#бизде

[backgrounds-for-ads]

Christmas Santa Christmas дарактын сүрөтүн сатып алуу

Жаңы жылдык майрамдар жакындап келе жатат, бул сиздин долбоорлоруңузга эң сонун сүрөттөрдү кошо турган убакыт. Рождествонун мага жылуулугун сезиш үчүн жакшыраак сүрөт жок. Эгер сизге чакыруу, социалдык медиа же маркетинг үчүн сүрөттөр керек болсо, бизде сизге керектүү нерселердин баары бар.

Биздин коллекцияда классикалык жана заманбап Рождество сүрөттөрүнүн кенен тандоосу бар. Сиз кооз шыршаларды, кардуу көрүнүштөрдү жана үй-бүлө менен өткөрүлгөн жылуу учурларды таба аласыз. Ар бир сүрөт ушул мезгилдин атмосферасы жана жылуулугун берүү үчүн тактикалык тандалган, бул сизге уникалдуу долбоорлорду түзүү мүмкүнчүлүгүн берет.

Тамаша сүрөттү табуу эч качан ушундай жеңил болгон эмес. Эгер сиз салттуу шыршаларды, карга толгон көчөлөрдү же Санта Клаустун кызыктуу учурларын издесеңиз, бизде сизге керектүү нерсени табууга жардам бере турган көптөгөн варианттар бар. Сиз түстөр, стильдер же темалар боюнча издесеңиз, бул процессти жөнөкөй жана кызыктуу кылат.

Биздин бардык сүрөттөр жогорку сапатта жана ар кандай форматтарда жеткиликтүү. Бул сиздин сүрөттөрдү кандайча колдонууну пландаштырсаңыз да, аларды мыкты кылат – социалдык медиа постторунан, чоң басмаларына, электрондук карталарга жана маркетингдик материалдарга чейин. Биздин сүрөттөрүбүз сиздин ар кандай долбоорлорду майрамдык атмосфера менен толуктайт.

Рождество сүрөттөрүнүн ар түрдүүлүгү сиздин долбоорлоруңузду өзгөчө жана чыгармачыл кылат. Салттуу стильдерден баштап, заманбап жана инновациялык дизайндарга чейин – бизде ар бир адам үчүн бир нерсе бар. Ар кандай сүрөттөрдү бириктирүү аркылуу сиз өзүңүзгө керектүү майрамдык атмосфераны жаратсаңыз болот.

Биз ошондой эле кызыктуу жана күлкүлүү сүрөттөрдү сунуштайбыз, алар сизди күлдүрөт. Эгер сиз Санта Клаустун күлкүлүү учурларын же тынч жана бейпил көрүнүштөрдү издесеңиз, биздин коллекциябыз Рождествонун рухун кармай турган керемет учурлар менен толгон.

Биз жөн гана сүрөттөрдү сунуштамайбыз, ошондой эле ыңгайлуу платформа да бар. Колдонуучуларыбыз сүрөттөрдү издеп, тандоо менен бир шертип, жүктөп алса болот. Ар бир сүрөт лицензия боюнча так маалымат менен кошо келет, бул сизге аларды долбоорлоруңузда ишенимдүү колдонууга мүмкүндүк берет.

Эгер сиз уникалдуу Рождество сүрөттөрүн сатып алууну ойлосоңуз, биз сиздин муктаждыктарыңызга ылайык түстөрдү өзгөртүү, текст кошуу жана өзгөчө дизайн түзүүгө мүмкүндүк берүүчү настройка кызматын сунуштайбыз. Бул сизге жеке стилиңизди көрсөткөн иштерди түзүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Рождество – бул сүйүүнү жана жакшылыкты бөлүшүү мезгили. Биздин сүрөттөрүбүз сонун белек болушу мүмкүн. Бул кардарлар, өнөктөштөр жана достор менен байланыш түзүүнүн мыкты мүмкүнчүлүгү, аларга мыкты Рождество сүрөттөрүн жиберүү аркылуу. Мындан тышкары, сиз жакшы көргөн адамдар үчүн унутулгус эстеликтерди түзө аласыз.

Биз майрамдык мезгилде бюджетти башкаруунун маанилүү экенин түшүнөбүз. Ошондуктан, биз атаандаштыкка жөндөмдүү бааларды жана ийкемдүү сатып алуу варианттарын сунуштайбыз. Бул сизге жогорку сапаттагы сүрөттөрдү бюджетти ашырбай алууга мүмкүндүк берет. Сиз бир сүрөт сатып алсаңыз болот же долбооруңузга ылайык толук топтом түзө аласыз.

Биздин кардарларга кызмат көрсөтүү тобу ар дайым жардам берүүгө даяр. Эгер сиз лицензия боюнча суроолоруңуз болсо же мыкты сүрөттү табууда кыйынчылыктарга дуушар болсоңуз, биз менен байланышуудан тартынбаңыз. Биз сиздин тажрыйбаңызды жагымдуу жана канааттандырарлык кылуу үчүн зарыл болгон жардамды беребиз.

Биздин сүрөттөр – бул жөн гана сүрөттөр эмес, бул ушул уникалдуу мезгилди чагылдырган сезимдер, жылуулук жана кубаныч. Биздин сүрөттөр аркылуу сиз Рождество сымбаттыгын бардыгы менен бөлүшө аласыз.

Рождество кубанычын бөлүшүүнүн мүмкүнчүлүгүн өткөрүп жибербеңиз. Бүгүн биздин Рождество сүрөттөрүнүн коллекциясын карап чыгып, долбооруңуз үчүн мыкты сүрөттү табыңыз. Биздин ар түрдүүлүгүбүздүн жардамы менен сиз Рождество долбоорлору үчүн керектүү бардык нерселерди таба аласыз.

Биз сизди биздин коллекциябызды изилдөөгө чакырабыз, жогорку сапаттагы Рождество сүрөттөрүнүн жардамы менен жаратуу жана кубанычка күбө болуңуз. Бул жеке же коммерциялык максаттар болсун – биздин сүрөттөр сизге бул майрамдык мезгилди дагы да өзгөчө кылууга жардам берет.

[nurmukhammedus]

Ишеним >= Акча

Университетти жаңы бүткөн кез. Биринчи буюртма. Досум Бекболсун экөөбүз 120 000 сомдук кеңсе буюмдарына буюртманы алышы-алып алдык. Чөнтөктө коко тыйын жок. Бизге буюртманын акчасын товарды өткөрүп бергенден соң гана которушмак. Ошентип бир жагынан кубансак, бир жагынан коркуп жатабыз, кантип буюртманы аткарабыз деп. 

Кудайга тобокел кылып, дароо эле базарга жөнөдүк. Бара жатып Нурлан акеден акча сурадым, телефондон. Ал мага 30 000 сом берип турду. Базарга барып кыргыз улуттук көйнөктөрүн саткан акеден бизге 25 000 сом чамасындагы товарын карызга берип туруусун сурандык. Таң калычтуусу ал аке дароо, биз сураган шартка эч кандай күрөөсүз эле макул болду. Досум экөөбүз сүйүнүп, спорттук буюм-тайымдарды алууга жөнөдүк. Ал сатуучу менен кийим саткан жердегидей жолубуз болбоду. Көгөрүп туруп алды. Ошентип бизде бар 30 000 сомду берип, 45 000 сомдой товар алдык. Күрөө катары менин дипломумду калтырдык. Жаңы алган дипломумду мага акча алып келиши дал ушинтип башталган :). Анан комуз алышыбыз керек эле. Комуз саткан жерде биз сураган сандагы комуз жок экен. 3 даана бар, дагы 5 даана керек эле. Буюртма берейинби дегенине “макул” деп коюп, акчабыздын жоктугун айтпадык (Бирок, бул сыймыктанчу иш эмес). Ал бизди нак акчага алат го деп ойлогон. Буюртмабыз келгенде эжебизге акчабыздын жоктугун айттык. Бир жумада акчаңызды алып келип беребиз дедик. Кыялбай жатты. Бир жагынан анча комузду качан сатат. Анан бизге көйнөктү жөн эле карызга берип турган акени ортого салдык да, комузду алып кардарга жеткирдик. Ошентип жок жерден 95 000 чамасындагы товарды айланта алдык. Ошондогу жеке бизге болгон ишеним 80 000 сомго барабар болду, а диплом 15 000 дей турду. 

Классикалык капиталдын айлануусу боюнча “Акча->Товар->Акча’ ” болушу керек эле. Бирок биздин учурда акчанын айлантма каражаты катары болгон функциясын “ишеним” түшүнүгү аткарды. 

Эгерде Сизге бирөө кандайдыр бир суммадагы буюртманы берсе же карыз берсе, ал сизге болгон ишенимге барабар болот. Миллиардерлер оңой эле миллиард топтой алышат. Анткени аларга көрсөтүлгөн ишеним ошончолук жогору. Бир эле кишиден, иштеген адам менен иштебеген адам акча сураса, карызга экөөнө эки башка суммада берет. 

Айтмакчы, жеке адамга болгон ишенимге коомдун ичиндеги өз ара ишеним түзмө-түз таасир берет.

Демек, керектүү сумма жетишээрлик болгон учурда -  I = K*J = A же  I =  A

I - ишеним

K - коомдун өз ара ишениминин суммасы

J - жеке адамга болгон ишенимдин суммасы

A - күрөөсүз ала ала турган акча каражатынын суммасы эквивалиенти

Ишеним = коомдун өз ара ишеними * жеке адамга болгон ишеним = Күрөөсүз топтоло ала турган акчанын суммасы

Жеке адамга болгон ишеним = мамиле тарыхы жана ынандыруу жөндөмү.

“Абийриңди жашыңдан сакта!”, “Атаң өлсө өлсүн, атаңды көргөн өлбөсүн” - дегендей кыргыз элибизди макалдыры да жогоруда айтылгандарды тастыктайт!

Бул макала жаккан болсо комментарийге “+” белгисин коюп, өзүңүздүн өюуңузду билдирип кетсеңиз кубанычта болом.#

P.S.

Биз убактысынча сатканга чейин алып турган  карызыбызды (под реализацию) келишимде келишкендей так жана мөөнөтүндө аткардык. Коомдун өз ара ишениминин күчөөсүнө салым кошо алдык, бирок түшүрбөдүк деп ойлойм. Күрөөсүз товарларын берип турган сатуучулар менен дале мамиле кылып турабыз. Аларга чоң ыраазычылык билдирем!

[elvir89-blog]

Сіздерді Айба жанұя компаниясына шақырамын.

