optyka-kultury

[optyka-kultury]

Meble Wyspiańskiego.

Stanisława Wyspiańskiego nikomu specjalnie przedstawiać nie trzeba. Ten młodopolski artysta, nazywany również czwartym wieszczem narodowym, ma dostatecznie bogatą biografię aby uczynić go przedmiotem co najmniej kilku interesujących wpisów.

W dzisiejszym wpisie chciałabym opowiedzieć wam o meblach Wyspiańskiego.

Stanisław Wyspiański po swojej czteroletniej podróży po Europie, osiedlił się na stałe w Krakowie w 1894 roku. 

Wśród krakowian osoba artysty oraz jego twórczość wzbudzała zarówno zachwyt, jak i niechęć. Wielką miłośniczką jego działalności była Eliza Pareńska, która prowadziła jeden z najbardziej znanych salonów literackich w Krakowie. Eliza bardzo hojnie podejmowała krakowskich artystów, jak również pomagała im w tarapatach finansowych, często udzielając bezzwrotnych pożyczek (np. Dagny i Stanisławowi Przybyszewskim). Jednak w przypadku Wyspiańskiego bardzo starała się, aby udzielając mu wsparcia nie urazić jego dumy. Kupowała jego obrazy i dosłownie wciskała je swoim znajomym, niezależnie od tego, czy powielali jej zamiłowanie do twórczości Stanisława.

Eliza Pareńska była matką Zofii, którą w 1904 r. wydano za mąż za Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Korzystając z tej okazji, Eliza złożyła u Wyspiańskiego zamówienie na projekt wnętrza mieszkania oraz mebli dla swojej córki. Wyspiański kolejno zaprojektował całkowite umeblowanie salonu, sypialni wraz z gotowalnią oraz pokoju jadalnego. Mieszkanie to, jako jedyne urządzone w całości przez Wyspiańskiego budziło bardzo duże zainteresowanie. Zupełnie obcy dla małżeństwa Żeleńskich ludzie i przyjezdni przychodzili „bez ceremonii” oglądać je i podziwiać.

Meble zostały zaprojektowane jako całość, a każdy z nich stanowił część przemyślanej kompozycji. Niestety waga i nieporęczność mebli praktycznie uniemożliwiały ich przestawianie. Dodatkowo Wyspiański przy projektach kierował się zasadami geometrii, kompletnie ignorując kwestię ergonomii oraz anatomii ludzkiego ciała.

W efekcie: „stoliki nocne były tak olbrzymie, że blat ich sięgał do piersi człowieka; zarazem sprzeciwiały się całkowicie celom użytkowym: ani spojrzeć na zegarek, ani wypić herbatę w łóżku, nic! Olbrzymie fotele w sypialni miały siedzenie o jakieś 10 cm wyższe od normalnych, a stolik zaś, wskutek zasady, że ma być równej wysokości z poręczami, był tak niski, że o kant uderzało się kolanami, których nie sposób było podziać. Bardzo ciężkie, a szalenie niewygodne krzesełka były istnym narzędziem tortur.”

„Gdyby ktoś chciał się zdrzemnąć, na próżno szukałby we wszystkich pokojach sprzętu ku temu: wszystkie kanapki były za krótkie, ledwie do siedzenia, gdyż np. w salonie kant oparcia wbijał się w plecy. „Cierp i czuwaj” – zdawał się mówić każdy mebel. „

„W jadalni  ogromne, ciężkie, rzeźbione fotele były skomponowane tak, że miały stykać się bokami, a grzbiety ich tworzyły wysoką i zwartą palisadę, przez którą nie było mowy o podaniu półmiska, sponad której skłopotana służąca oblewała gości sosem, przy czym kolana siedzących wgniatały się nielitościwie w deskę okalającą stół.”

Inne wady? Jak to ujął Boy-Żeleński:

„[…] przykuwało to lokatora na całe życie do mieszkania; nie można było sobie wyobrazić tych mebli w innym pokoju, w innej dyspozycji etc.

[…] Meble nie znosiły żadnego obcego elementu, nie znosiły na przykład dywanu. W sypialni, która wymagała czegoś na podłodze, trzeba było uszyć dywan z prostych skór kozich, co ładnie wygląda… byle go nie używać. W salonie posadzka była naga. Stoły były przykryte suknem równo ściętym z kantem stołu, co jest ładne, tylko nie do użytku. Meble te nie znosiły obrazów innych oprócz Wyspiańskiego. Nie znosiły nieporządku, lekki nieład, jak zwykle w pokoju, gdzie ktoś mieszka, porzucone książki etc. Robiły wrażenie fatalne. Najmniejsze przesunięcie tworzyło chaos; powinny zawsze stać na swoim miejscu, czyste, zimne, nietykalne.

