#تاریخچهمختصربوشهر

[sirafkhabar]

تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر

اینک به بررسی تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر میپردازیم. بوشهر در اواخر شاهد حملاتی از سوی دیگر کشور ها بود که میتوان به انگلیس هلند اعراب و... اشاره کرد. در این گزارش از سیراف خبر تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر را بررسی می کنیم. لطفا با دقت مطالعه کنید. بوشهر کجاست؟ در امتداد ۶۲۵ کیلومتر از ساحل خلیج فارس، استان بوشهر با ۲۷۶۵۳ کیلومتر مربع مساحت و ۷۳۷۶۱۲ نفر جمعیت (سرشماری عمومی ۱۳۷۵ ش) بین مدار ۲۷ تا ۳۰ درجه و ۱۴ تا ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۲ درجه و ۵۶ تا ۵۸ دقیقه طول شرقی در جنوب غربی ایران قرار گرفته است. مرکز استان بوشهر، شهر بوشهر است که در مدار ۲۹ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۵۵ دقیقه طول شرقی در رأس شبه جزیره ای صدفی مرجانی به شکل مثلثی مختلف الأضلاع فرو رفته در دل خلیج فارس قرار دارد. شهرستان های دشتی، دشتستان، تنگستان، ساحلی، گناوه، دیلم، دیر، کنگان و شهرهای خورموج، برازجان، دیر، کنگان، ریگ، دیلم، خارگ، سعد آباد، شبانکاره، اهرم و بوشهر از شهرهای این استان به شمار می روند. تاریخ پیدایی این منطقه برابر است با زمان پیدایی سکونت و تمدن در کناره خلیج فارس؛ تاریخ نگاران، حضور تمدن و زندگی را در این حدود به هشت هزار سال پیش از میلاد مسیح می رسانند (دکتر شیرین بیانی، هشت مقاله در زمینه تاریخ). اما اگر جنبه های اغراقی را کنار بگذاریم، تمدن عیلامی از هزاره چهارم ق.م و عصر طلایی آن ۱۲۰۰ ق. م در این منطقه درخشش داشته است. وجود معابد و آثار سکونت های پیشین در نقاط مختلف استان این قضیه را به ثبوت می رساند. نام های لیان (عیلامی) یوناخا (یونانی) مزامبريا (یونانی) بوخت اردشیر (ساسانی) البوشهر (عربی) بوشایر (انگلیسی) و بوشهر (فارسی) در زمانهای مختلف براین شهر و منطقه قرار داشته اند. وجود آثار فراوان هخامنشی، ساسانی و نیز آثار دوره اسلامی در برازجان، کوه مند، سیراف، بندر دیلم، دیر، سعد آباد، گناوه و مناطق دیگر دلیل توجه خاندان های مختلف به این سرزمین به ویژه به پهنه خلیج فارس بوده است. بوشهر در تاریخ حیات خود به دلیل قرار گرفتن در گذرگاه دریایی و مسیر دریانوردان و مهاجمان، پیوسته در معرض هجومها و اشغال های متعدد قرار گرفته است. به روایت کارنامه اردشیر بابکان، شهر بوشهر از شهرهایی است که توسط بنیانگذار سلسله ساسانی (اردشیر بابکان، جلوس ۲۲۶ م) نام گذاری و توسعه یافته است. «چونش دریا بدید، اندر یزدان سپاسداری انگارد و آنجا روستایی بوخت اردشیر نام نهاد و به آنجا آتش بهرام بردریا فرمود نشاستن.» فردوسی براساس همین نوشته، سروده است: وزین سو به دریا رسید اردشیر         به یزدان چنین گفت، کای دستگیر