koval-ptaki

[koval-ptaki]

106] Leptodon szarogłowy, gray-headed kite (Leptodon cayanensis) – gatunek ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych, żyjącego w niezbyt gęstych lasach, w pobliżu terenów podmokłych w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej. Przeciętny leptodon szarogłowy ma 46-53 cm długości i waży 410-605 g. Dorosły osobnik posiada szarą głowę, czarny grzbiet i ogon oraz biały brzuch. Jego dziób ma barwę niebieską, a nogi są szare. Jego pożywienie stanowią głównie gady i płazy oraz duże insekty.

[koval-ptaki]

105) Pręgoczub, Madagascan serpent eagle (Eutriorchis astur) – gatunek ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. Przeciętny pręgoczub ma 57-66 cm długości, rozpiętość jego skrzydeł wynosi 90-110 cm, masa ciała nieznana. Jest gatunkiem endemicznym, charakterystycznym dla Madagaskaru. Żyje w gęstych, wilgotnych lasach do wysokości ok. 550 m n.p.m. Żywi się głównie lemurami, wężami, żabami oraz jaszczurkami. W latach 1930-1993 gatunek ten uważano za wymarły. Pręgoczub występuje w północnym i wschodnim Madagaskarze i na południe do Ranomafana National Park. Gatunek i rodzaj po raz pierwszy opisany przez Richarda Sharpe'a w 1875 roku pod nazwą Eutriorchis astur. Opis ukazał się w czasopiśmie Proceedings of the Zoological Society of London. Holotyp pochodził z południowego Madagaskaru. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków. Etymologia:   - Eutriorchis: gr. ευ eu „dobry, inny”; τριορχης triorkhēs „myszołów”, od τρεις treis, τρια tria „trzy”; ορχις orkhis „jądro”                                                                 - astur: rodzaj Astur de Lacépède, 1799 (jastrząb) (łac. astur, asturis „jastrząb” od gr. αστεριας asterias „jastrząb”, od αστηρ astēr, αστερος asteros „gwiazda”).

[koval-ptaki]

104] Ścierwnik, ścierwnik biały, białosęp, Egyptian vulture, white scavenger vulture, pharaoh's chicken (Neophron percnopterus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Neophron. Ścierwnik zamieszkuje w zależności od podgatunku:                                            1. Neophron percnopterus ginginianus – Nepal i Indie                                          2. Neophron percnopterus majorensis – Wyspy Kanaryjskie                                3. Neophron percnopterus percnopterus – południową Europę po Azję Środkową i Indie oraz północną Afrykę i Arabię. Na południu sięga do Tanzanii i Angoli, a na zachodzie osiąga Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka. Do Polski zalatuje wyjątkowo. Znanych jest 9 wiosenno-letnich obserwacji (głównie maj-sierpień), z czego ostatnia pochodzi z 28 kwietnia 2015 roku (nad Puszczą Knyszyńską).                                                                                         Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Vultur Perenopterus. Holotyp pochodził z Egiptu. Etymologia:                                                                                                 - Neophron: w mitologii greckiej Neophron był synem Timandry zazdrosnym o jej romans z Aegypiusem. Neophron z kolei uwiódł matkę Aegypiusa, Bulis, a następnie go oszukał, sprawiając że dzielił łoże z własną matką. W następstwie późniejszych wypadków Neophron i Aegypius zostali przekształceni w sępy, Bulis w czaplę, a Timandra w jastrzębia lub małego ptaka                                    - Percnopterus, percnopterus (perenopterus (pisownia oryginalna)): łac. percnopterus „sęp”, od gr. περκνοπτερος perknopteros „sęp”, od περκνος perknos „ciemny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”          - Abernius: niem. abernten „zbierać plony”; Wood w swoim tekście podał niemiecką nazwę „Gemeine Aberne” oznaczającą „zbieracz brudu”                      - ginginianus: Gingi, Wybrzeże Koromandelskie (tj. Gingee, Tamilnadu), Indie      - albus: łac. albus „biały, martwy biały” (por. candidus „lśniący biały”)                    - majorensis: Majorata, starożytna nazwa Fuerteventury, od nazwy „Majos” – plemienia Guanczów, które zamieszkiwało tę wyspę.                                           Długość ciała ok. 54–70 cm, rozpiętość skrzydeł 146–175 cm; masa ciała 1600–2400 g. Samica jest niewiele większa od samca, ale może być cięższa o 10–15%. Dorosłe osobniki brudnobiałe z czarnymi lotkami. Przód głowy i wole nagie, skóra żółta. Dziób ciemny, nogi żółte. Młode całe brązowe. N. percnopterus ginginianus jest mniejszy i ma żółty dziób. Zamieszkuje góry, tereny otwarte i osiedla ludzkie. Gniazdo buduje na półce skalnej, w załomach budynków (w tym egipskich piramid). Zwykle gnieździ się pojedynczo, jednak w sprzyjających warunkach buduje gniazda gęsto obok siebie. W połowie XIX w. w Stambule istniała kolonia, licząca 2000 gniazd. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub maju (populacje europejskie). Jaja wysiadywane są przez okres 42 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 70–90 dniach. Żywi się padliną i odchodami zwierząt. Potrafi rozbijać strusie jaja, obrzucając je kamieniami. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

[koval-ptaki]