[…] Ratowało nas tylko to, że mój gabinet nie był urządzony przez Wyspiańskiego, tylko jakimiś meblami angielskiego kroju, i tam skupiało się życie całego domu. W salonie bywaliśmy jedynie wtedy, kiedy się go komuś pokazywało, poza tym opalało się go, aby meble się nie zepsuły, i koniec. (…) Gdyby nie oaza „angielskiego pokoju”, nie wiem co byśmy poczęli. W końcu ogarniała nas rozpacz; dojrzewało postanowienie, aby oddać te meble do muzeum, a kupić sobie bodaj ogrodowe, trzcinowe krzesełka i nareszcie – usiąść!”

Meble z mieszkania Żeleńskich zostały – przy okazji przeprowadzki  - odsprzedane w 1910 roku dr A. Chramcowi, który umieścił je w swoim zakładzie wodolecznictwa w Zakopanem. Obecnie meble znajdują się w posiadaniu Muzeum Narodowego w Krakowie, ale o ile mi wiadomo nie są wystawiane.

MN w Krakowie prowadzi stałą wystawę Zawsze Młoda! Polska sztuka ok. 1900 w Kamienicy Szołayskich.

! Wyspiański zaprojektował również meble w Krakowskim Domu Towarzystwa Lekarskiego. Ktoś zwrócił mu uwagę, że krzesła w sali posiedzeń nie są zbyt wygodne, na co Stanisław odpowiedział: „Bo też nie powinny być wygodne. Kiedy krzesła są wygodne, wówczas na posiedzeniach śpią.” Po czym objaśnił z uśmieszkiem, że krzesła są urządzone tak, aby ktoś, kto się zdrzemnie, zsunął się łagodnie na podłogę: do tego zmierza prosty grzbiet, gładkie skórzane siedzenia oraz łukowato zaokrąglona poręcz. Jak to ujął Boy: „Jak zwykle trudno było widzieć, w jakim stopniu mówi poważnie, a w jakim kpi sobie z interlokutora.”

[optyka-kultury]

“Marlene “ - A.Kuźniak

Pierwszą pozycją literacką przeczytaną przeze mnie w 2017 roku jest reportaż o Marlenie Dietrich, którego autorką jest Angelika Kuźniak. 

Chylę czoła przed prawdziwie mrówczą pracą, jaką wykonała pani Kuźniak w cierpliwym poszukiwaniu różnych informacji oraz docieraniu do swoich rozmówców. Niestety mam bardzo poważne zastrzeżenia dotyczące formy tej książki. 

Doskonale rozumiem, iż reportaż z założenia jest specyficznym gatunkiem literackim, natomiast powiedzmy sobie szczerze - ten konkretny reportaż nie jest zbyt dobry.

Można w taki sposób napisać do gazety, natomiast w momencie w którym tekst z (powiedzmy) czterech stron, ma stać się tekstem na prawie dwieście - wypadałoby go jednak nieco poprawić i nadać mu odrobinę literackiego "sznytu". 

Mimo przyjętej chronologii treść jest przedstawiona w dość chaotyczny sposób. Autorka konstruuje bardzo krótkie i proste zdania, często wręcz równoważniki, co nie przeszkadza przy czytaniu stosunkowo krótkiego artykułu w gazecie, ale po stu stronach takiej formuły ma się (przynajmniej ja mam) trochę dosyć.

Założeniem tej książki miało być sportretowanie Marleny jako "niezwykłej kobiety i niezwykłego czasu." To też nie do końca wyszło. Autorka koncertuje się głównie na ostatnich niespełna trzydziestu latach życia artystki.

Zdecydowanie brakuje mi historii Marleny z młodych lat - zamiast tego autorka prezentuje na koniec książki suche i w dużej mierze encyklopedyczne wyliczenie dotyczące życia gwiazdy oraz jej filmografii. 

Dla mnie opisanie schyłku jej kariery i tego, jak sobie z tym faktem nie radziła nie jest równoznaczne z otrzymaniem pełnego obrazu Dietrich, na który liczyłam. Czytelnik dostaje ledwie wycinkowy portrecik upartej oraz starzejącej się gwiazdy, nękanej prawdopodobnie przez nerwicę natręctw, ledwie już funkcjonującej w piekle narzuconego sobie perfekcjonizmu. 

Przebąkiwanie, że to wina wymagającej matki nie do końca jest - uczciwą wobec czytelnika - odpowiedzią na wszystkie pytania. 

Autorka o wiele za mało uwagi poświęca rodzinnemu życiu Marleny i jej skomplikowanej relacji z córką - jest to zaledwie kilka niesatysfakcjonujących wzmianek.

Podsumowując Angelika Kuźniak podaje czytelnikowi na tacy kilka ciekawostek, ale nie wystarcza to, abym z czystym sumieniem mogła polecić tę książkę, jak i zapewne nie wystarczy abym przeczytała ją powtórnie.

4/10

Wyd. Czarne, 2013.