تو کردی مرا ایمن از بدکنش            که هرگز مبیناد نیکی تنش به نزدیک دریا یکی شارسان           پی افکند و شد شارسان، کارسان دل شاه ز اندیشه آزاد شد            سوی آذر رام خرداد شد و این شارسان یا شهرستان همان است که در کارنامه اردشیر بابکان به نام «بوخت اردشیر» یا رهایی یافته اردشیر یاد شده است» دولت های دوره اسلامی به دلایل نظامی و اقتصادی، کم و بیش به این منطقه توجه داشته اند اما عصر جدید استان یا منطقه بوشهر از زمان نادرشاه افشار (جلوس ۱۱۴۸، فوت ۱۱۶۰ ق) آغاز شده و تا امروز دگرگونی ها و افزونی و کاستی های بسیار از سر این منطقه گذشته است که نکات مختلف و جهات متفاوت و متنوع اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، دینی و ابعاد گوناگون حیات انسانی در این استان را در سطور کتاب فرهنگ نامه بوشهر ملاحظه خواهید نمود. اولین خاندان حکومتی که در بوشهر و توابع به حکمرانی پرداخت، خاندان آل مذکور از طایفه ابومهیری بود که از ۱۱۱۴ش / ۱۱۵۵ق / ۱۷۳۵م و کمی قبل از جلوس نادرشاه افشار حکومت خود را آغاز کرد و در زمان نادر رسمیت یافت. شیخ ناصر، شیخ نصر (در منابع خارجی شیخ نصیر) شیخ عبدالرسول، شیخ نصر دوم و شیخ سعدان برادر شیخ نصر اول و فرزند شیخ ناصر، از فرمانروایان سرشناس این خاندان بوده اند. در زمان این خاندان، زیر و بمها، حوادث، بستن قراردادها، نزاعهای داخلی و رویدادهای بسیار در بوشهر، به وقوع پیوسته است. بیشتر این حوادث در عصر شیخ عبدالرسول و شیخ نصر دوم، روی داده است. به ویژه در زمان حکومت این دو شیخ، دو حمله سخت و وحشتناک توأم با غارت و چپاول به بوشهر صورت گرفت.(تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر) حمله خوانين به بوشهر در ۱۲۴۶ ق / ۱۲۱۰ش به دنبال وقوع اختلاف بین شیخ بوشهر - عبد الرسول خان - و نایب الاياله فارس - تیمورمیرزا حسام الدوله - که شرح آن بسیار مفصل است، به اشاره تیمور میرزا سه نفر از خانهای توابع بوشهر همراه با صدها تفنگچی و به حمایت از نایب الا ياله، به بوشهر حمله کردند و به مدت دو روز، تمام شهر بوشهر را غارت کردند. اموال تجار بوشهر و غیربوشهری مقیم این شهر، چپاول شد و وحشت و اضطراب، تمام شهر و اطراف را فرا گرفت. عبدالرسول که قدرت پایداری در خود ندید، به دریا گریخت و به کشتی ها پناه برد. ارگ بوشهر به تصرف نیروهای مهاجم درآمد و اموال غارت شده، تحویل تیمور میرزا داده شد. با شکایت تجار محلی و غیر محلی، فتحعلی شاه به فرمانفرما، حسینعلی میرزا والی فارس دستور داد تا در استرداد اموال تجار و مردم و مؤاخذه غارتگران تلاش کند. کوشش فرمانفرما برای استرداد به جایی نرسید، ولی توانست برای استرضای خاطر شیخ عبدالرسول، خانهای سه گانه را دستگیر کند و تحویل شیخ دهد. شیخ برای انتقام کشیدن از آنها، هرسه را زنجیر در گردن از بازار گذراند و به کشتی رسانید تا در وسط دریا آنها را غرق کند، اما یکی از آنها توانست بگریزد و دو نفر دیگر در دریا غرق شدند. عاقبت شیخ عبدالرسول نیز در هنگام بازگشت از شیراز در دالکی به تلافی قتل خانهای مزبور گرفتار شد و جان باخت (ر.ک: فارسنامه ناصری و همین کتاب، ص ۳۰۱)