103) Orłosęp, orłosęp brodaty, bearded vulture, lammergeier, lammergeyer, ossifrage (Gypaetus barbatus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z podrodziny orłosępów (Gypaetinae) w rodzinie jastrzębiowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Gypaetus. Ptak ten występuje w zależności od podgatunku:                                                                                    1. Gypaetus barbatus barbatus – od Maghrebu i Półwyspu Iberyjskiego poprzez południową Europę, Azję Mniejszą, Egipt po Bliski Wschód, Mongolia i Chiny, Turkmenistan, Iran i Afganistan. W XIX w. co najmniej raz lub dwa razy stwierdzony również w Polsce, przy jej południowej granicy kraju. Do tej pory Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego potwierdziła dwa stwierdzenia ptaków tego gatunku w Polsce (pojaw naturalny lub wtórnie naturalny), ostatnie w 2017. W 2013 i 2016 odnotowano też pojawy nienaturalne związane z programem reintrodukcji tego ptaka w Alpach i Masywie Centralnym; reintrodukowane ptaki wyposażone są w nadajniki satelitarne                                                                                                 2. Gypaetus barbatus meridionalis – południowo-zachodnia część Półwyspu Arabskiego oraz wschodnia i południowa Afryka.                                                  Gatunek po raz pierwszy opisał w 1758 szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Vultur barbatus. Holotyp według Linneusza, który bazował na tekście „The Bearded Vulture” Edwardsa z 1750 roku, pochodził z Afryki; miejsce typowe ograniczone przez Harterta w 1914 roku do Santa Cruz, blisko Oranu w Algierii. Etymologia:                                                                                  - Gypaetus (Gypaetos, Gypeatos, Gypeatus, Gypetos, Grypaetus): gr. γυπαιετος gupaietos (od zepsutego ὑπαιετος hupaietos) „orzeł” lub „sęp”, od γυψ gups, γυπος gupos „sęp” (por. ὑπο hupo „podobny”); αετος aetos „orzeł”                        - Gyptus: gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”                                                             - Phene: gr. φηνη phēnē „sęp, orłosęp”                                                                  - Harpe: gr. ἁρπη harpē „nieznany, prawdopodobnie mityczny ptak”                     - Gupista: gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”                                                            - barbatus: łac. barbatus „brodaty”, od barba „broda”                                             - aureus: łac. aureus „złoty”, od aurum „złoto”                                                         - hemachalanus: nowołac. Hemachala „Himachal”, Himalaje, od sanskryckiego hima „śnieg”; acala „góra”                                                                                       - meridionalis: łac. meridionalis „południowy”, od meridies „południe”                    - altaicus: Ałtaj (ang. Altai Mountains), Azja Środkowa, na granicy Kazachstanu, zachodniej Mongolii i północno-zachodnich Chin.                                               Samice większe od samców, lecz obie płci ubarwione jednakowo. Dorosłe osobniki mają woskówkę porośniętą czarnymi piórami, tworzącymi bródkę. Ciemne są również pióra na boku głowy w okolicy oka. Grzbiet i ogon czarnobrązowy z jasnymi kreskami. Reszta ciała biała, pokryta rdzawym nalotem, jedynie na piersi czarny znak przypominający literę „V”. Rdzawe zabarwienie wywołane jest wydzieliną z gruczołu kuprowego, zatem natężenie nalotu jest zmienne. Podgatunek G. b. meridionalis różni się od G. b. barbatus nagim skokiem, brakiem czarnych piór wokół oka i czarnego znaku na piersi. Osobniki młodociane całe czarnobrązowe. Długość ciała 94–125 cm, masa ciała 4500–7100 g, rozpiętość skrzydeł 231–283 cm. Występuje w górach powyżej górnej granicy lasu. Gniazdo buduje w niedostępnym miejscu na skalnej półce lub w jaskini. Może mieć do 2 m średnicy i 1 m wysokości. Zbudowane z gałęzi, wysłane wełną i pierzem. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w grudniu–lutym (półkula północna) lub maju–lipcu (półkula południowa) 1–2 jaja (jednak przeżywa tylko jedno pisklę). Jaja wysiadywane są przez okres około 55–60 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 106–130 dniach. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 7 lat; w niewoli dożywają 40 lat. Żywi się głównie padliną dużych ssaków. Kości zrzuca na skały, starając się je rozbić, podobnie robi z żółwiami. Niekiedy stara się strącić duże zwierzęta w przepaść. Według legendy orłosęp jest odpowiedzialny za śmierć Ajschylosa, którego łysą głowę pomylił z kamieniem, chcąc rozbić na nim żółwia. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii NT (bliski zagrożenia). W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

[koval-ptaki]

102) Palmojad, rakama, palm-nut vulture, vulturine fish eagle (Gypohierax angolensis) – gatunek padlinożernego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Gypohierax. Występuje na terenie Afryki subsaharyjskiej. Wyglądem przypomina bielika, długość ciała 57–65 cm, masa ciała 1200–1800 g (średnio 1470 g), rozpiętość skrzydeł 135–155 cm. Jego głowa jest nieopierzona wyłącznie wokół oczu. Głowa i tułów pokryte są białymi piórami, ogon i skrzydła są czarno-białe, dziób żółtawy, u nasady szaroniebieski. Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1788 roku niemiecki zoolog Johann Friedrich Gmelin nadając mu nazwę Falco angolensis. Holotyp na podstawie tekstu „Angola Vulture” Johna Lathama pochodził z Angoli. Etymologia:                                                                                                              - Gypohierax (Gyphierax): gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”; ἱεραξ hierax, ἱερακος hierakos „jastrząb, sokół”                                                                           - Racama (Recama): według Bruce’a (1790) Rachamah była nazwą ścierwnika (Neophron percnopterus) w Egipcie i Afryce Północnej; Goodman (1986) sugeruje, że Rakhama jest ogólnym określeniem dla sępów Egipcie                     - angolensis: Angola (port. Angola, od słowa Ngola będącego tytułem władców Ndongo).

[koval-ptaki]

101) Owadożer Madagaskarski, Madagascan harrier-hawk (Polyboroides radiatus) - to bardzo duży gatunek drapieżnego ptaka z rodziny Accipitridae, endemiczny na Madagaskarze.

[koval-ptaki]

100) Owadożer palmowy, African harrier-hawk, harrier hawk, gymnogene (Polyboroides typus) – gatunek ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. Osobniki tego gatunku mają 60–66 cm długości. Jego głowa, skrzydła i brzuch mają odcień szary, ogon jest czarny z pojedynczym białym paskiem. Żyje w Afryce Subsaharyjskiej, na obszarach leśnych, jak i zurbanizowanych. Jego dietę stanowią małe kręgowce oraz owoce palmy oleistej.

[koval-ptaki]