Биздердер казак деген ултпыз биздин бир ерекшелигимиз биз оте бауырмал халыкпыз улкен аулетпиз бизде нагашы деген ел бар боле деген жакын жандар бар. Бизде агайын бар, бизде куда деген бир улкен ел бар кайын журт деген бар бари бириксе 1 жылда 2 баспана алуга болады тек бирлик керек Алла бирлигимиз бен татулыгымыздан айырмасын. Тек алга 👏👏👏👏жан-жакка хабар бериниздер. Толық ақпарат ватсапта 87470305293

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on https://kmborboru.su/2019/10/16/bishkekte-kitep-bazarynyn-ordu-tabyldy-okshojt/

Бишкекте китеп базарынын орду табылды окшойт

Акыркы кезде китепке кызыгуу күчөп баратканы кубандырбай койбойт. Китеп окуу боюнча жаш балдар ар түрдүү акцияларды уюштура калып жатышат. Жаңы китеп дүкөндөрү да ачылып жатат. Кыргыз адабиятына кызыгуу өскөнүнүн дагы бир белгиси – Шайлообек Дүйшеевдин “Агындылары” бир нече жолу кайрадан басылып чыкканы, Зайырбек Ажыматовдун жакында эле 1000 нуска менен чыккан китеби да заматта сатылып бүтүп, кайрадан басылып жатканы.

Ошол эле кезде бизде китеп сатылган дүкөндөрдүн саны али да аз. Бул маселенин курчтугун кандайдыр бир деңгээлде ар кайсы жерде уюштурула калып жаткан жайма китеп базарлар азайтып жаткан эле. Бирок жакында эле Бишкекте болгон окуя, мындай “жапайы” китеп базарларга жергиликтүү бийлик өкүлдөрү терс мамиледе экени бакйкалды. Аны түшүнсө болот. Сатуучулар китептерин адам баскан жерлерге жайгаштыра калып, ары-бери баскандарга жолтоо болушат.

Ушундайда Олжобай Шакир менен Садык Шер-Нияздын көтөргөн демилгелери колдоого татый турган нерсе. Олжобай өзүнүн Фейсбуктагы баракчасында мындай деп жазып жатат:

«Эми Сакем экөөбүз бирдин ичинен чыгалы дедик! “Иштин башы ишемди” деп, ишембиден баштайбыз жаңы долбоорубузду! Ишемби, жекшемби күндөрү борбор калаабыздын “Манас” кинотеатрынын алдында эртеден-кечке китеп жарманкесин уюштурууну кеңештик. “РухЭш” сайты менен “Айтыш” фонду иш баштап беребиз авторлорго. Эми айланайын акын-жазуучулар, урматтуу окурман журту! Ар бир ишемби, жекшемби күндөрү “Манас” кинотеатрынын алдына келе бергиле! Бириң китеп сатып ал, бириң кол тамга коюп берип, айтор китеп сатуудан уялбай, ордуңардан копшолгула эй))))».

Буга кызыккандар, китептери менен бул жерге чыккысы келгендер «РухЭштин» адабий агенттигине чалгыла дейт Олжобай. Телефондору: 0700532585.

Китеп сатууну уюштуруп беребиз, билбегендерге үйрөтөбүз дейт.

Бирок кыш келатат. Суук мезгилде бул жөрөлгө кандай болот экен? Анан да азыр биз маданияты өнүккөн өлкөлөрдөй, авторлордун окурмандары менен жолугуп китеп сатуу жолуна өтсөк жакшы болот эле. Бирок мындай нерсенин эл кайнаган жерде эмес, шашпай, тынч жерде отуруп, баарлашууга мүмкүн болгон жерде уюштурулушу туура болчудай. Бара-бара бул да чечилип калаттыр. Адабият, маданият күжүрмөнү Олжобай болбосо да башкасы бул ишти колго алаар. Эн жакшы болот эле.

[tienseuropa-blog]

САЛАМАТСЫЗДАРБЫ 🤩🤩🤩 АЙЫМДАР ЖАНА МЫРЗАЛАР БИЛГЕНИҢЕРДЕЙ БААРЫБЫЗ КЫЗ ЖИГИТ БОЛУП ТУРМУШ КУРАБЫЗ. БИРОК ТОЙДОН КИЙИН КИЙИН БИЗДИ ТӨШӨК МАСЕЛЕСИ КЫЙНАЙТ. 😒😒😒😔😔😔 БИРОК БИЗДЕ МЫРЗАЛАРГА АРНАЛГАН ЧӨПТӨРДӨН ДАЯРДАЛГАН ПРОДУКЦИЯ БАР🤗🤗🤗 ОРГАНИЗМГЕ ЭЧ КАНДАЙ ЗЫЯНЫ ЖОК, ВИТАМИН🤩🤩🤩 ТӨШӨК МАСЕЛЕСИН СИЗ КААЛАГАНДАЙ ДЕҢГЭЭЛГЕ АЛЫП ЧЫГАТ 😉😉😉 ТӨШӨКТӨ ЭРКЕКТИН КҮЧҮН КӨРГӨЗӨТ💪💪💪😎😎😎 БИР СӨЗ МЕНЕН АЙТКАНДА АЯЛЫҢЫЗДЫ ЫРХАТТАНДЫРЫП,😉😉😉 ЫРААЗЫ КЫЛАСЫЗ😍😍😍 БЕЛГЕ ЖАНА ЭРКЕКТИК МҮЧӨГӨ КУЧ КУБАТ БЕРЕТ👌👌 🔻 💥❗️ As Tien's consultant, you can enjoy and resell our exclusive and national brands in the health, beauty and household products. You will also benefit from a compensation plan that rewards your efforts and an organization that offers unparalleled support and advice for your services. - Become Tien's Advisor and change your life! - Buy products at the consultant price and save instantly! - Register other consultants! - Take advantage of the lucrative Tiens Compensation Plan and enjoy the bonuses! Start your journey to success by pressing the button below. 🔻 💥❗️ - Tiens Sponsor ID 85056471 and sponsor Name Caner Dogan Remember without sponsor Id you can't join the TIENS family. https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ Tiens Sponsor ID 85056471 - - https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ ............. #баткен #ош #алай #каракол #ноокат #базаркоргон #кочкората #аксы #озгон #кызылкыя #кадамжай #карабалта #токтогул https://www.instagram.com/p/B3FR3SeF7-C/?igshid=3zh02958xdkj

[blog-jucelino-luz-blr]

Коронавирус - бразилиялыктарга каршы төңкөрүш деп шектелгендер да дүйнө!

Коронавирус – бразилиялыктарга каршы төңкөрүш деп шектелгендер да дүйнө!

Коронавирус – бразилиялыктарга каршы төңкөрүш деп шектелгендер да дүйнө!

Добуш берүү убагы келгенде, башкалардын кайгысы аркылуу коомдук казынадан баалуулуктарды буруп кеткендерди (Саясатчыларды) эстеңиз!

Águas de Lindóia, 20-июль, 2020-жыл

Бразилияда 2019-жылы бизде коронавирустун пандемиясынын ортосунда өлүмдөр көбөйдү, бир гана нерсе коомдук казыналардагы чоң четтөөлөр жана мыйзамдын…

[sanzharskyi]

Жаны жылдын алдында бизде бугун кыз узатуу! Жалил & Айнура бактылуу болгула! #тамадаларгрупп #мыкыев #гильдияведущих (at Bishkek, Kyrgyzstan) https://www.instagram.com/p/BruhOtRhtFP/?utm_source=ig_tumblr_share&igshid=7z1ppjw2q4d0

[tienseuropa-blog]

САЛАМАТСЫЗДАРБЫ 🤩🤩🤩 АЙЫМДАР ЖАНА МЫРЗАЛАР БИЛГЕНИҢЕРДЕЙ БААРЫБЫЗ КЫЗ ЖИГИТ БОЛУП ТУРМУШ КУРАБЫЗ. БИРОК ТОЙДОН КИЙИН КИЙИН БИЗДИ ТӨШӨК МАСЕЛЕСИ КЫЙНАЙТ. 😒😒😒😔😔😔 БИРОК БИЗДЕ МЫРЗАЛАРГА АРНАЛГАН ЧӨПТӨРДӨН ДАЯРДАЛГАН ПРОДУКЦИЯ БАР🤗🤗🤗 ОРГАНИЗМГЕ ЭЧ КАНДАЙ ЗЫЯНЫ ЖОК, ВИТАМИН🤩🤩🤩 ТӨШӨК МАСЕЛЕСИН СИЗ КААЛАГАНДАЙ ДЕҢГЭЭЛГЕ АЛЫП ЧЫГАТ 😉😉😉 ТӨШӨКТӨ ЭРКЕКТИН КҮЧҮН КӨРГӨЗӨТ💪💪💪😎😎😎 БИР СӨЗ МЕНЕН АЙТКАНДА АЯЛЫҢЫЗДЫ ЫРХАТТАНДЫРЫП,😉😉😉 ЫРААЗЫ КЫЛАСЫЗ😍😍😍 БЕЛГЕ ЖАНА ЭРКЕКТИК МҮЧӨГӨ КУЧ КУБАТ БЕРЕТ👌👌 🔻 💥❗️ As Tien's consultant, you can enjoy and resell our exclusive and national brands in the health, beauty and household products. You will also benefit from a compensation plan that rewards your efforts and an organization that offers unparalleled support and advice for your services. - Become Tien's Advisor and change your life! - Buy products at the consultant price and save instantly! - Register other consultants! - Take advantage of the lucrative Tiens Compensation Plan and enjoy the bonuses! Start your journey to success by pressing the button below. 🔻 💥❗️ - Tiens Sponsor ID 85056471 and sponsor Name Caner Dogan Remember without sponsor Id you can't join the TIENS family. https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ Tiens Sponsor ID 85056471 - - https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ ............. #бишкектяньши #жалалабадтяньши #денсоолук #кыргызстан #бишкек #чуй #талас #ыссыккол #нарын #жалалабад https://www.instagram.com/p/B3FRw6RFU6V/?igshid=rr76c3310p1v

[tienseuropa-blog]

САЛАМАТСЫЗДАРБЫ 🤩🤩🤩 АЙЫМДАР ЖАНА МЫРЗАЛАР БИЛГЕНИҢЕРДЕЙ БААРЫБЫЗ КЫЗ ЖИГИТ БОЛУП ТУРМУШ КУРАБЫЗ. БИРОК ТОЙДОН КИЙИН КИЙИН БИЗДИ ТӨШӨК МАСЕЛЕСИ КЫЙНАЙТ. 😒😒😒😔😔😔 БИРОК БИЗДЕ МЫРЗАЛАРГА АРНАЛГАН ЧӨПТӨРДӨН ДАЯРДАЛГАН ПРОДУКЦИЯ БАР🤗🤗🤗 ОРГАНИЗМГЕ ЭЧ КАНДАЙ ЗЫЯНЫ ЖОК, ВИТАМИН🤩🤩🤩 ТӨШӨК МАСЕЛЕСИН СИЗ КААЛАГАНДАЙ ДЕҢГЭЭЛГЕ АЛЫП ЧЫГАТ 😉😉😉 ТӨШӨКТӨ ЭРКЕКТИН КҮЧҮН КӨРГӨЗӨТ💪💪💪😎😎😎 БИР СӨЗ МЕНЕН АЙТКАНДА АЯЛЫҢЫЗДЫ ЫРХАТТАНДЫРЫП,😉😉😉 ЫРААЗЫ КЫЛАСЫЗ😍😍😍 БЕЛГЕ ЖАНА ЭРКЕКТИК МҮЧӨГӨ КУЧ КУБАТ БЕРЕТ👌👌 🔻 💥❗️ As Tien's consultant, you can enjoy and resell our exclusive and national brands in the health, beauty and household products. You will also benefit from a compensation plan that rewards your efforts and an organization that offers unparalleled support and advice for your services. - Become Tien's Advisor and change your life! - Buy products at the consultant price and save instantly! - Register other consultants! - Take advantage of the lucrative Tiens Compensation Plan and enjoy the bonuses! Start your journey to success by pressing the button below. 🔻 💥❗️ - Tiens Sponsor ID 85056471 and sponsor Name Caner Dogan Remember without sponsor Id you can't join the TIENS family. https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ Tiens Sponsor ID 85056471 - - https://b2c-de.tiens.com/RegisterIndex 🔻 💥❗️ ............. #тяньши #продукциятяньши #тяньшискидки #тяньшисоскидкой #оштяньши #зелёный_каталог https://www.instagram.com/p/B3FRkNLl4ny/?igshid=15x3usdaz9mpq