تصویر قابل استناد نیست حمله اعراب به بوشهر در ۱۲۴۸ ق / ۱۲۱۲ ش اعراب طایفه عتوب بحرین و جواسم رأس الخيمه و اعراب برنجد، به حمایت از شیخ نصر دوم که می خواست جانشین پدر مقتولش - عبدالرسول خان - بشود، به بوشهر حمله کردند. در آن هنگام تنها ۶۵۰ نفر سرباز شیرازی و تفنگچی دشتستانی از بوشهر محافظت می نمودند و این شمار در برابر هزاران مهاجم عرب اندک می نمود بنابراین جنگ سختی بین دو طرف در گرفت و اعراب تمام بوشهر را به تصرف خود در آوردند. آنگاه در صدد تصرف ساختمان ارگ بر آمدند که با کشته شدن سردار سپاه آنها به شیخ عبدالله - مجبور به عقب نشینی شدند و جنگ خاتمه یافت اما خسارات و ناامنی بسیار بربوشهر تحمیل شد (ر.ک: فارسنامه ناصری). اولین حمله انگلیسی ها به بوشهر در ۱۲۵۴ ق / ۱۲۱۷ ش به دنبال طغیان حاکم هرات که جزو خاک ایران بود، محمدشاه قاجار، به هرات لشکر کشید و آنجا را محاصره نمود. دولت انگلیس که به هرات و افغانستان چشم دوخته بود، به تلافی محاصره هرات و انصراف ایران از این کار، بوشهر را مورد هجوم قرار داد و سربازان خود را در این شهر پیاده کرد. در این هنگام شهر بوشهر فقط توسط پنجاه نفر سرباز محافظت می شد (حقایق الاخبار ناصری، ص ۲۷). بنابراین، شیخ حسن آل عصفور، مجتهد بوشهری به همراهی برادرزاده اش - شیخ سلمان - و با کمک باقرخان تنگستانی و مردم بوشهر، در مقابل نیروهای متجاوز به مبارزه پرداختند و پس از جنگ و کشتاری خونین، انگلیسی ها را از بوشهر بیرون راندند. آنها به خارک رفتند و این جزیره را به تصرف خود در آوردند. این تصرف و توقف نیروهای انگلیسی در خارک، پنج سال به درازا کشید.(تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر) حمله فارس به بوشهر در ۱۲۶۵ ق / ۱۲۲۷ ش محمدعلی خان ناظم الملک، فرزند حاج حیدر علی خان شیرازی به پیشکاری معزالدوله بهرام میرزا در شیراز منصوب شد و حکومت مجدد شیخ نصر دوم را برای بوشهر، از معزالدوله خواستار گردید. اما شیخ نصر، پس از رسیدن به حکومت، از پرداخت مالیات به فارس، خودداری کرد. پس ناظم الملک، برادر خود میرزا مهدی خان را مأمور حمله به بوشهر و اخذ مالیات کرد. او با دو دسته سرباز و پنجاه سوار عازم بوشهر شد و پیش از رسیدن به بوشهر، محمد حسن خان ضابط برازجان را به جهت گرفتن مالیات، دستگیر و محبوس نمود. اما محمد حسن خان، به کمک اهالی برازجان، از بند نجات یافت. میرزا مهدی خان با سپاه خود عازم بوشهر شد. مجادله و محاربه بی نتیجه یک ماه ادامه یافت و سرانجام میرزا مهدی خان، دست خالی به شیراز مراجعت نمود (حقایق الاخبار ناصری، ص ۸۱).