99) Kaniuk długosterny, scissor-tailed kite, African swallow-tailed kite, fork-tailed kite (Chelictinia riocourii) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), zamieszkującego Afrykę. Niewielki ptak drapieżny prowadzący głównie koczowniczy tryb życia. Występuje w Senegalu i Gambii do Somalii i północno-wschodniej Kenii. Czasami spotykany w Jemenie i Erytrei. Opisany po raz pierwszy przez francuskiego ornitologa Vieillota w 1822 roku pod nazwą Elanoides riocourii. Przez niektórych systematyków włączony jest do rodzaju Elanus, z którym wedle innych tworzy takson siostrzany. Jednak ze względu na różnice morfologiczne, żywieniowe oraz w zachowaniu umieszczany jest w monotypowym rodzaju Chelictinia. Chelictinia riocourii jest również taksonem monotypowym – nie wyróżniono podgatunków. Etymologia:                                  - Nauclerus: łac. nauclerus „mistrz żeglarstwa, komandor”, od gr. ναυκληρος nauklēros „kapitan”, od ναυς naus, νεως neōs „statek”                                          - Chelictinia: gr. χελιδων khelidōn, χελιδονος khelidonos „jaskółka”; ικτιν iktin lub ικτινος iktinos „kania”                                                                                              - Chelidopteryx: gr. χελιδων khelidōn, χελιδονος khelidonos „jaskółka”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”                                                                     - Cypselopteryx: gr. κυψελος kupselos „jaskółka”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”                                                                                                   - riocourii: Antoine Nicolas François Dubois Comte de Riocour (lub Riocourt) (1761–1841), francuski przyrodnik, kolekcjoner.                                  Długość ciała wynosi 33–38 cm, rozpiętość skrzydeł 68–76 cm, masa ciała około 110 g. Dymorfizm płciowy przejawia się nieznacznie większymi rozmiarami samic. W locie podobny do rybitwy ze względu na szare ubarwienie i wydłużone zewnętrzne pióra ogona oraz czarny pasek pod skrzydłami. Pióra w dolnej części tułowia jaśniejsze. W czasie lotu porusza ogonem w górę i w dół podobnie jak Elanus caeruleus. Pióra na grzbiecie młodych ptaków mają rude krawędzie. U młodych ogon jest mniej rozwidlony. Tęczówki koloru czerwonego (u młodych ptaków szare), woskówka szara, i nogi blado-żółte (ciemniejsze u młodych). Zasiedla jałowe stepy subsaharyjskiej sawanny oraz zarośla, zwykle w obszarach, gdzie występują akacje, natomiast w okresie rozrodczym w większej liczbie pojawia się na obszarach trawiastych do 500 m n.p.m. Noce spędza w koloniach, czasem z innych gatunkami ptaków drapieżnych takich jak np. pustułeczka (Falco naumanni). Poluje głównie na owady (szarańcze, termity i mrówkowate) oraz pajęczaki. Podczas wychowu młodych częściej poluje na jaszczurki i gryzonie. Badania w Senegalu wykazały, że prostoskrzydłe (zwłaszcza szarańczowate) są szczególnie ważnym składnikiem pożywienia (72–82%). Poluje również na inne owady takie jak Odonata, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera i Coleoptera, jak również na niektóre gatunki gadów (Agamidae) i małych ssaków (Soricidae i Muridae). Poluje głównie szybując. Często spożywa upolowaną zdobycz podczas lotu. Zazwyczaj poluje w luźnych stadach, czasem przelatując nad bydłem. Podczas pożarów traw łapie uciekające owady. Okres rozrodczy w zachodniej Afryce przypada na maj-sierpień, w Senegalu na grudzień-luty, w północnej Kenii na marzec-czerwiec natomiast w Etiopii na marzec-kwiecień. Gniazdo buduje z patyków i gałązek (ok. 30–40 cm średnicy) w gęstych kolczastych krzewach i na niskich drzewach, takich jak Mitragyna inermis i Acacia seyal, zwykle 2–8 m nad ziemią, często w pobliżu gniazd innych gatunków drapieżnych ptaków (Circaetus cinereus, Torgos tracheliotus i Elanius caeruleus). Gniazdo po pewnym czasie pokrywa się białymi odchodami i jest widoczne z daleka. Co roku buduje nowe gniazdo. Samica składa zwykle cztery blado-piaszczyste lub czerwono-brązowe jaja o średnicy 34–38 mm x 26–31 mm. Długość trwania inkubacji nie jest znana. Przez większość czasu to samica wysiaduje jaja, a samiec wtedy poluje zapewniając jej pożywienie. Młode osiągają dorosłe upierzenie w wieku około 6 miesięcy. Często gniazduje w luźnych koloniach do 20 par. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski). Globalna populacja nie jest zagrożona.

[koval-ptaki]

98) Jaszczurnik, pearl kite (Gampsonyx swainsonii) – gatunek najmniejszego ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Gampsonyx. Jaszczurnik występuje w zależności od podgatunku:                                            1. G. swainsonii leonae – Nikaragua, północna Ameryka Południowa                   2. G. swainsonii magnus – zachodnia Kolumbia do zachodniego Peru                 3. G. swainsonii swainsonii – środkowa Brazylia do wschodniego Peru, Boliwii i północnej Argentyny.                                                                                              Etymologia:                                                                                                              - Gampsonyx (Gampsonix, Campsonyx): gr. γαμψονυξ gampsonux, γαμψονυχος gampsonukhos „haczykowaty pazur”, epitet odnoszący się do sępa, od γαμψος gampsos „zakrzywiony”; ονυξ onux, ονυχος onukhos „pazur”                                - swainsonii: William Swainson (1789–1855), angielski przyrodnik, artysta, kolekcjoner                                                                                                               - leonae: León, zachodnia Nikaragua                                                                      - magnus: łac. magnus „wielki, duży, potężny”.                                                       Długość ciała 20–28 cm, rozpiętość skrzydeł 94–97 cm; masa ciała samca 94–97 g. Samice są średnio 10–20% większe od samców. Obie płci ubarwione są podobnie. Ma łupkowoczarny wierzch ciała, a biały spód. Czoło jest rdzawożółte, policzki pomarańczowe, a sam czubek głowy jest czarny. Na bokach piersi widnieją 2 czarne plamy. Nogawice są natomiast brunatne. Zarówno pod względem wielkości, jak i wyglądu podobny jest do sokoła. To ptak zamieszkujący przerzedzone lasy tropikalne, stepy, sawanny, które rzadko porastają drzewa. Poluje na duże owady, płazy, a nawet małe ptaki. Sama nazwa wskazuje na preferowaną zdobycz. Czatowanie na ofiary odbywa się z zasadzki – przyczaja się na gałęzi. Rytuały i czynności związane z wydawaniem na świat potomstwa powiązane są z porą deszczową, tzn. lęgi wyprowadzane są nim nastanie. Przed rozpoczęciem lęgów samiec w ramach toków popisuje się przed samicą powietrznymi akrobacjami.Gniazdo położone jest bardzo wysoko, w koronach drzew na wysokości 20–25 metrów. Miejsce lęgowe lokuje w rozwidleniach gałęzi 5 metrów od pnia. Ma kształt miski, a budują je splecione gałązki. Jego rozmiary dochodzą do 10 cm głębokości i 20 cm średnicy. Samica składa 2–3 jaja, a potem sama je wysiaduje. Długość siedzenia na jajach nie jest do tej pory dokładnie poznana. Młode opuszczają gniazdo po 35 dniach od wyklucia. Gatunek obejmuje międzynarodowa ochrona.

