alicerces-praza

[alicerces-praza]

Capitalismo, barrios, loita de clase

“ A loita de clases segue existindo, e a miña vai gañando” (Warren Buffet, multimillonario norteamericano)

Confeso que dubido. Confeso que despois de 1989 penso que o capitalismo gañou, que xa non hai contrapoder que lle faga fronte, que non hai alternativa global. Temos inserido no noso ADN que a continúa e perpetua acumulación de capital é a base da economía: ninguén discute que calquera realidade da nosa contorna ten un valor de cambio, ou que a plusvalía é a base do sistema.

Porén, tamén é evidente que na estrutura do capitalismo está a súa data de caducidade: é imposible o crecemento continuo e ilimitado nun mundo finito. Probablemente o capitalismo morra de éxito. Acabando con todos nós, habería que engadir.

Certezas como as que existían hai algunhas décadas están sendo desmontadas no noso mundo cambiante. Hai 50 anos era moi evidente a polarización do mundo do traballo: empresario vs obreiro, funda azul cobalto vs garabata, salario vs beneficio empresarial,... Era moi fácil percibir a loita de clases, os actores estaban claros, como tamén estaba claro o guión. Naquel mundo a fábrica era o campo de batalla da loita de clases, o espazo non só real senón tamén conceptual que funcionaba como lugar de cohesión da clase traballadora.

Mais esta interpretación quedouse obsoleta, xa non serve para explicar o mundo actual.

Pese a todos os cambios, temos que ter a suficiente lucidez para entender que a loita de clases non desapareceu, porque está claro que outros actores (as enerxéticas, bancos, espazos de xestión política,...) así o entenden. Nun mundo cambiante, tamén esta mutou e derivou nun proceso de atomización: non hai que falar dunha loita de clases, senón de moitas loitas de clases, con diferentes escenarios e protagonistas. E un dos campos de loita son os barrios.

Pensamos que o barrio é un espazo cunha escala – espacial e humana- axeitada para escavar trincheira contra o capitalismo. As lóxicas sobre as que se asenta o capitalismo (competencia, beneficio, individualismo,...) perden forza cando coñeces rostros e historias, cando nos atopamos na rúa.

Se ben é certo que é imposible loitar contra o CAPITALISMO con maiúsculas, no noso día a día podemos atopar espazos de resistencia (non só físicos, senón tamén mentais) nos cales empezar a erosionar os pés ao xigante. O valor do común, o apoio mutuo, o valor da gratuidade e do tempo fronte ao diñeiro, son elementos sobre os que podemos comezar a construír pequenos espazos autónomos para tratar de vivir na periferia do capitalismo, poñendo as persoas no centro do sistema, con vidas que merezan a pena de seren vividas con plenitude.

[alicerces-praza]

O día da marmota: A arqueoloxía viguesa

   Eu isto xa o vivín... Unha equipa de arqueoloxía atopa no subsolo da cidade restos dunha importancia arqueolóxica e histórica excepcional. Rapidamente, un coro de voces nas que se mesturan polític@s, persoal da administración, arqueólog@s, concordan da singularidade do achado, da súa importancia para o coñecemento histórico da cidade, do fundamental que é coñecernos mellor como sociedade. De seguido, nas semanas seguintes as noticias sobre o descubrimento ocupan os xornais da cidade. E finalmente, uns meses despois, unha vez rematada a escavación e a documentación do achado, os restos desmantélanse (eufemismo que agocha unha destrución controlada con metodoloxía científica e baixo o paraugas da legalidade) e nesa parcela iníciase a construción dun edificio ou dun aparcadoiro. E outra oportunidade perdida.

    Vivimos na cidade dos dinosetos, das fachadas e medianeiras pintadas por obra e gracia do Concello de Vigo: ese é o modelo cultural que se está a promover dende a administración local. Namentres estanse a descubrir, ano tras ano, restos do noso pasado que non só aportan coñecemento, goce e sentimento de pertenza á sociedade viguesa, senón que poden ser a nosa marca cultural como cidade; unha real, non unha inventada, banal e pueril como un dinosauro feito en sebe.

    Estamos matando pouco a pouco a galiña dos ovos de ouro. O avance do coñecemento histórico da cidade nos últimos anos deu un salto adiante non só cuantitativo, senón tamén cualitativo. Organízanse exposicións, grupos de traballo e congresos que xiran ao redor do Vigo romano, e baixo os nosos pés agóchase unha riqueza cultural incrible. Hai uns poucos anos no subsolo de Rosalía de Castro apareceron os alicerces dunha construción que foron interpretados como o primeiro templo cristián que existiu na cidade -alá polos séculos VI ou VII d.C-, anterior incluso á igrexa románica erixida no soar hoxe ocupado pola Colexiata. Outro exemplo: periodicamente seguen exhumándose restos do complexo conserveiro que existiu no vicus romano (saíñas e factorías de salga) entre os séculos II e III d.C.

    E cal é o destino destes restos na maior parte das veces? A súa destrución física (controlada, unha vez que @s arqueólog@s fan a súa autopsia) e a transmutación duns restos reais e tanxibles a un universo de informes, memorias técnicas, ou recreacións virtuais.

    Hai solucións legais para evitar esta destrución do noso patrimonio, pero fan falta dúas cousas: cartos e vontade política da administración local. Cartos para posibles indemnizacións e compras de soares que actualmente están en mans privadas, semella que existen. O programa de decoración de medianeiras xa leva gastado ao redor do millón de euros (0,3 en 2015, 0,2 en 2016, e a previsión para 2017 é de 0,5 millóns de euros), e nos orzamentos de 2017 destínanse 2,5 millóns de euros para a promoción de liñas aéreas no aeroporto de Peinador, no contexto da absurda guerra de ver que político a ten máis grande (a circulación aérea, claro). Deste xeito, os cartos non deberían ser un problema; o problema é como se están a gastar, o concepto de cultura que nos queren impoñer dende a Praza do Rei.

    Polo tanto, o problema é só de vontade política. Hai unha clara aposta por un modelo de cidade baseado no crecemento económico e urbanístico (semella que non entendemos nada despois da crise de 2008), no cal o espazo que ocupa o patrimonio cultural é anecdótico, e sempre tinxido dun discurso infantilizado: o caso do Dinoseto (e familia) é paradigmático. Un urbanismo ao servizo do consumidor e do turista, non ao servizo da cidadanía.

[alicerces-praza]

Tres reflexións (en apoio de Saúl Zaitsev e o colectivo de músicos “La Insurgencia”)

Tres reflexións: sobre a Historia, sobre o global, sobre o local.

Sobre a Historia: O nove de febreiro de 1939 a Guerra Civil aínda non rematara, pero a cousa xa pintaba moi negra. Aínda faltaba máis dun mes para que, cautivo e desarmado, fora derrotado o Exército Roxo. Porén a maquinaria do novo Estado xa comezaba a lexitimar a súa vinganza. Ese día de febreiro promúlgase a Lei de Responsabilidades Políticas, o pistoletazo de saída da represión contra todo o que cheirara a Frente Popular.

