‌هایی که در اطراف گنبد وجود دارند که از نکات جالب آن اشاره به ماجرای پیاده رفتن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد است که به خط ثلث توسط علیرضا عباسی نوشته شده است.

مناره‌های حرم امام رضا (ع)

مناره به معنای جای نور و روشنایی است و در معماری به بنایی گفته می‌شود که بر فراز ایوان اصلی مساجد، زیارتگاه‌ها و مدارس دینی می‌ساختند و بر بلندای آن اذان می‌گفتند و یا به اطراف نور می‌انداختند. این بنا علاوه بر این ویژگی، محلی برای هدایت مسافران بود.

مناره با روکش طلا در بناهای حرم امام رضا (ع)

در حرم دو مناره با روکش طلا وجود دارد که یکی از آن‌ها نزدیک گنبد و دیگری مقابل آن و در قسمت بالای ایوان عباسی (صحن انقلاب) واقع شده است. مناره نزدیک گنبد در زمان ساخت گنبد بنا شده، اما مناره دوم از آثار دوره نادری است. از نکات قابل توجه معماری مناره‌ها این است که با وجود فاصله‌ی زیادی که با یکدیگر دارند، وقتی کسی از سمت جنوب اماکن متبرکه و خیابان امام رضا به سمت حرم می‌آید، چنین می‌پندارد که گنبد میان دو مناره قرار گرفته است.

ایوان‌های حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) دارای چند ایوان است که نمونه‌های قابل توجهی در معماری ایرانی – اسلامی هستند. ایوان جنوبی که به “ایوان طلا” معروف است توسط امیر‌علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا در قرن نهم هجری ساخته شد. این ایوان که ۲۱ متر ارتفاع دارد از خشت‌های طلا ساخته شده و دارای چهار در است و سطح آن در زمان نادرشاه افشار طلاکاری شد. ایوان عباسی در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد. ارتفاع آن ۲۲ متر است. ایوان غربی حرم نیز با ۲۴ متر از بلندترین بناهای حرم است و بر سر در آن، ساعت بزرگی وجود دارد، به همین دلیل به آن ایوان ساعت نیز گفته می‌شود.

ایوان شرقی یا ایوان نقاره‌خانه نیز مانند ایوان غربی از دو ایوان مجزا تشکیل شده است. بر بلندای این بنا که ۲۶ متر ارتفاع دارد ساختمان نقّاره‌خانه قرار دارد. نواختن نقاره، برای آگاهی از نزدیک شدن پایان وقت نماز است که در طول سال به جز ایّام محرم و صفر و دیگر ایّام سوگواری، همه روزه در دو نوبت، ۱۰ دقیقه پیش از طلوع و غروب آفتاب نواخته می‌شود. علاوه بر آن، در شب‌های عید پس از نماز مغرب و عشا و روزهای عید، زمان تحویل سال نو و اعلام عید فطر و سحرهای ماه مبارک رمضان نیز نقاره نواخته می‌شود.

سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند

سقاخانه حرم امام رضا (ع)

از بناهای معروف حرم امام رضا (ع)، سقاخانه‌ای است که هم‌اکنون در وسط صحن انقلاب واقع شده است. سقاخانه را در دوران سلطنت نادر شاه افشار و بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ از سنگ مرمر ساختند. استاد اسماعیل طلاکار سقفی گنبدی شکل بر روی آن ساخت و پوششی هشت‌ضلعی روی آن قرار داد و سپس آن را طلاکاری کرد. این بنا در سال ۱۳۴۷ بازسازی شد.

صحن‌ها

هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواق‌ها و ایوان‌هایی در پیرامون آن وجود دارد. مساحت مجموع صحن‌های حرم، ۲۲۵٬۲۲۳ متر مربع است.[۱۰] بزرگ‌ترین صحن، صحن جامع رضوی به مساحت ۶۰٬۱۸۸ متر مربع است که در جنوب حرم قرار دارد.[۱۱] سایر صحن‌ها به شرح زیر هستند:

صحن انقلاب صحن آزادی صحن جمهوری اسلامی صحن قدس صحن مسجد گوهرشاد صحن غدیر صحن کوثر صحن هدایت

رواق‌ها

فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می‌شوند. اکنون بزرگ‌ترین رواق حرم، رواق امام خمینی به مساحت ۶٬۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف‌سازی آن از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ انجام شده‌است.[۱۲] هم‌چنین رواق‌های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه از رواق‌های بزرگ حرم امام رضا هستند.[۱۳]

افراد صاحب نام که در این حرم به‌خاک سپرده شده‌اند گذشته

هارون الرشید (خلیفه عباسی) شیخ طبرسی (از فقهای شیعه قرن ۶ هجری) الله‌وردی خان (سپهسالار امپراتوری صفوی، حاکم ایالت فارس امپراتوری صفوی، بانی ۳۳ پل اصفهان و مدرسه خان شیراز) شیخ بهایی (دانشمند عصر صفوی) حر عاملی (از فقهای شیعه قرن ۱۱ هجری) شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی از علمای سده ۱۳ قمری شیعه) عباس میرزا نایب السطنه (پسر بزرگ و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار متوفی ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۲۴۹ قمری)

معاصر

امیر اسدالله علم (نخست‌وزیر و وزیر دربار و از رجال با نفود دورهٔ پهلوی) حاج غلام‌حسین تبریزی(عبدخدایی) (از عالمان شیعه و امام جماعت مسجد گوهرشاد) علامه محمد تقی جعفری سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید) غلامرضا طبسی (خطیب شیعه) ادیب نیشابوری (شاعر) غلامرضا قدسی (شاعر) محمدتقی ادیب نیشابوری (شاعر) سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد (مجتهد و مبارز انقلاب اسلامی ایران) سید عزالدین حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعیان) سید محمدهادی میلانی (مرجع تقلید شیعیان) محمدتقی آملی (فقیه شیعه) سید احمد خسروشاهی (فقیه شیعه) شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه) مجتبی قزوینی خراسانی (مجتهد شیعه) هاشم قزوینی (مدرس و عالم شیعه) سید رضا کامیاب (نماینده مجلس مشهد) علی‌اکبر نهاوندی (نویسنده و عالم شیعه) علی فلسفی (فقیه و مجتهد شیعه) محمدتقی شریعتی (فعال سیاسی–مذهبی و پدر دکتر علی شریعتی) عباس واعظ طبسی(تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۹ خورشیدی تا۱۳۹۴