[koval-ptaki]

97) Kaniuk stepowy, letter-winged kite (Elanus scriptus) – gatunek ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), żyjącego w Australii. Kaniuki stepowe są endemitami, występują w Australii na szerokościach geograficznych pomiędzy 12°S a 39°S. Pojawiają się na obszarze niemal całego kraju, poza terenami pustynnymi na zachodzie oraz fragmentem północno-wschodnim. Etymologia:                                             - Elanus: zob. Elanus                                                                                              - scriptus: łac. scriptus „napisany, rysowany”, od scribere „pisać”.                     Długość ciała 34–37 cm, rozpiętość skrzydeł 84–89; masa ciała 160–427 g. Samice są większe od samców (średnio o 5%, ale 8% w długości ogona i 20% cięższe). Kaniuk stepowy ubarwieniem przypomina mewę, lecz jego kształt ciała oraz styl lotu są charakterystyczne dla jastrzębi. Charakteryzuje się stosunkowo dużą głową i skrzydłami oraz małym tułowiem. Większa część jego ciała jest biała lub szara, natomiast ramiona mają odcień czarny, a oczy czerwony. Preferują suche obszary trawiaste do wysokości 1000 m n.p.m. Żywią się głównie gryzoniami, niewielkimi gadami oraz dużymi owadami.

[koval-ptaki]

96) Kaniuk amerykański, white-tailed kite (Elanus leucurus) – gatunek ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych, żyjącego na zachodzie Ameryki Północnej i Ameryce Południowej. Kaniuk amerykański występuje w zależności od podgatunku:                                        1. E. leucurus majusculus – zachodnie i wschodnie Stany Zjednoczone od stanu Waszyngtonu na południe do Kalifornii i południowej Arizony, i południowy Teksas na wschód do południowej Florydy (czasami do Karoliny Południowej) oraz Meksyk; zamieszkuje także większość Ameryki Środkowej na południe do Kostaryki (podgatunek niepewny)                                                                          2. E. leucurus leucurus – Panama i zachodnia oraz wschodnia Kolumbia na wschód do Gujany i północnej Brazylii, na południe przez Amazonię do Argentyny (Chubut, Mendoza i Buenos Aires) oraz środkowego Chile (Valdivia i Chiloé).                                                                                                                    Etymologia:                                                                                                              - Elanus: zob. Elanus                                                                                               - leucurus: gr. λευκουρος leukouros „białoogonowy”, od λευκος leukos „biały”; -ουρος -ouros „-ogonowy”, od ουρα oura „ogon”                                                     - majusculus: łac. maiusculus „nieco większy”, od zdrobnienia maior, maioris „większy”, od formy magnus  „wielki”.                                                                     Długość ciała 35–43 cm, rozpiętość skrzydeł 88–102 cm; masa ciała 241–375 g. Ubarwieniem przypomina mewę, lecz jego kształt ciała oraz styl lotu są charakterystyczne dla jastrzębi. Większa część ich ciała jest biała, natomiast końcówki skrzydeł i ramiona mają odcień czarny. Kaniuk amerykański występuje głównie na terenach podmokłych, trawiastych z rozproszonymi drzewami. Zazwyczaj nie żyje na wysokościach powyżej 1500 m n.p.m., choć odnotowano już występowanie tego gatunku w Peru, na wysokości 4200 m n.p.m. Jego pożywienie stanowią niewielkie gryzonie, rzadziej inne ptaki, duże owady oraz płazy i gady. Gęstość występowania kaniuka amerykańskiego waha się od 1 pary na 100 km² do 1 pary na 1 km². W latach 30. XX wieku gatunek znajdował się na granicy wymarcia ze względu na polowania i kolekcjonowanie jaj. Aktualnie znów jest powszechny.

[koval-ptaki]

95) Kaniuk australijski, black-shouldered kite, Australian black-shouldered kite (Elanus axillaris) – gatunek ptaka z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), występujący na terenie całej Australii. Mały ptak drapieżny żywiący się głównie małymi gryzoniami. Gatunek powszechny i niezagrożony wyginięciem.Występuje w Australii; głównie w południowo-wschodniej części kontynentu, w północnym Cairns (Queensland), w zachodniej części Półwyspu Eyre (Australia Południowa), a także w południowym i północno-zachodnim nadmorskim pasie zachodniej Australii oraz w Darwin i na Wyspie Melville’a (Terytorium Północne). Opisany po raz pierwszy przez Lathama w 1802 roku pod nazwą Falco axillaris. W 1838 Gould nadał mu nazwę Elanus notatus uznając że Latham źle zidentyfikował gatunek na podstawie ilustracji która według Goulda przedstawiała E. scriptus. Jednak ilustracja badana przez Lathama wyraźnie nie wskazywała na E. scriptus. Czasami uznawany jako odmiana E. caeruleus, z którym tworzy takson siostrzany wraz z E. leucurus. Ta grupa może obejmować również E. scriptus. Takson monotypowy. Etymologia:                                                                           - Elanus: zob. Elanus                                                                                              - axillaris: łac. axillaris „pod pachą”, od axilla „pacha”                                             - melanopterus: gr. μελανοπτερος melanopteros „czarnoskrzydły”, od μελας melas, μελανος melanos „czarny”; -πτερος -pteros „-skrzydły”, od πτερον pteron „skrzydło”                                                                                                                - notatus: łac. notatus „cętkowany, znaczony”, od notare „znaczyć”, od nota „znak”.                                                                                                               Długość ciała 33–37 cm, rozpiętość skrzydeł 82–94 cm, masa ciała 181-365 g. Samica od 1 do 15% cięższa od samca. Sylwetką podobny do sokoła ze stosunkowo dużą, zaokrągloną głową, spiczastymi skrzydłami (które wyraźnie wystają za koniec krótkiego ogona, kiedy ptak odpoczywa), ogon rozwidlony. Kolor upierzenia z przewagą jasnoszarego, oprócz końcowej części wewnętrznej pokrywy skrzydeł i ogona które są ciemnoszare. Tęczówki koloru czerwonego (początkowo u młodych szaro-brązowe), woskówka i nogi barwy żółtej (żółto-białe do jasnożółtego u młodych). Upierzenie młodych podobne do dorosłych osobników z tym że głowa i pierś jest koloru rdzawego, natomiast górne części ciała i skrzydła są brązowo nakrapiane. Upierzenie dorosłych młode ptaki uzyskują w ciągu kilku miesięcy gniazdowania (oprócz lotek i ogona). Zasiedla głównie zielone łąki i inne słabo zalesione siedliska z okrywą roślinną o wysokości 30–150 cm, w tym sawanny, nadmorskie wydmy (szczególnie w południowej i zachodniej części swojego zasięgu występowania), zadrzewione cieki wodne, pola, wrzosowiska, ogrody i miejskie trawniki. Występuje do 1500 m n.p.m. Gniazduje na drzewach. Na skład pożywienia składają się głównie małe gryzonie (zwłaszcza myszy domowe) oraz okazjonalnie małe ptaki, jaszczurki i duże owady (zwłaszcza koniki polne). Na potencjalną zdobycz czatują na drzewach lub w powietrzu. Po wypatrzeniu zdobyczy unosi głowę pod wiatr a następnie nurkuje w stronę ziemi ze skrzydłami wysoko nad plecami. Zdobycz spożywana jest w locie lub na gałęzi. Poluje za dnia i czasami w nocy (szczególnie w księżycowe noce). Okres sezonu rozrodczego jest zmienny, przez większość roku ze szczytowym okresem przypadającym na jesień i wiosnę (głównie czerwiec-październik we wschodniej części zasięgu i listopad-styczeń w zachodniej). Może wyprowadzać dwa lęgi rocznie gdy okolica obfituje w zdobycz. Gniazduje w parach lub w luźnych koloniach gdy pożywienia jest dużo. Gniazdo ma 27–45 cm szerokości i 10–15 cm głębokości i jest wyłożonymi zielonymi liśćmi. Znajduje się 4–35 m nad ziemią w czaszy żywego drzewa, rzadziej na sztucznej strukturze. Samica składa 2-5 jaj (zazwyczaj 3-4), o rozmiarach 37,9 -45 · 8 mm x 30,1 -34 · 5 mm. Inkubacja trwa około 29-34 dni. przez ten czas głównie samiec troszczy się o pokarm dla samicy. Po tym okresie wylęgają się pisklęta które przebywają w gnieździe 33-38 dni (wyjątkowo 42 lub więcej dni). Gniazdo opuszczają po około 1 miesiącu życia. Dojrzałość płciową uzyskują prawdopodobnie około pierwszego roku życia. Wiek najstarszego z zaobrączkowanych ptaków wynosił 3,5 lat. Z wszystkich jaj wykluwa się 73% młodych, a przeżywa około 54%. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski). Wielkość populacji oceniana jest na 100000 osobników.