[blog-jucelino-luz-blr]

ТАРАБЫНАН Jucelino Luz болжолдоолор

ТАРАБЫНАН Jucelino Luz болжолдоолор

Jucelino Luz тарабынан болжолдоолор

Жылуулук толкуну Азияга сокку урат, бизде катуу шамал жана катуу кыйроолор болгон катуу тайфун болот;

(Бразилия) суук толкуну дагы эле нөшөрлүү жаан-чачындар жана көп кыйроолор менен бразилиялыктарды кыйнап жатат, ошондой эле коронавирустун учурлары азайып жатат – Бразилияда со�� жараянында нөшөрлөрдү болтурбоо үчүн, нааразычылыктардан улам түзүлгөн…

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmborboru.su/2018/09/18/anzhyyandyk-kyrgyzdardyn-tm-sh-n-bir-nazar-alymkul-atalyktyn-zhana-musulmankulbijdin-taryhtagy-rolu-b-g-nk-abaly/

Анжыяндык кыргыздардын өтмүшүнө бир назар: Алымкул аталыктын жана Мусулманкулбийдин тарыхтагы ролу, бүгүнкү абалы

Анжыян аймагы, анда жашаган элдердин, анын ичинде кыргыздардын тарыхы көп кырдуу окуяларга, мамлекетке жана элге кызмат кылган тарыхый инсандарга бай экендигине көөнө тарых өзү күбө. Тарых издери «Капка бекитилген шибегедей» кайсы бир күнү жарыкка чыгат экен. Аймактан чыккан улуу тарыхый инсандарыбыз Алымкул аталык жана Мусулманкулбий сыяктуулар. Бул эки инсан бир атанын балдары болушуп, жашаган доорлору өлкөнүн келечегин аныктап турган, замандын оюш-кыйыш курч саясий окуяларды камтыган мезгилге туура келет. Куштун эки канаты сыңары бул азаматтар, бир ойдо, идеяда өлкөнүн көз карандысыздыгы үчүн, элдин кызыкчылыгы үчүн күрөшкөн. Экөөнүн кыргыз өтмүшүндөгү ролу жана жасаган иштери, мүдөөлөрү диалектикалык байланышта болуп, бирин бири коштоп турат.

Алымкул аталык боюнча кененирээк изилдеген өзбек окумуштууларынын эмгектери (Анжыян мамлекеттик университетинен, профессор Р. Шамсутдинов) жарык көрүп, илимий-практикалык конференциялар өткөрүлүп, талкууга алынып, материалдар элге жайылтылган. Окумуштуу Р. Шамсутдинов «Алымкул аталык» темасына байланышкан илимий эмгектеринин библиографиясы өтө бай, Кокон хандыгы доорундагы жазып калтырылган материалдарды, тарыхый булактарды камтыйт, Алымкул аталыктын тарых-таржымалы, жасаган иштери, бийликке кандай келиши, Орусия падышачыл баскынчылары менен күрөшү, хандыктагы бийлик төбөлдөрү, бийлери менен болгон мамилелери, алардын айрымдары эмне себептен жазалангандыгы тууралуу маалыматтардан турган, 2001-ж.ж.. Ташкент шаарында басмадан чыккан «Ёлкин» («Жалын», 2014-ж.ж.. кыргыз тилине которулган, демөөрчүсү Акматов Мамасалы) деген тарыхый романында кеңири чагылдырылган.

Казак туугандардан изилдөөчүлөр (Абдырахман Отеген) Алымкул аталыктын туулган жерине, бүгүнкү Анжыян облусунун Коргон-Төбө районун Дыйкан-Чек массивинин Таштак (эскертме: айрым булактарда аталыктын туулган жери Жала-Кудук районунун Исанов айылы деп ката жазылып калган) жана Токтогул айылдарына келип, урпактары менен жолугушуп, маалыматтарды топтоп эмгектери жарык көргөн (Мис., Абубекир С. «Коканнын сонгы ханы — кыпшак Алимкул Хасанби (Амирлашкер)».-��., 2016.) жана аларда Шымкент облусунун босогосуна Алымкул аталыктын эстелигин куруу демилгеси көтөрүлгөн.

Кыргызстанда Алымкул аталык тууралуу окумуштуулар Т. Кененсариев, Т. Топчуев, К.Молдокасымов, Б.К. Абытов, Т.Н. Омурбеков, Б. Адылбекова ж.б. илимий эмгектери, макалалары бар. Окумуштуу Т. Кененсариев «Еще раз об Алымкуле лашкер башы» (2016-ж.ж.., 7-ноябрь) деген илимий макаласында Алымкулдун тарыхтагы ролун жогору баалап, төмөнкүдөй жазат: «Алымкул Лашкер башы стоял в государственной должности Кокандского ханства около семи лет, точнее с 1858 г. до его смерти в 1865 году. Сначала был в партии Малабек хана (1858-62). Во время смуты 1862-63 годов он смог проявит себя умным правителем и успешным военоначальником, который сумел сохранить независимость Кокандского ханства от Бухарского Музаффара. После изгнания бухарского эмира с пределов Ферганы 9 июля 1863 года был проведен в Жармазаре, в окрестностях Маргелана, судьбоносный курултай, который вернул Кокандское ханство в норму существующей традиции и тем самым была сохранена былая государственность народов Ферганской долины, Ташкентского оазиса, Южного Казахстана и Кыргызстана. На том курултае была собрана народная масса в 5-10 тыс. чел., в том числе известные государственные мужья и родоправители Маргелана, Андижана, Оша, Коканда, Шахрихана, Намангана, Чуста и других земель.

По данным «Тарих-и Фаргона» Исхаккана Жунайдулла Ходжа оглы (Ибрата) и других источников, в курултае участвовали много народ и знаменитых личностей. Алымкул лашкер башы проявил щедрое гостеприимство. Всем участникам было распределено множество халатов и других подарков. Курултай продолжался около 3-4 часов. В конце Алымкул обратился к присутствующим и напомнил им, что “все беспорядки в ханство происходили из-за того, что население государства не признает единого государя – хана. Поэтому мы должны признать одного избранного человека в качестве законного государя”. Тогда один из известных улама из Коканда Зиявуддин Магзум встал и предложил стать ханом Коканда Алымкулу лашкер башы. Однако Алымкул, уважительно отклонив это предложение, указал по традиции избрать ханом человека из ханского рода. После долгого обсуждения курултай остановился на кандидатуре Султан Сейита, сына Малабека. Фактически, и Алымкул тоже думал о нем. После этого Султан Сейит был провозглашен ханом, с поднятием на белом войлоке». Автор өзүнүн эмгектеринде Алымкул аталык өз заманын бир эле зор эл башкаруучусу, колбашчысы гана эмес, келечекти көрө билген Кашкар, Бухара эмирлиги хандары, Орусия падышачылыгынын өкүлдөрү ж.б. менен дипломатиялык сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөн акылман дипломат болгонун белгилейт.

Ал эми окумуштуу-тарыхчы Б.К. Абытов (2018-ж.ж.. 18-май) «Алымбек Датка жана Алымкул аталык: соратники в политике или непримиримые конкуренты» темадагы илимий макаласында: «Однако по авторитету, масштабу деятельности и политическому весу в ханстве, среди населения и поддерживающих этнополитических сил Алымкулу аталыку было далеко до уровня Алымбека датки», — деп мүнөздөп, жазат.

Кыргыз, орус, өзбек жана казак окумуштуулары зар какшап кыргыздан чыккан лашкер башы Алымкулду бир эле кокон хандыгынын калкынын эмес, Арто Азия элдеринин көз карандысыздыгы, эркиндиги үчүн, Орусия падышачылыгынын басып алуу аракеттерине күрөшүп курман болгон колбашчы, баатыр-тарыхый инсан экендигин баалап жатышса, бизде ал инсанды саясий интригалардын терс каарманы катары көрсөткөн бүдөмүк ойлор, пикирлер да жок эмес.

Кыргызстанда «Алымкул аталык» темасы коомубуздун кыска чөйрөсүндө илимпоздордун изилдөөсүндөгү жана полемикасынын чордонундагы объект катары каралып, чектелип турат. Алымкул аталыктын тарых-таржымалына, анын бейнеси, тарыхтагы ролу жөнүндө кеңири калк катмарында тегерек стол, диспут ж.б., илимий чөйрөдө талкууга алынган конференциялар ж.б. уюштуруу иштери жетишерлик деңгээлде жүргүзүлө элек. Эгемендүүлүктүн алгачкы жылдарында Ош шаарынан маркум журналист агабыз Сабыр Буркашев Алымкул аталык бир эле Кокон хандыгынын эли эмес, бүтүндөй Орто Азия элдерин, жерин Орусия падышачылыгынын басып алуу аракеттерине каршы чыгып курман болгондугу, ал инсандын тарых-таржымалына өкмөт тарабына көңүл бөлүп, коомчулукка жайылтуу өтүнүчү менен өзбекстан Респуб��икасынын Президенти И. Каримовго кат менен кайрылган. Же болбосо Алымкулдун урпактары кыйын чыкпай калдыкпы…?, ал инсанга айкел тургузуу ойлорубуз акебиз жазган катына жооп болбогондой, орустар айткандай «крик души» бойдон турган кезеңи.

Албетте, Анжыян кыргыздарынын өтмүшүнө кайдыгер карабаган мекенчил инсандарыбыз да бар. Алардын бирөө «Доор аяны» телеберүүсүнүн алып баруучусу, журналист Султан Абдырахманов. Ал киши өзбекстан чек аралары жабык болуп турган кезде, өз демилгеси менен өзбекстанга жол таап, Анжыян облусунун Коргон-Төбө районуна келип, элге жасаган эмгеги менен даңазалуу, Жалал-Абад шаарын негиздеп, өсүп өнүгүшүнө чоң салымын кошкон Мурзакул болуштун урпактары менен жолугуп, Алымкул аталык боюнча материал даярдап, атайын телеберүүгө чыгарган.