Pouco despois, en 1940, dítase a Lei para a Represión da Masonería e o Comunismo. O seu artigo 3 rezaba así: “...Toda propaganda que exalte os principios ou os pretendidos beneficios da masonería ou do comunismo ou semente ideas disolventes contra a Relixión, a Patria ou as súas institucións fundamentais e contra a harmonía social, será castigada coa supresión dos xornais ou medios que a patrocinasen e incautación dos seus bens, e con penas de reclusión maior para o principal ou principais culpables,  e de reclusión menos para os cooperantes...”. Disto xa hai 76 anos.

Sobre o global: Trump é elixido presidente de USA. Botamos as mans á cabeza e escandalizámonos polo perigo que supón non só para o seu país, senón tamén para todo o mundo, en moitos eidos: modelo económico autárquico, xenofobia, ataque aos dereitos civís,.. Dende esta beira do océano suspiramos aliviados: menos mal que vivimos nun Estado cuxa Constitución é garante dos dereitos fundamentais...

Sobre o local: Estanse a coñecer detalles sobre o inicio do proceso contra os músicos do colectivo de rap “La Insurgencia”, quen o 17 de novembro terán que presentarse na Audiencia Nacional, acusados de enaltecemento do terrorismo, asociación ilícita, incitación ao odio, etc.

Para todos eles a nosa solidariedade, o noso agarimo e os nosos azos, pero en especial a Saúl Zaitsev: Pola proximidade, por sentir que é un de nós, por que levamos a súa musica nos nosos móbiles, por estar a pé de rúa no barrio, por que nos sentimos identificados con moitas das súas letras, por servir de banda sonora de docus e relatorios varios,..., por moitas cousas.

Non estaremos fisicamente con Saúl e os seus compañeiros o día 17 en Madrid, pero que saiba que a 600 quilómetros moitos ollos e corazóns estarán atentos.

[alicerces-praza]

Tras os coidados, precariedade

Facer vida fóra deste capitalismo é ben complicado. Porén, tamén resulta difícil facelo dentro del. Para sermos sinceros, moito máis difícil. Crianzas que pasan máis horas nos centros escolares que os seus proxenitores no emprego, mulleres a cargo das persoas dependentes do seu entorno familiar, perceptoras de axudas sociais obrigadas a cumprir “itinerarios de inclusión” nun mercado laboral que as desbota, mulleres que deixan as súas familias en América para coidar as nosas...

Non temos claro se é unha consecuencia máis dun sistema tolo ou ben é unha aposta ideolóxica nítida e prefigurada; en todo caso, as lóxicas neoliberais desbotan os cuidados entre as persoas, pese a que o ser humano está (evolutivamente) deseñado para desenvolverse con plenitude con axuda dos seus semellantes. Por citar só un exemplo: nacemos inacabados, indefensos, e a diferencia da maior parte dos animais, necesitamos axuda do grupo para desprazarnos, alimentarnos, sobrevivir, ata varios anos despois do noso nacemento. Este fenómeno chámase heterocronía, e é o prezo que temos que pagar por ter un cerebro grande en relación ao noso corpo.

Necesitamos do grupo. Valores como os coidados entre as persoas ou o apoio mutuo deben ser inherentes á especie humana.

Pero vivimos no mundo no que vivimos, e o capital precisa seguir crecendo. Se xa non pode ser no ladrillo terá que ser noutro produto, neste caso os coidados entre as persoas. O caso é que a ruleta non pode parar, hai unha necesidade perpetua de atopar novos campos rendibles para a produción e absorción do excedente de capital. As grandes trasnacionais hai tempo que levan botando as súas gadoupas neste terreo. Os cartos que viñan da construción e das grandes infraestruturas non son xa tantos polo que levan tempo na procura de novos negocios. Centros de menores, servizos de axuda no fogar, xestión de equipamentos sociais, dependencia... son un bo lugar onde apañar cartos para empresas como CLECE, EULEN, Grupo Cinco...

Para facer cartos da igual que os alimentos dos nosos vellos non se poidan considerar tal, que o transporte dos dependentes que chegan aos centros de día estea subcontratado, que as coidadoras das nosas crianzas sexan traballadoras precarias...

Outra necesidade básica para a xente, como antes foron a educación, a sanidade, o acceso á enerxía, á auga, ..., pasan de seren dereito a ser mercadoría. Outra necesidade que será campo de batalla entre quen pensa que todo neste planeta ten un prezo, e quen cree na centralidade do ser humano, con vidas dignas de ser vividas.

[alicerces-praza]

Faladoiro: A industria da Coia antiga

Vidro, barcos, goma. Salga, gasosas, peixe. Mans e suor. A vella Coia non só era mar e veigas, tamén era fábricas: un tecido industrial espallado por toda a parroquia, que daba de comer a moitas familias. Reyman, Alonarti, La Artística ou Alfageme formaban parte dunha próspera economía desmantelada cando a vella Coia pariu un barrio urbano. Xunto coa paisaxe tradicional, tamén varreuse a paisaxe industrial. Neste faladoiro botaremos unha ollada a quen fomos, revisitaremos aquela Coia industrial desmantelada sobre cuxas ruínas construíuse outra nova Coia. Ese barrio nacente foi o novo fogar doutra clase traballadora -moita chegada de fóra-, que fornecía de man de obra a unha industria máis moderna. Máis moderna pero non máis humana.

Data: Venres 20 de maio Hora: 19h00 Lugar: centro maiores Abanca (r/Salvaterra, na praza do Centro Comercial 2, Coia - Vigo)

Organizan: Roteiro por Coia, IES Alexandre Bóveda, Espazo Alicerces e A.VV. O Torreiro de Coia.

[alicerces-praza]

Vigo, vila amurallada

    Esta semana apareceu un tramo máis da muralla moderna de Vigo, engadindo outra peza ao quebracabezas da súa descrición e documentación planimétrica: cada poucos anos descúbrese algún anaco de lenzo, ou de baluarte, ou de porta, que serven para unir os fíos que conforman o coñecemento histórico da nosa cidade.

    E de certo que vai ser outra oportunidade perdida (xa van varias), para que a cidadanía poida gozar coa súa presenza -real ou virtual-, na paisaxe urbana. Unha e mil veces repetiremos que a investigación histórica é palla se non transcende dos círculos académicos e reverte na sociedade. Esa mesma comunidade que, indirectamente subvenciona as intervencións arqueolóxicas, necesariamente ten que ser receptora dos avances nese eido. Por que da muralla de Vigo hai moito que contar e coñecer.

    En 1652 é nomeado Capitán Xeral de Galicia D. Vicenzo Gonzaga, personaxe clave no desenvolvemento urbanístico da cidade: baixo o seu goberno acométese a fortificación da vila de Vigo. Aos seculares problemas de vulnerabilidade da vila -moi evidentes, a tenor da facilidade que tiñan os corsarios ingleses ou piratas berberiscos para atacar periodicamente a poboación-, a mediados do século XVII únese un novo e grave problema: o conflito que enfronta ás monarquías hispánica e lusa na Guerra de Restauración portuguesa.