[net2mashhad2-blog]

درباره حرم امام رضا(ع)

حرمِ امام رضا در مرکز شهر مشهد، استان خراسان رضوی، ایران؛ مدفن علی‌الرضاست که نزد مسلمانان شیعه به‌عنوان «حرم» گرامی داشته می‌شود و مقدس است. از بناهای پیوستهٔ برجستهٔ آن مسجد بالاسر (مدفن امام رضا) ( ۴۲۵ق/۱۰۳۳ م) و مسجد جامع گوهرشاد (ساختهٔ ۸۲۱ ق/ ۱۴۱۸م) است. حرم امام رضا مجموعه‌ای است با کانونِ آرامگاهِ هشتمین امام شیعیان، علی‌الرضا که دیگر مسجدها، آرامگاه‌ها، رواق‌ها، صحن‌ها، کتابخانه و موزه‌ها را دربرمی‌گیرد. بزرگترین مسجد جهان در اندازه (۲۵۰هزار مترمربع) و دومین مسجد بزرگ جهان در گنجایش (۵۰۰ هزار نفر) شمرده می‌شود. کهن‌ترین بخش‌های آن، دیرینگی دهه ۶۱۰ قمری/ دهه ۱۲۳۰م دارد. از دورهٔ تیموریان که بسیاری از بناهای کهن خراسان در طوس، هرات و نیشابور نوسازی گشت، به این مکان نیز ��وی آورده شد. بسیاری از سازه‌های این حرم شیعه، از صفویان به ویژه شاه طهماسب صفوی به جا مانده است.

علی بن موسی الرضا در ۱۱ ذیقعده سال ۱۴۸ قمری در مدینه متولد شد و در سن ۵۵ سالگی به دست مأمون عباسی کشته شد. در ادب فارسی روضه به معنی باغ و گلستان و گلزار است و محل مضجع و در برگیرنده پیکر علی بن موسی‌الرضا را روضه منوره می‌خوانند. این مکان شامل فضایی مربع شکل که مساحت آن ۱۸۹٫۰۳ متر مربع بوده که از این فضا ۱۷٫۱۵ متر مربع آن مساحت ضریح می‌باشد. روضه منوره از طریق چهار صفه بزرگ در چهار جانب به داخل و خارج حرم مرتبط می‌شود.[۱]

محتویات

۱ شرح درگذشت ۲ پیشینه بنا ۲.۱ سامانیان ۲.۲ دیالمه ۲.۳ غزنویان ۲.۴ دوره سلجوقی ۲.۵ دوره خوارزمشاهیان ۲.۶ حمله مغول ۲.۷ دوره تیموریان ۲.۸ دوره صفوی ۲.۹ دوره نادری ۲.۱۰ دوره قاجاریه ۲.۱۱ دوره پهلوی ۲.۱۲ دوره جمهوری اسلامی ۳ حوادث ۴ بنای حرم ۴.۱ مزار ۴.۲ سنگ مزار ۴.۳ صندوق ۴.۴ ضریح ۴.۵ سرداب ۴.۶ سقف ۵ صحن‌ها و رواق‌ها ۵.۱ صحن‌ها ۵.۲ رواق‌ها ۶ افراد صاحب نام که در این حرم به‌خاک سپرده شده‌اند ۶.۱ گذشته ۶.۲ معاصر ۷ مجموعه حرم از نگاه شهری ۸ نگارخانه ۹ جستارهای وابسته ۱۰ پانویس ۱۱ منابع ۱۲ پیوند به بیرون

در مورد تاریخ درگذشت علی بن موسی (رضا) اختلاف نظر وجود دارد. او در روز جمعه یا دوشنبه آخر صفر یا ۱۷ یا ۲۱ ماه مبارک رمضان یا ۱۸ جمادی‌الاولی یا ۲۳ ذیقعده یا آخر همین ماه در سال ۲۰۳ یا ۲۰۶ یا ۲۰۲ قمری درگذشته‌است. شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا تاریخ صحیح را ۲۱ ماه رمضان، روز جمعه سال ۲۰۳ هجری می‌داند.[۲][۳] وفات او در طوس و در یکی از روستاهای نوقان به نام سناباد یا سناآباد اتفاق افتاد. او به دست مأمون کشته شد و بدن او را بالای سر هارون الرشید دفن کردند. (پای علی بن موسی بالای سر هارون است)

بعد از این اتفاق آن محل به نام مشهد الرضا (محل شهادت رضا) نامیده شد. شیعیان شروع به زیارت و بازدید از مدفن او کردند.[۴]

دعبل خزاعی مجاورت قبرهای علی بن موسی (رضا) و هارون الرشید را در یکی از شعرهای خود توصیف‌کرده‌است. دو بیت از آن شعر بر روی کاشیکاری دیوار در قسمت بالای سر ضریح نوشته‌شده که متن آن چنین است: شعری از دعبل خزاعی در حرم

قبران فی طوس خیر الناس کلهم و قبر شرهم هذا مِنَ العِبَرِ ما ینفع الرجس من قرب الزکی و لا علی الزکی بقرب الرجس من ضرر

ترجمه: در طوس دو قبر قراردارد، یکی بهترین مردم و قبر بدترین آنان؛ این است از عبرتهای روزگار نه ناپاک از نزدیکی به فرد پاک سودی می‌برد و نه شخص پاک از نزیکی به شخص ناپاک ضرری