حمله انگلیسی ها به بوشهر و قیام بوشهر   دومین حمله انگلیسی ها در ۱۲۷۳ ق / ۱۲۳۶ ش در پی تحریکات دوست محمد خان، حاکم کابل در دست اندازی به قندهار و به دنبال آن به هرات، حسام السلطنه، سلطان مراد میرزا، به فرمان ناصرالدین شاه، مأمور محاصره و تسخیر هرات شد. حسام السلطنه از طریق خراسان به سوی هرات رهسپار شد و آنجا را به محاصره خود در آورد و فتح کرد. اما هنوز پیروزی او به پایان نرسیده بود که دولت انگلیس به همین بهانه، در چهارم دسامبر ۱۸۵۶ م / هفتم جمادی الثانی ۱۲۷۳ ق نیروهای خود را وارد جزیره خارک کرد و دو روز بعد یعنی شنبه ششم دسامبر ۱۸۵۶ م کشتی های انگلیسی در خور هلیله بوشهر لنگر انداختند و روز بعد نیروهای خود را پیاده کردند.تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر -  نیروهای ایران به سرداری باقرخان تنگستانی و دو فرزندش، احمد خان و حسن خان در قلعه ریشهر و نیروهای پشتیبانی در محل تل خلعت پوشان (عمارت گلشن، بسیج فعلی در سنگی) سنگر گرفتند و جنگ در ریشهر به شدت درگرفت. در این نبرد نابرابر احمد خان تنگستانی کشته شد و حسن خان به شدت مجروح گردید و یک سردار انگلیسی و سی و هشت افسر و سرباز دیگر انگلیسی و هندی نیز کشته شدند. جنگ به نفع انگلیسی ها پایان یافت و شهر بوشهر به تصرف آنها در آمد. اشغال برازجان در پنجشنبه پنجم فوریه ۱۸۵۶ م / ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش و جنگ خوشاب در همین روز به وقوع پیوست و انگلیسی ها از برازجان عقب نشینی کردند. اشغال خارک و بوشهر در فوریه ۱۸۵۷ م / رجب ۱۲۷۴ ق / اسفند ۱۲۳۶ ش به پایان رسید.

عکس بوشهر در سال ۱۲۷۳ هجری شمسی   سومین حمله انگلیسی ها سومین حمله نیروهای انگلیسی به بوشهر، هم زمان با جنگ بین الملل اول و به بهانه مقابله با تحریکات مأموران و جاسوسان آلمانی در ایران و بوشهر انجام گرفت. آنها در شب جمعه ۲۶ رمضان ۱۳۳۳ ق / ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ ش / ۸ اوت ۱۹۱۵، بوشهر را به اشغال خود در آوردند. این اشغال نیز که ۵۹ روز ادامه داشت در ۲۷ ذی قعده ۱۳۳۳ ق به پایان رسید. نبردهای مردمی نیروهای تنگستانی، دشتستانی، دشتی و بوشهری با انگلیسی ها، ظهور دلاوری ها و مبارزات و شهادت سردارانی همچون رئیسعلی دلواری (ت ۱۲۹۹ ق / ۱۲۶۰ ش، شهید ۱۳۳۳ ق / ۱۲۹۴ ش) و در پی آن شهادت شیخ حسین چاه کوتاهی، زایر خضرخان اهرمی و غضنفرالسلطنه برازجانی را به همراه داشت. افزون بر هجوم های متعدد به بوشهر در دو سده گذشته، شهرها و روستاهای تابع این استان نیز پیوسته در معرض تاخت و تاز و هجوم و غارت های خودی و بیگانه بوده اند. در فوریه ۱۷۶۵ م / جمادی الاخرى ۱۱۷۰ق امیرگونه خان افشار ارومی به فرمان کریم خان زند به قصد سرکوب میرمهنا عازم بندرریگ شد. در بین راه، سه ماه در خورموج توقف کرد (او چون فرصت باج گرفتن از مردم کشاورز اهرم و روستاهای اطراف را نداشت، چند نفر از افرادش را در آن جا گذاشته بود تا از مردم بینوا باج بگیرند کارستن نیبور، سفر نامه، ص ۱۶۹). امیرگونه خان به محض ورود به خورموج، همه ساکنان آبادی را به قلعه منتقل کرد و خانه های آنها را ویران ساخت و کلبه هایشان را سوزاند. فقط مسجد آبادی و یک امام زاده در امان ماندند. در جایی که