    Tendo un inimigo tan poderoso a unha escasa distancia, xa resultaba inaprazable acometer a fortificación da cidade. Será nas décadas dos 50 e 60 do século XVII cando se amuralle a cidade, ademais de construír o forte de San Sebastián e a maior parte do forte de Santa María do Castro.

    Porén, con anterioridade xa había algunhas defensas dando cobertura á nosa vila. Sabemos que entre 1562 e 1564 erixíranse dúas baterías defensivas, posiblemente na zona da Pedra e no convento de San Francisco. Ou que en 1625 levantárase unha atalaia defensiva no monte do Castro (non confundir con castelo medieval do PenÇo, posiblemente emprazado tamén no mesmo monte), xunto a un sistema de trincheiras. Pero será na segunda metade do XVII cando se dote a Vigo dunha estrutura defensiva completa, aínda que xa nesas datas algunhas voces dubidan da eficacia das novas defensas. Nun manuscrito sen asinar enviado á Corte en 1666 alúdese a que “... la fortificación en incapaz de aguantar sitio.... Los baluartes son pequeños... Los Parapetos no están a prueba de cañon.....inmediato a la muralla hai mucho burgo y mucha quebrada....no ay fosso por ninguna parte...”.

    A présa por construír o sistema defensivo, a irregularidade dos terreos e a falta de dotación orzamentaria foron as principais causas das eivas coas que nacía a muralla da cidade. É moi significativo que deixaran fóra do perímetro amurallado barrios xa consolidados e con certa importancia dende o punto de vista económico, como o Salgueiral ou o Berbés, ou edificios relixiosos como o convento de San Francisco ou o convento das monxas do Areal.

    Na zona sur da cerca, na súa parte máis elevada, estaba o forte de San Sebastián, concibido a xeito de cidadela pechando o recinto amurallado. E na parte alta do monte do Castro erixiuse a fortaleza de Santa María, conformada por un recinto principal rodeado por dúas cercas defensivas máis, ás que no século XVIII se lle engade un novo elemento: o reduto de San Felipe, pequena atalaia ou torre emprazada no lugar hoxe ocupado polo parque infantil, cuxa existencia tan só coñecemos pola documentación gráfica conservada. Esta pequena fortaleza exenta estaba unida ao recinto principal por un camiño cuberto (zona de paso defendida por muros que situaban ás tropas a cuberto dos inimigos), e a súa función era a de completar o sistema defensivo no punto máis vulnerable, na súa zona surleste.

    Todo este sistema defensivo nunca foi utilizado na guerra contra Portugal, xa que no ano 1668 asínase o tratado de Lisboa, no cal a monarquía hispánica recoñece a independencia do país veciño.

    Porén, no século XVII chegou o momento de avaliar a súa capacidade defensiva. Felipe V, incumprindo os compromisos do tratado de Utrech, trata de recuperar as posesións mediterráneas arrebatadas á coroa hispánica. Como consecuencia, Gran Bretaña, Francia, Holanda e Austria asinan a Cuádrupe Alianza contra a monarquía hispánica. Estes movementos da política internacional tiveron repercusión en terras galegas, e no caso de Vigo materializáronse co ataque por terra do exército inglés en 1719. As murallas de Vigo resultaron tan ineficaces que a guarnición da praza forte da cidade tivo que refuxiarse no forte de Santa María do Castro. Alí as cousas non foron moito mellor: tras unha semana de asedio as tropas inglesas toman o forte, saqueando todo o de valor. A estrutura do forte debeu quedar fortemente danada, pois nalgún documento se alude a que foron lanzadas 3.000 bombas durante unha semana de fogo ininterrompido.

    A mediados do século XIX comeza o período expansivo da cidade, e ao igual que noutras vilas galegas, as murallas son unha traba para o desenvolvemento urbanístico. Iníciase a súa demolición, e a finais de século practicamente xa non quedará nada da vella cerca defensiva.

    O forte de San Sebastián correrá unha sorte parecida. Nos anos 70 do século XX demolerase a súa maior parte durante a construción do edificio do Concello, ignorando o ordenamento xurídico en materia de patrimonio histórico: xenericamente, todos os castelos e fortificacións eran (e son) Ben de Interese Cultural, segundo o Decreto do 22 de abril de 1949.

    Daquel vello sistema defensivo xurdido no século XVII tan só queda, cun grao de conservación aceptable, o forte de Santa María do Castro. Moitos dos elementos da súa actual fábrica son do século XVIII, pero aínda así é un espectacular exemplo da arquitectura abaluartada militar de época moderna.

[alicerces-praza]

Xogo descuberto: por min e por tod@s @s meus compañeir@s

O primeiro: aclarar que imos falar con coñecemento de causa. Un dos dous elementos que conformamos Alicerces estivo traballando na intervención arqueolóxica de Santa Trega, e pensamos que temos amplitude de miras – e con toda a humildade do mundo, tamén coñecemento-, para opinar sobre a escavación arqueolóxica que está a desenvolver a Deputación de Pontevedra neste xacemento.

Como comezar... Están a vendernos fume. Presentouse esta semana o “Protocolo de xacementos arqueolóxicos da provincia de Pontevedra”, coas estratexias nas actuacións nos principais xacementos galaicorromanos na provincia. Non imos retomar agora o tema do enfoque que, a nivel xeral, ten o proxecto (xa falamos disto); porén temos que resaltar un aspecto: as verbas da Presidenta da Deputación non fan máis que darnos a razón, xa que se trata dun proxecto de posta en valor (os teóricos da interpretación do patrimonio hai tempo que descartaron este concepto polas súas connotacións ideolóxicas) dirixido aos turistas. Nada de cidadáns, ou de sociedade, nin de comunidade.... Ao turismo. (Reflexión: Existirá a xentrificación arqueolóxica? Cumpre todos os parámetros: abandónase un espazo e logo se recupera cun valor engadido -valor de cambio-, que polo xeral non goza a sociedade na que se insire ese ben cultural...).

Respecto á intervención en si. A verdade é que imos ser pouco corporativos: temos gravado nos nosos maxíns a frase de que non hai que pisarse a mangueira entre bombeiros, pero aínda que miremos para outro lado, os problemas seguirán aí. Por seren suaves, diremos que a intervención de Santa Trega (por certo, precisemos que é unha reescavación dunha parte do xacemento escavado nos anos 30 por Cayetano de Mergelina, non unha escavación ex novo) presenta moitas eivas a nivel metodolóxico: vamos, que ninguén escava así dende hai máis de vinte anos. Nunha intervención arqueolóxica calquera xa é normal a presenza de equipos topográficos modernos (estacións totais, GPS,...), ou de software adaptado á actividade (SIXs). Menos en Santa Trega, unha escavación promovida por unha administración PÚBLICA, e moi ben dotada a nivel orzamentario, por certo. He visto cosas que vosotros no creeríais: xuro que vin facer croquis a man de estruturas arqueolóxicas na era das estacións totais.