پیشینه بنا

مامون پس از درگذشت هارون وی را در بقعهٔ هارونی در باغی که بعدها به باغ حُمید بن قحبطه معروف شد، دفن کرد و برفراز بقعه (مزار)، قبه‌ای (گنبد نیم‌کره‌ای شکل) بنا نهاد که حدود ۱۰ سال بعد علی بن موسی‌الرضا را در بالای سر هارون در آن بنا دفن کردند. به عقیدهٔ بعضی از تاریخ‌نگاران در حوادث خراسان مانند حمله سبکتکین در اواخر قرن چهارم، آسیب شد��دی دید و تخریب شد و در سال ۴۰۰ قمری سلطان محمود غزنوی قبه را بازسازی کرد ولی دیگر مورخان معتقدند که فعالیت‌های عمرانی سلطان محمود غزنوی شامل بازسازی قبه نمی‌شده‌است چون در اثر یورش‌ها بنا تخریب نشده‌بود.[۵]

قبه مذکور از زمان ساخت (یا بازسازی) تاکنون موجود است و در دوران‌های متفاوت تعمیر جزئی یا تزئین شده‌است.[۵] سامانیان

به روایت بیهقی، امیر فائق‌الخاصه مشهد، مشهدالرضا، را آبادان کرد.[۵] دیالمه

در زمان عضدالدوله دیلمی بقعه به سبک آن زمان تعمیر و به پاره‌ای از تزئینات آراسته شد و اطراف کاخ حُمید بن قحطبه خانه‌های مسکونی افزوده شد و توسعه یافت و دژ مستحکمی آن را را محافظت می‌کرد.[۵] غزنویان

طبق بعضی روایات محمود غزنوی عمارت بقعه (عمارتی که مرقد علی بن موسی‌الرضا و هارون در آن است) را پس از تخریبی که توسط پدرش سبکتکین غزنوی از نو ساخت و بنایی زیبا بنا کرد.[۵][۶]

تاریخ بیهقی بیان می‌کند: سوری در آن (بقعه) زیادتهای بسیاری فرمود و مناره‌ای کرد و دیهی خرید فاخر و بر آن وقف کرد.[۵]

ابوالحسن عراقی معروف به دبیر که از رجال و دبیران دربار غزنوی بود در سال ۴۲۵ قمری ضمن مرمت بقعه، اولین بنا را به آن افزود که این بنا به مسجد بالاسر معروف است. دوره سلجوقی پهن کردن فرش در صحن آرامگاه پیش از نماز جماعت

در سده ششم خورشیدی نخستین گنبد حرم بر فراز قبهٔ موجود،[۵] به فرمان سلطان سنجر سلجوقی و به کوشش وزیر وی، شرف الدین قمی ضمن تعمیر حرم ساخته شد و به گفته برخی از مورخان گنبد به دستور محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شده‌است.[۵] جنس آن گنبد از کاشی بود. قبه (گنبد آغازین) همان است که امروزه از داخل حرم دیده می‌شود و سطح مقعّر و مقرنسهای آینه کاری شدهٔ آن پیداست.

همچنین به نقل از زادالمسافرین، امیر عمادالدوله در سال ۵۱۵ قمری حرم را مرمت نمود و ترکان زمرد دختر خواهرزاده سلطان سنجر، در اوایل سده ششم قمری ازارهٔ حرم را بهترین کاشی که کاشی سنجری معروف است، مزین کرد که تا کنون این کاشی‌ها در حرم موجودند.[۵] دوره خوارزمشاهیان

در اوایل سده هفتم قمری در دوران محمد خوارزمشاه بار دیگر ازاره‌های حرم با کاشی‌های ممتاز معروف به کاشی سنجر تزئین شد که این کاشی‌ها با تاریخ ۶۱۲ قمری در حرم موجودند و علاوه بر آن دو محراب به حرم افزوده شد که الان این محراب‌ها در موزهٔ حرم موجودند.[۵] حمله مغول

به گزارش ابن ابی الحدید در شرح نهج‌البلاغه، در سال ۶۱۸ قمری مغول‌ها به طوس حمله کردند و این شهر را غارت کرده و مردم را به قتل رساندند. سپس وارد مشهدالرضا شدند و آنجا را هم خراب کردند. مؤلف تاریخ آستان قدس رضوی از قول ابن ابی الحدید می‌نویسد با وجودی که مغول‌ها مردم مشهد را به قتل رسانیدند، بارگاه رضوی را حداقل تخریب نکردند و احتمالاً به غارت اموال و اثاثیه آن اکتفا کردند. هرچند بعضی منابع از خرابی بارگاه رضوی به دست مغول‌ها سخن گفته‌اند.

همچنین عطاملک جوینی مؤلف جهانگشا از خرابی حرم به دست مغول‌ها چیزی نگفته است. منظومه فضل بن روزبهان خنجی در مهمان نامه بخارا که حمله مغول‌ها را به طوس و مشهد نگاشته، بیان می‌کند که این حرم را خراب نکرده‌اند، زیرا کتیبه‌های سال ۶۱۲ قمری که قبل از این حمله بوده هنوز برجاست.