Анжыян аймагынан чыккан дагын бир эр азаматтарыбыздын бири Мусулманкулбий. Кокон хандыгынын тарыхында эки Мусурманкул деген ат кездешет. Биринчиси айтылуу миңбашы, аталык Мусурманкул, экинчиси 1871-74-ж.ж. (эскертме: 1973-76-ж.ж. «Кокон көтөрүлүшү», «Полотхан көтөрүлүшү» деген ат менен тарыхта орун алган) Кокон хандыгында элдик көтөрүлүштүн башчыларынын бири Мусулманкулбий. Экоо тең анжияндык кыпчактардан деп айтылат. Тарыхта калган бул адамдардын образдары залкар жазуучу Тологон Касымбековтун «Сынган кылыч», «Кел-кел» тарыхый романдарында чагылдырылган. Бүгүнкү күндө бул инсандын тарых таржымалы, бейнеси толук изилденбегени байкалат.

Мусулманкулбий аралашкан тарыхый окуяларга көңүл бура турган болсок: 1860-70-жылдардын аралыгында Орусия падышачылыгы Орто Азияны Ташкент шаарына чейин басып алган, анын натыйжасында Кокон хандыгынын аймактары тарып, казынага түшө турган кирешелер кескин түрдө кыскарган. Казынаны толуктоо максатында Кокон ханы Кудаярдын буйругу менен элге кошумча салыктар салынган. Салыктардын оордугунан, хандын ырайымсыздыгынан эл кедейлешип, оор абалда жашап калган. өлкөдө саясий абал да начар абалда болгон. 1865-ж.ж. Кудаярхан үчүнчү жолу такка отургандан кийин кыргыз, кыпчак жааматтын бийликтен четтетип, алардын кыжырдануусун пайда кылган. Анын натыйжасында кыргыз-кыпчак бийлери башында турган ханга каршы элдик толкундоолорго алып келип, көтөрүлүштөр чыккан. 1872-жылы кыргыз-кыпчак бийлери ханды алмаштыруу максатын көздөп Самаркандан Алим хандын (1800-1809-ж.ж. Кокон ханы) уулу Ибрагим бектин баласы Полотбекти тандашат да, аны хан көтөрүү менен Кудаяр ханга каршы күрөшүүгө чечим чыгарышат. Полотбек көнбөй койгондон кийин Самарканддан кайткан кутлук-сейит Шер датка, кыргыз-кыпчак ��усулманкулбий жана найман Мусабек бий Ташкентте курамалык Абдымомундун үйүндө конуп калышат. Анын үйүндө жүргөн Полотбекке окшош Исхакка өтө көңүл буруп калышат. Шер датка менен Мусулманкул бийдин “Хан” болуп көтөрүлүштүн жетекчиси болуп берүү сунушуна Исхак макул болот. Коноктор Исхакты алып Наманган тарапка аттанышат. Ташкендеги болгон жолугушууну-окуяны өзбек тарыхчысы Хайдарбек Бобобеков (“Исён” илимий макала, Шарк юлдузи” журналы (1989жыл, 11-саны) төмөнкудөй жазат: “Мусулманкул деген кыргыз-кыпчак уруштан (эскертме: хандын жазалоочу желдеттери менен болгон уруштан) качып, бир канча кыргыздар менен кеңешип канзаада табуу үчүн Бухарага (эскертме: башка булактарда Самарканд) Полотхандын алдына барышат. Полотхан кабыл кылбаптыр. Андан түңүлүп, үргөнчкө Махамад Алихандын уулу (Кокон ханы – 1822-42-ж.ж.) Муззафархандын алдына барып, калк биригип сизди ата тактынызга отургузууга патаа окуп, бизди жөнөтүштү, бүтүн калайык сизди күтүп, муктаж болуп турат дешти. Муззафархан: “Сиз кыргыз калкынын акыбетиннер жок, Каландархан акамды да алып барып, Мургзар кыштагында өлтүрүп койдуңар, Алхамдулилло авкот бахузур”, — деп жооп айтат.

Мусулманкул аргасыздан Ташкентке келди. Мухсинбай уулу Абдулмомундун үйүнө конду. Анда молдо Исхак деген кыргыз бала Номдонг деген жерде насыпай сатуучу экен. Абдулмомун (Мусулманкулга кайрылып): “Эй, акмак кыргыз, ушул кыргыз баланы Полотхан деп алып барсаң, иш жүзүнө ашканда Бурхон-Тохур”, — деп айтат экен. Мусулманкул макул болуп, ошол кыргыз баланы алып, Аблиг үстүнү ашып, Чуст үстүнө келип кошунга кошулду. Кыргыздар сүйүнүп, маареке өткөзүп, ак кийизге салып хан көтөрүштү». (өзб. ИА Чыгыштаануу институту, қол жазма, инв. № 3753, 156—158-беттер)”.

Маалыматтарга караганда 1873-жылы жаз айларында Шер датка, Мусулманкул, Мусабек, Сулайман удайчы жана Абдымомундун коштоосунда Искак-Полот бек Ала-Букага келет. 1873-жылы жайында 29 жаштагы Искак «Полот хан» деген ат менен Аксынын Сафид-Буланында, кийизге салынып хан көтөрүлөт. Көтөрүлүштүн жүрүшүндө Абдымомун, Мусулманкул сыяктуу бийлер түздөн-түз жетекчилик кылышты. Чартак беги Кедейбай датка менен Жаңы-Коргондун беги Алимдин жазалоочу отрядын Сафид-Булан менен Ала-Буканын ортосунда талкалайт. Бирок Кокондон жазалоочу аскерлери менен чыккан Абдырахман аптабачы начар куралданган көтөрүлүшчүлөрдү Аксы, Ала-Бука , Чаткал тарапка чегиндирет.

1874-жылы июль айында Искак-Полот хандын айланасына көптөгөн ��ыргыз, кыпчак уруулары, өзбек дыйкандары көтөрүлүшкө кошулат. Тарыхчы Кушбек Үсөнбаев көтөрүлүштүн жүрүшүн төмөнкүдөй мүнөздөп: (Присоединение Южной Киргизии к России. Фрунзе, «Киргосиздат», 1960., 69-б.) «1874-жылы июлда чаткалдык кыргыздар көтөрүлдү. Алардын башында Мусулманкул (Кокондун мурунку лашкери кыргыз Алымкулдун тууганы) жана Полот хан турушту. Мусулманкул Момунду, башкача айтканда бир кезде Полот хан үйүндө кызмат кылган курамалык Абдымомун аталыкты Кудаяр ханга каршы көтөрүлүшкө макул кылдырды» деп жазат. Т. Кененсариев “Кыргызстандын Орусияга каратылышы” (- Б., 1997.) эмгегинде Мусулманкулга тиешелүү бардык пункттарда эскертме катары Алымкул аталыктын жакын тууганы экендигин көрсөтөт.

1874-жылдын 1-августуна чейин Сафед-Булан, Чартак, Жаңы-Коргон чептери алынды, Касан шаарын жана чебин Полот хандын колу согушсуз ээлеген. Полот хандын кошууну Намангандан алыс эмес Төрө-Коргон чебин талкалап, Наманганга жүрүш жасоого даярданып туруп калды. Кудаяр хан жакшы куралданган, Абдрахман аптабачы башында турган жазалоочу аскерин жиберди. Абдырахман аптабачы менен көтөрүлүшчүлөрдүн жашыруун сүйлөшүүлөрү жүрүп жатты. “Пулат-хан” тарыхый повестинде (Газиев А. Пулат-хан. Историческая повесть /Ред.-сост. В. Воропаева. Бишкек, 2010.) бир сүйлөшүүнүн мазмуну төмөнкүдөй сүрөттөлөт: «Афтобачи был мрачен как никогда, ему не хотелось сражаться с восставшим народом. В то же время он понимал в случае неудачи хан не пощадит его. Надо одержать победу. Один из главарей повстанцев, Мусульманкул направил ему письмо. «Сынок,- писал он: -Твой отец Мусульманкул был подло казнен проклятым Худояром. Неужели ты забыл об этом? И вот я, тоже Мусульманкул, такой же кыпчак, как и ты, говорю тебе: брось собаку Худояра и переходи к нам». Автобачи прочел, поиграл желваком и бросил письмо в огонь» (119-бет.).

Төрө-Коргон алдында катуу салгылашуу болуп, көтөрүлүшчүлөр жеңилип, көп адам колго түшөт. Автор Бобобеков Х. төмөнкүдөй жазат: “Төрө-Коргон айланасында салгылашуу болду. Бул салгылашууда “Мусулман кыргыз” курман болду, 300гө жакын кыргыз колго алынды, Полотхан тоого качты, башчылардын бири болгон Момун Чаткалга кайтты жана ошол жерде орус аскерлери тарабынан колго алынды” (“Исён” илимий макала, Шарк юлдузи” журналы (1989-жыл, 11-саны). “Пулат-хан” тарыхый повестинде төмөнкүдөй айтылат: “Мусульманкул был убит. Обьезжая поле битвы, Автобачи опознал труп Мусульманкула и велел похоронить с почестями, как батыра. Оста��ьные тоже спещно захоронили во избежании распространение заразы от разлагающихся трупов”(121-бет). Демек, Мусулманкулбий 1874-жылы август айында Төрө-Коргон алдында cалгылашууда өлгөн. Көтөрүлүштүн жүрүшү кийин күч алып, Орусия падышачыл баскынчыларына багытталып кеткендигин тарыхый маалыматтардан бизге белгилүү.

Мусулманкулбий Алымкулдун жакын тууганы экендигин илимий булактардан сырткары элдик санжыраларда да жолугат жана Алымкул аталыктын жакын туугандырынын урпактарынын бири – ОшМУда профессор И.Г. Кенжаевтин, Мусурманкулдун түздөн түз урпактарынын бири Анжыяндын Коргон-Төбө районунун Токтогул айылынын тургуну Ювашев Сыдыктын маалыматтары бекемдейт. Алымкул аталык менен Мусулманкулбийдин туулган жери азыркы Анжыян облусунун Коргон-Төбө районуна караштуу Таштак айылы эсептелет. Илгертен «Алымкулдун таштагы» деп аталчу экен. Ал жерде бүгүнкү күндө Алымкул урпактары Ташматтын балдары жана жакын туугандары жашайт. Тарых иликтөөчү Гыламидин Абдрахмановтун «Улуу Эл урпактары» (2015-ж.ж.., Бишкек ш.) деген китебинин 2-бөлүмүндө Кыргыздын кыпчак уруусунун санжырасында, анын ичинде таз уругунун таралыш-таржымалында Алымкул аталык менен Мусулманкулбийдин санжырасы, урпактары дээрлик толук бойдон көрсөтүлгөн. Таз уругунун Эрке сары бутагынан «какшык», «шилекей» жана «карынчы» топторунун урпактары Анжыян Коргон-Төбө районунун Таштак, Токтогул айылдарында жана Жалал-Абаддын Сузак районун Комсомол айылдарында, Бишкек шаарында бар.