Un tema un pouco máis sensible é o incumprimento da Lei 8/1995 de Patrimonio Cultural de Galicia e do Decreto 199/1997 que regula a actividade arqueolóxica na Comunidade Autónoma, e en consecuencia, os agravios comparativos con outras intervencións arqueolóxicas. O que se permitiu a nivel legal nesta intervención á Deputación de Pontevedra suporía case a inhabilitación doutr@ arqueólog@ que dirixira unha escavación coa laxitude desta. Esta actuación comezou alá polo mes de agosto (non setembro, como di Carmela Silva), sen a preceptiva autorización da Dirección Xeral de Patrimonio Cultural de Galicia: tan sinxelo é comprobar o que digo como ver a data de sinatura da Dirección Xeral autorizando o comezo dos traballos, e comparalo con calquera noticia de prensa de agosto de 2015). Feito considerado como infracción grave pola Lei 8/1995 (no apartado k do Artigo 91.Infraccións graves, considérase que "...é unha infracción grave a realización de actividades arqueolóxicas sen a preceptiva autorización da Consellería de Cultura, ou as realizadas contravindo os termos nos que foi concedida esta...").

Ou a ausencia do director nos traballos de campo (houbo semanas, alá por agosto ou setembro, que nin apareceu), incumprindo o establecido no Decreto 199/1997 que regula a actividade arqueolóxica en Galicia. No Artigo 9 (Responsabilidade na dirección) do Capítulo III. Desenvolvemento da actividade, establécese que entre as responsabilidades do director está "...asumir persoalmente a dirección deles, podendo nomear un axudante de dirección que reúna os requisitos especificados no artigo 5º cando, excepcionalmente, teña que ausentarse. Esta substitución deberá serlle notificada á Dirección Xeral de Patrimonio Cultural...".

Pensamos que son aspectos da escavación que promove a Deputación de Pontevedra en Santa Trega que deben coñecerse por varias razóns:

1- Porque estamos a xogar con cartos públicos.

2- Porque os bens arqueolóxicos son de dominio público, como recoñece o Artigo 56.1 da Lei 8/1995 de Patrimonio Cultural de Galicia.

3- Polo ben da profesión. Se outro compañeiro/a, ou empresa especializada neste tipo de traballos fixera algo así, seguro que o que non ía a recibir son palmadiñas nas costas por parte de ningún polític@ ou de ningunha administración. Máis ben caeríanlle paus por todos lados.

4- Porque non nos gustan as orientacións ideolóxicas que ten o proxecto (isto xa é opinión).

5- Porque din que a arqueoloxía trae riqueza, pero de certo que non para os compañeir@s que traballan con frío, chuvia ou sol por menos de 800 euros mensuais en Santa Trega.

6- Polo ben da profesión.

Xogo descuberto. Por min e por tod@s @s meus compañeir@s.

[alicerces-praza]

O patrimonio cultural e o valor de cambio

p { margin-bottom: 7pt; line-height: 120%; }a:link { }

Nas sociedades capitalistas, calquera mercadoría ou produto ten un dobre valor: un valor de uso e un valor de cambio. E nestas lóxicas, os produtos culturais non constitúen unha excepción, tamén están suxeitos a estas dinámicas.

Antes de focalizar o discurso no valor do patrimonio cultural, un pequeno exemplo para teren claro de que estamos a falar, utilizando como paradigma a vivenda. Unha casa ten un valor de uso (onde durmimos, onde nos recollemos cando a meteoroloxía é adversa, onde desenvolvemos o noso ser cotiá,...), e un valor de cambio (un produto que xera un plusvalor co cal algúns sectores da sociedade poden enriquecerse). Pois ben, nunha economía capitalista, na balanza do valor terá moito mais peso o pratiño do cambio que o do uso. E é algo que temos interiorizado, que pensamos que forma parte das regras universais da economía, que sempre foi así, cando non é máis que unha aposta concreta para afrontar un aspecto básico das nosas vidas, neste caso a vivenda.

Volvamos ao patrimonio cultural. Se preguntamos aos representantes de calquera administración (entidades locais, provinciais, etc) porque acometen proxectos de recuperación de espazos culturais, as posibles varias respostas sintetízanse nunha soa: porque revitaliza economicamente o entorno social dese espazo. E este consenso xa non está suxeito á crítica, xa está interiorizado e asumido, cando en realidade é unha elección concreta, non inocente, das políticas culturais.

Poñamos o exemplo da Deputación de Pontevedra. Esta semana ven de presentarse en FITUR unha ruta de arquitectura contemporánea por Pontevedra como parte dunha nova oferta turística. No discurso de presentación, fálase de conceptos como “recurso turístico” ou de propostas como “arquitectura contemporánea do destino Rías Baixas como un novo aliciente para vir visitarnos”. Nin rastro de palabras como cidadanía, sociedade ou ben común.

Na mesma administración, está en marcha un proxecto de recuperación de 23 xacementos arqueolóxicos, cun orzamento total de 6,5 millóns de euros. No discurso teórico aparece novamente o turista como receptor das actuacións culturais. Pero,... e a cidadanía?

Sobre unha “materia prima” de dominio público como é o xacemento arqueolóxico (así o recoñece o artigo 56.1 da Lei 8/1995 de Patrimonio Cultural de Galicia ), usando a forza de traballo física ou intelectual dun grupo de traballador@s (unha gran parte dos cales cobran menos de 800 euros mensuais, uns 400 menos do que marca o Convenio Colectivo de Galicia para a actividade arqueolóxica), xérase un coñecemento intelectual e unha recuperación física dos restos arqueolóxicos, que poden ter deste xeito un valor de uso: o goce intelectual, a riqueza cultural xa son un fin por si mesmos, ao servizo da cidadanía e da sociedade.

Pero ese valor de uso -que xustificaría con creces as actuacións realizadas- convértese nun valor de cambio. As plusvalías xeradas a partir de dominios públicos e con investimentos públicos serán aproveitadas por terceiros, dirixindo aquelas recuperacións culturais a un novo publico (o turista en vez do cidadán) a través de instancias intermedias (operadoras turísticas, negocios de hostalería, etc).

Repetimos, non é un enfoque casual. É un xeito de entender a cultura dende unha óptica neoliberal, conformando un produto non cun valor de uso (para a cidadanía), senón cun valor de cambio (dirixido ao turista). Tanto os discursos políticos, como as concrecións prácticas nos proxectos concretos, seguen esta senda.

En breve comezará o proceso de licitación dos proxectos de musealización dos xacementos arqueolóxicos de Pontevedra. As propostas teóricas museolóxicas e as plasmacións museográficas,... a quen irán dirixidas: a cidadáns ou a turistas?

Admitimos apostas.