در دوره حکومت ایلخانیان فرسودگی‌ها و احیاناً خرابی‌ها و خسارات وارد شده به حرم بازسازی شد.[۷] دوره تیموریان عکسی قدیمی از مسجد گوهرشاد و حرم امام رضا در دوردست

در دوران تیموری به دنبال کوشش‌های شاهرخ تیموری در آبادانی مشهد در سده نهم هجری، به همت همسر وی گوهرشادآغا نخستین مسجد جامع شهر مشهد (مسجد گوهرشاد) با نام وی در سمت قبلهٔ حرم که صحن جنوبی را تشکیل می‌دهد به اتمام رسید. بعدها صحن تیموری (عتیق) و اساس ایوانی که امروزه طلایی است توسط امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا به وجود آمد.[۷]

علاوه بر مسجد گوهرشاد دو رواق دارالحفاظ و دارالسیاده به مجموعه افزوده شد و مدرسه پریزاد، مدرسه دودر و مدرسه بالاسر سابق که در ضلع غربی دارالسیاده بود (و الان جزئی از رواق دارالولایه است) در دوران شاهرخ تیموری ساخته شدند.[۵] دوره صفوی

در دوره صفوی بر عظمت و شکوه حرم افزودند و مناره نزدیک گنبد که در دوره غزنویان به دستور ابن معتز حاکم نیشابور برپا شده بود به امر شاه تهماسب بازسازی و طلاکاری شد و در سال ۹۳۲ قمری خشت‌های نفیس کاشی روی گنبد را به خشت‌های طلا تبدیل کردند.

در سال ۹۹۷ قمری یعنی دومین سال سلطنت شاه عباس اول شهر مشهد در محاصره عبدالله خان ازبک قرار گرفت، چون به سوی او تیری شلیک شد غضب کرد و دستور به قتل‌عام مردم مشهد داد به طوری که در صحن حرم خون جاری شد.

سال بعد عبدالمؤمن خان ازبک با لشکرش به مشهد حمله کرد. جمعی از مردم مشهد و به ویژه سادات، علما، خدام و مدرسان آستان قدس رضوی به حرم پناهنده شدند. در حالی که ایشان به دعا مشغول بودند، عبدالمؤمن خان و دین محمد سلطان به اتفاق عده‌ای از جنگجویان خود وارد صحن شده و پناهندگان را قتل‌عام کردند. چنان خشمگین بودند که شعله خشم و غضب آن‌ها جز به ریختن خون سادات، صلحا و علما خاموش نمی‌شد. آنان زایران را از داخل حرم بیرون می‌کشیدند و با کمال قساوت می‌کشتند. چنان‌که میر محمد حسین مشهور به «میربالای سر» که از سادات متقی مشهد بود و پیوسته در بالای سر علی بن موسی الرضا به تلاوت قرآن مشغول بود را دو نفر از ازبکان در کنار ضریح با شمشیر پاره‌پاره کردند. زنان و کودکان در مسجد گوهرشاد جمع شده بودند و در آنجا ناظر قتل‌عام وحشیانه نزدیکان و خویشان خود بودند. سرانجام عبدالمؤمن دستور داد، قندیل‌های مرصع طلا و نقره و شمعدان‌ها و همچنین میل طلای بالای گنبد و بسیاری از ظرف‌ها و فرش‌ها و کتاب‌های کتابخانه را به غارت برده و زنان و کودکان را به اسیری به ماوراءالنهر بفرستند. بعدها عبدالمؤمن خان به سخت‌ترین شکل به دست افراد خود کشته شد.

در دوران شاه تهماسب صفوی، پس از جمع‌آوری خشت‌های کاشی، گنبدی با روکش طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد. این همان گنبدی است که امروزه در نمای بیرونی وجود دارد.

در سال ۱۰۰۹ قمری که شاه عباس صفوی از پایتخت آن روز، اصفهان، پیاده به مشهد رفت، مدتی در مشهد ماند و دستور داد که گنبد حرم، بار دیگر با خشت‌هایی از مس و روکش طلایی پوشیده شود و این کار به دست کمال‌الدین محمود یزدی انجام شد. بر پایه آنچه در کتیبه گنبد دیده می‌شود، این کار در سال ۱۰۱۰ قمری آغاز شده و در سال ۱۱۱۶ قمری به پایان رسیده‌است. متن کتیبه گنبد که اثر خوشنویس ایرانی علیرضا عباسی است، و با حروف طلایی بر زمینه فیروزه‌ای به خط ثلث نوشته شده، چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضه المنوره الملکوتیه مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنه اصفهان الی زیاره هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینه هذه القبه من خلّص ماله فی سنه الف و عشر و تمّ فی سنه الف و ستهعشر.

همچنین به فرمان شاه عباس اقدامات و تحولات دیگری نیز در قلمرو حرم صورت گرفت ازجمله توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اتاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها، و ایوانهای شرقی و غربی آن ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله وردیخان. از آنجایی که شاه عباس به آستانه امام رضا توجه ویژه داشت، دستور داد تا هر کس به زیارت آن جا رفته باشد می‌تواند عنوان «مشهدی» را مانند حاجی و کربلایی بر نام خود بیفزاید و این لقب از آن زمان رواج یافت.[۷]

در سال ۱۰۸۴ قمری و در زمان شاه سلیمان صفوی، در پی زمین لرزه‌ای، گنبد حرم هم آسیب دید و شماری از خشت‌های طلایی آن از جا کنده شد. وی دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه‌ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید. این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می‌شود.

من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینه الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسباً و اکرمهم خلقاً و ادبا مروج مذهب اجداده الائمه المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبه العرشیه الملکوتیه و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیه آلتی کانت تشرق کالشمس فی رابعه النهار بسبب حدوث الزلزله العظیمه فی هذه البلده الکریمه فی سنه اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنه ثمانین و الف. کتبه محمدرضا امامی.