Ювашев Сыдыктын айтуусу боюнча: «Биз Алымкул аталыктын бир тууганы Сары дегенденбиз, Сарынын баласы Мусулманкулбий, андан эки уул Молдо Садык казы жана Дөүт, Дөүттүн баласы Жоош – ��енин чоң атам. Атам Эшбайдын айтууларына караганда бабавыз Асанбий Анжыян айланасында кыргыз-кыпчактардын бийи катары элге кызмат кылган экен, анын өзү жашаган Таштак айылында «зынданы» болуп, ал зындандын тарыхый орду бар. Анын баласы Алымкул жана небереси Мусулманкул кыйын чыгып, аларда мамлекетке, элге кызмат экен. Алымкул Мусулманкулду дайыма бирге алып жүргөн, Ташкендин алдында Алымкул душман огунан оор жараат алып жатып калганда, алдына жакын туугандары Метер паңсат менен Дос (кийинчерээк ажы болгон) кирет, аларга «орус эми басып алат, балдарым Ташматты, Эшматты таап Кашкардын ханы Жакыпбек Байдөөлөттүн алдына кеткиле»— деп керээзин айтып жан берет экен. Мусулманкул Кокон ханы Кудаярга каршы чыгып, бүтүн журтту көтөрөт. Намангандын Төрө-Коргон деген жеринде өлөт. Көтөрүлүшчүлөрдүн башчысы Мусулманкул өлгөнүн уккан Абдырахман аптабачы кейип, өкүнүп: «кыргыз кыпчактын дагын бир кыйынын өлтүрүп алдым» деген экен. Мусулманкулдун чоң уулу Молдо Садык казы жаштайын зирек болгондуктан, аны Кокондогу чоң медресеге окутушат. Акылы тың, чыйрак чыккан баланы эр жети�� калган кезинде мударистердин бирөөсү атаң Кудаярханга каршы чыгып согушуп жүрөт, сен биз менен калгын, сага ушул жерден кызмат беребиз дешет. Садык көнбөстөн Кокондон кетүүнү чечет. Кайда барасың? — деп сурашса, туугандарыма барам деп чыгып кетет экен. Мусулманкулдун баласы Кокондо экендиги Кудаярга жетип, аны өлтүрүү үчүн артына желдеттер жөнөтүлөт. Язаван деген жерде желдеттер менен кармашып, бирөөсүн өлтүрүп, Садык качып кетет. Андан нары түз эле ата-жайына, бир тууганы Дөүттүн алдына Таштакка келет экен. Иниси Дөүт аны үйлөп-жайлап жардам берет. Кийинки убактарда Токтогул айылында (мурдакы Шамалбак участкасында) жашап, Мурзакул болуш доорунда аймагыбыздын казысы болуп, болуш ата менен бирге элди башкарат экен. Молдо Садык казыга тиешелүү болгон казылык мөөрү, вакф кылынып берилген жерлердин кагаздары совет доорунда кыйла сакталып турду».

Алымкул аталык менен Мусурманкул бийдин санжырасы

Жогорудагы маалыматтарга саресеп сала турган болсок: Алымкул аталыктын тарых таржымалы, бейнеси тууралуу эмгектерди, булактарды элге кеңири жайылтуу, сиңирүү максатында мамлекеттик органдарда, илим изилдөө борборлору бар тармактарда, тарых багытындагы адистиктерде ЖОЖдордо, массалык-маалымат каражаттарында ж.б. комплекстүү пландардын алкагында иш-чараларды жүргүзүү зарыл; Кокон хандыгынын негизги калкы болгон кыргыздардын, өзбектердин жана казактардын ошол убактагы мамлекеттүүлүк көз карандысыздыгы үчүн күрөшкөн Алымкул аталыктын мамлекеттик ишмердүүлүгү, тарыхтагы ролу алкагындагы маалыматтарды жайылтуу жаштарды мекенчилдикке тарбиялоодо, Кыргызстан, Казакстан жана өзбекстан элдерин достук, биримдик мамиледе болууда чоң рол ойнойт; Мусулманкулбий Кокон хандыгында ханды алмаштыруу үчүн аракет кылган жана чечүүчү рол ойногондордун бири болгондуктан, ал бир эле уруунун бийи катары эмес, өз мезгилинде Кокон өлкөсүндө жогорку деңгээлдеги таасирдүү фигуралардын бири болгон; Мусулманкулбий кыргыз кыпчак урууларын, өзбектерди, тажиктерди камтыган көтөрүлүштүн активдүү башчыларынын бири болгондуктан, ал этностук курамы ар түрдүү болгон — жалпы элдин кызыкчылыгы үчүн күрөшкөн инсан; Мусулманкулбийдин тарых таржымалы, бейнеси терең изилденип кыргыз тарых барактарында татыктуу орун алуусу абзел.

Улан Чотбаев, ОшМУнун юридика факультетинин бүтүрүүчүсү, 5 илимий макаланын автору, Москва шаарында эмгектенет.

[sanzharskyi]

View this post on Instagram

A post shared by Санжар Мыкыев (@sanzharskyi)

#видеоселфи Достор, эртең саат 22:25 "Салам,Кыргызстан!" түнкү шоу программасын көрүңүздөр! Бизде конокто таланттуу алып баруучу @aizada_jamgyrchieva #саламкыргызстан #шоро #шороэтосила #ктрк (at КТРК)

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmborboru.su/2018/03/08/imanaliev-kijizbaeva-chygaandardy-taptagan/

Иманалиев: Кийизбаева чыгаандарды таптаган

2017-жылы Кыргызстандын музыка коомчулугу СССРдин Эл артисти Сайра Кийизбаеванын 100 жылдыгын белгиледи. Кыргыз операсынын профессионалдык өнүгүшүн Кийизбаевасыз элестетүү мүмкүн эмес. Улуу ырчы – парламент мүчөсү катары коомдук иштерге катышкан, бир топ опера ырчыларын тарбиялап, жаш таланттардын мүмкүнчүлүгүнүн ачылышына ири салым кошкон устат.

Опера өнөрү кыйын кезеңди башынан кечирип турган чакта Сайра Кийизбаева сындуу улуу ырчыларды эстеп, алардын талантын баалоо кийинки муундун милдети.

Сайра Кийизбаеванын ырчылык өнөрү, пенделик сапаттары тууралуу белгилүү музыка таануучу, ырчынын күйөө баласы Ураз Иманалиев менен маек.

  “Жарабаса ачык эле айт”

“Азаттык”: Ураз ага, сиз Сайра Кийизбаеванын ыкластуу шакирти, жакын адамысыз. Улуу ырчы менен кандайча таанышып, билип калганыңыздан кепти баштасак…

Иманалиев: 1973-жылдан бери десем болот го. Мен анда Алматыдагы консерваторияда окучумун. Курсташ кызымдын апасы Жамал Омарова деген өзү кыргыз казакстандык ырчы Сайра Кийизбаева менен чогуу жүргөн жакын курбулардан экен. Ошол Жамал апай Сайра Кийизбаевага телефон чалып “Ушундай бала бар, угуп көр, окуусун улантууга шыгы болсо ачык айт, эгер болбосо башын оорутпай жооп бер” деп табыштаган.

Ошентип 1973-жылы июнда бул жерге келдим, сессия болуп аткан. Сайра Кийизбаеваны таап жолуктум, ошондо байкаганым – жөн эле ырчы аял эмес, бир көргөн адамды сүрдөнткөн, жөнөкөй, адамгерчилиги бийик киши экен.

Кыргыз ССРинин эл артисти, Ленин ордендүү Кыргыз Мамлекеттик опера жана балет театрынын артисти Сайра Кийизбаева. Брянск фронту. 1942-жыл.

Айттым, “Жамал эже сизге бар деди эле”.“Ооба, кел” деп отургузуп, концертмейстерин чакыртты. Ырдап бердим. “Жакшы, документтериңи алып кел, сени 3-курска алалык” деди. Алматыда 4-курста окумак элем, бирок бир курс төмөнгө алышты. Ал кишиден окуп, ырчылык окуусун бүткөнүм менен ырчы боло албадым. Мен опералык ырчылыкты эмес, камералык ырчылыктын окуусун аяктадым. Бизде бул өнөр анча өнүккөн эмес.

Институтту бүтүп, музыкалык окуу жайда иштедим, анан конкурс менен Искусство институтуна которулдум. Аны 1976-жылы аяктап, бир жыл аскерде кызмат кылып, ошондон бери ушул Искусство институтунда иштеп келатам. Үйдө, иште ал киши менен чогуу болуп, жакшы билип калдым. Мүнөзү катуу болчу. Иштеби, үйдөбү, баарыбызга бирдей мамиле кылчу. Ишке талапты катуу койгон, бекем, анан акылдуу аял эле. Мага ал “дагы окушуң керек” дечү. 1986-жылы Москва консерваториясынын аспирантурасына кирдим. Аны бүтүп, мурдагы ишими уланттым. Бул кезде Сайра Кийизбаева театрда эмес, институтта иштеп калган.

  Биринчи болуунун жоопкерчилиги

“Кийизбаева биринчи болчу” деп айтышат. Биринчи Айчүрөк, фольклордук ырчылыктан академиялык ырчылыкка өткөн. 1942-жылы бизде Чайковскийдин “Евгений Онегин” операсын коюшкан, ал Татьянаны кыргызча ырдаган. Андан кийин Аида, Лиза ж.б. – дагы отуздай партияны аткарган. Аны “Кыргызстандагы вокалдык өнөрдүн негиздөөчүсү” деп айтышат. Абдылас Малдыбаев, Мариям Махмутова менен чогуу иштешкен.

1941-жылы Малдыбаев Ленскийди, Кийизбаева Татьянаны, Махмутова Ольганы аткарган. Андан кийинки жаштар Марлен Темирбеков, Артык Мурзабаев, Кыдырбек Чодроновдор аны менен чогуу ырдашкан. Ал кезде телевидение жок, ошондонбу, айтор театр көрүүчүлөргө толуп турчу экен. Сайра Кийизбаев мыкты ырчы гана эмес, таланттуу актриса да болгон, сахнада кайталангыс образдарды жараткан. Театрдан педагогикалык ишке которулуп, Искусство институтунда вокалдык кафедра уюштуруп, өмүрүнүн аягына – 1988-жылга чейин ушул жерде иштеди.

  Кыргыз операсынын “жылдызы”

“Азаттык”: Ураз ага, Сайра Кийизбаева кыргыз искусствосунун Москвадагы декадаларына 1939-жылы, андан кийинкилерине толук катышкан. Бир нече ирет депутат болуп, коомдук иштерди аткарып келди. Ал кишиде азыркыча айтканда, “жылдыз оорусу” бар беле?