[alicerces-praza]

A morcilla e o sangue

p { margin-bottom: 7pt; line-height: 120%; }

p { margin-bottom: 7pt; line-height: 120%; }

Nada es lo mismo, nada permanece. Menos la Historia y la morcilla de mi tierra: se hacen las dos con sangre, se repiten.

(Ángel González, Glosas a Heráclito)

13 de setembro de 1923. O Capitán Xeneral de Cataluña, Miguel Primo de Rivera, lidera un golpe de estado co beneplácito de Alfonso XIII e as bendicións das oligarquías, a burguesía e a Igrexa. A única oposición aparecerá nas filas da CNT e do Partido Comunista, mentres que o resto de forzas políticas colaborarán no novo réxime. Primo de Rivera presentarase ante a opinión pública como o “cirurxián de ferro” que solucionará os problemas de España (o separatismo catalán, o problema de África, o caos económico, a corrupción política,...).

A súa puñada na mesa será o último episodio -máis ben a consecuencia-, da disolución do sistema canovista de quendas, parida coa Constitución de 1876, mediante a que se alternaban sucesivamente no poder o Partido Conservador e o Partido Liberal, baixo o arbitrio da coroa borbónica. Un sistema que levaba no seu ADN o xerme do caciquismo e a corrupción, como ben se demostrou co paso dos anos.

Ante o esgotamento do sistema, a principios do XX xorden novas caras e novos modos, aínda que a podremia xa devorara a medula do sistema. A década dos anos 10 será moi convulsa a todos os niveis (social, territorial, económico,...), e xorde un novo partido, o Reformista de Melquíades Álvarez, que pretenderá facer renacer as esperanzas democratizadoras en base a varios puntos:

(1) Reforma da Constitución.

(2) Soberanía popular e limitación do poder da coroa.

(3) Recoñecemento das Autonomías.

(4) Secularización do Estado.

(5) Reforma ou desaparición do Senado.

Este movemento rexeneracionista fracasa, e, unha vez máis, os militares (co apoio das clase privilexiadas), fanse co poder no Estado.

20 de decembro de 2015. De verdade somos tan inxenuos como para pensar que as oligarquías e o capital facilitarán un Rexeneracionismo 2.0, rematando co sistema de quendas dos partidos constitucionais?

[alicerces-praza]

Palimpsestos urbanos

En Alicerces somos de gustos vetustos. É máis, encántanos a propia palabra: vetusto. Calquera substantivo ou adxectivo que fale sobre o pasado ten para nós unha sonoridade e unha textura saborosa: pretérito, anacrónico, arcaico, retumban no noso maxín e no noso padal, constituíndo per se un goce para o intelecto. Quizais só se verían superadas por outra palabra de reminiscencias máxicas: palimpsesto. Que sonoridade ten esta palabra !!!

As cidades son como palimpsestos. Escrébense, bórranse, vólvense a escribir; ás veces con faltas de ortografía, ás veces cunha caligrafía simple e precisa que fai que nos sintamos cómodos e acollidos. Porén, as cidades tamén se escreben usando unha linguaxe que abusa de aliteracións, metáforas e hipérboles conformando só un xogo de artificio, un escenario, menosprezando a trama e as personaxes, acostumando á cidadanía a unha lectura superficial onde no relato prima a forma é non o fondo.

Cantaba Mercedes Sosa que todo cambia. As nosas cidades cambiaron ao ritmo dos tempos políticos, económicos, sociais e urbanísticos que lles tocou vivir. Hai uns días, contemplando a orxía de luces de Nadal, letreiros de neon e arelas de bos sentimentos que había na céntrica Porta do Sol de Vigo, pensaba en como neste sector da cidade pódense estudar dous dos grandes procesos que sufriron as nosas cidades entre os séculos XIX e XXI: por unha banda a febre “hixienista” decimonónica, que empuxou a tirar as vellas cercas defensivas para abrir as rúas á modernidade, e por outra a querenza actual que convirte o entorno urbano nun espazo máis ao servizo da economía capitalista, onde todo se mide polo prezo e non polo valor.

Como era a Porta do Sol na segunda metade do XIX? Neste sector da cidade estaba a porta da cidade que daba cara ao nacente, dende a cal partía o camiño a Castela (seguindo a traza de Príncipe e Urzáiz). En 1869 finalizou a demolición desta porta e lenzo de muralla, e dez anos despois preséntase o proxecto para abrir a nova Travesía de Vigo (actual Elduayen), unha modernísima vía urbana acorde co pulo económico de finais de XIX. Lembremos que a mediados de século comezara xa o reordenamento urbanístico da zona, ao derrubar a vella capela da Soledade, emprazada diante da parcela que hoxe ocupa o Edificio Labarta de Jenaro de la Fuente Domínguez. En cinco décadas, o trazado de orixe medieval desaparece, e a configuración unitaria do centro histórico da cidade queda partido en dous pola rúa Elduayen.

A última gran remodelación da zona comezou no ano 2009, ao abeiro do Plan E, e continuou con outras actuacións menores en canto a súa entidade, pero non en canto ao seu calado sociourbanístico. Neste senso, habería que destacar dúas: a remodelación da Praza da Princesa e a rehabilitación e cambio de uso do local de Sereos. E ao igual que as reformas decimonónicas non foran neutrais e responderan aos fluxos económicos da época, do mesmo xeito as do século XXI son fillas do noso tempo. Así, apostouse por un tipo de transporte -o rodado dos vehículos a motor- cando probablemente foi a gran oportunidade para trazar un carril-bici que partindo da Porta do Sol, seguindo por Elduayen, López Mora e Castelao chegara ata a zona de praias; apostouse por agochar aquelas estampas que poden afear a paisaxe urbana (prostitución, marxinalidade, etc) cando o problema, aínda que non o vemos, segue; apostouse por ignorar o riquísimo patrimonio arquitectónico desta zona cuberto por unha chea de carteis publicitarios, letreiros e rótulos de todas as formas e cores; apostouse, en fin, por transformar este céntrico espazo de Vigo nun gran centro comercial ao ar libre...

Iso si, seica temos a árbore de Nadal máis grande do mundo.

Fragmento do plano de Coello (1856), coa zona da Porta do Sol

Foto aérea da Porta do Sol co trazado da muralla superposto

[alicerces-praza]

Trapalladas

Ás veces, os intentos de recuperación social dun ben cultural ou dun elemento patrimonial de interese quedan niso, nun intento. Cando non se converten en todo un esperpento. Imos facer un top-five das revalorizacións máis estrañas que podemos atopar hoxe en Vigo, propostas que zumegan un toque kitsch que ao seren contempladas non somos quen de discernir se nos atraen ou nos repugnan.

Nós propoñemos a lista, vós ordenades a clasificación:

- MILIARIO ROMANO DE GARCÍA BARBÓN: Home, que dicir. Un miliario romano nunha cidade que nunca tivo a categoría de cidade na Antigüidade e pola que nunca pasou unha vía romana.... Vigo non pasaba de seren un pequeno enclave comercial e industrial, e a vía romana máis próxima, a XIX, pasaba polo actual Mos camiño de Lucus Augusti. A nota de humor atópase na inscrición “Vivere in pulchram civitatem “, e o nome do emperador que mandou erixilo.