دوره نادری

ایوان صحن تیموری که در دوره سلطان حسین بایقرا ساخته و توسط شاه عباس اول توسعه یافته بود به‌فرمان نادرشاه طلاکاری گردید.[۷] و دیوار حرم نقاشی‌هایش تجدید شد و گلدستهٔ شمالی صحن انقلاب بر فراز ایوان عباسی که توسط شاه عباس اول توسعه یافته بود، ساخته و طلاکاری شد و ایوان جنوبی صحن عباسی نیز طلاکاری شد.[۵] دوره قاجاریه حرم در دهه ۱۲۳۰ خورشیدی

در عهد فتحعلی شاه قاجار رواق دارالضیافه و سومین ضریح احداث شدند.[۵] بنای صحن آزادی (صحن نو) در سال ۱۲۳۳ به فرمان ناصرالدین شاه ساخته شد و ایوان غربی آن طلاکاری شد.[۵]

احداث رواق دارالسعاده در محوطه بین صحن آزادی و رواق کنبد حاتم‌خانی در سال ۱۲۵۱ قمری و بنای مدرسه علی‌نقی میرزا (که بعداً به رواق دارالذکر تبدیل شد)، در این دوره انجام شد.[۵] دوره پهلوی شهبانو فرح، در حرم امام رضا؛ ۳ مه ۱۹۷۷/ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۶

در زمان محمدرضا پهلوی طرح توسعه حرم با نظارت عبدالعظیم ولیان استاندار استان خراسان (بزرگ) و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی به انجام رسید. در سال ۱۳۵۳ خورشیدی خشت‌های طلایی گنبد که شفافیّت خود را از دست داده بود، برداشتند و آن را پس از رنگ‌آمیزی مجدّد با آب طلا، در جای خود قرار دادند.

در این دوره بناهای موجود در اطراف مجموعه که مربوط به سده‌های اخیر بودند کاربریشان تغییر یافت و اکثراً تغییرات اساسی‌ای یافتند و به صحن‌های حرم تبدیل شدند مانند: بنای مسجد زنانه، مسجد ریاض، گنبد اپک میرزا، رواق پس پشت، راهرو سقاخانه، محل چهلچراغ سابق، محل کشیک خانه خدام و بعضاً محل‌هایی مانند مدرسه‌ها تیمچه‌ها یا فضاهای خالی به صورت رواق‌های دارالفیض، دارالشکر، دارلرشرف، دارالسلام، دارالذکر، دارلعزه و دارلعباده درآمدند و صحن موزه (رواق کنونی امام خمینی) و تعویض صندوق عباسی به صندوق سنگی حاج حسین حجارباشی و نصب ضریح چهارم و نوسازی نقاره‌خانه نیز مربوط به این دوران است.[۵] دوره جمهوری اسلامی دارالحفاظ، از نزدیک‌ترین بخش‌ها به مدفن امام رضا

در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران طرح توسعه این حرم با جدیت دنبال شد و این مجموعه شاهد گسترش فوق‌العاده‌ای بود و در سال ۱۳۵۹ فضای داخلی بنای حرم توسعه و ایستایی گنبد افزایش یافت و درب‌های ورودی به بنای حرم در سمت پیش روی و پایین پای مزار، گشایش یافت.[۵]

صحن جمهوری اسلامی، جامع رضوی، هدایت، کوثر و رواق امام خمینی در این دوره ساخته شده است و مجموع مساحت مجموعه از ۱۲ هکتار که در دوره‌های گذشته ساخته شده‌بودند (تا سال ۱۳۹۲) به ۷۰ هکتار رسید.[۵] این توسعه‌ها توسط مهدی عزیزیان مدیریت و اجرا شده است.[۸] حوادث این عکس از ضلع جنوب شرقی در سال ۱۲۹۰ برداشته شده و روز بعد از واقعه توپ بستن گنبد به وسیله ارتش روس‌های تزاری را نشان می‌دهد. آثار تخریب در جای جای گنبد طلا به چشم می‌خورد.

حرم علی بن موسی الرضا طی چنده سده اخیر در اثر ۴ حادثه دچار تخریبهای جزئی و کلی‌ای گردید.

در اثر یورش عبدالمومن خان ازبک در سال ۹۷۷ طلا کوبی‌ها و زیورآلات گنبد و گلدسته‌های حرم به تاراج رفت که توسط شاه عباس صفوی در بین سال‌های ۱۰۱۰–۱۰۱۶ قمری ترمیم شدند. در سال ۱۰۸۴ قمری زلزله شدیدی در مشهد رخ داد که سطح خارجی گنبد ترک برداشت و تعدادی از خشت‌های زراندود ریخت که شاه سلیمان صفوی گنبد را تعمیر و تجدید طلا کرد که جریان این طلاکاری توسط محمد رضا امامی خوشنویس در چهار ترنج دور گنبد نوشته شده است. در سال ۱۳۳۰ خورشیدی روس‌ها گنبد را به توپ بستند و نقاطی را در بدنه گنبد به اندازه کله قند سوراخ کردند که هنوز جای تعمیرها از درون گنبد قابل مشاهده است و در سال ۱۳۳۱ خورشیدی نیرالدوله والی خراسان دستور تعمیر آن را داد. در عاشورای ۱۳۷۳ خورشیدی در یک حمله تروریستی در اثر انفجار بمب در حرم ۲۶ نفر کشته و ۳۰۰ نفر زخمی شدند. خرابی‌های حاصله بر بنا کم بود و فقط بخشی از کاشی‌کاری‌ها و آینه‌کاری‌های قدیمی آسیب دیدند[۹] که بعداً تعمیر شدند و پس از آن تاکنون در قسمت ورودی‌های مجموعه خادم‌هایی برای بازرسی بدنی و وسایل زائرین، خدمت می‌کنند.[۵](برای اطلاعات بیشتر مقالهٔ بمب‌گذاری در آرامگاه علی بن موسی را مطالعه کنید)

بنای حرم

بنای حرم قدیمی‌ترین و اولین بنای مجموعه آستان قدس رضوی است که مزار علی بن موسی الرضا در زیر آن قرار دارد. مزار عکسی از حرم در سال ۱۳۰۰ قمری که موقعیت ضریح سوم را نسبت به بنا مشخص می‌کند و همان‌طور که در عکس مشاهده می‌کنید ضریح در مرکز بنا واقع نشده‌است و سمت چپ تصویر تنگنایی به وجود آمده‌است که در سال ۱۳۴۴ این تنگنا با تراشیدن دیوارهای اطراف بهبود وسیع‌تر گردید.

مزار (بقعه) علی بن موسی‌الرضا در بالای سر مزار هارون در زیر گنبد بخش مرکزی و اصلی مجموعه آستان قدس درواقع شده است.