کلبه های مردم بی چاره سوزانده شده بود، سوراخ های گود زیاد دیده می شود سردار ایرانی از این حفره ها، غلات و سایر چیزهایی که انبار شده بود، بیرون آورده بود (همان صص ۴۷ - ۴۸) در ۱۷۶۶ م / ۱۱۸۰ق زکی خان زند، برادر ناتنی کریم خان به بهانه تنبیه و سرکوب شیخ حجر، به کنگان لشکر کشید و این شهر را ویران ساخت. «به یک حمله کوه فرسای نهنگان لجه هیجا، کاخ هستی او «شیخ حجر» با خاک برابر گشته، اکثر کسان و منسوبان او و اهل کنگان عرصه نهب و اسر گشته و در خطه شیراز به تیغ تیز رسیدند» (تاریخ گیتی گشا، ص ۱۶۸) (تاریخچه حمله بیگانگان به بوشهر) - یک بار نیز بندر کنگان به واسطه حمله وحشتناک مهاجمان یک منطقه همسایه کاملا ویران شد. جزیره خارک بارها و بارها مورد هجوم و توقف نیروهای هلندی، انگلیسی و فرانسوی قرار گرفته و بندرریگ، در زمان کریم خان زند توسط نیروهای زکی خان و امیرگونه خان غارت و ویران شده است. حمله انگلیسی ها به برازجان، همزمان با هجوم های پیاپی به بوشهر قابل تأمل است. افزون بر این، برادرکشی و خونخواهی بین خانها و رؤسای محلی در مناطق مختلف این استان در طول ۱۵۰ سال اخیر به فراوانی روی داده است. سیاحان و سفرنامه نویسان در طی دو سه قرن گذشته، شمار زیادی از جهانگردان، مسافران، مأموران سیاسی، نظامی، مذهبی از ایران با کشورهای خارجی به بندر بوشهر آمدند و در آن جا برای مدتی توقف نمودند و به دیگر نقاط ایران رفتند. برخی از این سیاحان، گذرندگان یا مأموران سیاسی کشورهای خارجی به نوشتن سفرنامه یا تدوین خاطرات دوره توقف خود در این بندر اقدام نمودند. در نتیجه اطلاعات فراوان از اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خلیج فارس و منطقه بوشهر در اختیار مشتاقان گذاشته اند. طبیعی است که همه نوشته ها و آثار این محققان و به ویژه مأموران سیاسی و نظامی آن کشورها مقرون به صحت نیست و پاره ای از مطالب آنان از شائبه غرض خالی نیستند. در عین حال مطالعه آثار برجای مانده از این گونه محققان و مأموران فاقد لطف نخواهد بود. از میان سیاحان و مأمورانی که به این بندر یا بندرریگ آمده اند و در آثار خود اطلاعاتی را در مورد این منطقه گزارش کرده اند و یا اصلا چیزی درباره بوشهر ننوشته اند از این اشخاص می توان نام برد: ژان باتیست تاورنیه جهانگرد فرانسوی ۱۶۳۹ م. بندرریگ فرانسوا پتی دلاکروا خاورشناس فرانسوی ۱۶۷۴ م. بندرریگ ژان شاردن سياح فرانسوی ۱۶۷۷ م.بندر ریگ انگلبرت کمپفر سیاح آلمانی ۱۶۸۵ م بندر ریگ کارستن نیپور سیاح آلمانی ۱۷۶۵ م بوشهر آلفونس تره زل فرانسوی ۱۸۰۸ م بوشهر اوژن فلاندن فرانسوی ۱۸۴۱ م بوشهر لویی دوبو فرانسوی قبل از ۱۸۴۱ م. بوشهر مادام دیولافوا فرانسوی ۱۸۸۱ م. بوشهر حاج سیاح ایرانی ۱۸۷۸ م بوشهر هرمان نوردن آمریکایی حسینقلی خان نظام السلطنه ایرانی جان گوردون لاریمر انگلیسی زاخاریا پرسی کاکس انگلیسی مولس ورث پرسی سایکس انگلیسی سید جمال الدین اسد آبادی ایرانی فرصت الدوله شیرازی ایرانی سدیدالسلطنه کبابی ایرانی جلال آل احمد ایرانی گوستاو نیلستروم سوئدی جرج ناتانیل کورزون انگلیسی و بسیاری دیگر از مسافران، مأموران و گذرندگان از بوشهر دیدن کرده و یادداشتهایی درباره این بندر نگاشته اند. /فرهنگ نامه بوشهر Read the full article