- ESPADAÑA DA ANTIGA IGREXA DE SAN MARTÍN DE COIA. Ah, os anos 80 ! Como di a canción “...los 80, década para el olvido, un desastre...”. A nova igrexa de San Martín de Coia inaugurouse en outubro de 1981, e a alguén se lle ocorreu a xenial de idea de reciclar (de certo que daquela nin existía esta verba) a vella espadaña da igrexa do século XVI, agora substituída pola nova, integrándoa no espazo aberto diante do novo templo. Raro, raro, raro...

- PESQUEIRO HISTÓRICO NUNHA ROTONDA: Din os teóricos da xestión do patrimonio cultural que os bens culturais actúan como elemento que cohesiona a sociedade na que se insiren. Son unha sorte de “pegamento” social. Neste caso, foi evidente: ante unha patética proposta de recuperación dun pesqueiro histórico, instalándoo nunha rotonda, levantouse o barrio de Coia.

- PEQUENO TRAMO DA MURALLA MODERNA NA RÚA CARRAL. Unha sorte de fiestra ábrese na beirarrúa en Carral, e oh sorpresa!, atopamos restos dos alicerces da vella cerca defensiva. Se a humidade, a condensación ou a sucidade non o impiden, claro está. A muralla podería ser un recurso cultural de primeira magnitude, e está completamente esquecida e infravalorada.

- MESA INTERPRETATIVA DO “CABALEIRO DE BOUZAS”. O discurso teórico é o seguinte. Durante o traslado do corpo do apóstolo Santiago dende a zona de Palestina ata Compostela nunha barca de pedra (a Translatio), houbo unha escala na vila de Bouzas, segundo se di nunha lenda portuguesa na que aparecen cabaleiros medievais na Tardoantigüidade, nunha versión precoz de “Regreso al futuro”. Ben, se somos quen de crer que unha barca de pedra flota, ou que os restos da catedral son do apóstolo, poderemos incluír este conto na nosa cosmogonía particular.

E con estes vimbios se constrúe a nosa historia.

[alicerces-praza]

Cinismo

A frase pronunciada por Abel Caballero no acto de homenaxe aos alcaldes fusilados durante o franquismo non ten desperdicio. O noso rexedor di que se sente orgulloso de suceder aos socialistas fusilados que loitaron pola democracia. Así, sen o máis mínimo rubor. Esta é a catadura moral do tipo.

Abril de 1931. A sociedade é consciente do trascendental das inminentes eleccións municipais, e os distintos axentes xa toman partido. Un exemplo claro na nosa cidade será o Faro de Vigo, que se define como “...monárquico de abolengo...” para evitar “... que la ola revolucionaria los envuelva y los sepulte en el caos...” .

O 12 de abril, data dos comicios, en Vigo dáse un empate entre as candidaturas monárquica e antimonárquica (republicanos, socialistas e agraristas), mentres que no resto do Estado as candidaturas republicanas conseguen o triunfo na maioría das cidades. O día 14 de abril, Alfonso XIII foxe tras redactar o famoso decreto publicado polo diario ABC (“... non renuncio a ningún dos meus dereitos, xa que máis que meus son acumulados pola Historia...” ), e se proclama a II República.

O 31 de maio, en Vigo convócanse eleccións parciais, e é elixido Enrique Blein Budiño (Izquierda Republicana) como primeiro alcalde dunha corporación xa republicana.

Febreiro de 1936. O cheiro a fascismo é abafante no Estado español e no resto do continente. Conscientes da necesidade de xuntar forzas, artéllase o Frente Popular (manifesto electoral común de partidos de esquerdas) para facer fronte ao crecente poder dunha dereita filofascista, encarnada na figura de Gil Robles. Froito desta confluencia de forzas, Martínez Garrido é proclamado alcalde. (Porén, unha cousa é predicar e outra dar trigo: xa sabemos como despreza e abafalla agora Abel Caballero ás mareas cidadás).

O 20 de xullo, Vigo súmase ao movemento de folga xeral tralo alzamento do día 18. Se declara o Estado de Guerra, e comeza a represión a mans do capitán Carreró. Esa tarde é detido o alcalde Martínez Garrido. Nos seguintes días, as barricadas nos Choróns e no Calvario tentan deter sen éxito o avance dos militares sublevados, e o 23 constitúese a Comisión Gestora Municipal presidida polo comisario de Guerra José Jiménez García, substituta da corporación democraticamente elixida.

A represión comeza dende o minuto un. Nos días posteriores ao golpe de Estado son encarceradas aquelas persoas sospeitosas de teren relación co Fronte Popular, e xa os primeiros días de agosto comezan as execucións sumarísimas. Martínez Garrido (alcalde de Vigo), Heraclio Botana (deputado socialista en Cortes) y Antela Conde (alcalde de Lavadores) son executados o 27 de agosto. Pola súa banda, Blein Budiño morre preso e enfermo a finais de ano.

Todo isto só foi o preludio dunha macabra política que, consciente e intencionadamente, se aplicaría nos anos seguintes no Estado: en febreiro de 1939, a poucos días de rematar a Guerra Civil, promúlgase a “Lei de responsabilidades políticas” , que de facto supón a institucionalización da barbarie e o terror. O ano I triunfal despois da vitoria non supuxo o cese da violencia: pola contra miles e miles de cidadáns foron executados e desaparecidos tralo final da guerra.

Setembro de 1961. Con milleiros de mortos ás súas costas, Franco inaugura a cruz do Castro, en honor dos “caídos por Dios y por España” .

Agosto de 2015. O mesmo alcalde que se nega a retirar a cruz do Castro, autoproclámase sucesor dos alcaldes fusilados polo franquismo.

Sentiríanse Martínez Garrido, Botana o Blein Budiño representados por Caballero?

[alicerces-praza]

Vellas necesidades, novos usos

É que é mirar as programacións culturais de cidades veciñas, e automaticamente enfurruñarnos. Pese a todas as motos que dende a Praza do Rei queren vendernos, a oferta institucional de cultura nesta cidade é magra, escuálida, e xa non Santiago, senón noutras vilas da nosa contorna como Redondela ou Pontevedra están a anos luz do que temos en Vigo, onde temos que conformarnos coa versión 2.0 dos Coros y Danzas ou cos Hombres G e similares.

Os investimentos en cultura non son facilmente dixeribles por parte da cidadanía, se os confrontamos cos resultados. É a maxia dos números: pódennos dicir que están a dedicar uns cartos xenerosos para cultura, e non mentir.