[koval-ptaki]

94] Kaniuk zwyczajny, kaniuk, black-winged kite, black-shouldered kite (Elanus caeruleus) – gatunek średniego ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae). Kaniuk zwyczajny występuje w zależności od podgatunku:                                             1. kaniuk zwyczajny (Elanus caeruleus caeruleus) – Półwysep Iberyjski, niemal cała Afryka i południowo-zachodnia Arabia. Sporadycznie pojawia się w Europie Środkowej. Do Polski zalatuje wyjątkowo – obserwowany siedem razy (pierwsza obserwacja w dniu 8.05.2016, druga w dniach 30.05–23.06.2017); wcześniejsze dwie obserwacje (1984, 2005) – choć pierwotnie uznane – zostały zweryfikowane negatywnie przez Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego                                   2. Elanus caeruleus vociferus – Pakistan, Chiny, Półwysep Indochiński i Półwysep Malajski                                                                                                  3. kaniuk sundajski (Elanus caeruleus hypoleucus) – Filipiny, Jawa, Borneo i Sumatra                                                                                                                  4. Elanus caeruleus wahgiensis – Nowa Gwinea.                                                Etymologia:                                                                                                              - Elanus: zob. Elanus                                                                                              - caeruleus: łac. caeruleus lazurowo-niebieski, błękitny                                         - vociferus: łac. vociferus „hałaśliwy, głośny”, od vociferari „krzyczeć”, od vox, vocis „głos, płacz, dźwięk”; ferre „znosić”                                                               - hypoleucus: gr. ὑπο hupo „pod, poniżej”; λευκος leukos „biały” (por. ὑπολευκος hupoleukos „białawy”)                                                                                              - wahgiensis: rzeka Wagi, Papua-Nowa Gwinea.                                                   Długość ciała 30–37 cm, rozpiętość skrzydeł 77–92 cm; masa ciała samców 197–277 g, samic 219–343 g; samice są o 3% większe i o 19% cięższe od samców. Obie płci ubarwione jednakowo. Dość duża, w stosunku do reszty ciała, głowa. Wierzch ciała jasnoszary, spód i ogon biały, skrzydła czarne. Dziób ciemny, nogi żółte, ogon z lekkim wcięciem. Oczy czerwone, nad nimi czarna brew. Lata lekko, często szybuje ze skrzydłami uniesionymi w kształcie litery V lub też zawisa w powietrzu. Przesiaduje na gałęziach i drutach. Zamieszkuje tereny otwarte z pojedynczymi drzewami. Gniazdo buduje nisko, w kolczastych krzewach. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 3 do 5 jaj o wymiarach 39 × 31 mm. Lęg jest na północy wyprowadzany wiosną, lecz na południu zależy od ilości pokarmu. Jaja składane w odstępach 2 do 3 wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 25 do 28 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 35–40 dniach. Żywi się drobnymi gryzoniami i owadami. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – „najmniejszej troski”). Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

[koval-ptaki]

93] Rybołów australijski, eastern osprey (Pandion cristatus) - dzienny drapieżny ptak jedzący ryby. zamieszkaje Oceanię w regionach przybrzeżnych kontynentu australijskiego, wysp indonezyjskich, Nowej Gwinei i Filipin. Zazwyczaj jest osiadły i pary rozmnażają się w tym samym miejscu co gniazdują, budując znaczną strukturę na martwych drzewach lub kończynach. Gatunek zamieszkuje siedlisko w pobliżu wybrzeży i ujść rzek, które dają możliwości połowu. Dieta wschodniego rybołowa składa się głównie z gatunków ryb kręgowców. Posiada wyspecjalizowane cechy fizyczne i wykazuje unikalne zachowanie, aby pomóc w polowaniu i chwytaniu zdobyczy.

[koval-ptaki]