ابن بطوطه در سفرنامهٔ خود (روضات‌الجنات) صندوقی‌هایی که بر روی مزار هارون و علی بن موسی الرضا بوده است را شرح داده است و تا اوایل سده ۸ قمری صورت قبر (سنگ قبر) هارون موجود بوده و پس از تسخیر شهر طوس و سناباد توسط سربداران صورت قبر هارون به کلی محو شده است.

موقعیت مزار

در سال ۱۹۳ قمری هارون درگذشت و وی را دقیقاً در زیر قبه در مرکز بنا دفن کردند و پس از ۱۰ سال علی بن موسی‌الرضا را در بخش غربی در بالای سر هارون دفن کردند که مزار وی به صفهٔ غربی نزدیک بود. پس از نصب جعبه و ضریح تنگنایی به عرض ۸۵ سانتی‌متر در بخش غربی بنا به وجود آمد و حرکت زائرین را محدود ساخت. در سال ۱۳۴۴ دیوارهٔ غربی بنا که وزن گنبد بر روی آن قرار داشت و ضخامت حدودی ۳ متر داشت را با نهایت مهارت تراشیدند و ۲ متر از آن را عرصهٔ درونی حرم افزودند که در نهایت تنگنای ذکر که در بالای سر مزار قرار داشت به ۳٫۵ متر رسید و افزون بر آن یک دهانهٔ بزرگ به عرض ۴ متر در دو طرف آن دو گذرگاه کوچک هر یک به عرض ۱٫۷ متر بین بنای حرم و مسجد بالاسر احداث گردید.[۵] سنگ مزار

نخستین سنگ مزار مربوط به سده ششم قمری است این سنگ به طول ۴۰ سانتی‌متر و عرض سی سانتی‌متر به قطر ۶ سانتی‌متر از جنس مرمر است. دومین سنگ مزار که هم‌اکنون بر روی مزار موجود در سرداب قرار دارد، از جنس مرمر آهکی سفید رنگ به ابعاد شصت در چهل سانتی‌متر است. ��ومین سنگ مزار سنگی است از معدن توران پشت یزد به رنگ سبز چمنی به ابعاد ۲٫۲۰ در ۱٫۱۰ به ضخامت یک متر با وزن ۳۶۰۰ کیلوگرم است که بر طبقه همکف موجود است که همزمان با نصب ضریح پنجم در سال ۱۳۷۹ در طبقه همکف در حرم قرار داده شد.[۵]

صندوق محمد ولیخان اسدی نایب التولیه به همراه تعدادی از رجال سیاسی و نظامی مشهد در تاریخ ۱۳۱۱ در حال تعویض جعبه چوبی مرقد علی بن موسی الرضا

صندوق جسمی چوبی بود که جدای از ضریح و سنگ مزار بود و که صندوق‌ها از سده ۶ قمری تا سال ۱۳۷۹ بر روی مزارها قرار داده می‌شدند.

نخستین صندوق در سده ششم قمری از جنس چوب توسط انوشیروان زر��شتی از اهالی اصفهان پس از کسب شفا به حرم اهدا شد و بر روی سنگ مزار قرار داده شد و ابن بطوطه در سفرنامه خود (تحفه‌النظّار) این صندوق را با روکش نقره در سال ۷۳۴ قمری مشاهده کرده است. شاه عباس صفوی در سال ۱۰۲۲ دومین صندوق از جنس چوب فوفل را به حرم هدیه کرد که به صندوق عباسی معروف بود که سال‌ها در سرداب بر روی مزار بود و در سال ۱۳۱۱ خورشیدی آن را برداشتند و طلاهای روی آن را جلا دادند و زیر نظر عالمان وقت صرف خرید املاکی برای آستان قدس گردید. در سال ۱۳۱۱ خورشیدی صندوقی سنگی از جنس مرمر لیمویی از معدن شاندیز به هزینه حاج حسین حجار باشی زنجانی به جای صندوق دوم قرار داده شد. در سال ۱۳۷۹ به کلی صندوق سوم برداشته شد و به جای آن سنگ مزار یک متری سبز رنگی قرار داده شد.[۵]

ضریح دومین ضریح حضرت، ضریح فولادی مرصع است که در سال ۱۱۶۰ قمری ساخته شد و واقف آن شاهرخ میرزا (فرزند رضا قلی میرزا) نوه نادرشاه افشار می‌باشد. این ضریح تا سال ۱۳۷۹ خورشیدی در طبقه فوقانی و بر فراز سنگ مزار قرار داشت تا اینکه در سال ۱۳۷۹ خورشیدی همزمان با نصب ضریح پنجم به طبقه تحتانی (داخل سرداب) انتقال یافت. ضریح فولادی ساده‌ای به ابعاد ۳*۴ متر و ارتفاع حدود ۲ متر است. این ضریح مربوط به عهد قاجاریه است و در عصر سلطنت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۳۸ قمری روی ضریح نگین نشان در حرم جای گرفت. این ضریح مزین به طوق و گوی طلای جواهر نشان است و در طرف پایین پا، در مرصع تقدیمی فتحعلی شاه قاجار نصب شده بود اما پس از مدتی به علت پوسیدگی پایه‌ها و تزلزلی که در ارکان آن به عمل آمده بود، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی برچیده شد و به موزه انتقال یافت و به جای آن ضریح چهارم روی ضریح نگین نشان (ضریح دوم) نصب شد.

در دوره‌های مختلف ضریح‌های متفاوتی بر روی سنگ مزار علی بن موسی‌الرضا قرار داده شد.