Un exemplo: o Departamento de Patrimonio Histórico do Concello de Vigo gasta 230.000 euros en decorar medianeiras da cidade (pódese ver o orzamento na acta da Xunta do Goberno Local do 9 de xaneiro de 2015), actuación que xa foi obxecto dunha atinada crítica polos compas de Xentrificación en Vigo, mentres que, por poñer un exemplo non moi afastado, o Festival Internacional de Títeres de Redondela ten un orzamento anual duns 70.000 euros, cartos cos que se artella un festival cun alto impacto na cidadanía (que ademais é protagonista, non só receptora pasiva) e nos medios de comunicación.

Como pasa noutros ámbitos da nosa cotidianidade, rematou o tempo para que nos dean as cousas feitas. Teremos que construílas nós.

Para isto é recomendable ollar para fóra, comprender que hai vida intelixente máis alá do alto de Puxeiros. Pese ao bombardeo goebbelsiano de que vivimos nunha cidade fermosa, temos que deixar de mirar para o noso embigo, levantar a vista, e buscar experiencias culturais paridas dende a cidadanía e non dende unhas institucións que teñen unhas necesidades e arelas diferentes ás da sociedade.

Non é preciso ir ata Berlín e copiar o modelo de okupación e reaproveitamento social dun aeroporto en desuso, temos exemplos máis próximos como Can Batlló, Válcarcel, ou en A Coruña, Proxecto Cárcere.

Na nosa cidade, os barrios padecen un déficit de equipamentos e actuacións culturais. A situación no noso barrio, Coia, agrávase porque esta falta de respostas ven de lonxe, tras anos de reivindicación veciñal dun centro cultural. A maiores, o paso do tempo está a engadir problemas nos espazos que ata o de agora mal-cumprían esa función. Por exemplo nos centros dependentes da antiga Caixa de Aforros de Vigo, nos cales fica de manifesto o desinterese da nova cúpula da agora Abanca por uns equipamentos que dan servizo a unha parte da poboación xubilada de Coia. E o que xa clama ao ceo é a inexistencia dunha biblioteca pública no barrio máis populoso da cidade.

Imos soñar... A apertura do novo Hospital Álvaro Cunqueiro deixa na rúa Porriño un edificio que ben podería ser reorientado para funcións socioculturais. Falamos do antigo ambulatorio de Coia que vai ficar sen actividade ao trasladarse as especialidades a dependencias do novo hospital. Podería reconverterse o inmoble nun espazo ao servizo da veciñanza: biblioteca, espazo creativo, local para asociacións e colectivos, centro de recuperación da memoria do barrio, laboratorio tecnolóxico, centro de día... poderían ser algúns dos usos. E de certo que moitos máis aparecen se dialogamos, debatemos sobre as nosas necesidades.

[alicerces-praza]

Vicus, mentiras e miliarios

Tras as eleccións municipais, en moitas cidades de Galiza chegou a preamar, e con ela o aire fresco. Dende Alicerces recoñecemos que dende Vigo ollamos con envexa ao norte, cara Compostela, A Coruña ou Ferrol: na nosa cidade asentouse con firmeza unha corrente ideolóxica que ben podería chamarse pacovazquismo (a versión 2.0 do caciquismo da época da Restauración do século XIX), doutrina afastada das dialécticas habituais de esquerdas/dereitas, centro/periferia, e que xira ao redor dunha idea: eu son Vigo. E o máis grave do asunto é que aumentou o seu apoio cidadá.

As políticas culturais da cidade non son alleas ao noso particular e meridional pacovazquismo, e para mostra, dúas das últimas actuacións que teñen como suxeito ao patrimonio histórico, neste caso o Vigo romano: a instalación dunha réplica dun miliario romano na avenida de García Barbón, e as visitas teatralizadas na villae romana de Mirambell.

Como resumir estas actuacións nunha frase? Se o pasado non existe, da o mesmo, inventámolo. Nunca pasou por Vigo ningunha vía romana (temos que recoñecer que hai autores que defenden esta tese, mais creemos que sen unha base histórica e arqueolóxica sólida), e nunca apareceron miliarios na nosa cidade. O Vigo romano non era máis que un enclave portuario, iso si, cunha gran importancia dentro da fachada atlántica da Idade Antiga.

Sobre a lenda que aparece gravada en latín no miliario -Vivere in pulcrham civitatem-, non imos meter máis o dedo na chaga sobre a súa máis que dubidosa tradución, ou sobre a consideración de Vicus como unha civitatem... Deixamos que as persoas que están a lermos xulguen por si mesmas a conveniencia ou non deste paradigma do noso pacovazquismo.

En canto as visitas teatralizadas en Mirambell, que dicir. Anúncianse loitas de gladiadores, ceas e bailes na casa do dominus da villae de Mirambell (habitada entre os séculos IV e V d.C.),... con actores que parecen chegados da festa da Istoria de Rivadavia.

Parécenos unha magnífica idea dar vida a uns restos arqueolóxicos inertes con funcións teatralizadas, iso si, sempre que teñan un certo rigor histórico. Dende os inicios do século IV d.C., as loitas de gladiadores xa son un espectáculo marxinal pola maior influencia dun cristianismo (o concilio de Nicea del 325 confirma o cristianismo como a relixión oficial do Imperio) que non ve con bos ollos as mortes de seres humanos como espectáculo público, factor ao que se suma o esgotamento da administración romana, xa camiño do colapso. Aposto o que sexa a que, se a un habitante da Gallaecia de hai 1500 anos lle tivesen preguntado qué era un gladiador, non houbera sabido responder.

Temos que pensar que a villae de Mirambell era un conxunto de edificacións -cunha parte residencial para a familia propietaria máis dependencias auxiliares para os traballadores- envorcada na explotación de recursos mariños (contaba con salinas) e recursos agrarios. Pese a presenza de certo luxo (o hipocaustum e o os mosaicos son un exemplo), a súa cotidianidade estaría bastante afastada do que un espectador das visitas teatralizadas podería evocar contemplando gladiadores, lexionarios, patricios ou ricas matronas.

Qué pensamos destas dúas actuacións? O primeiro que son un engano á cidadanía, son un fraude histórico. Pero máis grave aínda é que se está a fomentar dende o Concello un xeito de entender a Historia baseada na banalidade e o espectáculo (para máis inri o guión é falso), e non no coñecemento, a reflexión, e porque non, no gozo de coñecer a Historia.

O coñecemento -en xeral-, fomenta a reflexión e o espírito crítico. Quizais este sexa o problema.

[alicerces-praza]

Roteiro polos lavadoiros de Coia

A auga, o xabrón, a roupa, a cháchara... As risas, as chanzas, as angustias, os segredos.... Os lavadoiros, un espazo de encontro das mulleres.

Nunha sociedade cuxas relacións estaban segregadas en razón do xénero, o rol do home no exterior da casa, na fábrica ou na taberna, dono dos espazos de poder, mentres que o papel da muller ficaba no interior do fogar, responsable dos coidados da familia.

Nunha sociedade case que preindustrial, como podería ser a Coia de hai uns 70 ou 80 anos, as lavadoras eran máquinas de luxo ao que poucas familias poderían aspirar. A alternativa: o lavadoiro de pedra, que se converte así nun espazo de encontro da muller.