92] Rybołów, osprey, western osprey, sea hawk, river hawk, fish hawk (Pandion haliaetus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z monotypowej rodziny rybołowów (Pandionidae). Rybołów jest jednym z wielu gatunków ptaków pierwotnie opisanych przez Karola Linneusza w przełomowej, 10. edycji jego dzieła Systema Naturae, w którym otrzymał on binominalną nazwę Falco haliaeetus. Następnie, w 1809 roku został przeklasyfikowany do nowego rodzaju Pandion przez francuskiego zoologa Marie Jules'a Césara Savigny'ego. Savigny nazwę Pandion zaczerpnął od mitycznego króla greckiego Pandiona. W 1854 Karol Lucjan Bonaparte przeniósł rodzaj Pandion do nowo utworzonej, monotypowej rodziny Pandionidae. Rybołów różni się pod kilkoma względami od innych dziennych ptaków drapieżnych. Jego palce są jednakowej długości, jego skoki są siatkowane, a szpony są raczej zaokrąglone, niż rowkowane. Rybołowy i sowy są jedynymi drapieżnikami, których zewnętrzny palec jest odwracalny, co pozwala im chwytać swoją ofiarę dwoma palcami z przodu i dwoma z tyłu. Jest to szczególnie przydatne przy łapaniu śliskich ryb. Rybołów od zawsze stanowił problem dla taksonomów, tutaj traktowany jest jako jedyny żyjący przedstawiciel rodziny Pandionidae, która umieszczona jest tradycyjnie w rzędzie sokołowych (Falconiformes). Inne systemy klasyfikacyjne umieszczają go obok jastrzębi i orłów w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae), która sama może być podnoszona do rangi rzędu szponiastych (Accipitriformes), a jeszcze inne zaliczają go do rodziny sokołowatych (Falconidae) w rzędzie Falconiformes. Taksonomia Sibleya-Ahlquista umieszcza go wraz z innymi dziennymi ptakami drapieżnymi w znacznie powiększonym rzędzie brodzących (Ciconiiformes), ale skutkuje to nienaturalną klasyfikacją parafiletyczną. Rybołów jest także wyjątkowy pod tym względem, że jako pojedynczy gatunek występuje niemal na całym świecie. Nawet kilka podgatunków nie da się jednoznacznie oddzielić. Zasadniczo wyróżnia się cztery podgatunki, choć różnice są niewielkie, a część systematyków wymienia tylko trzy pierwsze, a czwarty (cristatus) podnosi do rangi osobnego gatunku:                                                                                          1. P. haliaetus haliaetus (rybołów, rybołów zwyczajny) – o zasięgu palearktycznym. Niemal cała Europa, południowa i środkowa Azja oraz północna Afryka. Zimuje w Afryce i południowej Azji. Przyloty od połowy marca do połowy czerwca i odloty od sierpnia do połowy października. W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy na niżu, prawie wyłącznie na dwóch obszarach: Pojezierza Mazurskiego oraz Pomorza Zachodniego, fragment ziemi lubuskiej i częściowo Wielkopolski – całkowita liczebność: 70–75 par (w wymienionych obszarach znalazło się 65 par). Nowsze szacunki podają obecność na terenie kraju około 30 par. W kraju przebywa od połowy marca do połowy listopada, choć niektóre pozostają na zimę (przeważnie gdy ta ma łagodniejszy przebieg)                         2. P. haliaetus carolinensis (Gmelin, 1788) - Ameryka Północna. Ta forma jest większa, ciemniejsza i ma bledszą pierś od podgatunku nominatywnego              3. P. haliaetus ridgwayi (Maynard, 1887), Wyspy Karaibskie. Ta forma ma bardzo jasną głowę i pierś w porównaniu z podgatunkiem haliaetus, ze słabo zaznaczoną maską. Jest ptakiem osiadłym. Jego epitet gatunkowy upamiętnia amerykańskiego ornitologa Roberta Ridgwaya                                                      4. P. haliaetus cristatus (rybołów australijski) – od wyspy Celebes na zachodzie po Australię na wschodzie oraz Wyspy Salomona i Nową Kaledonię. W Australii i na Tasmanii linia brzegowa i niektóre duże rzeki. Najmniejszy i najbardziej wyróżniający się od pozostałych podgatunek; również osiadły. Takson o niepewnej pozycji taksonomicznej, przez część taksonomów wyodrębniany do rangi gatunku.                                                                             Pierwotnie rybołowy występowały w całej Europie, ale w zachodniej i środkowej jej części w XIX i na początku XX wieku został wytępiony. Pozostały jedynie szczątkowe populacje. Obecnie ocenia się, że w Europie żyje 8000 par, które przemieszczają się na krótkie lub długie dystanse. W Polsce w latach 90. XX wieku odnotowano 70–75 par lęgowych tego ptaka. Obie płci ubarwione jednakowo, ale samice są nieco większe od samców. U dorosłych rybołowów wierzch ciała jest jednolicie brązowy, brązowy pas biegnie również od oka, bokiem szyi na grzbiet. Spód czysto biały, na szyi i piersi szeroki pas brązowych plamek. Gardło i potylica brudnobiałe. Na białej głowie widać ciemny pasek oczny i sterczące pióra na ciemieniu i potylicy. Dziób i nogi szaroniebieskie. Długie i wąskie brunatne skrzydła w locie są zgięte w nadgarstkach, tak jak ma to miejsce u mew. Podobnie do tych siewkowców krótki, prosto ścięty ogon układa na kształt litery M. Skrajny palec zwrotny. Młode ptaki mają jasno obrzeżone pióra na grzbiecie i pokrywach skrzydłowych. U wszystkich rybołowów w powietrzu da się dostrzec jasny spód wyróżniający się od czarnych plam na nadgarstku, lotkach drugorzędowych i czarnych końcówek skrzydeł. U niektórych występuje wyraźna, ciemna przepaska na piersi. Jego wyjątkowo długie szpony może tak ustawić, że dwa tylne palce przeciwstawne są do dwóch przednich. Przy nurkowaniu nozdrza ptaka są zamykane. Inną adaptacją do zanurzania związanego z trybem polowania są silnie natłuszczone pióra o wodoodpornych właściwościach. Dzięki temu ptak wznosi się w powietrze od razu po zanurkowaniu (nie musi suszyć skrzydeł). Jest trochę