اولین ضریح:اولین ضریح مربوط به سده دهم قمری از جنس چوب و طلا و نقره بوده است که در زمان شاه طهماسب صفوی در سال ۹۵۷ قمری بر روی مزار قرار داده‌اند که در کتیهٔ دور آن سوره هل اتی به خط ثلث نوشته شده بود. دومین ضریح:پس از فرسوده شدن ضریح نخستین، دومین ضریح از جنس فولاد مرصع معروف به نگین‌نشان در سال ۱۱۶۰ قمری توسط شاهرخ میرزا نوهٔ نادرشاه افشار به حرم هدیه گردید که مزین به یاقوت و زمرد بود و هم‌اکنون در زیر ضریح چهارم در سرداب بر روی مزار قرار دارد. سومین ضریح:در سال ۱۲۳۸ قمری در زمان فتحعلی شاه ضریح فولادی ساده‌ای به ابعاد ۳ در ۴ متر به ارتفاع دو متر بر روی ضریح دوم نصب شد که این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان می‌باشد و بر روی آن سوره هل اتی و یس به خط ثلث نوشته شده‌است که در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد. چهارمین ضریح:چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به شیر و شکر در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به ابعاد ۴ در ۳٫۶ و ارتفاع ۳٫۶ بر روی مزار جایگزین ضریح سوم به نحوی که ضریح دوم را دربر می‌گیرد بر روی مزار قرار داده شد و هم‌اکنون در سرداب بر روی سنگ مزار قرار دارد. پنجمین ضریح:پس از برگزاری مسابقهٔ هنری طرح محمود فرشچیان هنرمند و مینیاتوریست معروف ایرانی، برنده شد و در بین سال‌های ۱۳۷۲–۱۳۷۹ ضریح به وزن ۱۲ تن و ابعاد ۴٫۷۸ در ۳٫۷۳ به ارتفاع ۳٫۹۶ از فولاد و چوب گردو ساخته شد و به مدت ۵۵ روز از ۱۳۷۹/۱۰/۲۱ تا ۱۳۷۹/۱۲/۱۶ عملیات نصب سنگ سبز رنگ و ضریح پنجم در طبقه همکف حرم قرار به طول انجامید. بر روی این ضریح سوره هل اتی و یس با خط ثلث طلا و نقره نوشته شده است و در چهار جهت ضریح ۱۴ محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه الله ختم می‌شود، قرار دارد.[۵]

سرداب

در گذشته کف حرم نسبت به سطح زمین اطراف حدود دو متر گودتر بوده است و با توجه به بالاتر آمدن کف حرم در طول دوران‌های مختلف این اختلاف شدیدتر شده و باعث شد سردابی به شکل زیرزمین شکل گیرد.[۵]

مزار (قبر) علی بن موسی الرضا حدود سه متر در زیر ضریح اصلی که در طبقه همکف حرم موجود است، در سرداب واقع شده‌است که سقف سرداب همان کف طبقه همکف حرم است. زمان دقیق به وجود آمدن سرداب مشخص نیست؛ ولی بر اساس شواهد سرداب پس از محو شدن سنگ قبر هارون در سده هشتم قمری به وجود آمده است.

نویسندهٔ کتاب بدر فروزان ذکر می‌کند:

اصل مرقد شریف در سرداب قرار گرفته است ک سقف ان سطح زمین حرم یعنی زیر ضریح را تشکیل می‌دهد… و تردیدی نیست که سرداب در سده‌های پنجم و ششم قمری نبوده است.

در زمان نصب ضریح پنجم ضریح فولادی مرصع فولادی معروف به نگین نشان را -که در ضریح چهارم قرار داشت- به سرداب انتقال دادند؛ به نحوی که اتصالش با ضریح درون حرم برقرار شد.

در گذشته داخل ضریح دریچه‌ای در سمت پایین پا در کف رو به سرداب وجود داشت.[۵]

رواق زیر زمینی دارالاجابه

در سال ۱۳۷۹ در دوره جمهوری اسلامی رواق دارالاجابه به مساحت ۱۹۶۵ مطابق با پلان طبقه همکف حرم در زیر زمین ساخته شد که ورود به سرداب را از طریق هشتی واقع در سمت ضلع شرقی مقدور ساخت و دریچه ذکر شده که در کف حرم بود، بسته شد.

این رواق ۱٫۶۰ پائین‌تر از سطح مزار واقع شده است.[۵] سقف

سقف حرم در بخش گنبد دو پوسته‌ای است که پوسته زیرین (قبه) که از درون حرم دیده می‌شود قدیمی‌ترین سقف است که به روایتی پیش از خاکسپاری علی بن موسی‌الرضا موجود بوده و در اواخر سده نهم بر روی آن پوست بالایی که گنبد طلایی کنونی است را ساختند.

ارتفاع سقف حرم تا زیر نقطهٔ مرکزی حدود ۱۹ متر و تا بالای طوق گنبد ۳۱ متر است.[۵]