Сайра Кийизбаева

Иманалиев: Мына ушул “жылдыз оорусу” болгон жок. Азыркы жаштардыкындай “жылдыз оорусуна” чалдыкпады. Театрда аны баары жакшы көрүшчү, сыйлашчу. Азыр алар карып калышты, бирок сүймөнчүк менен эскеришет. Чыгармачылык дымак бар болчу, ансыз чыгармачыл адамга кыйын. Айылдан келип опера ырчысы болуш оңойбу? 1958-жылы Москвадагы декадада ырдады. “Опричник” операсындагы Натальянын партиясы үчүн СССРдин эл артисти наамын беришти.

Абдан жөнөкөй болчу. Бир үйдө турчубуз, биздин үй дайым ачык болчу, келген-кеткендердин аягы үзүлбөйт эле. Театрдан келишчү, Жогорку Кеңештин беш чакырылышынын депутаты болду. Александровкадан шайлоочулары үзүлчү эмес. Кеп-кеңеш сурашчу. Ал эч кимге шардана кылбай эле жардам берчү. Биздин театрдын гримчиси Сайра Кийизбаеванын көмөгү менен квартира алган экен. Ошол киши айтып атпайбы, квартирасына чакырса барыптыр. “Келип отуруп, сүйлөшүп, чай ичип, өткөндү эстеп күлүп отурду” дейт. Жөнөкөй, бардык эле айылдан келген кишилердей сүйлөшүп отурганды жакшы көрчү эле.

“Азаттык”: Ураз ага, сиз искусствого өмүрүңүздү арнап жашап келатасыз. Мурдагы учурдагы өнөргө болгон мамиле менен азыркынын ортосунда айырма барбы?

Иманалиев: Азыраак айырмасы бар. Мына, маселен, романсты ырдаш керек. Сайра Кийизбаева отургузуп алып “композитору ким, сөзү кимдики, эмне жөнүндө ырдалат, тигинисин оку, адабияттан өзүңө керектүүсүн тап” деп, өзүн окуткан учурдагыдай талап койчу. Азыр студенттер буга кыйла жеңил карашат. Интернеттен окуп алып, тереңдегиси келбейт, китепканаларга барышпайт. ��еатрга кем катташат. Көпчүлүгү ишине олуттуу мамиле кылат.

Бирок айрымдары кайсы бир конкурска катышып келгенден кийин эле “жылдыз” болуп алышат. Сүйлөшпөйт, саламдашпайт, биздин кечээки студенттер. Мүмкүн биз да кемчилик кетиргендирбиз, өзүбүзгө да карашыбыз керек. Кандай болгон күндө да кечээкини унутпаган жакшы. Аткаруучу деген философ. Мына менин адистигим – ырчылыкка көнүктүрүү. Романс бир же эки мүнөттө кандай угулушу керек? Мына ушул кыска убакта образ түзүп, бир нерсе тууралуу айтып берүү зарыл. Бул өзү татаал жумуш, дайым ойлонуп жүрөсүң, анан “жаш өттү” дебей, такай окуш керек.

  Айтпаса унутуп коюш оңой эле

“Азаттык”: Былтыр Кийизбаеванын 100 жылдык мааракеси өттү. Ушуга коомчулук тарабынан жетиштүү көңүл бурулдубу?

Ураз Иманалиев

Иманалиев: Өтө күчтүү деп айта албайм, бирок көңүл бурулду. Маданият министрлигине барып сүйлөштүк, радио-телевидениеден жарыялар берилип, маалымат таралды. Музыкалык окуу жайларда иш-чаралар уюштурулду. Булардын баары бир айга созулду.

“Азаттык”: Улуттук искусствого чоң из калтырган улуу таланттар бар. Бирок алардын эмгегин эскерүү, эстеликтерин коюу жагынан анчалык жакшы иштер жүрбөй жатат. Мына С. Кийизбаеванын аянтта эстелиги жок, коюлушу керекпи?

Иманалиев: Азыр мамлекеттин чама-чаркы чакталуу, каражаты жетишсиз. 100 жылдыгын өткөрдүк, демөөрчү издедик. Маданият министрлиги акча бөлдү, бирок ал аз, андан ашык бере албайт. Биз да жөн отурбай, демөөрчү табышыбыз керек экен. Эстелигин койгончо канча жерден өтөсүң.

Шаардын жетекчилигине кирип, артынан жүгүрүш керек. Андай ишти туугандары жасайт. Мындай ишке кызыккан министрликти көрө элекмин. Ушундай, жагдай. Анан кадам сайын эле жайнатып эстелик да коё албайбыз. Шаарда андай мүмкүнчүлүк жок. Бирок Кийизбаева сыяктуу белгилүү инсандарга шаарда эстелик коюла элек. Жашаган үйүндө мемориалдык тактайча коюлган. Бул тактай, анан “Ала-Арча” көрүстөнүндөгү эстелик ыраматылык Күлүйпа Кондучалованын аракети менен коюлган. Баары кандай коюлушу керек экенин ошол киши аныктаган. Биз жаш экенбиз, аны билбеппиз. Өкмөткө кирип атып, пенсияда болгону менен Кыргызстан баатыры, кадыр-баркы чоң экен, жасаттырган. Мен ал киши менен тааныш болуп калган тагдырыма ыраазымын.

  Залкарлар унутулуп баратат

“Азаттык”: Сайра Кийизбаева деген улуу таланттын дүйнөлүк дебейин, жалпы союздук деңгээлде чыгып калышын сиз кандай шарт-жагдайларга байланыштырасыз?

Иманалиев: “Ал кандайча пайда болгон?” деп атпайсызбы. Олимпиада болгон, ошондон улам алдыга чы��кан. Москвадан келген Власов, Ферелер ошондой талантты ачышкан. Алгач ырдатып угуп, музыкалык театрга алып келип, үйрөтүп, чоң сахнага алып чыгышкан. Негизи элдик-көркөм чыгармачылыктан көтөрүлгөн. Ал кезде элдик чыгармачылык күчтүү болчу. Азыр айылда клубдар иштебей калды, жалгыз клуб башчысы отурат. Айтылуу ырчыбыз Токтоналы Сейталиев “улуу ырчылар айылда төрөлүп, шаарда каза болушат” дейт. Чыныгы таланттар эл арасынан чыгат. Ошолорду убагында таап, алып чыгыш керек. Алар менен иштешүү зарыл.

Биздин бүтүрүүчүлөрдөн Германияда, Италияда ырдап жүргөндөр бар. Ысманов Италияда, Райымбекова Германияда ырдап жүрөт. Классикалык музыка жалгыз эле бизде эмес, Батышта деле мурдагыдай популярдуу болбой турат. Анткени баары Интернетте, телефондо отурушат, ушундай деңгээл.

Таланттарды издеш керек. Сайра Кийизбаеваны өздүк-көркөм чыгармачылыктын жюрисине жетекчи кылып койсо, таланттуу балдар-кыздарды издеп таап келчү. Сукманов, Миңжылкиевди алып келип даярдоо курстарына окутуп, мыктыларды чыгарган.

Азыр эми аны эстеген киши жок. Малдыбаев, Махмутова, Кийизбаева, Чодронов унутулуп баратат. Канча убакыт өттү, жада калса бир кече уюштуруп коюшпайт. Муну Маданият министрлиги кылышы керек эле, ал жерде искусство боюнча иштөө бөлүмү бар. Биз барып айтпасак Сайра Кийизбаеванын 100 жылдыгын деле билишпейт болчу. Ушундай жагдай. Биз өз тамырыбызды билишибиз керек го.

Абдылас Малдыбаевдин канча ырлары бар, азыр да ырдалып жүрөт, операларга жазган музыкасычы! Унутулуп баратат. Баары Малдыбаевден башталат. Калгандары кана?

“Азаттык”: Ураз ага, маегиңизге ырахмат!

Бекташ Шамшиев, “Азаттык”, 16.01.2018-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmborboru.su/2018/02/26/ojlon-kyrgyz-ojgon-kyrgyz/

Ойлон кыргыз, ойгон кыргыз

Байыркы гректер сулуулук менен сүйүүнүн кудайы деп санаган Афродита жөнүндө Хан Жантайдын караманча кабары жок болсо да Соң-Көлдөгү Сууперисин көргөндө көөдөнү жалын чалгандай өрө��күп, бул айзада беш көкүлгө кушу түшүп, арзуусу артат. Ал дилинде:

Жашартып мени наз демиң, Жалганда болчу аздегим, Жалынып турат Жантай чал, Жароокер бийкеч жаз черин! – деп жиберет…

Мында көңүл бөлчү орчундуу жагдай бар. Кыргыз кыз-келиндери абалтадан эркин болбосо, коомдук турмушта өзүн айдың көлдүн аккуусундай алып жүрө алат беле. Мөөрдүн кулунчактай курбулары менен куунак маанайда бейкапар көйкөлгөн көлгө барып түшүшү мерездиги үрөй учурган феодалдык өлкөлөрдө ойго келчү жорук беле? Бул жагынан кыргыз кыздары байыркы амазонкалардын бар касиетин сактап калган. Антпесе, Кыз Сайкал, Жаңылмырза, Тупар ханыша, Надира бегим, Жаркынай, Курманжан Датка сыңары ысымдары кыргыз зардалдары менен катар айтылган акылман, көкжал ургаачылар калкыбызда кастарланат беле!

Кыргыздын макал-лакаптарында аялзатынын улуулугу, сулуулугу өзгөчө баса белгиленет. “Кыздын кырк чачы улуу”, “Эр энеден туулат”, “Аял жакшы – эр жакшы”, “Эненин орду төрдө” сыяктуу ургаачы калкка терең таазим менен арналган толгон-токой ой берметтери бар. Ошондой эле “Манас” баштаган эпосторубуздун барында Каныкей, Айчүрөк, Айганыш, Зулайка, Кенже, Арууке сыяктуу аялзатынын асылзаада өкүлдөрү көкжал эрлерге татыктуу жар катары айтылат. Мында алардын жубай катары парзын өтөгөндүгү гана эмес, акылгөйлүгү, уюткулуу журтка Умай энелик урматы, домоктун алдын алган көрөгөчтүгү жана ак көрпө жайыл пейили да бийик бааланган. Эр аттуунун баары эл-жерин коргоп жоого аттанганда турмуш-тиричиликтин бүт түйшүгү аялдардын моюнуна түшкөн. Бала-бакыра, кары-картаңдарды асыроо, мал-жанды багуу, отун алып, от жагуу, улам жаңы конушка көчүү, боз үйүн бүктөп тигүү оңой-олтоң иш болгон эмес. Мунун баарын кыргыз аялы кабагым-кашым дебей аткарган. Эрдин да, нардын да жүгүн көтөрүп, укум-тукумду улоо менен кыргыз улутун бүгүнкү күнгө жеткирген. Ушундай жашоо образында паранжа, чүмбөт жамынган, азыркыдай хиджап менен чүмкөнгөн ургаачынын көчмөндөрчө тиричилик өткөрүүгө ыңгайлуу болор беле? Бейиштей жериң, айкөл элиң турганда уул-кызды кынга салып кармоо кыргыз салтына дегеле коошпос эле. Тал-талдап өргөн чачына үкүлүү кундуз тебетейи жарашкан бой жеткен кыз бала жорго минип, каймал төөнү жетелеп, анын артында бешик өңөргөн жеңеси, анан бала учкаштырган байбиче бараткан көчтү биз көп көргөнбүз. Ошондо улуттук кийим-кеченин, боз үйдүн жасалгаларын, ат жабдыктардын асем үлгүлөрүн көрүп, суктанчубуз. Анда улгайган ургаачыларды мындай кой кыздар да, келиндер да жүздөрүн жабышчу эмес. Айчырайлуу беш көкүл жөнүндөгү аңызды угуп, бир көрүүнү арзыган байлар көчтүн өтүшүн атайы аңдып турушчу. Ушундан улам:

Көчкөндө миндиң кула атты, Көркөмүң мени кууратты – сыяктуу ашыктык ырлары жаралган. Бул шаани-шок оттуу жашоо жараянынын романтикасы болгон. Ошондой учурларда жигит менен кыз бири-бирин жактырып калып, “Мырза уул менен Аксаткын”, “Олжобай менен Кишимжан” сыяктуу армандуу чыгармалар да жаралган эмеспи…

Биздин айталы дегенибиз – ошондогу түркөй деген турмуш менен азыркынын ортосундагы айырмачылык. Айылдык жашоо образын мындай кой, баш калаабызда феодализм доорун элестеткен же азыркы Ооган, Пакистан, Иран сыяктуу мамлекеттердеги жапайычылык көрүнүш жайылып бараткандыгын көрөсүң.