większy od myszołowa i ma dłuższe skrzydła. Rybołowy są aktywne cały dzień od świtu do zmierzchu i godzinami mogą przesiadywać na słupach lub wierzchołkach martwych drzew. W trakcie migracji wiosną i jesienią widuje się luźne koncentracje tego ptaka dochodzące do kilku lub kilkunastu osobników. Bardziej zaznaczają się odloty. W locie przyjmuje charakterystyczną sylwetkę z uniesionymi skrzydłami. W powietrzu porusza się z prędkością 30–60 km/h. Przed zanurkowaniem wysuwa do przodu nogi i łapie zdobycz długimi, smukłymi i ostrymi pazurami. Może nurkować i przez chwilę pływać po powierzchni wody rozpostartymi skrzydłami. Aby poderwać się do lotu uderza silnie skrzydłami i z rybą w szponach oddala się do spokojnego miejsca lub gniazda. Wobec człowieka jest bardzo płochliwy. Wędruje pojedynczo. Zamieszkuje lasy, w których można znaleźć liczne duże, niezarośnięte zbiorniki wodne. Preferuje skraje stare bory sosnowe, wybrzeża morskie, zadrzewione brzegi rzek i jezior oraz różnego typu rozlewiska i mokradła. Lęgnie się na obrzeżach drzewostanów w pobliżu jezior i stawów hodowlanych. Wymogiem jest obecność wysokich sosen o płaskich koronach, dogodnych do założenia gniazda. Obserwatorzy spotykają się z nimi najczęściej na stawach rybnych i zbiornikach zaporowych. Zajęcie rewiru samiec manifestuje widowiskowym lotem z naprzemiennym wznoszeniem się, zawisaniem w powietrzu i opadaniem. Dodatkowo wydaje przy tym donośny pisk. W szponach może czasem trzymać materiał na gniazdo lub upolowaną zdobycz. Ma to zwrócić uwagę samicy. Pary są monogamiczne.Buduje gniazdo na szczycie starego, wyniosłego drzewa (zazwyczaj sosny) lub w uskokach stromych brzegów. Zajmuje również sztuczne platformy oraz stare gniazda innych gatunków. Osiedla się nawet na słupach elektrycznych. Konstrukcję budują oboje partnerzy i wykorzystują przy tym różnych rozmiarów gałęzie. Do wyścielenia służą im mech, kora i trawa. Od góry jest zupełnie odsłonięte. Generalnie gnieździ się samotnie lub w małych koloniach, jednak w amerykańskim stanie Maryland obserwowano kolonie liczące 12–25 gniazd, na nowojorskiej Long Island była kolonia rybołowów licząca 40 gniazd, natomiast na sąsiedniej, niewielkiej wyspie Gardiners Island jeszcze większa kolonia, licząca ok. 200 gniazd. Jaja składa w kwietniu lub maju, 2–3 białe jaja z brązowym plamkowaniem. Jaja wysiadywane są przez okres ok. 5 tygodni przez obydwoje rodziców, choć częściej robi to samica. Potomstwo, gniazdowniki, wykluwa się w odstępie paru dni. Karmi je samica, która rozdziela im pokarm przynoszony przez ojca. Pisklęta są lotne po 7–8 tygodniach, a opuszczają gniazdo po ok. 9 tygodniach. Pełną samodzielność osiągają po miesiącu lub dwóch. Rybołowy przystępują do swych pierwszych lęgów przeważnie w 3 roku życia. Pożywieniem stanowią niemal wyłącznie ryby, które chwyta rzucając się na nie z wyciągniętymi szponami (nawet z wysokości kilkudziesięciu metrów – 20–30 m, a nawet 70 m) i ze złożonymi skrzydłami (większość rybożernych ptaków korzysta w łowach z dzioba). Przeważnie mają 150–300 g (sporadycznie do 2 kg). Wypatruje je w prostym locie, a kiedy dostrzeże zwierzynę może przed spadnięciem na nią zawisnąć na chwilę w locie trzepocząc skrzydłami jak pustułka. Może polować z zasadzki – obserwuje zbiornik wodny z wysokiego drzewa, wtedy na rybę spada w krótkim locie. Zdarza się nierzadko, że całkowicie zanurza się pod powierzchnię wody, choć zwykle na głębokość 3 m. Z upolowaną ofiarą leci na wysokie drzewo i tam zabija oraz zjada zdobycz. Nogi są odpowiednio przystosowane do łapania ryb – spodnia część ma ostre, kolczate, wypukłe łuski, a palce zakończone są hakowatymi i ostrymi szponami. Gdy ryba dostrzeże zbliżające się niebezpieczeństwo znad powierzchni tafli akwenu i ucieknie rybołów przerywa atak wyhamowując lot tuż przed wodą. Mniej typowym pokarmem są drobne ssaki, ptaki, gady, płazy, skorupiaki i inne bezkręgowce, ale zjada je bardzo rzadko. Łowiska znajdują na jeziorach w głębi lądu oraz na wybrzeżu morza. Żerowanie odbywa się przeważnie samotnie. Inaczej jest w przypadku obfitości ryb, kiedy to może tworzyć małe grupki. W okresie lęgowym żeruje w odległości kilku kilometrów od gniazda, choć zdarza się mu oddalać nawet o 30 km. Wśród wędkarzy znane są wymyślone legendy o tym, że zdarzały się sytuacje, gdzie duże ryby wciągały ptasiego drapieżcę pod wodę i tam topiły. Wszelkie dowody są jedynie fotomontażem. Prawdą jest jednak fakt, że w przypadku zbyt dużej ryby rybołów nie potrafi się z nią unieść w powietrze, tym bardziej jak ofiara walczy i próbuje się uwolnić. Ptak nie może od razu jej uwolnić, bo uścisk szponów jest zbyt silny. W takim przypadku rozpościera skrzydła na powierzchni wody i ściska mocniej parę razy rybę, która jest pod wodą. Dzięki temu ta przestaje się szamotać. Po tej czynności znowu podejmuje trud wzniesienia się w powietrze ze zdobyczą. Pomimo tych prób atak na zbyt ciężkie ryby sporadycznie może skończyć się dla ptaka utonięciem, bo ten nie jest w stanie się od niej uwolnić. W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd rybołowów obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08) – w promieniu do 500 m od gniazda. Nie można tam przebywać, ani prowadzić robót leśnych. Od paru lat daje się zauważyć spadek liczebności. Powodem tego zjawiska mogą być prześladowania i nielegalny odstrzał gatunku oraz zmiany do jakich dochodzi w ich siedliskach. Głównie chodzi tu o zagospodarowywanie terenów na cele turystyczne. Coraz częściej brakuje starych drzew, na których mógłby postawić gniazdo. Dlatego też rekompensuje się to zakładaniem specjalnych platform.