گنبد طلا

گنبد دارای دو پوشش است که در بالای ضریح قرار دارند: پوشش اول گنبد، سقف حرم است که مقعّر و مقرنس بوده و به آن قبّه می‌گویند و پوشش دوم بر فراز آن است که به آن گنبد گفته می‌شود. ارتفاع قبه از کف ۸۰/۱۸متراست. پوشش دوم گنبد طلا که لایه بیرونی را تشکیل می‌دهد و ارتفاع گنبد از کف تا انتهای بلندترین نقطه اوج محدب (راس گنبد) ۲/۳۱ متراست. فضای خالی بین قبه و گنبد ۱۳ متر و دور خارجی گنبد ۱۰/۴۲ متر می‌باشد. ارتفاع گنبد از طوق طلا کاری شده تا نوک گنبد، ۴۰/۱۶ متر و ارتفاع سر طوق گنبد، ۵۰/۳ متر است. بلندی ساقه تا ابتدای آجرهای زراندود، ۷۹/۴ متر است.[۱] در اطراف گنبد دو کتیبه وجود دارد. اوّلی در کمربند دور گنبد و در ارتفاع ۷۴/۶ متری در دو سطر به عرض ۹/۱ متر با حروف طلایی بر روی زمینه لاجوردی به خط ثلث جلی علیرضا عباسی است. در این کتیبه پیاده آمدن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد و توفیق وی در تزئین گنبد منور و طلا کاری مجدد در سال‌های ۱۰۱۰ه ش تا ۱۰۱۶ ه ش به شرح زیر درج گردیده: «به نام خداوند بخشنده و مهربان از توفیقات بزرگ خدای سبحان این بود که موفق داشت پادشاه بزرگ و آقای پادشاهان عرب و عجم، دارای نسب پاک نبوی و حسب تابناک و روشن علوی، خاک قدم‌های خادمین زائرین این روضه تابان ملکوتی و ترویج دهنده آثار اجداد معصومین، سلطان، زاده سلطان صاحب ظفر، شاه عباس حسینی موسوی صفوی بهادرخان که سعادت و نیکبختی نصیب او شده و با پای پیاده از پایتخت اصفهان به زیارت شریف‌ترین حرم تشرف یافته و نیز برای تزئین و آراستن این گنبد مطهر از دارائی خالص خود شرف اندوزی نمود، در سال هزار و ده شروع و در سال هزار و شانزده به اتمام رسانید» در قسمت وسط این کتیبه به سمت شمال گنبد، مقابل ایوان عباسی در صحن انقلاب اسلامی بر لوحی با زمینه سبز، تاریخ تجدید طلاکاری گنبد پس از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است. متن کتیبه بدین شرح است: «درآغاز پانزدهمین قرن بعثت نبوی و در آستانه سالروز پیروزی انقلاب عظیم اسلامی ایران به رهبری قائد اعظم امام خمینی تجدید طلاکاری و تعمیرات گنبد مطهر انجام پذیرفت. صفرالمظفر ۱۴۰۰ قمری» کتیبه دیگر در قسمت زیرین کتیبه کمربندی با ۴ ترنج به خط محمدرضا امامی دیده می‌شود. این کتیبه در سال ۱۰۸۶ هـ.ق. در زمان شاه سلیمان صفوی نوشته شده و در این ترنج‌ها به تعمیر، تزیین و طلاکاری مجدد گنبد اشاره شده. یکی از ترنج‌ها به چگونگی تعمیر گنبد، پس از زلزله سال ۱۰۸۶ اختصاص یافته و در سه ترنج دیگر آیاتی از قرآن مجید نوشته شده. مهمترین اتفاقی که برای گنبد روی داده واقعه به توپ بستن گنبد در سال ۱۳۳۰ ه- ق (۱۲۹۱ ش) به وسیله روسها می‌باشد.[۱] در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ حرم امام رضا موجود است. صحن‌ها و رواق‌ها

در حال حاضر، ۹ صحن و ۲۶ رواق در حرم امام رضا وجود دارد. صحن‌ها

هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواق‌ها و ایوان‌هایی در پیرامون آن وجود دارد. مساحت مجموع صحن‌های حرم، ۲۲۵٬۲۲۳ متر مربع است.[۱۰] بزرگ‌ترین صحن، صحن جامع رضوی به مساحت ۶۰٬۱۸۸ متر مربع است که در جنوب حرم قرار دارد.[۱۱] سایر صحن‌ها به شرح زیر هستند:

صحن انقلاب صحن آزادی صحن جمهوری اسلامی صحن قدس صحن مسجد گوهرشاد صحن غدیر صحن کوثر صحن هدایت

رواق‌ها

فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می‌شوند. اکنون بزرگ‌ترین رواق حرم، رواق امام خمینی به مساحت ۶٬۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف‌سازی آن از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ انجام شده‌است.[۱۲] هم‌چنین رواق‌های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه از رواق‌های بزرگ حرم امام رضا هستند.[۱۳] افراد صاحب نام که در این حرم به‌خاک سپرده شده‌اند گذشته

هارون الرشید (خلیفه عباسی) شیخ طبرسی (از فقهای شیعه قرن ۶ هجری) الله‌وردی خان (سپهسالار امپراتوری صفوی، حاکم ایالت فارس امپراتوری صفوی، بانی ۳۳ پل اصفهان و مدرسه خان شیراز) شیخ بهایی (دانشمند عصر صفوی) حر عاملی (از فقهای شیعه قرن ۱۱ هجری) شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی از علمای سده ۱۳ قمری شیعه) عباس میرزا نایب السطنه (پسر بزرگ و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار متوفی ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۲۴۹ قمری)

معاصر

امیر اسدالله علم (نخست‌وزیر و وزیر دربار و از رجال با نفود دورهٔ پهلوی) حاج غلام‌حسین تبریزی(عبدخدایی) (از عالمان شیعه و امام جماعت مسجد گوهرشاد) علامه محمد تقی جعفری سید عبدالله شیرازی (مرجع تقلید) غلامرضا طبسی (خطیب شیعه) ادیب نیشابوری (شاعر) غلامرضا قدسی (شاعر) محمدتقی ادیب نیشابوری (شاعر) سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد (مجتهد و مبارز انقلاب اسلامی ایران) سید عزالدین حسینی زنجانی (مرجع تقلید شیعیان) سید محمدهادی میلانی (مرجع تقلید شیعیان) محمدتقی آملی (فقیه شیعه) سید احمد خسروشاهی (فقیه شیعه) شیخ جعفر مجتهدی (عارف شیعه) مجتبی قزوینی خراسانی (مجتهد شیعه) هاشم قزوینی (مدرس و عالم شیعه) سید رضا کامیاب (نماینده مجلس مشهد) علی‌اکبر نهاوندی (نویسنده و عالم شیعه) علی فلسفی (فقیه و مجتهد شیعه) محمدتقی شریعتی (فعال سیاسی–مذهبی و پدر دکتر علی شریعتی) عباس واعظ طبسی (تولیت آستان قدس رضوی از سال ۱۳۵۹ خورشیدی تا ۱۳۹۴)

مجموعه حرم از نگاه شهری