Мунун баары ислам динин, анын ар кыл экстремисттик агымдарын жайылтууга кеңири жол берилгендиги менен байланыштуу. Ошонун аркасында эгемендиктин жылдарында жер-жерлерде мечиттердин саны мектептердикинен 2-3 эсеге ашып кетти. Эч бир илим-билимдүү, маданияттуу ата-эне уулун, кызын медресеге бербейт. Анткени, ал өспүрүмдүн билими, акыл-эси, дүйнөгө көз карашы, маалыматы чектелип, өнүгүшү чектелип калат. Акыры ал манкурттуктан башкага алып келбейт. Бул кимге жагат? Баарыдан мурда дин жайылтуучуларга. Анткени, ошондой чөйрөгө өз идеологиясын жайылтуу, сиңирүү оңой болуп калат. Алардан шахид-жан кечтилерди, кызыл кыргынга жинигип бой урчу маңкурттарды даярдоо иттен оңой болот да. Мына азыр Сирияда эле миңдеген кыргыз жараны жүрбөйбү. Алар эмне ата мекенибизге катылган баскынчыларга каршы аттанышкан эр жүрөк патриотторбу? Алардын “политруктору” баарыдан мурда ошол медреседеги жол көрсөтүүчүлөр болуп жатпайбы. Бул бир жагы. Экинчи жагы – экономикалык каатчылыктын айынан, жумушсуздуктун кесепетинен аргасыздан мигрант болушкан ата-энелер балдарын жакындарына таштап, оокат издеп кетип жатышат. Ал балдарга баш-көз болуп, тарбия-таалимин катуу көзөмөлгө алууга карыган чал-кемпирдин чамасы жетпейт. Андыктан, балдардын медреселерге барышы, аларды адепсиз жолдон сактоонун бир аргасы катары эсептелет да.

Чыгыш элдеринин эпикалык шедеврлеринде жигит менен кыздын аруу сүйүүсү, арзуусу жана алар тарткан азап-тозоктор ар кыл доордогу залкар таланттар тарабынан эргүү менен баяндалган. “Лайли менен Мажнун”, “Фархад менен Ширин”, “Тахир менен Зухра”, “Юсуп менен Зулайка” сыяктуу ажайып дастандар жөн жерден жаралган эмес. Алардын баарында алоолонгон сүйүү сезими, асыл максат үчүн күрөш чагылдырылат. Ошол фондо кыргыздын “Каптагайдан качкан кыз” аңызы өзүнчө бир феномен сыяктанат. Бул Курманжан Датканын өмүрүндөгү окуяга да оролушат. Ушинтип Казандагы Сүйүмтике, Бакуда кыз бала мунараларынын тарыхы да кыздардын өз эркиндигин, махабатын баарынан жогору койгондугун, зордукка моюн сунбастыгын айгинелейт.

Эми ошол “Жанна-д-Арктардын” урпактары капастагы бөдөнөдөй паранжы жамынып, чүмбөт салынып, хиджап кийип жүрүүгө мажбур болуш керекпи? Мындай феодализм саркындыларына каршы аёосуз күрөштү Октябрь революциясынан соң жаңы бийлик баштабады беле. Бул демилгени Чыгыш аялдары кызуу колдоп, паранжа, чүмбөт өрттөө өнөктүгүн өткөрүшкөн.

Дегинкиси, бул адамзатка мүнөздүү болбогон кара мүртөз каада-салттар, жоболоңдуу жосундар кайдан, качан чыккан. Адепкисинде Адам ата менен Хава эне деле жаннатта жылаңач жүрүшкөн турбайбы! Алардын урпактарынын бузуку жолго түшүшүнө арапчы- шайтан күнөөлүү. Анын азгырыгы менен көрпендеде напси, ыйман дегенди бузуп, алдуу-күчтүүлөр чабалдарга зобун көрсөтүп, ырыскысын тартып алуу менен көз карандылык абалга келтирүүдөн, жердеген чөлкөмүн басып алып, кулга айлантуудан башталган. Арийне, бул кол салуу, басып алуу, талап-тоноо менен коштолгон. Ошондо колго түшкөндөрдүн эр аттуусу кул, ургаачысы күң катары олжого айланган. Библия менен Куранда пайгамбар катары эсептелген Давид жана Сулайман тарыхый эле инсандар, падышалар болуп, ар биринин сарайында 300дөн 500гө чейин аялдары болгон. Ошол каныша айымдарды бычмалдар кайтарышкан. Алар базарга серүүндөп чыкканда башкалар жүзүн көрбөс үчүн чүмбөт кийүүгө милдеттүү болушкан.

Ал эми чет элдик баскынчылар (адегенде европалык) Азиянын, Африканын аймактарын басып кирип, өз колонияларына айланта баштаганда жергиликтүү калктар мал катары каралган. Аларды сатуу-коюу кожоюндун карамагында болгон. Ошого чейин деле орто кылымда бул жапайы жазанын болуп келгендигин Омар Хаямдын Эльпини кантип сатып алгандыгы айгинелейт. Андан кийин кул менен күңдөрдү жаңыдан ачылган Америка материгине сата башташкан. Ошондо эркектердин жашы, ден соолугу, алдуу-күчтүү экендиги, ургаачылардын жаш курагы, кебете-келбети, мүчө-башы маанилүү болгон. Алардын ар-биринин көзү-башы, тиши, тырмагына чейин текшерилип, баа коюлган. Бул адам базарына бийлик, байлыгы бар төбөлдөрдүн жакындары (аялдары, эже-карындаштары, кыздары) түшкөн эмес. Аларды көздөн оолак тутуш үчүн паранжы жамынтып, коштоочусуз сыртка чыгарган эмес. Бул адат Чыгыш өлкөлөрүндө азыркыга чейин сакталып келе жатпайбы.

Атүгүл шахмат боюнча аялдардын эл аралык мелдешин 2017-жылы өткөрүү мөөрөйүн утуп алган Иран бийлиги ага катышуучу 60тан ашык өлкөнүн катышуучулары хиджап кийип ��лтурушу керек деген талапты коюуда. Бул дүйнөлүк коомчулуктун, өзгөчө цивилизациялуу өлкөлөрдүн кескин нааразычылыгын жаратууда. Бизде андай жатыркоо, иренжүүсү жок эле сарыккан сакалды коё берип, самсаалаган дамбал, жерге тийген жегде кийүү “модасы” жайылып кетти. Андайлардын жанына олтургандан жийиркенесиң. Ал эми кыз-балдар эми мектепке ошол хиджабы менен келе баштады.

Биз ошол эле паранжы жамынуу сойкулукка жол ачканын жакшы билебиз. Атайын жайларды мындай кой, паранжа жамынган жел тамандар алты пакса коргон ичинде камоодо олтурган ойношуна жолугуп турган. Андан каары күчтүү күлүңкөздүн абышкасы да шек санаган эмес. Короосуна коргон кармоо ал душмандан коргонуу үчүн эмес, катын-кызын колоктогон аңгилерден коргоо үчүн салынган. Кыргыз, казакта андай шагыраган бойдоктор болгон эмес. Бешик куда, бел куда деп, балдардын тагдыры белгилүү да, жоопкерчиликтүү да болгон. Бизде мини юбка, декольте, топикчен кыз-келиндер көчөгө чыкканда эрен-төрөөнү жок ��ле кабыл алганбыз. Ал эми азыр Европага күргүчтөп кирген качкындар ал жерлик айымдарды көргөндө ачык эле кол салгандары болбодубу. Бул психологиялык ала салуу же көнбөгөн көрүнүшкө тушугуудан улам жаралган кан кызуусу – делөөрүсү.

Демократиянын шылтоосу менен ар кандай диний агымдарга жол ачып таштап, алар өз билгениндей намаздарын окуп, карапайым калктын башын маң кылып бүттү.

Баарыдан мурда биз өз улуттук идеологиябызды иштеп чыкпай, ары урунуп, бери урунуп жатып, аң-сезимде вакуумду жаратып алдык. Аны кыраакы баамдаган сырттагы идеологдор кыянатчыл личинкаларын беймарал чачууга жетип алышты. Эми андан арылуу оңойго турчудай эмес. Андыктан, акын Эсенгул айткандай: “Ойлон кыргыз, ойгон кыргыз!” деп кайталоого аргасыз болобуз.

Ильгиз Талип (Гилязетдинов), калемгер публицист, “Эркин тоо”, 30.06.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmborboru.su/2018/01/29/zhyrgatkan-kazak-saga-katyn-berbejt-zhygylyp-zhatkan-kezde-zhylany-yz/

Жыргаткан казак сага катын бербейт, / Жыгылып жаткан кезде жыланыңыз...

1993 — жылы Бишкекте, кеч күздө кыргыз-казак айтышы өттү. Айтыш үч күнгө созулуп, үчүнчү күнү элдин санын көбөйтүш үчүн солдаттарды отургузуп койгон экенбиз, кадимки Сүйүнбайдын чөбүрөсү, ал кезде 26 жаштагы Эрмек Жуматаев деген казактын жаш акыны ошону согуп жатат:

Сүйүнбай атам келгенде, Кыз берип кыргыз сыйлаган, Эми, Эрмек уулу келгенде, Солдатын кыргыз жыйнаган, Санаамда сырын табалбай, Сабыркап жаным кыйналам.