[koval-ptaki]

91) Sekretarz, secretarybird, secretary bird (Sagittarius serpentarius) – gatunek dużego ptaka drapieżnego, będący jedynym przedstawicielem rodziny sekretarzy (Sagittariidae). Występuje w Afryce subsaharyjskiej, od Senegalu do Somalii, aż po Przylądek Dobrej Nadziei na południu. Etymologia nazwy sekretarz nie jest jasna i istnieje kilka hipotez. Według pierwszej pochodzi ona od czubka na głowie, który kojarzył się z gęsimi piórami noszonymi za uchem przez dawnych urzędników. Inna upatruje źródła w arabskim saqr-et-tair "ptak-myśliwy":                                                                                                                 - Sagittarius: łac. sagittarius „łucznik”, od sagitta „łuk”                                            - Serpentarius: epitet gatunkowy Falco serpentarius J.F. Miller, 1779                       - Gypogeranus: gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”; γερανος geranos „żuraw”        - Secretarius: nowołac. secretarius „sekretarz”, od łac. secretum „poufny, zaufany”, od secernere „odróżnić, rozróżnić”                                                           - Ophiotheres (Ophiotheras): gr. οφις ophis, οφεως opheōs „wąż”; -θηρας -thēras „łowca”, od θηραω thēraō „polować”, od θηρ thēr, θηρος thēros „bestia, zwierzę”                                                                                                                   - serpentarius: łac. serpens, serpentis „wąż”, od serpere „pełzać”, gr. ἑρπω herpō „pełzać”.                                                                                                      Od innych ptaków drapieżnych odróżnia go nietypowa sylwetka, która jest przystosowaniem do specyficznego trybu życia. Ma stosunkowo długie nogi z długimi palcami, zaokrąglone skrzydła i zakrzywiony dziób. Dodatkowo na głowie ma ozdobny czubek. Obie płci ubarwione podobnie, samiec ma jedynie dłuższy czubek i dłuższy ogon. Z oddali lub w locie przypomina żurawia. Długi ogon w locie wystaje poza nogi, środkowe sterówki są wydłużone. Upierzenie głównie szarobiałe, lotki, nogawice, koniec ogona i czubka czarny. Na części twarzowej czerwona, naga skóra; u młodych ptaków jest ona koloru żółtego. Długość ciała 125–150 cm; masa ciała 2300–4270 g; rozpiętość skrzydeł 191–215 cm. Większość czasu spędza na ziemi, ze skrzydeł korzysta w wypadku zagrożenia. Jest dobrym biegaczem. Nocuje na drzewach akacjowych. Poluje w parach lub czasami w luźnych grupach rodzinnych. Osiadły, choć może wędrować na niewielkie odległości w poszukiwaniu pożywienia. Występuje na sawannach i innych otwartych terenach trawiastych. Unika lasów i gęstych zakrzaczeń. Spotykany na różnych wysokościach, od nadmorskich równin po wyżyny. Poluje na małe gryzonie, szarańczaki, żaby, jaszczurki, a najchętniej na węże (stąd inna spotykana nazwa: sekretarz wężojad). Zjada również jaja i pisklęta ptaków gniazdujących na ziemi. Poszukuje pożywienia wolno krocząc po ziemi, stawiając długie kroki. Zabija zdobycz gwałtownym uderzeniem dzioba lub tak długo stąpając po ofierze, aż będzie wystarczająco ogłuszona, aby ją można było połknąć. Często połyka zdobycz w całości. Młode są karmione przez oboje rodziców płynnym, nadtrawionym pokarmem z wola. Początkowo są to owady podawane bezpośrednio do dzioba, następnie nadtrawione części gadów i małych ssaków zwracane do gniazda. Sekretarze dobierają się w monogamiczne pary. Odbywają loty tokowe, szybując wysoko z wyciągniętymi daleko nogami i wydając jęczące dźwięki. Niekiedy również odbywają rytualne tańce na ziemi, uganiając się za sobą w sposób przypominający polowanie. Kopulują zwykle na ziemi, rzadziej w koronach drzew akacjowych. Gniazda zakłada na drzewach akacji lub krzewach, zwykle na wysokości 5–7 m. Miejsce gniazdowania jest odwiedzane przez samca i samicę na przeszło pół roku przed składaniem jaj. Gniazdo to duża, płaska platforma o średnicy ok. 2,5 m i głębokości ok. 30 cm, zbudowana z gałęzi. Samica składa 2–3 owalne, zielonkawobiałe jaja w odstępach 2–3 dniowych. Jaja są wysiadywane głównie przez samicę przez okres ok. 45 dni. Pisklęta potrafią same się żywić po 40 dniach, ale później rodzice nadal je karmią. Po 60 dniach młode zaczynają trzepotać skrzydłami, a po kolejnych 5–20 dniach pierzą się i niedługo potem opuszczają gniazdo (po 10–11 tygodniach od wyklucia). Wyskakują wtedy z gniazda, pomagając sobie szybkimi uderzeniami skrzydeł. Wkrótce potem, nauczone polowania przez rodziców, stają się samodzielne. Zagrożeniem dla populacji jest degradacja środowiska i wycinanie drzew - sekretarze tracą swoje środowisko życia. Młode przebywające w gniazdach padają ofiarą ptaków krukowatych i kań. Od 1968 gatunek jest w Afryce objęty ochroną. Wizerunek sekretarza jest zawarty w godłach Sudanu oraz Południowej Afryki. W Sudanie widnieje również w środkowym białym pasie prezydenckiej flagi, na prezydenckiej pieczęci oraz insygniach wojskowych, jest też oficjalnym narodowym symbolem tego kraju.

[koval-ptaki]

90) Kondor wielki, kondor olbrzymi, Andean condor (Vultur gryphus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny kondorowatych (Cathartidae), jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju Vultur. Kondor wielki zamieszkuje Andy począwszy od Wenezueli na północy po Przylądek Horn na południu. Gatunek i rodzaj po raz pierwszy opisał Karol Linneusz w 1758 roku w swoim dziele Systema Naturae. Jako miejsce typowe autor wskazał, bazując na tekstach „Cuntur” Johna Raya z 1713 roku i „Vultur gryps Gryphus” Jacoba Theodora Kleina z 1750 roku, Chile. Etymologia:                                                  - Vultur: łac. vultur, vulturis „sęp”                                                                              - Gryphus: epitet gatunkowy Vultur gryphus  Linnaeus, 1758                               - Gypagus: gr. γυψ gups, γυπος gupos „sęp”; αγος agos „lider, kapitan”, od αγω agō „kierować, prowadzić”                                                                                       - Condor: hiszp. Cóndor „kondor”, od keczua Kuntur „kondor”                                - gryphus: łac. gryphus „gryf”, od gr. γρυψ grups, γρυπος grupos „gryf”.              Długość ciała 100–130 cm; masa ciała samic 8000–11,000 g, samców 11,000–15,000 g; rozpiętość skrzydeł 260–320 cm. Upierzenie zasadniczo czarne, pokrywy skrzydłowe białe, głowa i szyja nagie, na granicy upierzenia pióra tworzą kryzę. Naga skóra różowawocielista. Samiec na głowie posiada mięsisty wyrostek. Zamieszkuje partie gór powyżej linii lasu oraz inne bezleśne, skaliste tereny. Gnieżdżą się na półkach skalnych, wysoko w górach. Samica składa jedno jajo raz na dwa lata. Młode lęgną się po 54–60-dniowej inkubacji, jajem w tym czasie opiekują się oboje rodziców. Dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 8–9 lat. Żyją ponad 40 lat. Wyprowadza jeden lęg co dwa lata, składając jedno, rzadziej dwa jaja. Jajo wysiadywane jest przez okres 54–58 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta zdobywają zdolność do lotu w wieku około 6 miesięcy, lecz opuszczają rodziców dopiero wtedy, gdy wykluje się następne pisklę, czyli po ok. 2 latach. Kondory żywią się głównie padliną oraz jajami rabowanymi w koloniach kormoranów.