O xoves 28 de maio, ás 18:00 horas, partindo do IES Alexandre Bóveda, visitaremos algúns dos lavadoiros que aínda se conservan en Coia, vestixios anacrónicos dun pasado rural devorado por altos edificios e rúas asfaltadas. No percorrido, intercalado por actuacións musicais, tamén falaremos doutras historias da vella Coia: do pequeno poboado castrexo de O Castriño, dun pasado medieval que ás penas podemos albiscar, dunha Coia rural e mariñeira, do doloroso parto da Coia actual…

O itinerario do roteiro coas paradas é o seguinte:

Saída – 18h00: IES Alexandre Bóveda > San Martiño de Coia > Castro Castriño > Lavadoiros de Barxiela e Esturáns > Chegada – 20:00: Lavadoiro de Figueirido.

A actividade está enmarcada dentro do Roteiro por Coia, iniciativa do profesorado do IES Alexandre Bóveda, á cal vos convidamos.

Logo de rematar o roteiro, a partires das 20:00, temos festa con música e actuacións no local do Centro Cultural Autoxestionado “DISTRITO 9” (Camiño do Figueirido 89, Vigo).

Organizan: Roteiro por Coia, IES Alexandre Bóveda, Espazo Alicerces, A.VV. O Torreiro de Coia e Distrito 9.

[alicerces-praza]

Tomar O Turreiro para recuperar a vida

Espazo de encontro, de xogo, de música, de xantares comunitarios, de festa...

Falamos de O Turreiro de Coia. Lembran aquelas que vivían na Coia anterior ao polígono que no alto desta parroquia a veciñanza se xuntaba e facía vida. O palco, as árbores, o cruce de camiños eran o escenario ideal para facer unha morea de cousas...., ou sinxelamente para non facer nada. Só chegar, estar, recoñecerse, atoparse.

Coa violenta e rápida construción do polígono, así lembrada polas veciñas que sufriron esa transformación, mudaron dinámicas que permaneceran inalterables desde séculos atrás. Os modos de vida foron mutilados polas máquinas, arrasando con casas, leiras, vidas, arelas de futuro. En moi pouco tempo, formigón e cemento substituíron á pedra e á árbore, e unha marea de novas veciñas chegaron doutras partes para seren a man de obra da florecente industria viguesa.

As leiras deron paso aos grandes bloques. As resistencias, a dor, as reivindicacións, a privación dos recursos básicos, a festa, a droga... foron configurando unha comunidade na que, tempo despois, aínda aguanta un tecido veciñal que segue a ofrecer resistencias e alternativas.

Como anos atrás, a veciñanza ve como desde arriba toman medidas que lles afectan moi directamente. No contexto de empobrecemento que sofre o barrio e a cidade, o alcalde decide que chantar un barco histórico na rotonda de Coia é unha boa medida para seguir facendo de Vigo unha cidade escaparate. A única resposta posible: organizarse e resistir, dun modo pacífico pero sobre todo desobediente. Fronte ás razóns da veciñanza -unha cidade primeiro xusto e logo fermosa-, a violencia da corporación en forma de mentiras e represión, cun obxectivo ben claro: silenciar as reivindicacións e acalar a loita a través do medo.

A presenza da xente no alto de Coia posibilita que se cuestionen, máis alá do barco, o modelo de cidade, ou as políticas sociais e culturais, ou a función dos medios de comunicación, ou o papel dos corpos de seguridade... Caballero acertou co seu diagnóstico de que estamos ante unha loita política. Todo é política. Desde que nos levantamos ata que nos deitamos estamos a facer política, e debemos felicitarnos por isto: o goberno da polis é de todas, non podemos deixala en mans das oligarquías que nos gobernan.

O Turreiro levaba tempo secuestrado polos coches, polo consumismo pero durante meses foi recuperado como punto de encontro desde o que artellar a vida en común. Este espazo agora nada ten que ver co do vello Turreiro; pero sen dúbida a vida flúe como tempo atrás, volven os xogos, a música, as conversas; en definitiva a satisfacción das nosas necesidades como colectivo desde a autonomía e o apoio mutuo.

O reto agora é darlle pulo a estas inercias para seguir construíndo barrio. Moitas contamos cunha chea de experiencias, de vivencias colectivas que unidas á reflexión poden alentar procesos que transformen a sociedade e posibiliten a vida.

Coia, abril 2015 (Texto asinado xunto a Diego Lores)

[alicerces-praza]

Vigo e a damnatio memoriae

Na antiga Roma, un dos castigos máis severos que un persoeiro público podía sufrir era o de seren condenado a unha damnatio memoriae trala súa morte (aínda que, claro está, a esas alturas de partido xa pouco lle importaba).

Esta práctica lexislativa, potestade do Senado, traduciríase así como “condena da memoria” ou “destrución do recordo”, e consistía basicamente nunha sentenza xudicial con rango de lei dirixida contra calquera persoa que tras o seu pasamento, era considerado como inimigo do Estado con carácter retroactivo. Na práctica, significa que borraban os seus nomes das inscricións, destruíanse as estatuas ou pinturas nas que aparecera, retirábanse da circulación moedas acuñadas na súa honra, e incluso se suprimía o seu nome de rexistros públicos. O fin último era borrar calquera pegada na vida pública do caido en desgraza, como se nunca tivese existido.

Aquel vello procedemento xudicial clásico viume á cabeza cando lin que a unha praza que están a construír entre as rúas Pi e Margall e López Mora en Vigo, vanlle poñer o nome (non é broma) de “Praza das Apertas”. Ben, para ser sincero, o meu primeiro pensamento foi que alguén na Praza do Rei esa mañá almorzara unha botella de Mimosín, non é fácil atopar un nome máis cursi e risibel que ese (quizais o de “Avenida Articolor” está a súa altura, pero esa é outra historia).

Lembrei o da damnatio memoriae clásica, xa que estamos ante un borrado de memoria en toda regra, sen xuízo e sen Senado. Queren borrar da memoria histórica da cidade un nome, un topónimo asentado no territorio dende hai séculos: Peniche.

A toponimia tradicional tamén é patrimonio cultural de toda a cidadanía, como non. Este tipo de actuacións urbanas están a deturpar a cidade, a nosa casa común, convertendo as rúas en escaparates artificiosos e artificiais.

Non se trata só dunha opinión máis ou menos persoal. Hai xa algúns anos, varias institucións asinaron un manifiesto que asume que a toponimia é patrimonio: entre elas tamén estaba o Concello de Vigo. Unha das conclusións do manifesto era que nas denominacións oficiais habería de preferirse sempre un topónimo tradicional antes que fórmulas de nova invención.

Queren vendernos este tipo de intervencións como o paradigma do vangardista e do moderno, mais non logran disimular o cheiro a ignorancia e pailanismo. No caso concreto da Praza das Apertas vs. Peniche, claramente o antigo é o moderno, o vangardista, o progresista.