Анан калса «байлап кетчүдөй» болуп солдаттарыбыз филармониянын алды-артын бербей отуруп алышыптыр. Дегеле ошол айтышта казак акындары «камдуу» келишкенби үстөмөндөтө ырдап, биздин Ашыраалы, Тууганбай, Орозбек өңдүү аттын кашкасындай таанымал акындарыбыздын шаштысын алып турушту. Элена Абдыкалыкова деген болугунан келип болукшуп турган казактын «сууруп салма» кызына биздин улуу-кичүү төкмөлөрүбүздүн кез-келгени эле жүрөктөрүн «сууруп» чаап жатып калышты эле делбиреген Элена секин гана:

Ашыкем аялдыкка алам деди, Орозбек калгың мында багам деди. Конокту жөнү менен сыйлай албас, Кыргыздар дастүрлөрүң жаманбы эди,- деген бир ооз ыры менен анда олтурган жалпыбызды жайлап түшкөн. Ал кезде жаңы чыгып келаткан Абдылда Нуралиев да «өппөй кантип калайын» деп өрөпкүп жөнөгөндө:

Казак кызын өпкөндү не кыласың, Кыргыздар ээ болгула кыздарыңа,- деп демибизди сууткан болчу. Айтыш кызыганда биздин Ашыкебиз «казактан аял алчумун» деп эле маселени кабыргасынан коюп калбаспы…Жарыктык киши тимеле өткөрүп койгонсуп доолап жатып алганда Эсенгул Жакыпбеков деген казак акынынын Ашкебизге берген каймана жообуна кийин далайларыбыз күлүп да, күйүп да жүрбөдүкпү. Түгөнгүр Эсенгулдун түрмөгүнөн бир шиңгил келтирейин:

Ашыке, Каскырдай тишиңизди кайрадыңыз, Казактан катын бер деп сайрадыңыз, Казак сага каадалуу катын бербейт, Калган кезде түгөнүп айраныңыз.

Алтымыштын ар жагы курагыңыз, Айлантып аял жагын сурадыңыз, Жыргаткан казак сага катын бербейт, Жыгылып жаткан кезде жыланыңыз…

Казактын ушул Эсенгул акынына чоңколуктан Тууганбай түттү окшойт ошол айтышта. Анын сөзүнө жараша:

Тууганбай чындап асылса, Тура албай калба катарга, Убайды үйүп башыңа, Уктабай калба жатарда, Түбүң деги казакпы ?.. Түшүнбөй турам өзүңө, Түспөлүң окшош татарга… деди эле. Эсенгул акын чыны менен эжигейдей сары неме экен. Таамай жоопко тамшана кол чапсак дагы, бир даарыбыз омоктуу неме экен «оодарып» кетпегей эле деп турдук. Биздин Орозбек Кутманалиевдин төкмөлүк өнөрүн ошондо көрүп «оозум ачылган» жайы бар. Кайран киши киного тартылып, артисттик жагына алаксып кетпегенде төкмөлүк өнөрдүн төрүндө болмок экен. Ошол айтыш тууралу ал кездеги «Бишкек шамы» газетасына жазган («Тууганбай чындап асылса, тура албай калба катарга» «Бишкек шамы» октябрь. 1993-ж) макаламда Орозбек төкмөбүзгө арнап төмөнкүдөй жазган экемин:

Акын экен Орозбек, Айтышта даана көрүндү, Ак жаандай ыр менен, Ачып койду көңүлдү, Казактан келген балдарды, Катары менен сынады, Камчыдай тийген сөздөргө, Калыңдыгынан чыдады. Орозбек кайда жүргөн деп, Ошондо түштүк арманга, Осмонкул болмок экенсиз, Орозкул болбой калганда.

Айтыш жүрүп жатканда кадимки Эстекебиз филармонияны көркүнө чыгарып «бакжайып» басып жүрдү. Эмнегедир айтышка түшкөн жок. Көпчүлүгүбүздүн качан чыгат деген үмүтүбүз акталбай арманда калганбыз. Күйгөнүмдөн ошол макаламда ал к��шини да «шилтей» кетиптирмин.

Акындыгың билчүбүз, Атпай кыргыз сүйчүбүз, Айтышка түшсө Эстеке, Алдырбайт деп жүрчүбүз.

Капырай, Калк алдында айтыштан, Качтыңызбы Эстеке?! Каргадай казак балдардан Шаштыңызбы Эстеке?!

Эми, Чоңдору келсе казактын, Эстекем, чоочубай жолун тособу, Же, айлына кире качабы? Айта албай турам ошону.

Азыр ойлосом кыргыз-казактын «баш» акыны эмесминби дегенсип баа-баркын карманса керек Эстекебиз. Айтыштын көркүн сөз башында учкай айтканымдай Эрмек Жуматаев ачып турду. Жаштык, курчтук, таман алдынан сөз тапкычтыгы менен биздин Эл акындарыбызды «ээрден» эңип кетчүдөй кудуретин байката алган эле. Ошол макаламда:

Эгейден келген Эрмегим, Элимден сендей көрбөдүм. Эң түшүнгөн кишиге, Эч кимге байге бербедиң. Табылдыны талкалап, Тууганбайды тушадың. Оң келгенди оңдурбас, Оозуңда экен бычагың. Эттей туурап жеймин деп, Орозбек кылды кусурду. Тууралып өзү калаарда, Тура качып кутулду. Эрмек сага дабаа жок, Элесең сөзүң куюндай. Эки элге кайра келгенби, Эртеги өткөн Сүйүнбай… деп жаздым эле.

Ал айтышта баш байге «Ак боз» атты Тууганбай ырчыбыз татыктуу алып, филорманиянын сахнасында жетелеп турду. Эрмек эмне алганы эсимде калбаптыр. Ал эми Манастан «Түктүү таман Түкүбай менен Эр Агыштын күрөшкөнүн» айтып жатып Баянгалы Алимжанов деген казак акыны төө алды. Манас айткан казакты биринчи көрүшүм. ( Кийин тегин териштирсек түбү Көкчө -Тоолук кыргыз болуп чыкпаспы) . Өлөңүн баштаарда өкүрүп алмай адатын байкап адегенде таң калып да, айрымдары күлүп да отурган көпчүлүк, Баянгалый түшкүрүң баягы «кара жинин» Манаска салып, кып-кыргызча күпүлдөтө соккондо андагы эл кыйкырып сүрөп, филармониянын ичин үч көтөрүп кетишпесби…Айтышка келишкен казактын жаш акындарын, Элена өңдүү кыздарын көрүп:

Өркөнүң өскүр Элена, Өлөңүң угуп эридим, Өзүңдөй бизде кыздар жок, Өрттөнүп өзөк кейидим… деп өкүттө калдым эле . Кудайга шүгүр, кийинки кездерде Саргашка, Элмирбек, Жеңишбек, Шекербек, Аалы, Азамат өңдүү «казакка каш кайтараар» жаштарыбыз, жакшы обончу, мыкты төкмө Майра келинибиз таптаган кыздарыбыз өсүп чыгып, айтыш өнөрүнүн күйөрманы катары санаам тынчыгансып калды. Анткени, кыргыздын төкмөлүк өнөрүнө баа берчү да, барктай алчу да, домбурасын «дүмбүрлөтүп» атаандаша агылып-төгүлүп айтышка түшчү да ааламдагы жападан жалгыз эл ушул апыраңдаган казак боордошторубуз. Башка кайсы эл менен айтышмак элек. Кимге өнөрүбүздү сынатмак элек. Өзүбек айтышка түшүптүр дегенди өмүрү уккан эмесмин… Айта кетүүчү нерсе бүгүнкү күндө казак туугандарыбыз «айтыс» өнөрүн атты айтпайлы, төөгө мингизип алышты. Аманжол Елтаев, Айбек Калиев, Балгынбек Имашев өңдүү «киттери» өсүп чыкты. Үчөө тең жогорку окуу жайларынын окутуучулары. Интеллектиси бийик «айтышгерлер» болгондуктан дайыма улуттук масштабдагы көйгөйлөрдү, ойго салчу темаларды ортого ташташат. Балгынбектен бир айтышынан, бир мисал:

Уйгур-түрк эл-жериңди ээлеп алып, Ууртун казак берген майга малып, Капкандай кысып барат белиңди улам, Казагым жашамаксың кайда барып ?! Айга учуп кетем десең «Байкоңурдан» Аны да орус жатат пайдаланып…

Кеп маанисин майдалап отурбайын. Мынча болду Айбек Калиев акындын казактагы тил маселесине тийиштирип айтканынан бир үзүм келтирейин:

Казактар тили чыкпас жаш балага, Ит аяктан аш куюп беришчү экен… Азыр да, ошол салтка келүү керек, Казакча тил билбеген депутатка, Ит аяктан аш куюп берүү керек.

Ал эми, учурдагы казактын «баш» акыны Даулеткерей Кап уулу деле бирөөгө тизгин берейин деген ою жоктой. Жогоруда мен «шыпшынуу» менен айтып өткөн Эрмек Жуматаев булардын жанында шоона эшпей калганы качан. Демек, биздин жаш төкмөлөрүбүздүн алдында дагы далай «ак кар, көк муз» ашуулар тургандыгын белгилей кетейин.

Төөдөн өтүп

Казактын Нурлан Мусаев, Тилеген Эдилов деген эки “чычымы” айтышып жатат. Тилеген олбурлуу, анча-мынча сөз кыябын байкабаган жигит экен, анысын илип алган Нурлан акын ”сыйырдын мүйүзүндөй” калдаясың деп сыйрып келип согуп жатат:

Катуу чочуп кеткенде төө куш байкуш, Карайлап кумга башын тыгат экен, Өз башын кумга тыгып көрбөй калып, Өзгөнү да көрбөйт деп турат экен. Төө боюна ишенген азаматтан, Төө куштай аңкоолор көп чыгат экен,-десе

Төлөгөн Эдилов:

Сен мени уйга окшотуп уйпаладың, Уялбай уу тилиңе куйкаладың, Анан да төөгө окшотуп төбөлөдүң, Акын элем сыймыктуу эңкейбеген, Алты алаштын алдында тебеледиң. Буулуктуруп барасың балакайым, Бууранын таманындай бул кол менен, Бурулуп берип калсам көрөөр эдиң,-деп жашы улуурак экен чычалап калды.

Нурлан Мусаев:

Кантип эле уй дейин сайгак тийген, Кантип эле төө дейин айдап минген, Кейитпей сөз маанисин түшүнүңүз, Келтирген мисалым ал бир “ак” коюп Казактын каймана айткан сөзүн билбей, Төөдөн өтүп кеттиң го жираф болуп,-деп чоксуз күйгүзбөдүбү.

Темирбек Алымбеков, “Алас”, 08.02.2007-ж.

[sanzharskyi]

View this post on Instagram

A post shared by Санжар Мыкыев (@sanzharskyi)

Достор бизде бугун конокто Юлия Руцкая! #СаламКыргызстан #ктрк #kultaevproduction #тамадаларгрупп #мыкыев #кондитерская #фабрика #ата (at КТРК)